2003 - EUROPEJSKI ROK NIEPEŁNOSPRAWNYCH
(ogłoszony przez Unię Europejską)
Opracowała: Małgorzata Kusiak
Cechy nauczyciela wychowawcy pracującego z dzieckiem niepełnosprawnym.
„ ... w żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego
znaczenia, jak w zawodzie nauczycielskim. Architekt może być złym człowiekiem i zbudować dom ładny i wygodny; inżynier, który przebił tunele, przeprowadził mosty - mógł być człowiekiem lichym. Już to mniej możliwe u lekarza, zapewne nie chciałby nikt leczyć się u takiego, o którym wiedziałby na pewno, że jest złym człowiekiem. A już NAUCZYCIEL - zły człowiek jest sprzecznością, w samym określeniu, niemożliwością.”
J.W.Dawid
Wyżej cytowane słowa wielkiego pedagoga mówią o tym, że w pracy nauczyciela, bardziej niż w jakimkolwiek innym zawodzie, czynnik osobowy odgrywa szczególną rolę. Osoba wychowawcy stanowi dla dziecka obraz i przykład, jak należy w życiu postępować.
Nauczyciel jest osobą, która współtworzy drugiego człowieka i dlatego musi być wrażliwy na siebie i na drugiego człowieka, umieć współpracować z innymi, rozumieć dziecko i to, jak mu się świat przedstawia.
Znaczące słowa dotyczące postawy nauczyciela, wypowiedziała M. Grzegorzewska w pracy Listy młodego nauczyciela w której między innymi czytamy: „Dobroć jest też na pewno jedną z podstawowych własności dobrego nauczyciela - wychowawcy. Przypomnij sobie, jeśli możesz, z własnego życia swego nauczyciela, dobrego człowieka i różnych dobrych ludzi, z którymi Cię życie zetknęło. Jaki ślad po nich w duszy pozostał? Jak gdyby coś w niej zbudzili, co strzeże ich pamięć. Toteż jeśli miałeś nauczyciela - dobrego nauczyciela - to go już nigdy, Kolego, nie zapomnisz”.
Tak więc nauczyciel, który chce osiągnąć sukcesy wychowawcze i dydaktyczne, nie może nie starać się dociekać, kim jest dla uczniów, i jak go widzą uczniowie. Bowiem odbicie osobowości nauczyciela w odczuwaniu ucznia, przejawiane najpierw nieświadomie, z wiekiem pogłębia się, ożywia we wspomnieniach uczniowskich w sensie bądź pozytywnej oceny i wdzięczności, bądź krytyki i niechęci do nauczycieli i szkoły.
Zdobywając doświadczenia pedagogiczne w toku pracy zawodowej oraz analizując dostępną mi literaturę w postaci książek, opracowań, jak również publikacji zaczerpniętych z pracy pedagogicznej, próbuję budować własny, osobisty wizerunek nauczyciela, modyfikując swoje zachowania w kierunku najbardziej pożądanym przez uczniów. Wiem, że nauczyciel oddziałuje na ucznia nie tylko swoją wiedzą czy umiejętnościami, ale także tym, jakim jest człowiekiem. Stąd też szacunek wychowanka do wychowawcy nie może być szacunkiem do funkcji, którą on pełni z urzędu, lecz do człowieka pełniącego tę funkcję. Wychowankowie uczą się nie tylko lekcji i pożądanych wychowawczo form aktywności, uczą się także poznawania nauczyciela jako człowieka, który reprezentuje określony system wartości, postawy i poglądy, nie jest dla nich tylko kimś, kto stawia stopnie i od którego zależy ich promocja do następnej klasy.
Zawód nauczyciela szkoły specjalnej, zwłaszcza nauczyciela pracującego z dziećmi upośledzonymi umysłowo wymaga w porównaniu z innymi zawodami świadomego i wielostronnego zaangażowania się w ową działalność edukacyjną. Współczesna szkoła będąca w dobie reformy niesie nowe wyzwania i kreuje nowy wizerunek pedagoga.
Tak więc do podstawowych cech dobrego nauczyciela - wychowawcy pracującego z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych zaliczyć należy:
1. głęboką wiedzę teoretyczną i doświadczenie pedagogiczne.
Nauczyciel dzieci, młodzieży i dorosłych upośledzonych umysłowo powinien mieć opanowany znacznie szerszy zakres wiedzy (nie tylko psychologicznej). Musi on, podobnie jak nauczyciel szkoły masowej, mieć dobrze opanowaną wiedzę związaną z nauczanym przedmiotem oraz pedagogikę ogólną i metodykę, a ponadto szczególnie dobrze znać pedagogikę upośledzonych umysłowo i gruntownie orientować się w innych kierunkach pedagogiki specjalnej. Konieczna jest znajomość psychologii ogólnej i szczególnie dobra znajomość zaburzeń i upośledzeń w określonych dziedzinach z życia psychicznego, by mógł je korygować, zwalczać, a nawet zapobiegać ich powstawaniu lub pogłębianiu się w określonych, szkodliwych warunkach życia.
2. odpowiednie właściwości osobowościowe.
