Odtwórczośc: Dzieje stosunku sztuki do rzeczywistości.

1. dzieje pojęcia mimesis

Dla Gerkow odtworczosc znaczylo `nasladowanie' mimesis a po lacinie imitatio. Termin trwal , przechodizl tylko od jezyka do jezyka, natomiast zmienilos ie pojecie.

W dzisiejszych czasach `nasladowanie' powtarzanie

W mowie Greckiej miał kilka znaczen, a najwczesniejszy termin nie znaczyl `powtarzanie'

• pojecie nasladowania uformowalo się w klasycznym , a nawet wczesniejszym okresie Grecji

• 1/ pojecie pierwotne, obrzedowe
  jest posthomerycke (powstalo zapewne wraz z obrzedami i misteriami kultu dionizyjskiego.
  Mimesis - było nazwa czynnosci kultowych kaplana, skladajacych się z tanca, muzyki i spiewu. Nasladowanie nie było odtwarzaniem rzeczywistosci zewnetrznej, lecz wyrazaniem wewnetrznej; było ekspresja. W sztukach plastycznych nie mialo zastosowania.
  V w.- wyraz `nasladowanie' przeszedl z mowy kultowej do filozoficznej. Wtedy zaczal znaczyc tyle co odtwarzanie zewnetrznego swiata.
  2/ pojecie dla Demokryta nasladowanie sposobow dzialania natury ( w tkaniu pajaka, w spiewie labedzia i slowika)
  dla Sokratesa, Platona i Arystotelesa powtarzanie wygladu rzeczy
  Sokrates jako pierwszy sformułował teorie nasladowania- poglad ze jest ono wlasciwa funkcja sztuk takich jak malarstwo i rzezba. Teorie przejal Platon i Arystoteles jednak każdy z nich nadal teorii odmienny sens.
  3/PLATON poczatkowo jego rozumienie teorii było waskie i poezja nasladownicza była dla niego taka , w ktorej bohaterowie przemawiaja sami, a o poezji epicznej sadzil ze opisuje , nie nasladuje. Ostatecznie zaakceptowal teorie sokratesa (czyli ze obejmuje niemal cale malarstwo i rzezbe, a także poezje zarówno dramatyczna jak i epiczna). Pozniej nasladownaie rzeczywistosci - bierne i wierne jej kopiowanie
  4/ ARYSTOTELES
  uwazal, ze `nasladujac rzeczy sztuka może przedstawiac je piekniejszymi i brzydszymi niż sa; ze może je przedstawiac, jakimi być moglyby i powinny.. Artysta kopiuje przeczywitosc ale może ja przedstawic po swojemu.

W dobie hellenistycznej i rzymskiej rozumiano nasladowanie jako powtarzanie rzerczywistosci. Teoria ta budziła sprzeciw. Np. Filostratos starszy uwazal ze wyobraznia jest madrzejsza od nasladowania, ponieważ ukazuje to co widzialne i niewidzialne zarazem., a nasladowanie tylko to co widzialne.

U podstaw Platonskiej i Arystotelesowskiej teorii nasladowania lezaly typowo greckie zalozenie ze umysl ludzki jest bierny i w zwiazku z tym jest w stanie pojac jedynie to co istnieje. A nawet jezli bylby zdolny do wymyslenia czegos co nie istenieje to i tak nei ma to sensu, ponieważ rzeczywistosc jest idealna.

W SREDNIOWIECZU teoria nasladowania wychodzila z innych zalozen, które sformulowali Pseudo-Dionizy i Augustyn. Uwazali ze sztuka ma nasladowac swiat niewidzialny, czyli siwat wieczny, poniewz z kolei ten jest idealny.

Teologowie i poeci (np. Alain z Lille) malarstwo wiernie nasladujace rzeczywistosc nazywali `malpowaniem prawdy'

Nasladowanie zeszlo na drugi plan ale niektorzy wciąż je wyznawali np. Jan z Salisbury albo Tomasz z Akwinu.

w dobie ODRODZENIA - teoria nasladowania osiagnela swoje apogeum!. Była analizowana i dyskutowana bardziej niż w sredniowieczu.

od XV w TN zostala przyjeta w sztukach plastycznych. L.B. Alberti `twierdzil ze nie ma pewniejszej drogi do piekna niż nasladowanie natury. Da Vinci uwazal ze `malarstwo tym jest godniejsze pochwaly, im wieksza ukazuje zgodnosc z rzecza nasladowana.

W polowie XVIw termin, pojecie i teoria nasladowania weszlo do poetyki i staly się jej najistotniejszym elementem.

