DZIAŁ: CYTOLOGIA

1.Wyjaśnij pojęcia:

komórka ,organellum , komórka prokariotyczna , komórka eukariotyczna

Komórka to podstawowy element budulcowy i funkcjonalny każdego organizmu żywego, zdolny

do wykonywania czynności życiowych.

Organellum - struktury wewnątrz komórki pełniące określone funkcje.

Komórka prokariotyczna - komórka nie posiadająca jądra komórkowego.

Zamiast jądra występuje nukleoid ( DNA + obszar cytoplazmy) .Np.: komórki bakterii

Komórka eukariotyczna - komórka posiadająca jądro komórkowe.

Np.: komórka roślinna, grzyba, zwierzęca.

2.Określ wielkość komórki

Najmniejsze - komórki bakterii, największa roślinna - włókna rośliny Rami

Komórka zwierzęca - żółtko w jaju ptaka.

3.Podpisz organella komórki prokariotycznej

4.Podpisz organella komórki roślinnej

5.Podpisz organella komórki roślinnej

6.Podpisz organella komórki zwierzęcej

7.Na podstawie rysunku wskaż różnice między komórką roślinną i zwierzęcą.

Różnice:

Komórka
roślinna	zwierzęca
Ściana komórkowa	brak
chloroplasty	brak
Duża wakuola	Liczne małe wodniczki
brak	lizosomy

8.Porównaj w tabeli budowy różnych komórek.

Element budowy	Komórka prokariotyczna	Komórka eukariotyczna
				zwierzęca	roślinna	grzyba
Ściana komórkowa	+ zbudowana z mureiny	-	+ zbudowana z celulozy	+ zbudowana z chityny
Błona komórkowa	+	+	+	+
cytoplazma	+	+	+	+
Jądro komórkowe	Brak, występuje nukleoid	+	+	+
Reticulum endoplazmatyczne	brak	+	+	+
Aparat Golgiego	brak	+	+	+
LIzosom	brak	+	Brak ??	Brak ??
rybosomy	+	+	+	+
Wodniczki /wakuole	brak	Liczne, małe wodniczki	Jedna, kilka dużych wakuoli	Małe, kilka
mitochondria	Brak, występują mezosomy	+	+	+
Chloroplasty	tylakoidy u sinic	brak	+	brak
Rodzaj materiału zapasowego	wolutyna
peroksysomy	brak	+	+	brak
glioksysomy	brak	brak	+	brak
Ruch cytoplazmy	Brak,jest gęsta	Ruchy cytoplazmy i organelli
cytoszkielet	brak	tak	tak	tak
Ruch postępowy Zmiana miejsca	Rzęski,śluz , .skurcze włókien w cytoplazmie krętków	Wici, rzęski, Ruchy cytoplazmy i cytoszkieletu

9.Dokonaj podziału organelli komórkowych na plazmatyczne (żywe) i nieplazmatyczne

(martwe )

Element martwy - ściana komórkowa ( jest wytworem protoplastu ).

Protoplast - żywa część komórki ( w skład protoplastu wchodzą : cytoplazma oraz organella ( jądro komórkowe, plastydy, mitochondria , ..... )

10.Wymień organella zbudowane z podwójnej błony lipidowo- białkowej.

Do organelli zbudowanych z podwójnej błony lipidowo -białkowej należą:

Jądro komórkowe, mitochondria, chloroplasty

BŁONA KOMÓRKOWA

1. Skład chemiczny błony komórkowej - białka + fosfolipidy + ... inne substancje

a/ FOSFOLIPID - jest tłuszczem złożonym ,jeden kwas tłuszczowy został zastąpiony

resztą kwasu fosforowego.

Główka fosfolipidu jest hydrofilna (dobrze rozpuszczalna w wodzie ),

Ogonek - hydrofobowy ( dobrze rozpuszczalny

w tłuszczach) .

b) BIAŁKA BŁONOWE .

