Prawne podstawy resocjalizacji.

Wykłady:

Wykład1 (05.03.08)

źródła prawa i system źródeł prawa polskiego.

1. W nauce prawa rozróżnia się 2 rodzaje źródeł:

a)prawo zwyczajowe

b)prawo stanowione.

Ad. a) z historycznego punktu widzenia wcześniejszym rodzajem źródeł prawa są zwyczaje które powstają samorzutnie. Zwyczaj jest wytworem długotrwałego procesu kształtowania się stosunków społecznych np. małżeństwo. Kiedy w określonych okolicznościach ludzie zachowują się w jednakowy sposób w ich świadomość wchodzi przekonanie, że takie postępowanie powinno być regułą powszechnie obowiązującą czyli prawem. Zwyczaj przekształca się w prawo, gdy następuje jego uznanie (usankcjonowanie) przez państwo. Odbywa się to w taki sposób, że organ państwa wydaje akt normatywny w którym dotychczasowy dobrowolnie przestrzegany zwyczaj zostaje zastąpiony normą ustawową. Również drogą zastosowania danego zwyczaju w orzecznictwie sądowym- tzn. kiedy sąd wyda wyrok po raz pierwszy opierając się na danym zwyczaju można uznać, że nastąpił moment usankcjonowania go przez państwo. Prawo zwyczajowe bywa w literaturze prawnej określane mianem prawa niepisanego czego nie należy rozumieć dosłownie ponieważ nie oznacza to, że prawa te nigdy nie były spisane- przykładem może być tzw. Zwierciadło Saskie z początku 13 wieku zawierający opis prawnych zwyczajów saksońskich.

Ad. b) drugim historyczne ujmując źródłem prawa są akty normatywne tworzące tzw. prawo stanowione zwane też prawem pisanym. Aktem normatywnym nazywamy akt wydany przez organ państwowy złożony z przepisów prawnych zawierających normy prawne- czyli powszechnie obowiązujące reguły postępowania. Akty normatywne będące źródłami prawa cechuje to, że pochodzą od różnych organów państwa dotyczą różnych stosunków społecznych i są wydawane w różnym trybie. Taki akt ma określoną strukturę. Teksty aktów szczególnie obszerniejszych to jest kodeksów dzielą się na: tytuły, rozdziały, artykuły, paragrafy. Od aktów normatywnych należy odróżnić akty prawne nienormatywne pochodzące również od organów państwowych tzn. jeśli akt prawny wydany przez organ administracji państwowej nie zawiera norm prawnych lecz ustanawia konkretny stosunek prawny nie jest aktem prawnym normatywnym lecz aktem prawnym indywidualnym-taki akt nie jest źródłem prawa lecz zdarzeniem prawnym, np.- zarządzenie ministra o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego.

Całokształt aktów normatywnych obowiązujących obowiązujących w danym państwie tworzy system źródeł prawa przez który należy rozumieć hierarchiczne uporządkowany zespół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie, tak więc cechą podstawową systemów źródeł prawa jest jego hierarchiczna struktura co oznacza, że jedne akty normatywne maja charakter nadrzędny w stosunku do innych. Czego konsekwencją jest stan, że żadne źródło prawa niższego stopnia nie może być w swej treści sprzeczne ze źródłem prawa stopnia wyższego. Poza tym akty stopnia niższego są wydawane na podstawie aktów stopnia wyższego to jest ustaw i w celu ich wykonania.

Warunkiem wydania aktu normatywnego niższego stopnia jest tzw. delegacja ustawowa przez którą należy rozumieć zawarte w ustawie i skierowane do organu administracji państwowej upoważnienie do wydania konkretnego aktu normatywnego. System źródeł prawa można porównać do piramidy na której wierzchołku znajduje się akt normatywny o charakterze nadrzędnym to jest ustawa zasadnicza tzn. konstytucja. Na niższym stopniu znajdują się akty normatywne zwane ustawami zwykłymi. W każdym państwie najwięcej jest aktów normatywnych najniższego szczebla i w miarę zbliżania się do podstawy piramidy liczba aktów normatywnych coraz bardziej rośnie.

System źródeł prawa polskiego tworzą:

1. ustawa zasadnicza

2. ustawa

3. dekret z mocą ustawy( wydawany do 89, wiele z nich obowiązuje)

4. rozporządzenie

5. uchwała

6. zarządzenie.

Ad.1. Ustawa Zasadnicza jest źródłem prawa najwyższej rangi zajmuje naczelne miejsce w hierarchicznie zbudowanym systemie źródeł prawa z którą żadne z nich nie może być sprzeczne. Określa zasady ustroju politycznego i gospodarczego państwa, jego strukturę organizacyjną i kompetencje organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej oraz prawa i obowiązki obywateli. Od ustaw zwykłych różni się szczególnym trybem jej uchwalania i zmiany.