Teoria nasladowania wyszla poza Wlochy. Np. W Niemczech -Durer, Francja- Pouissin.

Pozostala dlugo osrodkiem pogladow na sztuke jeszcze w baroku i akademizmie.

Jednak były rozbieznosci dotyczace rozumienia `nasladowania. Uwazano z enie kazde nasladowanie sluzy sztuce. Jedni uwazali ze tylko `dobre', albo `artystyczne', inni ze `peikne' albo `pelne wyobrazni.

Wg Alberiego sztuka nasladowala prawa natury raczej niż jej wyglad. Wg. Szekspira jej normy. Inni uwazlai ze sztuka powinna nasladoweac piekno natury albo jej normy. Z kolei Arystotelicy (np. polski poeta i teoretyk poezji - Sarbiewski) uwazali ze należy nasladowac nature nia taka jaka jest ale taka jaka powinna i może być. Wg. Michala Aniola należy nasladowac Boga w naturze. Francuscy klasycy uwazlai ze sztuka ma nasladowac nature przetwozona przez czlowieka, nature ulepszona.

jednak niektorzy pisarze Odrodzenia i Baroku doszli do przekonania ze należy wymyslec nowa, trafniejsza teorie. 2 wierzenia . Mniejszosc z nich uwazala ze nasladowanie jest dla sztuki za trudne, bowiem utwor nasladujacy nigdy wzorowi nie dorowna. . wiekszosc uwazala, ze nasladowanie jest zadaniem zbyt maleym, zbyt biernym i latwym. Mijsce terminu `imitatio' zaczal zajmowac termin `inventio' . Ronsard zaproponowal kompromis : należy zarówno nasladowac jak wymyslac.

Pojawilo się przekonanie ze sztuka mze być doskonalsza od natury. Michal Aniol mowil ze czyni ona nature piekniejsz aniz jest.

Innowacja Renesansu było twierdzenie ze należy nasladowac nie tylko nature ale tazke artystow którzy już ja wczesniej nasladowali należy nasladowac starozytnych. Była to najwieksza przemiana w dziejach pojecia nasladowania.

W 1747 Ch. Batteux oswiadczyl w swojej ksiazce ze znalazl wspolna zasade wszytskich sztuk i ze jest nia nasladowanie. Objal teoria nasladowania wszytskie sztuki nasladowacze: literature i plastyke, a także architekture i muzyke. Jednak rozumial on nasladowanie inaczej, bowiem jako powtarzanie rzeczywistosci , bądź jako inspirowanie się nia. Wiek XVIII odziedziczyl teorie nasladowania, przyjal ja do wiadomosci ale przestals ie nad nia rozwodzic.

Wiek XIX porzucil zasade wiernosci antykowi, polozyl nacisk na zasade wiernosci naturze.

Warto wpsomniec, ze teoria nasladowania wystepowala jednak w roznych odmianach i w roznej terminologii. Pomimo tego ze glownym terminem było `nasladowanie' uzywano także innych okreslen na zaleznosc sztuki od rzeczywistosci.

• `Odtwarzanie' - wierne odtwarzanie rzeczywistosci ale bez kopiowania jej i wytwarzania jej zludzenia

• `Przedstawienie' - swobodne oddawanie rzeczy ale bez skrupulatnej wiernosci.

• `Kopiowanie' - uwazano z enasladowanie nie może być kopiowaniem, bo nie da się skopiowac drzewa, czlowieka czy zwierzecia z apomoca farby.

Obok teorii nasladowania powstawaly także inne.

• W starozytnosci klasycznej pojawila się teoria `iluzjonizmu' - najwiekszym osiagnieciem sztuki jest wyprodukowanie rzeczy ludzaco podobnych do rzeczywistosci

• Teoria pluralistyczna - dziela sztuki nie tylko nasladuja rzeczywistosci ale także wyrazaja idee i przezycia artysty.

• Diderot uwazal ze dobra sztuka odtwarza rzeczywistosc nie piekna tylko prawdziwa

• Sztuka nie nasladuje rzeczywistosci tylko ja poznaje - poznawcze rozumienei sztuki (pacioli, Piero della Francesca, Leonardo)

REALIZM - jest tworm jezykowym XIX wieku

W XIX utworzyly się obozy za i przeciw nasladowaniu.