Podział białek ze względu na ich położenie

Białka powierzchniowe

( leżą na powierzchni błony komórkowej),

Białka integralne - Białka zanurzone

w błonie

Podział białek ze względu na funkcje:

transportowe,( posiadają kanały) , receptorowe ( odbierają i przekazują sygnały), wzmacniają blonę

c) INNE SUBSTANCJE

Cholesterol - obecność cholesterolu powoduje

że płynność błony jest mniejsza

Glikokaliks - cukrowiec , chroni błonę przed urazami

mechanicznymi

i substancjami chemicznymi , umożliwia rozpoznawanie

komórek przez układ odpornościowy

Ułożenie cząsteczki cholesterolu w dwuwarstwie

lipidowej błony komórki

2.Model płynnej mozaiki

Fosfolipidy tworzą dwie warstwy.

Główki - hydrofile -stykają się ze środowiskiem ,ogonki -hydrofobowe skierowane są do wnętrza błony.

Cząsteczki białek przemieszczają się - w jednej warstwie , pomiędzy dwiema warstwami, obracają się wokół własnej osi - stąd nazwa modelu” płynnej mozaiki”

3.Symetria błony

Błona komórkowa jest asymetryczna

Warstwy różnią się:

Składem lipidów,

Nieregularnym rozmieszczeniem i składem białek

Położeniem glikokaliksu -

( Glikokokaliks znajduje się na zewnętrznej stronie błony komórkowej ).

4.Funkcje błony komórkowej

• Ochrania wnętrze komórki przed urazami mechanicznymi i substancjami chemicznymi,

• Dzięki białkom receptorowym umożliwia odbieranie i przekazywanie sygnałów do wnętrza komórki,

• Umożliwia transport substancji z zewnątrz na zasadzie:

Wchłaniania ( dyfuzja prosta, dyfuzja wspomagana, transport aktywny)

Egzocytozy ( pinocytoza , fagocytoza )

• Umożliwia usuwanie substancji z komórki na zasadzie endocytozy .

5.Przedstawić schematycznie sposoby pobierania pokarmu przez błonę komórkową

u heterotrofów

Sposoby pobierania pokarmów

▐ ▌

WCHŁANIANIE ENDOCYTOZY

▌ ▌

Pinocytoza fagocytoza

6.Na podstawie schematu zestawić w tabeli informacje dotyczące sposobów wchłaniania substancji przez błonę komórkową.

Substancje rozpuszczone przenikają na zasadzie dyfuzji prostej, wspomaganej

lub poprzez transport aktywny.

CECHY	WCHŁANIANIE
		DYFUZJA PROSTA	DYFUZJA WSPOMAGANA,	TRANSPORT AKTYWNY
Błona komórkowa	Substancje przemieszczają się przez błonę komórkową
Ruch substancji rozpuszczonej	zgodnie z gradientem stężeń - ze stężenia substancji wysokiego do stężenia niskiego		Odwrotnie
Substancje przenikające	Woda (przenikanie wody określa się jako osmoza), CO2,O2	Aminokwasy,glukoza	Na+ ,K+
Obecność białek transportowych w błonie komórkowej	brak	tak	tak
Energia w ATP	Nie jest potrzebna	nie	tak

8.Wyjaśnić transport wody przez błonę komórki.

Transport wody określamy jako osmoza -woda

przenika przez błonę półprzepuszczalną

ze stężenia wysokiego

w kierunku stężenia niskiego.

Woda przenika przez błonę do roztworu hipertonicznego w celu wyrównania stężeń

po obu strona błony.

9.Wyjaśnić proces plazmolizy w komórce roślinnej

Plazmoliza to kurczenia się cytoplazmy wraz z błoną komórkowa i odstawanie od ściany komórkowej

z powodu wypływu wody z komórki. Wnętrze komórki jest hipotoniczne- środowisko w którym się znajduje jest hipertoniczne

Plazmoliza wskazuje na półprzepuszczalność błony komórkowej.

Po przeniesieniu komórki do roztworu hipotonicznego zachodzi deplazmoliza -woda napływa do komórki.

10.Doświadczenie .

Pokrój zielony ogórek na plasterki.

Posyp ogórek solą.

Co pojawia się na talerzykuz ogórkiem?

Z jakim zjawiskiem mamy do czynienia.

