RYTUALNY CHAOS
Trzy względy przemawiające za odróżnieniem dyskursu potocznego od publicznego
Koncepcja „rytualnego chaosu” w dyskursie publicznym
Cztery mechanizmy dyskursu publicznego: porozumienie, ceremonia, dramat społeczny, rytualny chaos - ścieżki przebiegu, które do nich prowadzą i jak dalej mogą się one rozwijać.
(4) Mechanizmy dyskursu publicznego
POROZUMIENIE CEREMONIA DRAMAT SPOŁECZYN RYTUALNY CHAOS
(A1) (A2) (B1) (B2)
PROJEKT KONTROLA PRZEMIANA ANOMIA
Warunki startowe/ sytuacja problematyczna
Problematyczna sfera dyskursu z elementami chaosu społecznego - kwestionowanie istniejących podstaw porządku instytucjonalnego, prawnego, gospodarczego, ideologicznego
+
Brak zgodny, co do podejmowanych prób reorganizacji rzeczywistości.
(2) Typowe sposoby opanowania sytuacji problematycznej
wyjście z sytuacji problematycznej (kierowane często iluzorycznymi nadziejami)
ograniczenie problematyczności sytuacji
Ukształtowanie się areny sporu odnoszącej się do kwestii będącej przedmiotem sporu.
nastawienie na kooperację nastawienie na konflikt
(2) Typowe sposoby opanowania sytuacji problematycznej
(2a) nastawienie na kooperację
Arena sporu jest bardziej nastawiona na kooperację niż na konflikt.
Uczestnicy sytuacji problematycznej podejmują próby ograniczenia lub zapośredniczenia sprzeczności interesów i różnić perspektyw przez artykulację odmiennych stanowisk i
dochodzenia do uzgodnień.
(2b) nastawienie na konflikt
Arena sporu może być bardziej nastawiona na konflikt niż na kooperację.
Uczestnicy syt. probl. nastawieni są na eskalację konfliktu, uznając ewentualne przesilenie za warunek budowania nowego porządku społecznego.
Twórcze przepracowanie nieuniknionych i niemożliwych do ukrycia sytuacji kryzysowych i strukturalnych napięć.
(3) Odpowiednie mechanizmy komunikacyjne
Dwóm drogom kształtowania areny sporu
( a tym samym budowania porządku społecznego) odpowiadają różne mechanizmy komunikacyjne
orientacja na kwestionowanie zasady
przekł. perspektyw przekł. Perspektyw
(3a) (3b)
(3a) Orientacja na przekładalność perspektyw
Może, ale nie musi wiązać się z dojściem do wspólnego punktu widzenia.
Często prowadzi do stanu: „rozumiem, ale nie akceptuję”
Konsensus polityczny - sytuacja respektowania różnic.
Konsensus proceduralny - zgoda na zestaw reguł rozwiązywania konfliktów)
(Nie musi oznaczać konsensusu podstawowego - zgodności poglądów i wartości)
(3b) Kwestionowanie zasady przekładalności perspektyw
Odstępstwo lub odejście od tej zasady jako normatywnego wzoru prowadzi do
gruntownych nieporozumień komunikacyjnych
kryzysu zaufania do drugiej strony sporu
zerwania pragmatycznego i kooperacyjnego motywu działań
(4) Mechanizmy dyskursu publicznego
Zarówno orientacja na przekładalność perspektyw jak i kwestionowanie tej normatywnej zasady ma swoje
Warianty pozytywne (POROZUMIENIE LUB DRAMAT SPOŁ.)
Warianty destruktywne (CEREMONIA LUB RYTUALNY CHAOS)
STOSOWANIE PRZEKŁ. PERSP. BRAK ZADADY PRZEKŁ. PERSP.
POZYTYWNY NEGATYWNY POZYTYWNY NEGATYWNY
POROZUMIENIE CEREMONIA RAMAT SPOŁECZNY RYTUALNY CHAOS
KRYTERIA ROZRÓŻNIENIA /PRAGMATYCZNE/
Warianty pozytywne (POROZUMIENIE LUB DRAMAT SPOŁ.)
Mechanizmy dyskursu publicznego nastawione nie tylko na artykulację różnych perspektyw w danej kwestii, lecz także na znalezienie rozwiązania dla danego problemu.
Warianty destruktywne (CEREMONIA LUB RYTUALNY CHAOS)
Brak rozwiązania problemu, ale:
blokada artykulacji odmiennych perspektyw ( ceremonia) podkreślanie nieprzekraczalnych różnic (rytualny chaos)
KRYTERIA ROZRÓŻNIENIA /KONCEPCJA RYTUAŁU/
DESTRUKTYWNE MECHANIZMY DYSKURSOWE
są k o n w e n c j o n a l n i e zrytualizowanymi wariantami swych produktywnych odpowiedników
CEREMONIA konwencjonalnie zrytualizowana wersją porozumienia: jej uczestnicy kompulsywnie trzymają się konwencjonalnych zasad rytuałów codziennych.
RYTUALNY CHAOS konwencjonalnie zrytualizowaną wersją jednej z faz dramatu społecznego.
E. GOFFMAN
> RYTUAŁY CODZIENNE: skonwencjonalizowane przebiegi działań, których celem jest oddanie należytego szacunku Innemu (twarz) i dbanie o własny obraz w oczach Innych
> KONWENCJONALNA RYTUALIZACJA: zjawisko polegające na utrwalaniu się zestalonych, powtarzalnych i nie podatnych na zmianę wzorów działania stabilizuje uczestnictwo w codziennej „normalności”
V. TURNER
> RYTUAŁY TRANSECNDUJĄCE
Wykraczają poza horyzont doświadczeń codziennych i dostarczają innych niż codzienne doświadczeń egzystencjalnych.