Ad.2. Drugie po konstytucji miejsce systemie w źródeł prawa zajmuje ustawa, którą w Polsce uchwala Sejm. Ustawa jest aktem normatywnym nadrzędnym w stosunku do wszelkich innych aktów normatywnych za wyjątkiem ustawy zasadniczej. Ustawa jest jednocześnie źródłem dla innych, niższych hierarchicznie aktów normatywnych, a jej przedmiotem są najistotniejsze zagadnienia politycznego i gospodarczego życia społecznego. Rangę ustawy mają także akty regulujące prawa i obowiązki obywateli.

Wykład 2 (19.03.08)

1. Tryb i proces stanowienia prawa jest uregulowany w regulaminie sejmowym i jest procesem wieloetapowym, którego pierwszy etapem jest zgłoszenie projektu ustawy, co mogą dokonać osoby lub organ którym przysługuje tzw. Inicjatywa ustawodawcza. Oznacza to prawo zgłaszania do sejmu projektu ustawy z takim skutkiem, że sejm zobowiązany jest rozpatrzyć dany projekt. Prawo to przysługuje grupie min. 15 posłów, Senatowi, Prezydentowi, oraz Radzie Ministrów (ale nie premierowi) oraz grupie 100 tysięcy obywateli mających czynne prawo wyborcze.

2. Proces legislacyjny- projekt zgłasza się do marszałka sejmu, który decyduje kiedy i w którym momencie przesyła dany projekt do rozpatrzenia komisji( jednej z 15) właściwej merytorycznie. W danej komisji do której trafił dany projekt rozpatrywany jest każdy fragment tego projektu i przegłosowywany zwykłą większością głosów danej komisji. Po zamknięciu debat nad projektem w komisji zostaje on przekazany do głosowania plenarnego sejmu(w sali owalnej) gdzie jest przegłosowywany zwykłą większością głosów. Jeżeli sejm odrzuci dany projekt, cała procedura może się rozpocząć jedynie od początku. Jeśli Sejm przegłosuje pozytywnie dany projekt ustawy zostaje on przekazany do Senatu, który może wnieść swoje poprawki. Jeżeli Senat nie zgłasza poprawek wówczas projekt ustawy uważa się za uchwalony, jeśli zgłasza te poprawki cały projekt wraz z nimi wraca do Sejmu, który większością kwalifikowaną (tzn. 2/3 głosów przy frekwencji 50%) może odrzucić poprawki Senatu. Jeśli takiej większości nie będzie, wówczas projekt wraz z poprawkami Senatu zostaje przekazany do podpisu Prezydentowi, ale który może zgłosić swoje veto. Wówczas projekt wraca do Sejmu, który może odrzucić veto Prezydenta większością kwalifikowaną. Prezydent może również skierować projekt do Trybunału Konstytucyjnego z zapytaniem czy jest on zgodny z konstytucją. W przeciwieństwie do postanowień Małej Konstytucji z 1992r w oparciu o konstytucję obecną z 1997r negatywnego orzeczenia T.K Sejm nie może już odrzucić i projekt upada. Jeżeli Prezydent podpisał projekt ustawy lub Sejm skutecznie odrzucił veto Prezydenta ustawa wchodzi w życie z dniem opublikowania w Dzienniku Ustaw.

Wykład 3 (02.04.08)

Ad.3. Trzecim w hierarchii systemu źródeł prawa polskiego jest dekret z mocą ustawy, który do końca PRL wydawała Rada Państwa ( 17 osobowa kolegialna głowa państwa) pomiędzy sesjami Sejmu, co wymagało zatwierdzenia dekretu na najbliższym posiedzeniu Sejmu. Obecnie dekrety nie są uchwalane, ale wiele z nich obowiązuje. Kiedy uchwalano dekret o stanie wojennym w 1981r Rada Państwa nie miała prawa wydać tego dekretu bo Sejm nie zamknął swojej sesji jesiennej. Tym samym było to złamanie konstytucji PRL z 1952r.

Ad.4. Czwartym aktem w hierarchii jest rozporządzenie wydawane przez Prezydenta, Radę Ministrów, premiera i ministrów na podstawie szczególnych upoważnień zawartych w ustawie, wydawane jest w celu wykonania danej ustawy i stąd wydawane jest jako rozporządzenie wykonawcze do ustaw. Rozporządzenia podobnie jak ustawy publikowane są w Dzienniku Ustaw.

Ad.5. Specyficznym rodzajem aktu normatywnego jest uchwała którą może podjąć tylko organ kolegialny, którym są:

• Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe(tj. połączone izby parlamentu) Rada Ministrów, oraz w okresie wyborów parlamentarnych i prezydenckich także Państwowa Komisja Wyborcza.

