Michel Foucault „Nadzorować i karać. Narodziny więzienia”

Cz. II, r.1 i 2 („Karanie uogólnione”; „Łagodność kary”)

Metamorfozy form i sposobów organizacji władzy do karania w końcu XVIII w.

Na przestrzeni XVIII wieku postępował proces rozluźniania systemu karnego, łagodniała intensywność kar na rzecz ich częstszego stosowania. Pod koniec XVIII w. Na skutek potężnego przyrostu demograficznego, głównym obiektem ludowego illegalizmu zaczęły być nie prawa ale dobra (szerzyło się złodziejstwo). Czas więc określić co jest pogwałceniem prawa i jaka za to będzie grozić kara. Główną podstawą reformy karnej z XVIII w. Było stworzyć nową ekonomię i technologię władzy do karania.

Trzy technologie władzy karnej:

• prawo monarchiczne i kara jako zemsta suwerena

• projekt prawników-reformatorów civitate poenali

• reformatorium - projekt instytucji przymusu.

Pytania:

1. Co XVIII reformatorzy prawa karnego krytykowali w monarchicznym systemie władzy do karania?

2. Jaki model władzy do karania proponowali XVIII reformatorzy?

3. Jakie reguły i zasady miały regulować model karania wg XVIII reformatorów?

4. Który z trzech modelów (monarchiczny, teoretyczny, reformatorski) doprowadzi do istnienia więzienia?

Odpowiedzi:

Ad1. Co XVIII reformatorzy prawa karnego krytykowali w monarchicznym systemie władzy do karania?

Reformatorzy doby Oświecenia: Beccarii, Target, Duport, Servan, Lacrettel, Pastoret, Bergass krytyce poddawali:

1. monarchiczny system władzy do karania, którego nieodłączną cechą była kaźń. Oświecenie potępia kaźń ujawniającą tyranię i nadużycia władzy. Definicja sformułowana przez Jaucourta mówi, że kaźń to: „kara cielesna, bolesna, bardziej lub mniej okrutna”.

2. reformatorzy uważali, że przy wymierzaniu kary powinno się uszanować „człowieczeństwo” przestępcy. Uważają także, że publiczne egzekucje nie tylko wywołują u ludzi strach ale też czasami wzbudzają litość i solidarność z oskarżonym.

3. krytyce podlega przesadność kar wynikająca z braku prawideł. 24 marca 1790 roku Thouret otworzył w Konstytuandzie dyskusję nad nową organizacją władzy sądowniczej, która jest wg niego potrójnie „wynaturzona”:

• przez prywatne przywłaszczenie (sprawowanie sprawiedliwości jest odpłatne, ma wartość handlową, ponieważ urząd sędziego można kupić lub odziedziczyć)

• przez brak jasnego podziału między dwoma typami władzy (tą, która feruje sprawiedliwość i tą, która prawo stanowi)

• przez cały szereg przywilejów (istnieją delikty poza powszechnym prawem).

4. krytykowano paradoksalne luki w sądownictwie, z powodu rozbieżności obyczajów i procedur.

5. krytykowano złą ekonomię władzy. Zbyt wiele władzy w sądach niższych bez kontroli ferujących arbitralne wyroki oraz zbyt wiele władzy po stronie oskarżenia, podczas gdy oskarżony jest całkowicie bezbronny.

6. krytykowano nadwładzę monarszą, ponieważ król jako właściciel urzędów nieustannie je mnoży (intendenci, prefekci) i powstają spory kompetencyjne; kara jest zemstą króla.

Ad2. Jaki model władzy do karania proponowali XVIII reformatorzy?

XVIII- wieczni reformatorzy: Voltaire, Brissot, Marat, Le Trosne, Target proponowali:

1. Ustalenia nowej „gospodarki” władzą karną, zapewnienie jej trafniejszego podziału, by uczynić ją spójniejszą, skuteczniejszą, bardziej konsekwentną i precyzyjną w środkach, tzn. podniosą jej efektywność, obniżając koszty ekonomiczne i polityczne (nowa „ekonomia polityczna”).

2. Nie karać mniej, ale karać lepiej; karać z mniejszą surowością, ale w sposób bardziej uniwersalny i konieczny; złagodzenie kar, nadanie im precyzyjniejszej formy, ograniczenie dowolności interpretacyjnej

3. Czas określić, co jest niewątpliwym pogwałceniem prawa i jaka będzie groziła za nie kara, której się nie da uniknąć.

4. W roku 1777 Le Trosne żąda, by uważano oskarżonych za niewinnych aż do ich ewentualnego skazania, by sędziowie byli jedynie „ramieniem prawa” oraz żądał poddania ludowych illegalizmów (zbrodniczości) ściślejszej i bardziej jednolitej kontroli.

5. Krytyka kaźni, odtąd człowieczeństwo wyroku ma być regułą systemu kar

6. Prawo karania ma być przesunięte ze sfery zemsty władcy do sfery obrony społeczeństwa.

7. Karać należy w sposób humanitarny.

8. Kara powinna być skierowana przeciw skutkom zbrodni, jednak wpływ wywierany przez daną zbrodnię nie koniecznie musi być wprost proporcjonalny do jej okrucieństwa; „mierzyć karę nie ze względu na zbrodnię, ale ze względu na możliwość jej powtórzenia” wtedy karanie będzie skuteczniejsze, prewencyjne.

