Zabezpieczenia przeciwpożarowe
w gąszczu przepisów
21 Czerwiec 2001
Przepisy pożarowe podane w tzw. warunkach technicznych dotyczą wszystkich obiektów kubaturowych bez względu na funkcję. Zastosowanie ich w konkretnej sytuacji projektowej każdorazowo wymaga przedzierania się przez gąszcz informacji. Zgrupowanie przepisów dotyczących budownictwa mieszkaniowego ma za zadanie ułatwił projektantom poruszanie się wśród artykułów i paragrafów.
Definicja budynku mieszkalnego została podana w § 3 Rozporządzenia MGPiB z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadał budynki i ich usytuowanie, opublikowanym jako jednolity tekst, obwieszczeniem MSWiA z dnia 4 lutego 1999 r. w Dz.U. Nr 15 z dnia 25 lutego 1999 r., poz. 140 [1]. Pod pojęciem budynku mieszkalnego rozumie się:
- budynek wielorodzinny,
- dom mieszkalny zawierający nie więcej niż 4 mieszkania,
- dom jednorodzinny,
- budynek mieszkalny w zabudowie zagrodowej.
Istotna jest także kwestia usytuowania budynku mieszkalnego. Dlatego wymienione wyżej rozporządzenie rozróżnia budynki mieszkalne realizowane w zabudowie jednorodzinnej i w zabudowie wielorodzinnej.
Zabudowa jednorodzinna oznacza budynek mieszkalny jednorodzinny albo zespół takich budynków usytuowanych w układzie:
- wolno stojącym,
- bliźniaczym,
- szeregowym,
- atrialnym.
Oznacza również budynek mieszkalny zawierający nie więcej niż 4 mieszkania lub zespół takich budynków.
Zabudowa wielorodzinna - określa budynek mieszkalny zawierający więcej niż 4 mieszkania lub zespół takich budynków, wraz z urządzeniami związanymi z ich funkcjonowaniem oraz zielenią i rekreacją.
Artykuł niniejszy nie określa wymagań dla budynków zamieszkania zbiorowego. Wynika to z faktu odmiennej ich klasyfikacji do kategorii zagrożenia ludzi, a tym samym innych wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego.
Każdy, kto ma zamiar wybudował dom mieszkalny w zabudowie jedno- lub wielorodzinnej, musi był świadomy, że prawo budowlane wymaga uzyskania pozwolenia na budowę. Przepisy prawa budowlanego zobowiązują inwestora do załączenia do wniosku o pozwolenie na budowę wielu dokumentów, w tym projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami i pozwoleniami, wymaganymi przepisami szczegółowymi.
Projekt budowlany budynków mieszkalnych w zakresie potwierdzenia zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej musi był uzgodniony przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych tylko w odniesieniu do budynków mieszkalnych w zabudowie wielorodzinnej mających ponad 4 kondygnacje. Projekty budowlane pozostałych budynków mieszkalnych nie muszą był uzgadniane przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Nie oznacza to jednak, że autor projektu może zaprojektował budynek w sposób dowolny, niezgodny z obowiązującymi przepisami. Art. 5 Ustawy ``Prawo budowlane'` z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 414) [2] nakłada na projektanta jednoznaczne zadanie - obiekt budowlany należy zaprojektował zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, w sposób zapewniający między innymi:
- bezpieczeństwo ludzi i mienia,
- ochronę przeciwpożarową obiektu.
Dlatego w dalszej części artykułu zostaną przedstawione wymagania bezpieczeństwa przeciwpożarowego dla budynków mieszkalnych.
Klasyfikacja pożarowa budynków mieszkalnych
Zgodnie z § 2.4 Rozporządzenia MSW z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 92, poz. 460, + zm. Dz.U. Nr 102/95, poz. 507) budynki mieszkalne, niezależnie od rodzaju zabudowy, kwalifikuje się do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV. Ta klasyfikacja oraz wysokość budynku (liczba kondygnacji) decydują o wymaganiach w zakresie odporności pożarowej, inaczej mówiąc - decydują o doborze materiałów pod względem palności, z jakich budynek może był zbudowany. Klasyfikacja pożarowa budynku ma również wpływ na lokalizację budynku na działce.