Nie każdy akt prawny noszący nazwę uchwały ( którą może podjąć tylko organ kolegialny) wydawany przez określony organ państwowy jest źródłem prawa. Uchwały skierowane jedynie do konkretnego adresata lecz nie mające charakteru normatywnego nie są źródłem prawa np. uchwała Sejmu zatwierdzająca sprawozdanie rządu z uchwalonego budżetu. Warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego jest jego opublikowanie w specjalnych organach publikacyjnych zwanych promulgacyjnymi, należą do nich: Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej, Monitor Polski-Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej, dzienniki urzędowe ministerstw, wojewódzkie dzienniki urzędowe. W Dzienniku Ustaw publikowane są:

1. ustawy

2. dekrety z mocą ustaw do 1989r

3. rozporządzenia (wykonawcze do ustaw)

4. niektóre uchwały Sejmu o doniosłym znaczeniu politycznym

5. umowy międzynarodowe

6. oświadczenia rządowe dotyczące umów międzynarodowych( np. oświadczenia o przystąpieniu lub wystąpieniu z określonej konwencji międzynarodowej)

7. obwieszczenia w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy oraz sprostowania błędu w ustawie.

8. obwieszczenia i uchwały Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązujących przepisów lub w sprawie wykładni przepisów ustawy.

W Monitorze Polskim publikowane są:

1. Uchwały Sejmu, Senatu, Rady Ministrów, Państwowej Komisji Wyborczej i innych naczelnych organów państwowych,

2. zarządzenia Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezydenta, naczelnych centralnych organów administracyjnych państwa oraz prezesa NBP.

3. rezolucje i deklaracje Sejmu i Senatu

4. postanowienia Marszałka Sejmu, Senatu i Prezydenta

5. obwieszczenie komunikaty naczelnych i centralnych organów państwowych.

• Postępowanie w sprawach nieletnich:

• Sąd rodzinny i opiekuńczy rozstrzyga sprawy dwóch kategorii młodzieży:

1. Którzy wykazują przejawy demoralizacji( młodzież do 18 r.ż- bez określenia dolnej granicy wieku)

2. Którzy dopuścili się czynu karalnego( między 13 a 17 r.ż)

W pierwszym przypadku demoralizacja oznacza naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnianie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązkowej nauki, używanie alkoholu i innych środków odurzających, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych.

Sąd rodzinny rozstrzyga sprawy o wykroczeniach nieletnich, które ustawa wyraźnie, określa za jakie wykroczenia nieletni ponosi odpowiedzialność ,są to:

• Zakłócenia spokoju

• Znęcanie się nad zwierzętami

• Zniszczenie znaków drogowych i innych

• Obrzucanie pojazdów kamieniami

• Paserstwo

• Drobne kradzieże( do 500 zł)

• Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu.

Sąd rodzinny w postępowaniu z nieletnimi uwzględnia osobowość nieletniego, środowisko wychowawcze, warunki rozwoju i na tym tle ustala przyczyny zachowań dewiacyjnych będących podstawą interwencji organów ścigania. Wobec nieletnich stosowane mogą być:

1. Środki poprawcze (głównie umieszczenie w zakładzie poprawczym i tylko w przypadku popełnienia przestępstwa oraz wysokiego stopnia zdemoralizowania)

2. Środki wychowawcze stosowane zarówno dla zdemoralizowanych jak i tych którzy popełnili czyn karalny

3. Środki lecznicze- tj. umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym, ale tylko wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny i z uwagi na stan zdrowia psych.

4. Kary wobec nieletniego, który dopuścił się przestępstwa ale w chwili orzekania sądu ukończył 16 lat, jeśli sąd uzna, że umieszczenie w zakładzie poprawczym nie było by już celowe.

Rodzaje stosowanych środków wychowawczych:

• Upomnienie(jednoosobowe przez sąd w obecności rodziców)

• Nadzór rodziców lub kuratora

• Umieszczenie w instytucji opiekuńczo-wychowawczej

• Sąd może orzec również zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych i przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego

• Sąd może nałożyć zobowiązanie naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, podjęcie nauki czy pracy, nie przebywanie w określonych środowiskach( praktycznie jednak brak możliwości egzekwowania tego przepisu mimo formalnego zagrożenia karą)

Wykład 4(16.04.08) Postępowanie z nieletnimi przed sądem.

1. Sąd rodzinny(praktycznie 3 wydział rodzinny sądu rejonowego) rozstrzyga wszystkie sprawy, kiedy sprawca jest nieletni, również te które należą do właściwości sądów okręgowych za wyjątkiem sytuacji kiedy postępowanie wszczęto po ukończeniu przez sprawcę 18 lat oraz sytuacji kiedy nieletni działał wspólnie z dorosłymi, a jego sprawy nie można wyłączyć do odrębnego postępowania, choć stosuje się do niego przepisy obowiązujące nieletnich.