• Oboz przeciw reprezentowal F.Th. Vischer
  w 1846r wydal `Estetyke' w ktorej mowil ze rzezcywistosc nie moz ebyc przedmiotem sztuki ponieważ nie liczy się zpieknem, nei ejst piekna, gdyz jest podporzadkowana procesowi zycie który ma inne cele niż piekna. W zwiazku z tym sztuka musi przedstawiac piekno swoimi sposobami, jest po to by osiagnac to czego nei ma w rzeczywistosci. Co najwyzje może czerpac motywy z rzeczywistosci.

• Oboz za reprezentowal rosyjski pisarz N.G. Czernyszewski
  uwazal ze piekna zawarte jest w zyciu, a wiec w rzeczywistosci. Celem sztuki nie jest samo piekno. Sztuka utrwala rzeczywistosc, objasnia ja i ocenia.

Nowe teorie, nowy realizm, nawrot dawnej teorii odtworczosci, ze sztuka odwzorowuje rzeczywistosc.

• Pierwsze teorie pojawily się we Francji, w literaturze. Krytycy dopatrywali się istoty sztuki nie w nasladowaniu ale w analizie rzeczywistosci. H.Babou pisal ze literat przeksztalca się w chemika: `Namietnosci i charaktery zaczynaja być traktowane jak wodor i tlen. Champfleury pisal ze `wyobraznia jest krolowa bledu i fałszu'. Uwazal ze piekno sztuki ejst peiknem odbitym, ma zrodlo w rzeczywistosci.

• G. Courbert - przedstawiciel sztuk pieknych uwazal ze malarstwo jest sztuka konkretna, może przedstawic rzeczy ejdynie realne, abstrakcje nie wchodza w jego zakres. Nazywal to realizmem.

• H. Taine, historyk
  artysta korzysta z rzeczywistosci , ale dokonuje selekcji. Rozwikluje rzezcywistosc i tlumaczy ja.

• Emil Zola - dla niego powisc była nie tyle odtwarzaniem , co badaniem przyrody i ludzi, poznawaniem rzzcywistosci. Nazwal realizm `naturalizmem'.

• E. I J. Goncourtowie
  nazywli swoje powiesci `dokumentami'. Uwazali ze funkcja pisarza jest pokrewna z funkcja historyka. Pierwszy opowiada terazniejszosc a drugi przeszlosc

Nastepnie pionierami nowego rozumienia sztuki stali się glownie plastycy

• Impresjonisci - byli nastawieni realistycznie, ale ich obrazy przedstawialy rzezcywistosc przelotna i subiektywna

• August Rodin - nasladowal rzeczywistosc.

• James Abbot Mac Neill Whistler- twierdzil ze w sztuce chodiz o formy. Co prawda sa one zawarte w rzeczywistosci , ale nie sa wyraznie wydzielone i dlatego sztuka nie może z niej korzystac. Artysta rodzi się po to aby wynajdywac i wybierac formy.

• P. Cezanne - uwazal ze malarstwo komentuje i konstruule przyrode a nie odtwarza ja.

• Kubiści - przedmioty postrzegamy nie tylko wzrokiem, dlatego ich aspekt wzrokowy nie powinien być utozsamiany z saym przedmiotem. Sztuka ma być rekonstrukcja a nie odtwarzaniem rzeczy

Estetycy-filozofowie

• G. Santayana (filozof)- sztuka przejmuje z rzeczywistości tematy, wzory, przedmioty, formy, jednakze wklada je we wlasne struktury.

• S. Langer (uczona) - uwazala ze sztuka przejmuje z rzeczywistosci tylko struktury

• B.C. Heyli R Ekman - sztuka korzysta z materiału dostarczanego przez rzezcywistosc ale go uogólnia.

• Cl. Bell - w sztuce chodiz tylko o formy, a te w rzeczywistym swiecie nie sa wyodrebnione.

• S.I. Witkiewicz - domagal się sztuki wolnej od elementow rzezcywistosci, bezprzedmiotowej, abstrakcyjnej.

• H. Osborne (pisarz angielski) - sztuka korzysta z wzorow rzeczywistosci, jednak nei powinna jej przypominac.

Obecnie uwazamy ze na rzeczywistosc patrzy się przez pryzmat dziel sztuki : np. historie Polski widzimy oczami Matejki. Dawniej uwazano ze to na sztuke patrzymy przez pryzmat rzeczywistosci. Dzis odtworczosc jest nam tak daleka jak kiedys była bliska.

Odtworczosc: dzieje stosunku sztuki do natury i prawdy.

1. Sztuka a przyroda

Rzeczywistosc a natura

Rzeczywistosc jest pojeciem szerszym ponieważ obejmuje nature i kulture. Tak wiec to co przedstawia nature przedstawia także rzeczywistosc al.e nie na odwrot.

