2slajd.
Empiryczne badania społeczne a budowanie teorii socjologicznych,to wzajemnie uzależnione i przeplatające się ze sobą fazy tego samego procesu poznania.
Dziś już wiemy, iż bez założeń teoretycznych badania są po prostu niemożliwe.
Jednak nie zawsze było, to oczywiste, gdyż zagorzali empiryści kwestionowali zależność badań od teorii, nader wąsko ją pojmując, nie rozumieli też, iż samo precyzowanie definicji przedmiotom socjologii oraz nadawanie nazw zjawiskom społecznym jest już właśnie podejmowaniem decyzji o charakterze teoretycznym.
Warunkiem badania empirycznego jest nie tylko pojęciowe ujęcie przedmiotu, ale po prostu postawienie pytania.
Znaczenie przypisywane badaniom empirycznym w procesie poznania socjologicznego zależy od tego jakimi założeniami teoretycznymi się kierujemy określając naturę naszego przedmiotu, oraz jaki jest nasz do niego stosunek.
Socjologowie o nastawieniu empirycznym zmierzają do celu, którym jest opis i wyjaśnienie zjawisk społecznych.
3slajd
Teoria ku której się zmierza jest dedukcyjnie lub aksjomatycznie ustrukturyzowanym systemem weryfikowalnych twierdzeń.
W ujęciu empirystów teoria wykracza poza to, co zostało już udowodnione metodą empiryczną.
Wyjście poza udokumentowane empirycznie ustalenia polega na :
aksjomaty wchodzą w skład teorii ( tezy nie wywodliwe w ramach tej teorii)
twierdzeniom teorii przypisuje się zakres ważności wykraczający poza dotychczasowe doświadczenia.
W skład teorii wchodzą tezy nie potwierdzone empirycznie lub takie, które w przyszłości mogą być zweryfikowane nie bezpośrednio, lecz za pośrednictwem wynikających z nich hipotez.
4slajd
Z zasady jednak tezy wchodzące w skład teorii powinny być bezpośrednio lub pośrednio weryfikowalne empirycznie, czyli takie, by można było w trybie doświadczalnym stwierdzić czy są prawdziwe czy fałszywe.
Podstawową funkcją roli badań empirycznych w procesie poznania jest weryfikacja hipotez.
Badania jako analizy eksploracyjne ( opis i wstępna diagnoza )dostarczają przesłanek do budowy hipotez, które potem weryfikuje się w warunkach kontrolowanych.
Badania empiryczne zwłaszcza pewne techniki badawcze mają wpływ na rozwój pewnych dziedzin teorii socjologicznej i przeciwnie - niemożność poddania pewnych faktów badaniom empirycznym utrudnia ich ujęcie teoretyczne.
Z podstawowych założeń nurtu dialektyczno - krytycznego wynika inne rozumienie analizy socjologicznej :
nie tylko opis i wyjaśnianie, lecz krytyczna ocena zjawisk społecznych.
Teoria krytyczna zawiera więc nie tylko twierdzenia konstatujące i wyjaśniające, lecz i sądy krytyczne. Wykraczają one poza doświadczenie, gdyż odnoszą się nie tylko do tego co jest, ale i do tego czego nie ma, lub być powinno. Tego rodzaju sądy nie poddają się weryfikacji empirycznej.
W tak rozumianym procesie poznania badania empiryczne nie pełnią tej samej roli co przy podejściu stricte empirycznym. Nie oznacza, to jednak, że tracą na znaczeniu, ponieważ sądy krytyczne odnoszą się do faktów społecznych, które to winny być empirycznie stwierdzone i wyjaśnione.
Hipotezy Badawcze:
8slajd
Hipotezą jest zdanie stwierdzające spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami
np. twierdzenie, że 48% robotników w Polsce jest niezbyt zadowolonych z pracy, nie jest hipotezą, gdyż informuje, że określona klasa społeczna przejawia określoną cechę. Jeśli natomiast powiemy, że zadowolenie z pracy robotników w Polsce rośnie wraz ze wzrostem płacy, stwierdza jednoznacznie zachodzącą relację między dwiema zmiennymi, mamy do czynienia z hipotezą.
Hipoteza może oczywiście dotyczyć zależności pomiędzy większą liczbą zmiennych, np.
pomiędzy wysokością płacy, ilością przepracowanych godzin, oraz zadowoleniem.
Przy czym jedną ze zmiennych , tą która w danej korelacji występuje jako czynnik domniemany warunkujący określa się mianem zmiennej niezależnej, zaś ta, która zmienia się pod jej wpływem jest zmienną zależną.
9slajd
Hipotezy, które służą celom badawczym, muszą spełniać określone warunki:
muszą być sprawdzalne empirycznie- czyli uchwycone w nich zmienne muszą empirycznie uchwytne i mierzalne, naturalnie przy zastosowaniu właściwych operacji.
Głoszona zależność musi mieć charakter prawidłowości ( a więc nie może być niepowtarzalna i przypadkowa) chociaż nie bezwarunkowa. Zależność musi zachodzić w ściśle określonych okolicznościach i w nich musi stanowić regułę.
Hipoteza może wymieniać te okoliczności- warunki konieczne, zaś ustalenie ich wpływu na wystąpienie zależności o których mowa, może być jednym z celów badania.
Jeżeli uważamy, iż dana relacja występuje tylko w określonych warunkach, jednak nie potrafimy
ich sprecyzować, to hipoteza obarczona jest wyrażonym lub nie- Ceteris Paribus - relacja obowiązuje przy innych warunkach stałych.
Zakres ważności hipotezy, to uwarunkowania relacji oraz klasy przedmiotów.
Hipoteza ma moc wyjaśniającą, gdy związek o którym mówi jest związkiem przyczynowym.
Moc wyjaśniająca hipotezy wzrasta, jeśli postulowana w niej zależność da się uzasadnić teoretycznie jako konieczna.
Przy próbie jej teoretycznego uzasadnienia należy uważać by jej przesłanek teoretycznych nie pomylić z charakterystyką warunków koniecznych danej relacji.
Związek, którego nie można udowodnić empirycznie, jako zależności przyczynowej ani uzasadnić innymi empirycznie zweryfikowanymi twierdzeniami, pozostaje jedynie pewną korelacją empiryczną, czyli współwystępowaniem pewnych cech w danym miejscu i czasie.