Łagodność kar. Kara powinna:

• być uogólnioną funkcją, jako że zbrodnia jest wymierzona w całe społeczeństwo (zbrodniarz złamał umowę społeczną

• być pozbawiona arbitralności

• tworzyć trwałe i łatwo czytelne znaki, przekształcać ekonomię interesów i dynamikę namiętności (wpływać na motywacje)

• mieć modulowany czas trwania

• być naturalna i zyskowna dla całego społeczeństwa (jak przykład)

• być ekonomią jawności (jako lekcja)

• civitas poenalis, czyli teatralna, uzasadniona, wyrazista, afiszowana (przez dyskurs)

Ad3. Jakie reguły i zasady miały regulować model karania wg XVIII reformatorów?

Semio-techniki:

1. Reguła minimalnej nadwyżki- ukazać iż więcej zyskuje się unikając kary niż ryzykując zbrodnię.

2. Reguła wystarczającej idealizacji- należy zmaksymalizować przedstawienie kary, a nie jej cielesną realność; zniechęci ludzi kara , którą będą sobie wyobrażali.

3. Reguła skutków ubocznych- najważniejsze aby wystąpiło jak najmniej skutków ubocznych kary, sam winowajca jest mniej ważny (chyba, że występuje zagrożenie recydywą), więc należy go karać ale wybrać takie środki, które będą skuteczne, a zarazem najmniej okrutne wobec ciała winnego; nie mogą się zdarzyć niewinni skazani.

4. Reguła absolutnej pewności- niech prawa określające zbrodnie i przewidujące kary będą zupełnie jasne, opublikowane, powszechnie dostępne; niech monarcha zrezygnuje z prawa łaski (bo kara ma być koniecznym następstwem); policja i wymiar sprawiedliwości powinny działać wspólnie, uzupełniać się.

5. Reguła obiegowej prawdy- oskarżony ma być uznawany za niewinnego do momentu kiedy w sposób zdrowo rozsądkowy, z zachowaniem legalnych form, po przeprowadzeniu pełnego dowodu nie udowodni mu się winy; praktyka karna podlegać będzie powszechnemu osądowi prawdy; dowód ma być dla wszystkich oczywisty.

6. Reguła optymalnej specyfikacji- aby semiotyka karna objęła cały obszar illegalizmów wszystkie pogwałcenia prawa powinny zostać sklasyfikowane, niezbędny zatem jest precyzyjny kodeks definiujący zbrodnie i ustalający kary, konieczne jest jednak też dopasowanie kary do indywidualnych cech każdego zbrodniarza (zróżnicowanie kar).

Ad4. Który z trzech modelów (monarchiczny, teoretyczny, reformatorski) doprowadzi do istnienia więzienia?

	MONARCHICZNY	REFORMATORSKI	INSTYTUCJI POPRAWY (ang.REFORMATORIES)
FORMA	Ceremonia kaźni, Spektakl szafotu	Przedstawienie, Sztuka reprezentacji	Instytucja przymusu, ćwiczenie zachowań
DYSPONENT	Monarcha	Ogół społeczeństwa, „ciało społeczne”	Aparaty administracyjne
KONSEKWENCJA (ZNAK)	Piętno	Znakiem jest przeszkoda (przestępstwo=kara)	Postronek; ślad w postaci nawyku
DEFINICJA UKARANEGO	Pokonany wróg	Rekwalifikowany, rekonstytuowany podmiot prawny (zgodnie z umową społeczną)	Podmiot posłuszny, indywiduum ujarzmione przez bezpośredni przymus
OBIEKT PENALNEJ (KARNEJ) INTERWENCJI	Torturowane, maltretowane ciało skazańca	Dusza wraz z jej manipulowanymi przedstawieniami	Ciało trenowane, poddane tresurze

Do istnienia więzień doprowadził projekt reformatories. Krytykowany on był przez niektórych reformatorów jako nie mogący się pogodzić z całą technologią

kary - skutku,

kary - przedstawienia,

kary - funkcji powszechnej

i kary - przedstawienia i dyskursu.

Najstarszy model penitencjarnego uwięzienia to Rasphuis w Amsterdamie otwarty w 1596 r. głównie dla młodocianych złoczyńców i żebraków. Działalność opierała się na 3 zasadach:

1. o długości kary decyduje administracja więzienia (w zależności od zachowania)

2. praca jest obowiązkowa i wykonywana wspólnie

3. obowiązuje stały nadzór, dokładny rozkład dnia, umoralniające lektury

Model angielski reprezentuje więzienie w Glaucaster. Hanway instytucję do przekształcania jednostki nazwał REFORMATORIUM. Miała ona za zadanie:

• dawać odstraszający przykład

• być narzędziem nawracania

• być warunkiem przyuczenia (do pracy- takiej jak chodzenie w kieracie, wyrabianie sznurów i worków)

Model amerykański reprezentuje więzienie w Filadelfii z Walnut Street (podobny do Glaucaster i Gadwy), kara miała tam jednak charakter niepubliczny.

5

---