Przemiany pojecia natury:

• Przyroda a natura
  Satrozytna Grecja - jak pisal Arystoteles, do natury naleza te rzeczy, które `same z siebie posiadaja zasade ruchu i spokoju' - czyli zwierzeta, rosliny, ludzie. Co prawda sztuka jest od natury zalezna, ale trzeba zlaiczyc ja do kultury bo jest wytoworzona przez czlowieka. Arystoteles pisal ze ` wyraz natura odnosi się zarówno do naturalnego procesu jak i do wytworow tego procesu' (czyli np. rozkiwt pakow na wiosna,a m potem mamyz tego jablka)

• Grecką `physis' Rzymianie przelozyli na `natura', a tlumaczenie przejelo dwuznacznosc greckiego terminu- rzecz widzialna i sila, która ja wytworzyla.

• Sredniowiecze utrzymalo oba znaczenia nazywajac nature tworzaca i stworzona. Niektorzy pisarze natura objeli również Boga utozsamiajac go z natura

• Renesans
  ograniczono nature do stworzenia. Bog jest tworca natury a nie jej czscia. Jednak utrzymano koncepcje natury jako rzeczy widzialnych i sily która je stworzyla..

• Język polski jest w komfortowej sytuacji bo rozrozniamy pojecia natura i przyroda. Przyroda - zespol naturalnych rzeczy, to co widzialne. Natura - to co jest przyczyna przyrody.

• Sztuka europejska odtwarzajac rzeczywistosc waha się miedzy odtwarzaniem przyrody a odtworzaniem natury. (impresjonisci malowali przyrode, a np.. Ceznne nature)

Przyroda a sztuka

• Dla starozydnych przyroda była doskonaloscia, jest peiknem i wzorem dla ludzi. Arystoteles sadzil ze ludzka sztuka może być doskonalsza od natury ponieważ o tyle o ile piekno w przyrodzie jest rozproszone, o tyle w sztuce nie musi, a nawet powinna ona dozyc do poleczenia go.

• Stoicy sadzili ze swiat ejst doskonaly, ma idealne proporcje i czesci. Dla Cycerona swiat znaczyl nic inego niż przyroda. Jednak stoicy nie tylko chwalili sztuke za jej podobienstwo do przyrody ale także chwalili przyrode za jej podobientwo do sztuki

• W Sredniowieczu
  uwazano ze przyroda jest piekna i doskonala powniewaz jest dzielem Boga i to Bog ejst najwiekszym artysta. , dlatego tez kwiaty sa piekneisze od dziela sztuki. Jednka byli wteyd także zwolennicy teroii ze sztuka nie ejst gorsza od przyrody (ryszard od św Wiktora)

• Odrodzenie i Barok
  rozne oceny przyrody
  dla Leonarda nie było nic od niej doskonalszego, a dla Ficiana miala pozycje skromna, bo nad nia był jeszcze swiat duchow.
  wielbiono przyrode za jej barwnosc, powaby i wieczny ład
  Po XVII wieku zaczeto cenic nature za jej piekno a nie za jej potege i niezmiennosc praw.

Różne pojecia przyrody

• Do przemiany pojec w XVIII w. przyczynily się parki angielskie, były dzielami sztuki clakowicie zaleznymi do przyrody.
  'Przyroda' była pojeciem wieloznacznym, była wzorem dla sztuki nie w jednym lecz w kilku znaczeniach:
  - cały swiat
  - swiat ludzki
  - swiat pozaludzki, taki który nie ejst ludzkim wytworem
  - formy swiata
  - rzeczywistosc wyidealizowana
  - prawa rzadzace przyroda
  

• Pomimo tego ze ogolnym pogladem był taki ze sztuka wzoruje się na przyrodzi i jest z nia zgodna, to niektorzy uwazali inaczej - wierzyli ze sztuka od niej odbiega, bo ejst doskonalsza, bo w niej nawte to co brzydkie może stac się piekne. Seneka uwazal ze `dla sztuk ejst obojetne czy artysta czerpie wzor z zewnatrz, czy tez bierze z wewnatrz siebie wzor, jaki sma powzial i postanowil'

2. Sztuka a prawda

Prawda a wymysł w sztuce

• Zagadnienie to pierwotnie było stawiane wylacznie wobec lietratury i poezji. Prawde w poezji rozumiano jako zgodnosc z rzeczywistoscia. Opienie były jednak rozbiezne. Homer widzial w poezji prawde, Solon twierdzil ze' pesniarze snuja wymysly'. Hezjod, z kolei, uwazal ze Muzy glosza zarówno prawde jak i wymysly.