Wyjaśnienie :

Z ogórka wycieka woda.

Nastąpił proces plazmolizy .

Zachodzi proces osmozy wody komórek ogórka.

Środowisko zewnętrzne jest hipertoniczne - woda z komórek ogórka przedostaje się do środowiska zewnętrznego ( na talerzyk)

10.Doświadczenie .

Zaplanuj doświadczenia wykazujące półprzepuszczalność błony komórkowej.

Przebieg doświadczenia.

A/ Przygotuję wodny preparat komórek skórki liścia spichrzowego cebuli.

B/ Rysuję schemat komórki spod mikroskopu zaznaczam kształt,cytoplazmę ,wakuolę .ścianę komórkowa.

C/ Odsączam z preparatu część wody. Dodaję do pozostałej wody na szkiełku sacharozy.

Po kilku minutach ponownie dokonuję obserwacji .Wykonuje dokładny rysunek

Komórka umieszczona w wodzie

wnętrze komórki hipertoniczne(wyższe stężenie substancji rozpuszczonej)

środowisko zewnętrzne ( woda) - hipotoniczne ( niskie stężenie substancji rozpuszczonej

Osączona część wody i dodana sacharoza

wnętrze komórki hipotoniczne ( niskie stężenie substancji rozpuszczonej

środowisko zewnętrzne ( woda) - hipertoniczne(wyższe stężenie substancji rozpuszczonej)

Z komórki przez błonę komórkową odbywa się osmoza wody do środowiska zewnętrznego.

Woda wypływa z wodniczek Cytoplazma obkurcza się,

Cytoplazma wraz z błoną komórkową odstaje od ściany komórkowej.

11.Doświadczenie .

Pokrój zielony ogórek na plasterki.

Posyp ogórek solą.

Co pojawia się na talerzykuz ogórkiem?

Z jakim zjawiskiem mamy do czynienia.

Wyjaśnienie :

Z ogórka wycieka woda.

Nastąpił proces plazmolizy .

Zachodzi proces osmozy wody komórek ogórka.

Środowisko zewnętrzne jest hipertoniczne - woda z komórek ogórka przedostaje się do środowiska zewnętrznego ( na talerzyk)

12.Wyjaśnij proces egzocytozy .

Egzocytoza.

W aparacie Golgiego powstaje Pęcherzyk który zawiera substancją wydzielaną na zewnątrz komórki,

Pęcherzyk z aparatu Golgiego dociera do błony komórkowej

i łączy się z nią .

Zawartość pęcherzyka wydziela się poza błonę komórki.

13. Analiza schematów: Pinocytoza, fagocytoza. (operon -cz.1str.49 )Lewiński 2 - str.13

Sposoby odżywiania się pierwotniaków heterotrofwznych. Ciąg al do alprzedstawia fagocytozę, bl do b5 pinocytozę, natomiast cl-^cl wchłanianie (al — duża cząstka pokarmowa, al — wpu-klenie plazmalemy, a3 —fagosom, a4 — dołączanie Uzosomów i powstanie wczesnej wakuoli trawiennej, a5 — lizosom wtórny i przenikanie strawionych składników do cytoplazmy, a6 — ciał­ko resztkowe, zawierające niestrawione resztki pokarmowe, al— zlewanie się błony ciałka reszt­kowego z plazmalemą i usuwanie niestrawionych resztek poza komórkę; bl — drobna cząstka pokarmowa, bl — powstawanie pęcherzyka pinocytarnego na końcu kanału błonowego, b3 — dołączanie Uzosomów i powstawanie wakuoli trawiennej, b4 — trawienie i b5 — rozpraszanie wakuoli wraz Z zawartością w cytoplazmie, cl —proste substancje organiczne poza komórką, cl — te same substancje rozpraszające się w cytoplazmie; 1 — aparat Golgiego, 1 — lizosomy

14.Porównać w tabeli fago - i pinocytozę.