> ANTYSTRUKTURALNA RYTUALIZACJA
wyprowadza uczestników poza obowiązujący w codziennej rzeczywistości ustruktualizowany porządek społeczny
ORIENTACJA NA PRZEKŁ. PERSPEKTYW
POROZUMIENIE CEREMONIA
POROZUMIENIE: mechanizm dyskursu publicznego wynikający z systematycznej i zinstytucjonalizowanej orientacji na przekładalność perspektyw:
gotowość do brania pod uwagę odmiennych punktów widzenia o różnym stopniu złożoności.
kooperacyjny sposób radzenia sobie z różnicami stanowisk i interesów
Przejściowy stan „roboczego porozumienia” (Goffman)
Ś r o d k i m e c h a n i z m u p o r o z u m i e n i a
1.”świecki” rozum społeczny pozwala na uruchomienie oświeceniowo-liberalnego wzoru dyskusji artykulacja odmiennych sposobów punktów widzenia oraz ich negocjacja w oparciu o reguły prowadzenia dyskusji € respektowanie punktu widzenia partnera + gotowość do kompromisu.
2. sakralne (niekoniecznie religijne) - wprowadzenie do mechanizmu porozumienia elementów rytuałów pojmowanych jako środki radzenia sobie z sytuacjami lęku, niepewności i bezładu”
ORIENTACJA NA PRZEKŁ. PERSPEKTYW
POROZUMIENIE CEREMONIA
CEREMONIA: mechanizm dyskursu publicznego wynikający z nadmiernej schematyzacji, zrutynizowanej i powierzchownej orientacji na przekładalność perspektyw.
Konwencjonalna rytualizacja prowadzi do fasadowego stosowania zasady przekładalności perspektyw.
Fasadowość polega na grze pozorów - metakomunikat „zawsze możemy się porozumieć”/ udawanie porozumienia
BRAK ORIENTACJI NA PRZEKŁADALNOŚĆ PERSPEKTYW
DRAMAT SPOŁECZNY RYTUALNY CHAOS
DRAMAT SPOŁECZNY: (V.Turner) proces symbolicznie nacechowanych i dramatycznie skumulowanych faz artykulacji, eskalacji, opanowania i zakończenia konfliktu społecznego.
(1) Symbolicznie doniosłe złamanie norm społecznych (2) rozwój zgodnie z zasadą fatalnej konieczności i potęgującego się bezładu (3) faza opanowania konfliktu: negocjacja miedzy pozostającymi w konflikcie stronami [rytuały zaradcze] (4) twórcze i produktywne przepracowanie napięć i konfliktów.
DWA WYMIARY TWÓRCZEGO CHARAKTERU
DRAMATU SPOŁECZNEGO
Uświadomienie różnic i konfliktów (wzrost świadomości społecznej)
Rozwój społeczny - po zakończeniu dramatu społecznego następuje albo stabilizacja pewnego stanu rzeczy, wzbogaconego o społeczną samowiedzę o nim i oparta na pogodzeniu się zwaśnionych stron lub przejście do całkowicie nowej formy porządku społecznego.
BRAK ORIENTACJI NA PRZEKŁADALNOŚĆ PERSPEKTYW
DRAMAT SPOŁECZNY RYTUALNY CHAOS
RYTUALNY CHAOS: demonstracyjne łamanie, lekceważenie i dezawuowanie zasady przekładalności perspektyw/ metakomunikat: niemożliwość porozumienia się („Nie do przyjecia jest…” „Zniewaga…”).
Konwencjonalnie zrytualizowana, skrajnie schematyczna, sfetyszyzowana, karykaturalna forma dramatu społecznego drugiej jego fazy: k r y z y s o w e j e s k a l a c j i k o n f l i k t u.
Nie jest fazą przejściową, lecz stałą dominującą cechą.
(5) Dynamiczne aspekty nowego porządku
POROZUMIENIE CEREMONIA DRAM. SPOŁ. RYT. CHAOS
PROJEKT KONTROLA PRZEMIANA ANOMIA
PROJEKT JAKO ROZWÓJ SPOŁECZNY PRZEZ POROZUMIENIE Zbiorowe, złożone przedsięwzięcie, wymagające koordynacji i dopasowania piętrzących się - nierzadko odmiennych jakościowo zadań/ Inicjatywa, planowanie postępowania.
KONTROLA JAKO TENDENCJA DO PETRYFIKACJI NOWEGO PORZĄDKU
Upowszechnienie ceremonii prowadzi do zablokowania dostępu ważnych społecznie punktów widzenia, fasadowości życia publicznego i skostnienia struktur społecznych i politycznych.
Nadmierna kontrola społeczna/ dominacja inst. wzoru dział.
PRZEMIANA JAKO ROZWÓJ SPOŁECZNY PRZEZ TWÓRCZE PRZEPRACOWANIE KONFLIKTÓW Dramat społeczny związany z kosztami społ., czasem ofiarami w ludziach prowadzi do społecznego rozwoju (obalenie totalitaryzmu, odzyskanie niepodległości). Przemiana otwierająca nowe perspektywy rozwoju.
ANOMIA SPOŁECZNA JAKO TRAJEKTORIA Mechanizm rytualnego chaosu w dyskursie prowadzi do rytualnego chaosu w rzeczywistości społecznej.
Anomia społeczna realizuje się w postaci biograficznych i społecznych procesów trajektoryjnych związanych z cierpieniem jednostek i narastającym bezładem struktur społecznych.
2