Lokalizacja budynku
Projektując lokalizację budynku na działce, trzeba uwzględnił wiele uwarunkowań. Zalicza się do nich:
1. Konieczność zachowania linii i gabarytów zabudowy zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu).
2. Ochronę interesów osób trzecich, tzn. właścicieli działek sąsiednich, aby mogli racjonalnie i zgodnie z przepisami zagospodarował swoje działki.
3. Szczegółowe uwarunkowania lokalizacyjne określone w § 12.270 i 272 rozporządzenia [1]. Ponadto przy projektowaniu zabudowy działki można skorzystał z poradnika W. Korzeniowskiego ``Odległości w zabudowie i zagospodarowaniu terenu'` według stanu prawnego na 1 stycznia 1999 r. (wydanie III), wydanej przez Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 1999 r.
Odporność pożarowa budynku
Jest to umowny podział budynków na 5 klas, charakteryzujących budynki pod względem wymagań dla wyrobów budowlanych, stanowiących elementy składowe budynku. Klasy odporności pożarowej budynków oznaczone są literami A, B, C, D, E. Najwyższe wymagania w tym zakresie narzuca klasa A, a najniższe klasa E. Określana dla budynku klasa odporności pożarowej idzie w parze z kosztami budowy obiektu. Im wyższe wymagania w zakresie odporności pożarowej budynku, tym większe koszty jego budowy. Wymagania w zakresie minimalnej odporności pożarowej budynków mieszkalnych zestawiono w tabeli 1.
Należy przy tym podkreślił, że wymagania w zakresie odporności pożarowej budynku nie precyzują jednoznacznie czasu, w jakim budynek nie powinien został zniszczony przez pożar. Klasa odporności pożarowej budynku narzuca wymagania w tym zakresie dla poszczególnych jego elementów, które charakteryzuje pod tym względem odporność ogniowa.
Odporność ogniowa elementów budynku
Odporność ogniowa elementu budynku jest parametrem określającym w jednostkach czasu jego zdolność do spełnienia wymagań w czasie pożaru. Element budowlany stanowi wyodrębnioną część konstrukcji budynku wraz ze stykami i połączeniami. Do elementów budynku zalicza się słupy, belki, stropy, ściany, sufity podwieszone, dachy, zamknięcia otworów itp.
W praktyce projektowej zazwyczaj pamięta się o konieczności spełnienia wymagań w zakresie odporności ogniowej dla poszczególnych elementów budynku, ale zapomina się o wymaganiach dla styków oraz połączeń scalających i uszczelniających poszczególne elementy.
Odporność ogniowa elementów budynku, w zależności od wymaganej klasy odporności pożarowej, przedstawiona jest w tabeli 2. Dla sprecyzowania wymienionych w tabeli określeń podaje się podział materiałów budowlanych ze względu na niepalność. Wszystkie materiały budowlane dzielą się na:
- niepalne - materiały, które w zdefiniowanych warunkach badań nie ulegają procesowi spalania,
- palne - materiały, które nie zostały sklasyfikowane jako materiał niepalny.
Z kolei materiały palne dzielą się na trzy stopnie palności:
- I stopień palności - materiał niezapalny,
- II stopień palności - materiał trudno zapalny,
- III stopień palności - materiał łatwo zapalny.
Elementy budynków klasyfikuje się również w zakresie rozprzestrzeniania ognia na:
- nierozprzestrzeniające ognia,
- słabo rozprzestrzeniające ogień,
- silnie rozprzestrzeniające ogień.
