S o c j o l o g i a
Temat: Uwczesne poglądy na czas wolny.
Warszawa dnia 08.11.2000.
Badania podejmowane w Polsce przez pedagogikę społeczną w zakresie funkcjonowania pozaszkolnych instytucji oświatowo-wychowawczych, systemu wychowawczego w tych instytucjach oraz ich rzeczywistego wpływu na wychowanków, dotyczą wpłwu środków masowych na młodzież oraz zagadnień pracy i wolnego czasu.
Początek badań przypada na lata pięćdziesiąte, kiedy to problematykę czasu wolnego podjęli A. Kamiński, Z. Skórzyński, T. Wujek. Doprowadziło to do ukazania się wielu sprawozdań z badań pedagogicznych. Szczególne znaczenie miała praca A. Kamińskiego na temat: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Autor poruszał w niej szereg istotnych problemów, m.in. stwierdził na podstawie dotychczasowych badań nad wolnym czasem, iż wraz ze zwiększającą się jego ilością zaczyna się pojawiać ciekawa tendencja,
a mianowicie: coraz bardziej ludzie interesują się wolnym czasem, by „korzystać z życia” oraz coraz bardziej interesują się wychowaniem do wolnego czasu, by „nauczyć się lepiej żyć”.
Kamiński określił współzależność między kształceniem do pracy i kształceniem
do wolnego czasu. Uważał, że człowiek potrzebuje wiedzy technicznej, by lepiej spożytkować czas wolny. W pedagogice Kamińskiego problematyka „wczasów” /wolnego czasu/ jest dziedziną badań teoretycznych, metodologicznych i empirycznych. Niezwykle cennymi przyczynkami do koncepcji czasu wg. Kamińskiego są: postawienie czasu wolnego jako nowego problemu, szczegółowe analizowanie elementów i funkcji czasu wolnego, wprowadzenie do aparatu pojęciowego takich istotnych nazw, jak: wczasowanie, rekreacja, wypoczynek, wychowanie do wczasów, wychowanie do zawodu.
Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego - jak pisze M. Łobcki - stanowi nade wszystko udaną próbę ukazania możliwości wykorzystania doświadczeń harcerstwa w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.
Idea wychowawcza harcerstwa wykorzystana została w zajęciach pozalekcyjnch
i pozaszkolnych, a tym samym w zajęciach wolnego czasu dzieci i młodzieży.
Z. Skórzyński w swoich badaniach przedstawił miejsce podstawowych zajęć codziennych w ogólnym budżecie czasu oraz typowe zajęcia w czasie wolnym w ciągu dnia, tygodnia
i dłuższych odcinków czasowych. Rozważania swoje oparł na analizie wyników badań ogólnopolskich. Grupę badawczą stanowili ludzie dorośli, pochodzący zwłaszcza
ze środowisk miejskich.
Znazy pedagog T. Wujek podjął próbę wyjaśnienia różnicy między czasem wolnym młodzieży, a czasem wolnym dorosłych. Badania jego potwierdziły, że czas wolny młodzieży jest kategorią inną, gdyż objęty jest nadzorem i kontrolą osób starszych /rodziców
i nauczycieli/. Ponadto wolny czas młodzieży zawiera w swej treści obowiązki społeczne, czego nie zawsze można odnieść do ludzi dorosłych. Część czasu wolnego dzieci i młodzieży jest poza kontrolą dorosłych, spędzamy w grupach rówieśniczych, często nieformalnych.
B. Suchodolski pisze, że popełniamy dotychczas poważny błąd przyjmując tradycyjną zasadę, że wolny od pracy czas stanowi „czas prywatny” człowieka i że społeczeństwu nie zależy na tym, jak on jest zużywany. Właśnie w wolnych od pracy w godzinach kształtują się w wielkiej mierze zasadnicze życiowe postawy ludzi, ich stosunek do świata i życia, stosunek do innych ludzi.
Wolny czas, którym dysponuje młodzież według własnej woli, nie jest dostatecznie kontrolowany przez wychowawców. Dotyczy to takich środowisk, jak grupy podwórkowe, rówieśnicze. Nie oznacza to wcale, że młodzież nie może dysponować wolnym czasem nie kontrolowanym przez dorosłych. Z pozycji wychowawczej słuszne jest, aby dzieci i młodzież rozporządzały takim czasem. Powinny same dokonywać wyboru, decydować o tym, co będą robiły.