Postępowanie z nieletnimi dzieli się na:

1. Wyjaśniające- wszczyna i prowadzi sędzia, kiedy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub popełnił czyn karalny, w toku postępowania sędzia wysłuchuje nieletniego, świadków, dokonuje zabezpieczenia dowodów, zleca wywiady środowiskowe, kieruje na badania specjalistyczne, co przed skierowaniem do placówki izolacyjnej musi być wykonane; przesłuchanie nieletniego powinno najpierw odbyć się w domu lub w innych warunkach niż komisariat i sąd.

W wyniku postępowania wyjaśniającego sędzia może:

• Umorzyć sprawę

• Wydać postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym

• Przekazać sprawę szkole albo organizacji społecznej jeżeli uzna, że środki wychowawcze jakimi placówki te dysponują są wystarczające

• Wydać postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym ( większość spraw rozpatrywana jest w tym trybie). Postępowanie ma miejsce z wyłączeniem jawności, nie na rozprawie a na posiedzeniu w formie orzeczenia a nie wyroku. Udział obrońcy nie jest obowiązkowy a jedynie w sytuacji kiedy zachodzi sprzeczność pomiędzy interesami dziecka a jego rodzicami. Istnieje możliwość udziału w postępowaniu kuratora, wychowawcy czy nauczycieli.

1. Orzekające—postępowanie poprawcze stosuje się do nieletnich popełniających przestępstwa, decyzja sądu jest ogłaszana w formie wyroku na rozprawie w składzie 3 sędziów (tylko 1 zawodowy i 2 ławników „ludowych”) z wyłączeniem jawności, z obowiązkowym obrońcą i przed wszczęciem postępowania tj. już od umieszczenia nieletniego w schronisku. Dopuszczalna jest możliwość zmiany postępowania opiekuńczo-wychowawczego na poprawcze i odwrotnie. W pierwszym przypadku, kiedy konieczne jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym, w drugim kiedy stosowanie środków wychowawczych wobec nieletniego jest bardziej celowe.

2. Wykonawcze- postępowanie wykonawcze wszczynane jest na wniosek stron lub z urzędu, z wnioskiem może wystąpić dyrektor placówki w której przebywa nieletni. Posiedzenie odbywa się w składzie jednego sędziego, ale odwołanie warunkujące zawieszenie pobytu w zakładzie poprawczym lub zwolnienie warunkowe z zakładu, sąd rozpoznaje w składzie 3 sędziów. W postępowaniu wykonawczym nieletni nie bierze udziału osobiście(choć decyzją sądu jest to możliwe). Na wszystkie postanowienia pogarszające sytuację nieletniego przysługuje stronie zażalenie oraz obrońca. Sąd ma możliwość indywidualizowania środków w postępowaniu wykonawczym i może orzec:

• przerwę lub odroczenie wykonania środków wychowawczych i środka poprawczego ze względu na chorobę nieletniego lub inne ważne przyczyny.

• warunkowo odstąpić od umieszczenia w zakładzie poprawczym, gdy nieletni wykazuje poprawę w czasie przerwy. W czasie odroczenia lub po wydaniu orzeczenia.

Podstawową zasadą jest, że najpierw wykonuje się środek poprawczy a następnie karę, możliwe są pewne wyjątki i wówczas karę pozbawienia wolności zastępuje zakład poprawczy. Sąd może karę zawiesić warunkowo lub odstąpić od jej wykonania w całości lub części(podobnie w przypadku kary ograniczenia wolności) ze względu na osiągnięte efekty resocjalizacyjne. Ustawa przewiduje możliwość orzeczenia kary w postępowaniu wykonawczym, ale w sytuacji gdy nieletni nie rozpoczął pobytu w zakładzie poprawczym przed ukończeniem 18 r.ż. Sąd może wówczas odstąpić od wykonywania środka wychowawczego i wymierzyć nieletniemu karę, z tym że obligatoryjne jest nadzwyczajne jej złagodzenie oraz kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności nie może trwać dłużej niż do ukończenia 21r.ż. Sędzia sprawuje nadzór, który obejmuje legalność umieszczenia nieletniego we wszystkich placówkach poza swoim środowiskiem wychowawczym. W każdym etapie postępowania musi sprawdzać prawidłowość wykonywania orzeczonych środków, kontrolę warunków w jakich przebywa nieletni, stosowane metody oddziaływań, a także przestrzeganie praw i obowiązków nieletniego. Sąd rodzinny ma prawo nieograniczonego wstępu na teren placówek, przeglądania akt, żądania wyjaśnień od personelu, wysłuchiwania nieletniego oraz przyjmowania próśb i skarg co dotyczy wszystkich placówek.

Wykład 5(30.04.08)

Postępowanie z młodocianymi.

1. Młodocianym jest sprawca przestępstwa, który w chwili popełnienia czynu ukończył 17 lat, a w chwili orzekania nie ukończył 21r.ż. O nieletności decyduje wiek w chwili popełnienia przestępstwa a o uznaniu za młodocianego również data orzeczenia. Przyjęto jednak zasadę, że przepisy dotyczące młodocianych stosuje się wobec osób, które ukończyły 21r.ż w chwili wydania prawomocnego orzeczenia- jeśli pierwsze orzeczenie było wydane przed 21r.ż. Duże znaczenie dla systemu karania młodocianych ma szczególna dyrektywa dotycząca wymiaru kary ustanawiająca wyjątek od zasad wymierzania kary odnoszących się do przestępców dorosłych( art.50, 51KK).

• Sąd wymierzając karę musi uwzględnić:

1. Stopień niebezpieczeństwa czynu

2. Społeczne oddziaływanie kary(prewencja ogólna)

3. Zapobieganie i wychowawcze oddziaływanie kary realizowane wobec skazanego(prewencja szczególna)

• Odrębność w stosowaniu kar do przestępców młodocianych ma miejsce wobec młodocianego, który popełnił przestępstwo po ukończeniu 17 a przed ukończeniem 18r.ż. Istnieje możliwość zastosowania zamiast kary- środków takich jakie stosuje się wobec nieletnich, lecz przepis ten stosuje się do przestępców niezdemoralizowanych, karanych po raz pierwszy i wykazujących niski stopień dojrzałości psychicznej i społecznej. Do sprawcy, który nie ukończył 18 lat w chwili popełnienia przestępstwa nie stosuje się kar najsurowszych. Sąd może zastosować wobec młodocianego nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Do młodocianego sąd może zastosować warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu połowy kary pozbawienia wolności, ale po upływie minimum 6 mies. odbywania tej kary.

2. Środki probacyjne:

*Są to formy nadzoru nad postępowaniem skazanego stosowane w okresie próby mające na celu wzmożenie kontroli, opieki i udzielania pomocy w procesie readaptacji do środowiska ludzi wolnych, istotny jest nadzór kuratora w okresie zawieszenia lub warunkowego zwolnienia. Wobec młodocianych przewiduje się szersze zastosowanie środków probacyjnych tj. w wypadku zawieszenia kary okres próby musi trwać od 3-5lat( dla dorosłych od 2-5 lat) a dozór kuratora jest obligatoryjny wobec sprawców przestępstw umyślnych. W przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia okres próby nie może upłynąć przed ukończeniem przez młodocianego 21r.ż. W okresie próby sąd może nałożyć różne obowiązki mające służyć kształceniu właściwej postawy skazanego. Nieprzestrzeganie form przymusu może pociągnąć za sobą cofnięcie okresu próby.

3. Podstawy postępowania cywilnego:

W postępowaniu cywilnym rozstrzygane są sprawy z zakresu: prawa cywilnego, w tym rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Większość są to sprawy majątkowe a tylko w zakresie prawa rodzinnego mają charakter osobisty. Rozróżnia się postępowanie cywilne:

1. Rozpoznawcze(proces) i postępowanie nieprocesowe

2. Postępowanie pomocnicze (zabezpieczające) czy postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

3. Postępowanie egzekucyjne.

Główną rolę odgrywa postępowanie rozpoznawcze, którego celem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej; może się toczyć dwojako w trybie procesu i w trybie postępowania nieprocesowego, obydwa te postępowania cechują pewne odrębności i regulują odrębne przepisy. Postępowanie cywilne prowadzone w trybie procesowym to proces cywilny i jest to historycznie najstarszy tryb postępowania cywilnego w którym sąd rozstrzyga spór między równymi stronami. Jedną stroną jest powód tj. osoba występująca z żądaniem, drugą pozwany. Wszczęcie procesu następuje na skutek wytoczenia powództwa polegającego na wniesieniu do sądu pisma procesowego zwanego pozwem, który musi mieć odpowiednią formę. W procesie cywilnym może wziąć udział także prokurator; ale nie jako oskarżyciel, lecz jako rzecznik interesu społecznego. Cechą procesu cywilnego jest zasadniczo przeciwstawność stron. Postępowanie nieprocesowe jest tej cechy pozbawione i może w nim występować wielu uczestników, którzy nie dzielą się na przeciwstawne obozy, ale w którym każdy ma swoje odrębne interesy np. stwierdzenie prawa do spadku, o dział spadku, czy uznania za zmarłego. W niektórych przypadkach postępowanie nieprocesowe w przeciwieństwie do procesu cywilnego może być przez sąd wszczynane z urzędu.