• W klasycznej dobie Grecji gorowaly 2 poglady
  1/ Gorgiasza - twierdzil ze celem poezji jest mowic nieprawde, wprowadzac w blad i wytwarzac zludzenia. Przez wmawianie ludziom to czego nie ma ciesyz pociesza i uszczesliwai.
  2/ Sokratesa - okreslal sztuke jako odtwarzanie rzezcywistosci. Implikowalo to ze celem sztuki jest prawda.
  Starozytni zdawali sobei ejdnak sprawe z faktu ze nasze oko deformuje rzeczywistosc Platon odroznial dwa rodzaje malarstwa : `eikastyczne' - wiernie oddajace ksztalty rzeczy i `fantastyczne' które ksztalty te przedstawia w zdeformowanej postaci. Jedynie pierwsze miał za prawdziwe.

• W sztuce sa dwie prawdy: obiektywna i subiektywna.
  sa 2 sposoby rozumienia prawdy obiektywnej : jednostkowy i powszechny. Pierwszy kazal przedstawiac artyscie rzezcy doklandie takimi akimi sa, drugi kazal utrzymywac jedynie to co istotne, powszechne i konieczne.
  Wierzono ze przeciwienstwem prawdy jest fałsz, zarówno nieumyslny jak umyslny. Ponieważ w sztuce wszytsko ejst umyslne, a falsz umyslny to klamstwo. W zwiazkuz tym wsyztsko co w sztuce nei ejst prawda jest klamstwem. Sredniwiecze i Odrodzenie zarzucaly artystom klamostwo. Np. Dante nazywal poezje `pieknym klamstwem'

• Jednak Arystoteles twierdzil inaczej. Uwazal, ze wśród zdan które wypowiadamy sa i takie, które nie sa sadami, w zwiazku z tym nie sa ani prawdziwe ani fałszywe. A zdania wypowiadane w poezji wlansie takie sa. Pojecia prawdy i fałszu naleza do dziedziny poznania a nie tworczosci.

• Stoicy znajdowali prawde w poezji ale za sprawa alegorii

• Demetrios uwazal ze w sztuce chodiz nie o to co się mowi, ale jak się mowi wiec można nie mowic prawdy.

• Augustyn twierdzil ze sztuka nie może być prawdziwa. Zadawano sobie pytanie czy prawda w sztuce jest w ogole osiagalna. Augustyn wysnul teorie ze sztuka żeby być prawdziwa musi być zarazem falszywa. Za przykład podaje aktora. Aktor grajacy Priama jest prawdziwym aktorem, tylko wtedy gdy jest fałszywym Priamem.

• Odrodzenie
  Leonardo i Durer wierzyli ze sztuika jest zdolna ujac prawde.

Różne prawdy

• Roger do Piles (XVIIw)
  uwazal ze prawda jest rzezca najwazniejsza w sztuce. Wyroznial 2 rodzaje prawdy:
  - `pierwsza' - lezaca w wiernym nasladowaniu natury
  - `drugą'- idealna (zalezna od artysty)

• Zmienialo się podstawowe znaczenie wyrazu `prawda'. Już Michal Aniol uwazal ze ` jest w zwyczaju malowac rzeczy, które nigdy nie istanily, a swoboda to jest rozsadna i zgodna z prawda'

• Obecnie prawda jest rozumiana jako:
  -odpowiedniosc miedzy przedmiotem przedstawionym a rzeczywistoscia
  - trafne oddanie idei artysty
  - jako szczerosc, autentycznosc
  - jako konsekwencja wewnetrzna

Stosunek prawdy i piekna:

• Prawda jest warunkim koniecznym piekna, choc nie ejst jego warunkiem wystarczajacym

• Prawda nie ejst warunkim koniecznym piekna, ani wystarczajacym

• Prawda nei ejst warunkiem koniecznym piekna ale jest najpewniejszym srodkiem aby je osiagna

• Prawda sluzy pieknu ale sluzy mu także fikcja

• Barok i klasycyzm - prawda jest warunkiem wystarczajacym piekna, a nawet ejst z pieknem identyczna

• Romantyzm - fikcja lepiej sluzy pieknu niż prawda, ponieważ ta druga jest często brzydka i zla.

• Obecnie goruje poglad pluralistyczny. Zarówno rzeczy prawdziwe jak i nierealne sa piekne ponieważ stamnowia zrodlo przezyc estetycznych.
  
  

---