Do najważniejszych właściwości nauczyciela wypada zaliczyć miłość do dziecka, a przynajmniej bliski z nim związek wraz ze zrozumieniem trudnej sytuacji dziecka upośledzonego i konieczności przyjścia mu ze specjalną pomocą w przygotowaniu go do przyszłego życia w społeczeństwie.
Miłość i przywiązanie, czyli bliski stosunek człowieka do dziecka jest naturalnym objawem ogromnej większości ludzi. Nauczyciel kształtuje i tworzy człowieka. Tworzy go przy tym, nie z dobrego i pełnowartościowego, lecz uszkodzonego, defektywnego „materiału ludzkiego”. Dzięki nauczycielowi korzystającemu z pomocy odpowiednich specjalistów w wyniku wielu lat pracy wychodzą wartościowi, często nawet piękni moralnie ludzie.
Praca ta jednak nie jest łatwa. Więcej - jest ona, jak każda praca twórcza - trudna, męcząca i wyczerpująca. Wymaga inteligencji w tym działaniu. Nie może to być mechaniczne stosowanie wiedzy zdobytej w czasie studiów, lecz ciągłe doskonalenie jej, dostosowanie do potrzeb i możliwości dzieci oraz warunków pracy. Dlatego też, nauczycieli szkół specjalnych powinna cechować nie tylko wysoka inteligencja, lecz zainteresowanie i zamiłowanie pedagogiczne oraz ciągłe doskonalenie pracy.
3. umiejętność bezpośredniego kontaktu, współpracy i współdziałania z ludźmi.
Pedagogika umysłowo upośledzonych jest dziedziną wiedzy, której skuteczne stosowanie w praktyce uzależnione jest w wysokim stopniu od umiejętności pedagogów w zakresie porozumiewania się i nawiązywania kontaktów z wieloma osobami oraz od współpracy z nimi. Chodzi tu zwłaszcza o kontakty i współdziałanie z innymi specjalistami, nauczycielami uczącymi w tej samej klasie, rodzicami i wychowawcami internatów, z otoczeniem bliskim dziecku i z samym dzieckiem.
Wymienione umiejętności warunkują dobrą znajomość dziecka i prawidłowe oddziaływanie na nie. Umiejętność bezpośredniego kontaktu i współpracy umożliwia lepsze przedyskutowanie i w rezultacie wybranie najbardziej odpowiednich form postępowania, które są najbardziej skuteczne w odniesieniu do dziecka - rozwijają je. Pozwala także na zharmonizowanie oddziaływań pedagogicznych nauczyciela - wychowawcy na dziecko z oddziaływaniami innych nauczycieli pracujących w danej klasie, a nawet całej rady pedagogicznej i innych pracowników szkoły, co ma istotne znaczenie dla wychowania. Właściwie ukierunkowuje postępowanie wychowawców internatów, rodziców, pozostałych domowników i najbliższego otoczenia, co ma istotne znaczenie dla rezultatów rewalidacyjnych i rehabilitacyjnych.
Mam świadomość, że moje rozpoznanie tematu ma określone ograniczenia i nie daje w pełni odpowiedzi na postawiony problem. Daje jednak podstawy, by sądzić, że do cech, które wpływają na odpowiednie relacje nauczyciel - uczeń należą m. in.:
podmiotowy charakter stosunków w klasie;
sprawiedliwość, życzliwość, sumienność w wykonywaniu obowiązków;
opanowanie emocjonalne.
Uważam, że uczniowie współczesnej szkoły ( nie tylko specjalnej) oczekują od swych nauczycieli pomocy w zaspokajaniu różnorakich potrzeb: potrzeby uznania, troskliwości, rady i bezpieczeństwa.
Treść moich przemyśleń pozwala sformułować stwierdzenie, że nauczyciel pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi to człowiek kochający dzieci, swoją pracę, to osoba o wielkich przymiotach serca i charakteru.
Powinien to być nauczyciel:
czuły
dobry
z poczuciem humoru
komunikatywny
uczciwy
ceniący przyjaźń i partnerstwo
obiektywny
rozsądny
szczery
sprawiedliwy
z wysoką kulturą
konsekwentny
posiadający intuicję
naturalny
opiekuńczy
opanowany
tolerancyjny
wyrozumiały
wrażliwy
zaufany
życzliwy
kompetentny
Osobowość nauczyciela jako model w procesie dydaktycznym, wychowawczym, opiekuńczym i profilaktycznym to ważny problem. Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi niewątpliwie potrzebują wiedzy, ale często bardziej potrzebują uśmiechu, serdecznego gestu, ciepłej i szczerej rozmowy lub samej tylko obecności nauczyciela - przyjaciela.
Problem osobowości nauczyciela pozostanie przedmiotem moich dalszych kreacji pedagogicznych.
Literatura:
J.W.Dawid: O duszy nauczycielstwa. W: Osobowość nauczyciela. Opracowanie i wstęp W. Okonia. Warszawa 1962.
M. Grzegorzewska: List do młodego nauczyciela. W: Życie Szkoły 1983 nr10.
Z. Ratajek: Nauczyciel w kręgu uwarunkowań wewnętrznych szkoły. Kielce 1991.
3