Właściwość sądu:

Każdy sąd powołany jest do rozstrzygnięcia właściwego zakresu spraw, który nazywany jest jego właściwością. Rozróżnia się dwie właściwości sądu:

1. Rzeczową-pozwala ustalić czy sprawa w pierwszej instancji powinna być rozstrzygnięta przez sąd rejonowy czy okręgowy. Obowiązuje zasada, że sądami pierwszej instancji dla spraw cywilnych są sądy rejonowe za wyjątkiem 4 rodzajów spraw, które podlegają rozpatrywaniu przez sąd okręgowy, jako sąd pierwszej instancji. Należą do nich:- sprawy o prawa majątkowe, oraz łączone z nimi roszczenia majątkowe, -sprawy rozwodowe, -sprawy o ochronę praw autorskich czy zdobniczych oraz znaków towarowych, - sprawy o prawa majątkowe w których wartość przedmiotu sporów przewyższa oznaczoną w kodeksie kwotę.

2. Miejscową- właściwość miejscowa pozwala określić, który z sądów okręgowych lub rejonowych na terenie kraju jest właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy. Rozróżnia się właściwość ogólną, wyłączną i przemienną. Zgodnie z właściwością ogólną właściwym do rozstrzygnięcia danej sprawy jest sąd stałego miejsca zamieszkania jednej ze stron.

Wykład6 (28.05.08)

• Właściwość ogólna- właściwy jest sąd w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, kiedy pozwanym jest osoba prawna powództwo wytacza się wg miejsca jej siedziby.

• Właściwość wyłączna- jest właściwością obowiązującą strony a wskazującą inny sąd, niż wynika to z właściwości ogólnej np. powództwo o prawo własności w którego okręgu położona jest nieruchomość. Podobnie powództwo ze stosunku małżeństwa wyłącznie przez sąd, którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania.

• Właściwość przemienna- zachodzi między innymi w następujących sprawach:

-powództwo o ustalenie ojcostwa i alimenty można wytoczyć przed sąd w którego okręgu mieszka osoba uprawniona lub w miejscu zamieszkania dłużnika.

-powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego można wytoczyć przed sąd, którego okręgu została wyrządzona szkoda lub w miejscu zamieszkania dłużnika.

-powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości można wytoczyć przed sąd z miejsca położenia nieruchomości lub w miejscu zamieszkania dłużnika.

-powództwo o wykonanie umowy, ustalenie jej istnienia, unieważnienie oraz o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania można wytoczyć przed sąd miejsca wykonania umowy lub w miejscu zamieszkanie dłużnika.

• Właściwość miejscowa sądu może być ustalona przez strony w drodze umowy tzn. strony mogą umówić się, że istniejący lub przyszły spór będzie rozstrzygał sąd, który wg przepisów KPC nie byłby właściwy miejscowo. Nazywamy to właściwością umowną, ale nie może ona naruszać zasad właściwości wyłącznej.

1. Środki dowodowe w postępowaniu cywilnym:

1. Dowodem nazywamy każdy środek, który pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nie istnieniu oznaczonych faktów. W procesie cywilnym obydwie strony zobowiązane są wskazać dowody potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy, ale ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tegoż faktu wywodzi skutki prawne. Nie wymagają natomiast dowodów fakty powszechnie znane sądowi urzędowo oraz potwierdzone przez stronę przeciwną.

Do środków dowodowych w procesie cywilnym zaliczamy:

1. Dokumenty- dowód z dokumentów jest najczęstszym w procesie cywilnym i najbardziej pewnym środkiem dowodowym. Dokumenty dzielą się na:

-urzędowe- które muszą być sporządzone w przepisowej formie przez

organy państwowe i niektóre organizacje (stanowią dowód tego co w

nich zaświadczono).

-prywatne- które stanowią jedynie dowód na to, że oświadczenia w

nich zawarte pochodzą od osoby, która ten dokument podpisała

np. list.

2. Opinie biegłych- dowód z opinii biegłych stosuje się, gdy do rozstrzygnięcia sprawy potrzebne są specjalne wiadomości z określonej dziedziny wiedzy. Biegłym może być każdy, kto zdaniem sądu posiada odpowiednią wiedzę. Sąd może zwrócić się także do instytutu naukowego o opinię, ale wówczas w opini muszą zostać wskazane osoby, które dokonały badania i wydały tę opinię. Biegli mogą dodatkowo być przesłuchani przed sądem. Sędzia, który prowadzi proces pomimo posiadanego dodatkowego wykształcenia np. psychologicznego musi jednak powołać biegłego psychologa a nie opierać się na własnej wiedzy psychologicznej.

3. Oględziny- dowód z oględzin przeprowadzany jest przez sąd często z udziałem biegłych i polega na bezpośrednim zbadaniu miejsca, pomieszczenia, osoby czy przedmiotu. Dowodem z oględzin jest również badanie lekarskie osoby mające na celu np. ustalenie stopnia utraty zdolności do pracy w procesie o rentę inwalidzką.

4. Dowód z przesłuchania stron- ma charakter pomocniczy ponieważ stosowany jest tylko wówczas, kiedy za pomocą innych dowodów nie da się wyjaśnić sprawy w stopniu wystarczającym dla wydania orzeczenia.

5. Zeznania świadków- dowód z zeznań świadków jest jednym z częstszych środków dowodowych, lecz świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania, komunikowania się ( niewidomi, chorzy psych.) także wojskowi i urzędnicy w zakresie obowiązującej tajemnicy służbowej, oraz strony i przedstawiciele stawowych stron. Złożenie zeznań przez świadka jest obowiązkowe dla wszystkich wezwanych przez sąd (w tym chorych). Obowiązek ten może być wymuszony przez nałożenie grzywny, pozbawienie wolności czy przymusowe doprowadzenie świadka przed sąd. Prawo odmowy zeznań całkowicie przysługuje tylko osobom bliskim stronom procesowym tj. małżonkowi, krewnym w linii prostej, rodzeństwu, osobom adoptowanym i niektórym powinowatym( nawet była teściowa); ponadto każdemu świadkowi przysługuje prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub osoby mu bliskie na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową. Za złożenie fałszywych zeznań tj. zeznanie nieprawdy, zatajenie prawdy lub jej części grozi kara pozbawienia wolności do lat 3- jeśli świadek został o tym uprzedzony.

1. Orzeczenia sądowe:

1. Jest to decyzja sądu podjęta przy rozstrzyganiu sprawy i są 2 rodzaje orzeczeń:

1. Wyrok-wydaje się najczęściej po przeprowadzeniu rozprawy, rozstrzygając w niej zasadniczo całość sprawy, ustalany jest na niejawnej naradzie sądowej, na której sporządza się pisemną sentencję, czyli tę część wyroku w której obok elementów formalnych zawarte jest rozstrzygnięcie sądu, co do żądania pozwu. Z punktu widzenia treści sąd może wydać wyrok zasądzający żądanie w całości, części lub oddalający powództwo. Sentencja ogłaszana jest przez sąd publicznie z jednoczesnym ustnym przytoczeniem najważniejszych motywów uzasadnienia, którą sporządza się również pisemnie, ale na wniosek każdej ze stron, złożony w ciągu 7 dni (termin zawity) od daty ogłoszenia sentencji. Wyrok staje się prawomocny jeśli przeciwko niemu nie przysługuje stronom środek odwoławczy. Wyrok sady pierwszej instancji staję się prawomocny, jeśli minie termin do wniesienia rewizji. Istnieje możliwość do przywrócenia terminu z uzasadnionych powodów o czym decyduje inny skład orzekający. Wyrok sądu drugiej instancji kończy sprawę prawomocnie chyba, że uchyla wyrok sądu pierwszej instancji i przekazuje temuż sądowi tę sprawę do ponownego rozpatrzenia w nowym składzie orzekającym. W polskim systemie istnieje jedynie dwuinstancyjny tok tzn. że sprawa zaczynająca się w sądzie rejonowym może zakończyć się już w sądzie okręgowym, natomiast sprawa zaczynająca się w sądzie okręgowym ( jako sądzie pierwszej instancji) może skończyć się w sądzie apelacyjnym, w niektórych sprawach można jeszcze wnieść do Sądu Najwyższego tzw. skargę kasacyjną, ale nie oznacza to iż sąd ten pełni funkcję trzeciej instancji (podobnie prawo łaski prezydenta). Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach:

1. O prawa majątkowe w których wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 50 tys. zł.

2. W sprawach gospodarczych przy wartości niższej niż 75 tys. zł

3. W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przy wartości sporu poniżej 10 tys. jednak w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sprawa kasacyjna przysługuje niezależnie od kwoty w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęciu obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

4. O rozwód, separację, alimenty, czynsz najmu lub dzierżawy oraz naruszenie posiadania a także w sprawach o ustalenie miejsca pobytu dziecka np. przy matce lub ojcu.

5. W sprawach dotyczących kar porządkowych świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz w sprawach o deputaty lub ich ekwiwalenty.

6. W sprawach rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym.

7. W sprawach od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeśli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.