cechy	Pinocytoza	Fagocytoza
Wielkość substancji pobieranej	substancje wielkocząsteczkowe Drobiny białek,cukrów, tłuszczu.	Całe mikroorganizmy - bakterie,okrzemki
Zasada pochłaniania pokarmu	Tworzy się kanalik Do którego wpadają Drobiny pokarmu Na końcu kanalika tworzy się mały pęcherzyk pinocytarny	Wypustki cytoplazmatyczne otaczają mikroorganizm, Tworzy się duży pęcherzyk fagocytarny
Tworzenie wodniczki pokarmowej i jej rola	Lizosom z enzymami łączy się z pęcherzykiem - powstaje wodniczka pokarmowa Trawienie pokarmu Trawienie błony pęcherzyka, Wchłanianie strawionego pokarmu, błony pęcherzyka	Lizosom z enzymami łączy się z pęcherzykiem - powstaje wodniczka pokarmowa, Trawienie pokarmu Błona pęcherzyka nie jest trawiona Wchłanianie strawionego pokarmu
Co dzieje się z błoną wodniczki pokarmowej ?	Błona zostaje strawiona	Błona nie zostaje strawiona
Co dzieje się ze strawionym pokarmem?	Strawiony pokarm zostaje wchłonięty do cytoplazmy	Strawiony pokarm zostaje wchłonięty do cytoplazmy
Czy zostają resztki pokarmu niestrawione?	Brak resztek	Wewnątrz pęcherzyka zostają niestrawione resztki pokarmu, )
Co dzieje się z resztami pokarmu?	brak	Wodniczka pokarmowa z niestrawionymi resztkami przesuwa się w kierunku błony komórkowej, Proces egzocytozy - pęcherzyk łączy się z błoną komórkową wyrzucane są niestrawione resztki, Błona wodniczki łączy się z błona komórki (Operon -cz. 1 Str.49-50

WEWNĄTRZKOMÓRKOWY SYSTEM BŁON

1.Wyjaśnij pojęcie GERL

GERL - wewnątrzkomórkowy system błon składający się z

ER - reticulum plazmatycznego

( siateczki śródplazmatycznej )

G - aparatu Golgiego,

L - lizosomów.

RETICULUM ENDOPLAZMATYCZNE

2.Rozpoznaj na schemacie reticulum szorstkie i gładkie

3.Wyjaśnij funkcje reticulum

ER - reticulum endoplazmatyczne --to błony wewnątrzkomórkowe tworzące system kanalików i pęcherzyków.

Funkcje siateczki :

• Zwiększa powierzchnię wewnętrzną komórki,

• Dzieli cytozol na liczne odrębne obszary w których mogą przebiegać przeciwstawne procesy ( np.: utlenianie - redukcja ..)

• Czasowo magazynuje substancje w cysternach i pęcherzykach,

• Wyznacza drogi transportu substratów i produktów ( od jądra do błony komórkowej)

4.Wymień i scharakteryzuj rodzaje ER.

SER - siateczka śródplazmatyczna gładka -

na powierzchni błony brak rybosomów.

Funkcja: synteza związków niebiałkowych

transportowanych poza komórkę ,synteza lipidów

RER - siateczka śródplazmatyczna szorstka -

na powiezchni obecność rybosomów.

Funkcje: Synteza peptydów i białek i ich modyfikacja

5.Porównaj w tabeli reticulum gładkie i szorstkie.

echa	Rodzaj reticulum
		szorstkie	gładkie
Położenie w komórce	w pobliżu jądra komórkowego, Łączy się z otoczką zewnętrzna jądra komórkowego	Leży peryferyjnie od jądra komórkowego
Obecność rybosomów	Występują	brak
Funkcja	Synteza peptydów i białek ,modyfikacja białek, przyłączanie reszt cukrowych, unieczynnianie i usuwanie toksyn	synteza związków niebiałkowych transportowanych poza komórkę ,Synteza lipidów
Komórki w których występuje.	RER - występuje w komórkach szybko rosnących oraz w komórkach produkujących np. białka enzymatyczne ( trzustka) białka przenośnikowe ( komórki nerwowe)	Komórki śluzowe żołądka i jelit - wytwarzanie śluzu, Gruczoły śluzowe ryb i płazów - śluz Tkanka łączna tłuszczowa - synteza tłuszczu zapasowego, Wątroba - unieczynnianie i usuwanie toksyn

6.Wyjaśnić ,dlaczego w komórkach wątroby jest silnie rozwinięta sieć ER

W komórkach eucariotycznych siateczka śródplazmatyczna gromadzi jony Ca2+.