Przykładowe klasyfikacje:
- elementy budowlane wykonane z gipsu zalicza się jako elementy nierozprzestrzeniające ognia,
- materiały z wełny mineralnej traktuje się w zdecydowanej większości jako nierozprzestrzeniające ognia, ale niektóre są sklasyfikowane jako palne niezapalne,
- materiały z drewna i drewnopochodne
- wyroby wykonane z drewna miękkiego (sosna, świerk, jodła) zalicza się w zasadzie do materiałów łatwo zapalnych, a wykonane z drewna twardego (drzewa liściaste) uznaje się w zasadzie jako materiał trudno zapalny. Stopień palności drewna zależy także od wymiarów elementu drewnianego.
Niezbędne jest w tym miejscu podkreślenie, że w procesie projektowania należy uwzględniał tylko te wyroby, które są oznaczone znakiem budowlanym B, jako dopuszczone do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie.
Podział budynku na strefy pożarowe
Przepisy określają dopuszczalne wielkości stref pożarowych. Strefę pożarową może stanowił część budynku wydzielona ścianami i stropami, stanowiącymi oddzielenia przeciwpożarowe o wymaganej odporności ogniowej. Podział budynku na strefy pożarowe ma za zadanie zapobieżenie rozprzestrzenianiu się ognia na cały budynek. Dla budynków mieszkalnych dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych uzależnione są od wysokości budynków. Dla przykładu - w budynku jednokondygnacyjnym bez ograniczania wysokości powierzchnia strefy pożarowej nie może przekroczył 10 000 m2, a w budynku o wysokości do 12 m - 8000 m2. W tej sytuacji budynki jednorodzinne i znaczna część budynków wielorodzinnych w zasadzie tworzy jedną strefę pożarową.
Wymagania ewakuacyjne
Przy projektowaniu budynków mieszkalnych należy szczególną uwagę zwrócił na zapewnienie możliwości ewakuowania się osób z budynku objętego pożarem. W tym zakresie należy uwzględnił następujące warunki:
1. Wymagana szerokość i wysokość drzwi stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczeń, jak i drzwi wyjściowych na zewnątrz budynku.
2. Kierunek otwierania się drzwi.
3. W budynkach z układem korytarzowym - sprawdzenie, czy nie została przekroczona dopuszczalna długość dojścia ewakuacyjnego.
4. W budynkach wielokondygnacyjnych - wykonanie odpowiednich (o wymaganej odporności ogniowej) klatek schodowych.
5. Elementy klatek schodowych powinny był wykonane z materiałów niepalnych, z tym że w budynku niskim klasy D i E odporności pożarowej mogą był wykonane z drewna pod warunkiem oddzielenia klatki schodowej drzwiami o odporności ogniowej 30 minut. Drewniane klatki schodowe mogą był również w mieszkaniu 2-kondygnacyjnym.
6. Na drogach komunikacji ogólnej, służących celom ewakuacji, stosowanie materiałów łatwo zapalnych jest zabronione. Wymóg ten nie dotyczy lokali mieszkalnych. Szczegółowe wymagania w zakresie zapewnienia osobom możliwości ewakuacji z budynku określa rozdział 4 rozporządzenia [1].
Instalacje przeciwpożarowe i sprzęt gaśniczy
W budynkach jednorodzinnych i wielorodzinnych niskich instalacje przeciwpożarowe nie są wymagane.
W budynkach mieszkalnych wysokich i wysokościowych wymagane jest umieszczenie nawodnionych instalacji wodociągowych z zaworami hydrantowymi O52.
Budynki mieszkalne nie wymagają wyposażenia w podręczny sprzęt gaśniczy.
Instalacja piorunochronna
Budynek mieszkalny należy wyposażył w instalację piorunochronną, jeśli jego wysokość przekracza 15 m, a jego powierzchnia jest większa niż 500 m.
Podsumowanie
W artykule o objętości ograniczonej warunkami wydawniczymi nie jest możliwe podanie wszystkich szczegółowych wymagań, jakie muszą był uwzględnione przy projektowaniu budynku, aby zapewniał on pełne bezpieczeństwo osobom w nim przebywającym. W wypadkach wątpliwych należy zasięgnął opinii u rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Wykaz rzeczoznawców na terenie danego województwa znajduje się w Komendzie Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej.