ŚREDNIOWIECZE - CHARAKTERYSTYKA EPOKI
Nazwa epoki powstała w renesansie. Miała podkreślać negatywny osąd renesansowych humanistów o epoce dzielącej ich od świetności antyku.
Ramy czasowe - przyjmuje się, że trwało od roku 476 (upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego) do roku 1453 (data zdobycia Konstantynopola przez Turków). Podawane są tez daty alternatywne - 1450 (wynalezienie druku przez Gutenberga) lub 1492 (odkrycie Ameryki przez Kolumba).
Upadek cesarstwa sprawił, że zachodnia część Europy wstępowała nowa epokę w stanie chaosu, zamętu. Część wschodnia uchowała się przed nim i tam wciąż kontynuowano tradycje antyku, przede wszystkim greckie. Ten podział został utrwalony przez podział chrześcijaństwa na katolicyzm i schizmę wschodnią w 1054 roku.
Poza wpływami antycznymi w kulturze średniowiecznej zaznaczają się także te związane z islamem. Widać je nie tylko w sztuce, lecz także filozofii i naukach ścisłych (algebra, algorytm - sł. poch. arabskiego).
Średniowiecze to okres, w którym wiara przenika wszystkie dziedziny życia, teocentryzm jest istotą, esencją epoki. Poszukiwanie drogi do zbawienia stanowiło nadrzędny cel życia każdego człowieka. Dominowała wizja świata podzielonego na dwie sfery:
- sacrum - boską
- profanum - świecką, grzeszną, ludzką.
Ten dualizm dotyczył także postrzegania człowieka, jako istoty złożonej z nieśmiertelnej duszy dążącej do zbawienia i grzesznego ciała, które ja więzi i sprowadza na manowce. Asceza, czyli umartwienie ciała miała być droga ułatwiającą osiągnięcie stanu łaski.
Charakterystyczny był dla tej epoki mistycyzm, czyli wiara w możliwość zjednoczenia duszy ludzkiej z Bogiem i poznania go za pomocą intuicji, objawienia.
Istotna cechą epoki uniwersalizm - czyli dążenia do uporządkowania świata wg powszechnych i identycznych wzorców. Wszędzie tam, gdzie docierało chrześcijaństwo, wyraźnie zaznaczały się tendencje ujednolicające. Sprzyjały temu:
- używanie łaciny jako języka wiary, nauki i sztuki,
- feudalizm - ustrój społeczny z wyraziście zaznaczoną hierarchią społeczną,
- jednolity system edukacji oparty na szkołach przyklasztornych jako fundamencie, a którego celem było opanowanie siedmiu sztuk wyzwolonych: gramatyki, retoryki i dialektyki (trivium) oraz arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki (quadrivium). Kolejnym etapem był uniwersytet, który początkowo był korporacją wykładowców i studentów. Dopiero później to słowo zaczęło oznaczać samą uczelnię. Pierwsze uniwersytety powstały na przełomie XI i XII wieku w Bolonii, Oksfordzie i Paryżu.
* pierwsza polska uczelnia, Akademia Krakowska, została założona przez Kazimierza Wielkiego w 1364 r.
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA W ŚREDNIOWIECZU
Najwybitniejsi filozofowie tego okresu to św. Augustyn oraz św. Tomasz. Od ich imion utworzono nazwy systemów filozoficznych - tomizmu i augustynizmu.
Początkowo chrześcijanie nie odróżniali filozofii od teologii, jednakże w XIII wieku św. Tomasz ostatecznie oddzielił od siebie te dziedziny ze względu na odmienny przedmiot ich zainteresowania.
Za jego właśnie przyczyną w okresie średniowiecza swoje tryumfy święciła scholastyka, czyli kierunek w średniowiecznej filozofii, którego cechą jest dążenie do rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych i rozstrzyganie sporów przez odwoływanie się do autorytetów.
Filozofia św. Augustyna -założenia:
Człowiek jest bytem złożonym z wiecznej duszy i śmiertelnego ciała.
Szczęście może dać człowiekowi tylko miłość do Boga.
Prawd bożych człowiek powinien szukać w duszy.
Poznanie Boga dokonuje się w akcie iluminacji - oświecenia.
Zło to brak dobra.
Zbawienie jest darem od Boga niezależnym od ludzkich zasług.
Filozofia św. Tomasza - założenia:
Wiele elementów swego systemu zaczerpnął on z idei Arystotelesa (pojęcia aktu i potencji). W swoich pismach sformułował pięć dowodów na istnienie Boga.
Wiara i rozum to dwie drogi do poznania prawd wiecznych.
Istnienie Boga można logicznie udowodnić.
Wszystkie byty tworzą hierarchię.
Bóg jest stwórcą poszczególnych bytów.
Dusza ożywia materię i ja kształtuje.