W komórkach mięśniowych uwolnienie jonów Ca 2+ do cytoplazmy jest sygnałem do skurczu komórki mięśniowej.

APARAT GOLGIEGO

7.Opisać schemat budowy AG.

8.Opisać budowę aparatu Golgiego

Aparat Gogiego budują diktiosomy -

zespoły spłaszczonych cystern ,

otoczonych pojedynczą

błoną lipidowo - białkową

.Cysterny mają kształt odwróconych spodków.

W aparacie wyróżniamy

biegun cis - zwrócony w stronę jądra komórkowehgo -

Tworzą go długie cysterny ,do których docierają

w pęcherzykach białka z ER

Funkcja: przebudowa białek, i sortowanie białek.

Biegun trans - skierowany do błony komórkowej .

Od cystern odłączają się pęcherzyki w których

upakowane są produkty przebudowy białek

Funkcja: pakowanie i transport białek do miejsc przeznaczenia.

W komórkach roślinnych w Aparacie Golgiego powstają wielocukry do budowy ściany komórkowej.

Pęcherzyki wędrują do różnych miejsc komórki.

9.Wymienić funkcje aparatu Golgiego

Funkcja: przebudowa białek, i sortowanie białek.,

pakowanie i transport białek do miejsc przeznaczenia.

LIZOSOMY

10.Wyjaśnić w jaki sposób powstają lizosomy.

Lizosomy - jeden z rodzajów drobnych pęcherzyków powstających z aparatu Golgiego ( na biegunie trans )

Pęcherzyk jest otoczony pojedynczą błoną lipidowo - białkową.

Zawiera enzymy trawienne ( zastały wytworzone W ER )

11.Przedstawić funkcje lizosomów

• W komórkach zwierzęcych lizosomy biorą udział tworzeniu wodniczek pokarmowych

• w których odbywa się trawienie pokarmu,

• w niszczeniu starych, uszkodzonych organelli,

• umożliwiają regenerację i przebudowę organizmu.

12.Wykazać zabezpieczenia komórki przed działaniem enzymów zawartych

w lizosomach.

Zabezpieczenia komórki przed działaniem enzymów zawartych w lizosomach.

• Enzymy są zamknięte w pęcherzyku

• Wewnątrz pęcherzyka jest środowisko kwaśne

( uwaga - uwolnienie enzymów do cytoplazmy spowoduje strawienie komórki)

13.Wyjaśnić funkcje lizosomów w trawieniu wewnątrzkomórkowym

Komórka z zewnątrz pobiera pokarm . Pokarm otacza błona komórkowa - powstaje pęcherzyku z pokarmem .

Z pęcherzykiem z pokarmem łączy się lizosom.

Enzymy zawarte w lizosomie trawią pokarm

14.Uzasadnić ,dlaczego komórki żerne układu odpornościowego posiadają dużo lizosomów.

Komórki żerne ( leukocyty) - na zasadzie endocytocy wchłaniają drobnoustroje chorobotwórcze.

W komórkach leukocytów następuje ich strawienie dzięki dużej ilości lizosomów.

15.Uzasadnić stwierdzenie, że błony wewnątrzkomórkowe są strukturami dynamicznymi

Pomiędzy systemem błon wewnętrznych - reticulum, aparatem Golgiego pęcherzykami wydzielniczymi

i błoną komórkowa odbywa się przepływ substancji. Następuje wydzielanie substancji poza komórkę

Transport odbywa się również w drugim kierunku - białka wracają z diktiosomu pęcherzykami do błon siateczki śródplazmatycznej.

Scharakteryzować budowę i funkcje:

Mikrocialek, peroksysomów, glioksysomów

9.	.	R
10.	Wyjaśnić w jaki sposób kiełkujące nasiona wykorzystują z etanolu rezerwy energetyczne.	R

15

---