Wspołżycie w grupie rówieśniczej może mieć dodatnie bądź ujemne skutki. Do dodatnich zalicza się przede wszystkim to, że grupa rówieśnicza:
[... pomaga w nawiązywaniu kontaktu z rówieśnikami, uczy cieszyć się życiem społecznym, wytwarza pozytywne skutki uczuciowe dla ludzi. Obcowanie ze zwartą grupą rówieśniczą wymaga od dzieci ograniczenia egoizmu, niweluje przerosty indywidualizmu i własnych pragnień, uczy współdziałania z innymi, wytwarza odwagę, samokontrolę, lojalność, posłuch wobec tych, którzy przewodzą ...].
Może być i tak, że w grupie rówieśniczej zaczyna się rozwijać wiele cech społecznie pożądanych i akceptowanych przez wychowanie.
W 1956 roku w Nowym Jorku powstało Światowe Stowarzyszenie Czasu Wolnego
i Rekreacji /World Leisure and Recreation Association/ posiadające status UNESCO. W 1970 roku na Kongresie w Genewie Światowe Stowarzyszenie Czasu Wolnego i Rekreacji /WLRA/ koncentrowało się na następujących problemach: codzienny czas wolny, wypoczynek weekendowy, wypoczynek urlopowy. Rezultatem obrad Kongresu było powołanie w styczniu 1971 roku Europejskiego Stowarzyszenia Czasu Wolnego i Rekreacji /Europen Leisure and Recreation Association/. Następnie powstały regionalne oddziały
w poszczególnych krajach.
Najaktywniejsze, działania mające na celu prowadzenie badań nad wolnym czasem, prowadzi Niemieckie Stowarzyszenie Badań nad Czasem Wolnym w skrócie „GeF”. Organizuje ono rok rocznie konferencje poświęconoe problematyce treści wzorców wolnego czasu, zagadnieniom kształcenia animatorów wolnego czasu. W 1992 roku rozważano nad problemem kultury wolnego czasu w aspektach: indywidualnym, regionalnym i globalnym.
Z punktu widzenia analogi faktów jest to ciekawe porównanie kategorii wolnego czasu poszczególnej jednostki z czasem wolnym zbiorowości regionalnej oraz z wolnym czasem
w skali globalnej. Można więc wyodrębnić pewne cechy wspólne dla różnych kategorii wolnego czasu, jak też wskazać na pewne różnice.
Polskie Stowarzyszenie Czasu Wolnego i Rekreacji /PSCWiR/ powstało w 1988 roku
w Poznaniu. Działalność Stowarzyszenia w głównej mierze opiera się na prowadzeniu badań mających na celu lepsze wykorzystanie wolnego czasu z myślą o:
służeniu ludności w realizacji pragnień i aspiracji związanych z czasem wolnym,
poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów, z którymi ludzie borykają się na drodze racjonalnego korzystania z czasu wolnego,
systematycznym dążeniom do doskonalenia usług rekreacyjnych.
Na międzynarodowej konferencji PSCWiR w listopadzie 1990 roku w Zajączkowie,
w dyskusji koncentrowano się wokół nowych nowych form organizacji czasu wolnego, wskazano również na nowe aspekty, które w aktualnej sytuacji socjalno-ekonomicznej
w Polsce mogą uszczuplić bazę dla organizowania czasu wolnego. Zagrożeniem dla infrastruktury wolnego czasu mogą być: niekontrolowana prywatyzacja, uszczuplająca się baza socjalna w przedsiębiorstwach, niezbyt klarowna polityka socjalna państwa i obniżenie się jego subwencji na cele związane z organizacją wolnego czasu zarówno dla ludzi dorosłych, jak dzieci i młodzieży.
Zintensyfikowanie badań nad wolnym czasem obserwujemy w Polsce w latach siedemdziesiątych. Miały one charakter analityczny i syntetyczny. W części pierwszej przedmiot badań stanowiła najczęściej organizacja wolnego czasu dziecka wiejskiego,
w drugiej zaś ogólne prawidłowości w zakresie uczestnictwa w kulturze w zróżnicowanych środowiskach Polski. U podstawach podejmowanych badań leżało przekonanie o znaczącej wartości wychowawczej racjonalnej organizcji wolnego czasu dzieci i młodzieży.
Badania także wskazywały, że wolny czas nie wykorzystany to stracona okazja oddziaływań na rozwój osobowości dorastającego pokolenia w okresie jego intensywnego dojrzewania. Prowadzić to może do apatii społecznej, do konsumpcyjnego nastawienia życiowego.