*Prawomocny wyrok sądu obowiązuje strony oraz wszystkie inne sądy, władze, urzędy i

stwarza „powagę rzeczy osądzonych” w zakresie sprawy rozstrzygniętej w tym wyroku,

co oznacza, iż z tym samym żądaniem nie można w żadnym sądzie powtórnie

wszcząć

tej samej sprawy między stronami.

b) postanowienie- wydaje sąd w trakcie postępowania rozstrzygając kwestie pomocnicze i cząstkowe niezbędne dla całości sprawy np. sąd wydaje postanowienie o powołaniu i przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego o dopuszczeniu dowodu ze świadka, o usunięciu wad formalnych, nałożeniu grzywny na świadka, czy zabezpieczeniu powództwa o alimenty- określoną kwotą, na co przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji.

• TYTUŁY EGZEKUCYJNE:

1. W postępowaniu cywilnym jest to urzędowy dokument stwierdzający istnienie i zakres wykonalnego roszczenia wierzyciela w stosunku do oznaczonego dłużnika. Tytuł egzekucyjny musi określać osoby wierzyciela i dłużnika oraz precyzyjnie treść świadczenia, które ma być wyegzekwowane.

3 grupy tytułów egzekucyjnych:

1. Orzeczenia sądowe i niektórych innych organów, do których należą przede wszystkim prawomocne orzeczenia sądowe lub natychmiast wykonalne, czy nakazy zapłaty wydane w postępowaniach nakazowych lub upominawczych.

2. Ugody zawarte w trakcie postępowania sądowego i ugody zawarte przed sądem polubownym.

3. Inne akty notarialne jeśli:

a) zawierają oświadczenia dłużnika, iż poddaje się egzekucji bez

procesu sądowego w przypadku nie spełnienia świadczenia.

b) świadczenie dłużnika polega na zapłaceniu oznaczonej w akcie

kwoty lub wydaniu oznaczonej rzeczy.

c) w akcie jest określony dokładny termin świadczenia.

2. Tytuł egzekucyjny stanowi podstawę do wszczęcia egzekucji dopiero po nadaniu mu klauzuli wykonalności i wówczas jest to tytuł wykonawczy; do nadania tej klauzuli upoważniony jest zasadniczo tylko sąd, również wówczas kiedy tytuł egzekucji pochodzi od innego organu np. sądu polubownego. Tytuł wykonawczy może zawierać tzw. Klauzule natychmiastowej wykonalności co np. przy płaceniu alimentów oznacza, że muszą być płacone natychmiast. Po orzeczeniu wyroku przy eksmisji z mieszkania jest to klauzula w praktyce najczęściej nierealna bo osobie eksmitowanej musi być zapewniony lokal zastępczy.

3. Postępowanie egzekucyjne- celem jest zrealizowanie świadczenia oznaczonego w tytule egzekucyjnym w drodze zastosowania wobec mienia lub osoby dłużnika środków przymusu przewidzianych przez prawo. Postępowanie to może być wszczęte na wniosek wierzyciela na podstawie tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzule wykonalności czyli na podstawie tytułu wykonawczego, które prowadzi komornik pod nadzorem sądu. Ze względu na rodz. świadczenia, które w drodze egzekucji ma być wymuszone wyróżnia się egzekucję:

1. Świadczeń pieniężnych- jest ona wówczas skierowana przeciwko mieniu dłużnika i zmierza do zaspokojenia pretensji pieniężnych wierzyciela drogą odebrania lub sprzedaży mienia. Zgodnie z wolą wierzyciela kieruje się ona przeciwko oznaczonym składnikom majątku dłużnika.

2. W zależności od obiektu będącego przedmiotem egzekucji rozróżnia się egzekucję:

1. z ruchomości

2. z nieruchomości

3. z rachunku bankowego

4. z wynagrodzenia za pracę oraz innych wierzytelności i praw majątkowych

5. ze statków.

• Egzekucja z ruchomości i nieruchomości odbywa się poprzez zajęcie i sprzedaż rzeczy w drodze licytacji. Najczęstszą egzekucją jest egzekucja z wynagrodzenia za pracę. Egzekucja świadczeń niepieniężnych zmierza do zaspokajania wierzyciela przez odebranie dłużnikowi określonych rzeczy lub uzyskanie oznaczonego zachowania (np. umożliwienia przechodzenia lub przejeżdżania przez posesję) czy wydanie rzeczy. Zależne jest od rodz. świadczenia, które ma być wymuszone, jej celem może być w szczególności wydanie rzeczy ruchomych lub opróżnienie nieruchomości np. pomieszczenia ( tzw. eksmisja), czy wymuszenie na dłużniku wykonania lub zaniechania pewnej czynności, a także na nie przeszkadzaniu czynnościom wierzyciela.

Powodzenia

1

---