Missa Prolationum
jedna z 13 mszy Johannesa Ockeghema (ok. 1410-1497). Nie znamy dokładnej daty jej powstania; wszystkie zachowane źródła zostały sporządzone już po śmierci autora.
Msza składa się z 5 części (cały cykl ordinarium missae: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei). Kyrie jest 3-częściowe, Gloria i Credo - 2-częściowe, Sanctus - 5-częściowe, Agnus Dei - 3-częściowe. Faktura jest w przeważającej części 4-głosowa, miejscami występują redukcje większych fragmentów do 2-głosu (całe części Christe, Pleni sunt, Benedictus, Agnus II), lub mniejszych do 2- czy 3-głosu (spowodowane głównie opóźnieniem wejścia poszczególnych głosów w kanonie, np. w obrębie cz. Gloria, Credo, na początku części Sanctus, Agnus I i III).
Obowiązującą tonacją jest tonacja lidyjska, należąca do grupy laetiores; często występuje akcydencja b, rzadziej es.
Ambitus głosów w poszczególnych częściach: (głosy są różnie nazywane w różnych źródłach i edycjach)
Kyrie Gloria Credo Sanctus Agnus
głos najwyższy [Superius]: a-d2, b-f2, c1-e2 g-c2 b-d2
głos drugi [Contratenor]: f-d2, f-c2 f-a1 f-g1 f-g1
głos trzeci [Tenor]: B-e1, c-g1 c-a1 A-f1 c-a1
głos najniższy [Bassus]: A-d1, A-d1 F-d1 G-d1 B-d1
Nie występuje technika cantus firmus, nie ma również wyraźnego motywu melodyczno-rytmicznego łączącego wszystkie części (w literaturze przedmiotu sugerowane jest, że taką rolę może pełnić występujący na początku każdej z części rozłożony akord F-dur lub a-moll).
Najważniejszym elementem spajającym wszystkie części jest jednak zastosowanie kanonu menzuralnego. W niektórych źródłach zapisane zostały tylko 2 głosy z 4; z każdego z nich można wyprowadzić następny na podstawie oznaczeń menzuralnych (w parze głosów oba wykonują tę samą melodię, ale w różnej menzurze, np. jeden w tempus imperfectum cum prolatione minor, drugi - w tempus imperfectum cum prolatione maior; właśnie od tego, że w każdym z głosów został zastosowany inny podział, wzięła się nazwa Missa Prolationum). Żeby linie melodyczne nie rozchodziły się za bardzo, melodia prowadzona jest najpierw w długich wartościach, później w krótszych (części Kyrie, Gloria, Credo, Osanna), lub też drugi głos z pary wchodzi później, dzięki wprowadzeniu na początku szeregu pauz w długich wartościach (Qui tollis i Et resurrexit w cz. Credo, Sanctus, Agnus). W poszczególnych częściach kanon prowadzony jest w kolejnych interwałach: Kyrie I - unison, Christe - sekunda, Kyrie II - tercja, Gloria - kwarta, Credo - kwinta, Sanctus - seksta, septyma (w cz. Pleni sunt) i oktawa (cz. Osanna), Agnus I - podwójny kanon w kwarcie, Agnus II i III - podwójny kanon w kwincie. Msze z zastosowaniem kanonu występowały już wcześniej (np. Missa L'homme arme Fauguesa), ale taki cykl kanonów pierwszy raz pojawia się właśnie w Missae Prolationum; później technika ta zostanie zastosowana np. w Wariacjach Goldbergowskich Bacha.
Jak jednak zauważa Reese, zawiłości notacyjne i kompozycyjne nie powinny przysłonić estetyczno-muzycznych zalet dzieła; zarówno jedne, jak i drugie - a zwłaszcza ich połączenie - pozostają dowodem na mistrzostwo autora.
bibliografia:
Ockeghem, [hasło w:] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. by S. Sadie, vol. 18.
G. Reese, Music in the Renaissance, New York 1954, s. 124-136