W latach osiemdziesiątych zmieniły się radykalnie warunki życia społeczno-gospodarczego w Polsce. Miały one określony wpływ na warunki wypoczynku i rekreacji ludzi dorosłych, a także znaczenie dla wykorzystania wolnego czasu przez dzieci i młodzież. Potwierdzają to badania E. Wnuka-Lipińskiego wykazujące, że potrzeby różnych grup ludności uległy - w rezultacie kryzysu - daleko idącemu pogorszeniu.
Problemom wolnego czasu w drugiej połowie lat osiemdziesiątch dużo uwagi poświęca Instytut Badań Problemów Młodzieży. Analiza budżetu wolnego czasu wskazuje, że ciągle wzrasta tendencja do prywatyzacji infrastruktury czasu wolnego i nieracjonalnego wykorzystania jego zasobów, co prowadzi do niepełnej regeneracji sił psychofizycznych
i zakłóceń w normalnym rozwoju człowieka.
W 1989 roku B. J. Jung publikuje pracę z zakresu wolnego czasu, w której - na podstawie badań międzynarodowych - omawia zagadnienia miar ilościowych i jakościowych
w badaniach nad wolnym czasem; definiuje wzory wypoczynku typowe dla kultur różnych narodowości; opisuje podstawowe pojęcia związane z wolnym czasem, takie jak: kultura, rekreacja, zabawa, rozrywka, wypoczynek.
Dotychczasowe rozważania prowadzą do stwierdzenia, że przedmiotem badań były problemy rekreacji, rozrywki i wypoczynku ludzi dorosłych.
Lata dziewięćdziesiąte zwane okresem „transformacji” gospodarczej i ustrojowej, uszczupliły znacząco możliwości wypoczynku zarówno dorosłych, dzieci i młodzieży.
Problematyka wolnego czasu jest integralną częścią funkcji opiekuńczo-wychowawczej szkoły. Badania nad rolą szkoły w organizacji wolnego czasu uczniów zostały podjęte przez L. Lorczak i G. Pańtak. Objęto nimi uczniów ze 174 szkół ponadpodstawowych w kraju. Przedmiotem badań były następujące zadadnienia:
dobowy budżet czasu młodzieży w relacji dzień powszedni - sobota - niedziela,
różne kategorie czynności w domowym budżecie czasu,
zajęcia w czasie wolnym.
Autorka badań podkreśla, że badana młodzież zużytkowuje czas wolny w sposób mało urozmaicony i mało wartościowy. Badani stwierdzili, że szkoła i nauczyciele niewiele pomagają w organizowaniu bardziej wartościowych form spędzania wolnego czasu.
Charakteryzując przegląd dorobku pedagogiki społecznej Edmund Trempała dokonuje pewnego uogólnienia podstaw teoretycznych czasu wolnego i wskazuje na pedagogów, którzy przyczynili się do dorobku w tej dziedzinie. Problematyka czasu wolnego dzieci
i młodzieży oraz sposoby jego wykorzystania należą do doniosłych obszarów badawczych pedagogiki społecznej. Wielu autorów ukazuje,iż w czasie wolnym kształtuje się wiele cech osobowych, nawyków i upodobań, a to, co człowiek wykonuje poza nauką czy pracą,
ma wielki wpływ na jego aktywność w procesie działalności uspołecznianej.
Podsumowujac rozważania na temat podstaw teoretycznych wolnego czasu trzeba podkreślić, że omawiane tu treści są dość zbieżne z problematyką pedagogiczną, gdyż wyrastają z tych samych podstaw metodologicznych, sprowadzających się do stwierdzenia, że „człowiek poza pracą powinien dysponować czasem potrzebnym do kształcenia,
do rozwoju duchowego, do wykonywania funkcji społecznych, do życia towarzyskiego,
do swobodnego korzystania ze swych sił fizycznych i duchowych.
BIBLIOGRAFIA
H. Strzemińska /1989/ - „Współczesne poglądy na czas wolny”. Warszawa
D. Nałęcka /1987/ - „Rekreacja ruchowa w strukturze czasu wolnego różnych środowisk społecznych”. Zeszyty Naukowe AWF Kraków.
M. Walczak /1994/ - „Wychowanie do wolnego czasu”. WSP. Zielona Góra.
T. Pilch, I. Lepalczyk /1995/ - „Pedagogika społeczna - człowiek w zmieniającym się świecie”. Żak. Warszawa.
1