ROLA MÓRZ W PRZYRODZIE I GOSPODARCE
Morze to wyodrębniona część oceanu, najczęściej przylegająca do kontynentu oraz oddzielona od otwartych wód oceanicznych łańcuchami wysp, półwyspami, podwodnymi progami utrudniającymi wymianę wód głębinowych.
Powierzchnia mórz wynosi 40 milionów km2, co stanowi około 11% powierzchni oceanów.
W zależności od stopnia izolacji od oceanu morza dzielimy na 3 grupy:
1. przybrzeżne, położone na skraju wielkich basenów oceanicznych, częściowo lub w całości na obszarze szelfu kontynentalnego.
2. śródziemne, mające w odróżnieniu od mórz przybrzeżnych utrudnione połączenie z oceanami, z którymi połączone są wąskimi i na ogół płytkimi cieśninami.
3. międzywyspowe, okolone wyspami, między którymi występują często spłycenia dna w postaci podwodnych progów, które stanowią o stopniu ich izolacji od otwartych wód oceanicznych.
Znajdująca się w nieustannym ruchu woda morska może być potężnym i nieograniczonym źródłem energii.
Obecnie wykorzystuje się energię pływów morskich, energię fal i energię termalną, jednakże nie na dużą skalę. Na całym świecie znajdują się liczne zatoki i ujścia rzek, gdzie wysokie różnice w poziomie wody pomiędzy przypływem a odpływem mogą być wykorzystywane
do poruszania turbin wytwarzających energię. Nie udało się jeszcze opracować opłacalnych projektów, budowano liczne zapory, ale dotychczas opłacalną okazała się jedynie zapora zbudowana w 1967 roku u ujścia rzeki Rance w Bretanii we Francji.
Morza są bogate w surowce energetyczne. Pierwszym takim surowcem eksploatowanym
spod dna morskiego był węgiel. Chociaż są one położone blisko lądu, większość podwodnych złóż węgla zlokalizowano na głębokościach uniemożliwiających ich eksploatację. Dla przykładu obfite złoża dobrej jakości węgla znajdują się pod dnem Morza Północnego, niestety
na głębokości przekraczającej siedem kilometrów.
Węgiel nie zajmuje najważniejszej pozycji wśród podmorskich bogactw. Znacznie ważniejsza jest eksploatacja dwóch innych surowców energetycznych - ropy naftowej i gazu ziemnego. Podobnie jak pokłady węgla kamiennego, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego znajdują
się pod dnem szelfu kontynentalnego. Do ich wydobycia używa się platform wiertniczych, osadzanych na długich, sięgających dna morskiego kolumnach, dodatkowo jeszcze zakotwiczonych.
Morza kryją w sobie znacznie więcej użytecznych substancji. Mogą być one
rozpuszczone w wodzie lub znajdować się na lub pod powierzchnią dna morskiego.
Do najważniejszych substancji wytwarzanych z wody morskiej należy magnez i brom. Znajdują się tam także liczne ilości wapnia i potasu, ale ich eksploatacja jest mało opłacalna, gdyż obfite i łatwo dostępne złoża tych minerałów znajdują się na lądzie.
Organizmy morskie szczycą się uznaniem w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Na przykład pewne bakterie morskie wytwarzają antybiotyki. Z gąbki występującej w Morzu Karaibskim wytwarza się substancję do leczenia raka i zwalczania wirusów. Z wielu organizmów morskich wyodrębniane są substancje używane w produkcji cennych leków,
np. badania krwi manatów mogą pomóc znaleźć lekarstwo na hemofilię.
Specyficzne glony, zwane algami, mają właściwości regenerujące. Gatunek znany jako karragen lub mech islandzki, znalazł zastosowanie w produkcji syropów, past do zębów
i lodów.
Ponadto składniki organizmów morskich (np. wodorostów) wykorzystywane
są do wytwarzania różnych produktów, takich jak kosmetyki, farby, detergenty.
W związku z potrzebą poszukiwania wciąż nowych źródeł energii i pożywienia, wielu naukowców intensywnie zajmuje się badaniami nad możliwością zagospodarowania morskich
głębin.
Bałtyk ma ogromne znaczenie ekonomiczne. Umożliwia rozwój transportu morskiego
i portów morskich. Transport morski, zapewnia najkrótszą i najtańszą ze wszystkich rodzajów transportu drogę dla przewozu towarów i ludzi.
Strefa brzegowa stanowi wyjątkowo atrakcyjne miejsce lokalizacji działalności gospodarczej, zwłaszcza takiej, w której wykorzystuje się surowce sprowadzane drogą morską
(na wybrzeżach znajduje się wiele rafinerii ropy naftowej). Obszary nadbrzeżne to miejsca zamieszkania największej liczby ludności. Większość wielkich miast stanowią ośrodki portowe. Wybrzeże jest też popularnym celem turystycznym.