WEKSLE - pisemne zobowiązania doz zapłacenia wskazanej osobie określonej sumy pieniędzy w oznaczonym czasie. KREDYT - pożyczka udzielana na procent, którą kupiec zobowiązany był spłacić w terminie określonym w umowie z bankierami. RODZAJE KREDYTÓW: 1. KREDYT HANDLOWY - pożyczki udzielane na realizację przedsięwzięć handlowych. 2. KREDYT INWESTYCYJNY - pożyczki udzielane na realizację działalności wytwórczej. 3. LIST KREDYTOWY - pisemne zobowiązanie kredytodawcy, którym mógł być bank, do pokrycia wydatków kredytobiorców. MANUFAKTURY - rękodzielnicze zakłady wytwórcze, w których stosowano podział pracy. Do powstania manufaktur przyczynił się postęp w produkcji rzemieślniczej. Robotnicy manufaktur byli podzieleni na grupy według rodzaju wykonywanych czynności i stosownie wynagradzani. Manufaktury występowały w dwóch formach: MANUFAKTURY SCENTRALIZOWANEJ - w której całość produkcji odbywa się w jednym miejscu i zakładzie oraz NAKŁADU. Istotą systemu nakładczego był również podział pracy, ale na innych zasadach. Wykonujący poszczególne fazy produkcji robotnicy pracowali w swoich domach i indywidualnie kontaktowali się z nakładcą - organizatorem całego cyklu produkcyjnego. KAPITAŁ - pieniądze, rzeczy lub usługi przynoszące zysk. CZYNNIKI PRZEMIAN GOSPODARCZYCH W EUROPIE: ekspansja cywilizacji, rozwój budownictwa okrętowego, upowszechnianie towarów wcześniej w Europie nie znanych lub bardzo rzadkich, napływ kruszców szlachetnych, zmiana dróg handlowych, rozwój handlu oceanicznego.
ROLA BANKÓW: udzielanie pożyczek, inwestycje (także w handel międzykontynentalny), pośrednictwo w rozliczaniu pomiędzy kupcami i miastami na niespotykaną wcześniej skalę. OBRÓT BEZGOTÓWKOWY - rozliczanie się za pomocą wystawianych przez banki weksli i listów kredytowych, następnie powstały papiery wartościowe i papierowe pieniądze. KOMPANIE - instytucje działające na zasadzie spółek akcyjnych i kupieckich. Ich członkowie nie musieli zajmować się handlem, a jedynie zainwestować określoną sumę pieniędzy, czego poświadczenie stanowiły akcje (udziały). Właściciele akcji otrzymywali zyski proporcjonalne do zainwestowanego kapitału. Mogli też za ich pomocą dokonywać różnych operacji finansowych: spekulować, zastawiać, gwarantować sobie inne zyski itp. Sprzyjało to kształtowaniu się rynku finansowego i jego instytucji, tzn. GIEŁDY. Na giełdach dokonywano także obrotu towarami. KAPITAŁ HANDLOWY I FINANSOWY - nowe elementy życia gospodarczego, które legły u podstaw nowożytnego kapitalizmu, zostały stworzone przez handel kolonialny, regionalny i wewnętrzny oraz operacje pieniężne dokonywane przez banki. Od schyłku XV w. ceny nominalne w Europie wyraźnie wzrosły, podczas gdy złoto i srebro taniały. Proces ten nasilił się w XVI w. osiągając w stuleciu 1550-1650 tak duże rozmiary, że określa się go mianem REWOLUCJI CEN. Zjawisko to wiąże się ze wzrostem demograficznym, wzrostem popytu i wzrostem ilości kruszców.
Dualizm społeczny i gospodarczy to dwie drogi rozwoju Europy. Granica to rzeka Łaba, na wschód od rzeki Łaby rozwój gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej, an zachód towarowo - pieniężnej. CECHY GOSPODARKI FOLWARCZNO - PAŃSZCZYŹNANEJ: - wolność osobista chłopów, bezrolni zatrudniają się w miastach, w powstających manufakturach. - możliwość dzierżawy ziemi przez chłopów którzy płacą czynsz właścicielowi. - aktywizacja gospodarcza szlachty poprzez wprowadzenie nowych sposobów gospodarowania np. ogradzanie się, nowe uprawy. - rozwój dużych ośrodków miejskich i portów. - nowa struktura mieszczaństwa. - rozwój systemu nakładczego, manufakturowego. - rozkwit sukiennictwa. - korzyści z powstania nowych szlaków handlowych (głównie przez Atlantyk). - rozwój kompani kupieckich, faktorii i banków. - powstanie giełdy. - rozwój folwarków i zwiększenie wymiaru pańszczyzny. - zróżnicowanie ekonomiczne szlachty. - upadek miast prócz portowych. - niekorzystne ustawodawstwo antymieszczańskie. - rozwój osadnictwa na kresach wschodnich. - w miastach dominują produkcje cechowo - rzemieślnicze. NA ZIEMIACH POLSKICH ISTNIAŁY 2 TYPY FOLWARKÓW: 1. folwarki leżące nad rzekami spławnymi, nastawione były na wywóz: żyta, desek, klepek, zwierząt i pszenicy, sórowce (potaż, smoła, dziegieć, wosk, wełna, len, konopie). 2. folwarki leżące daleko od szlaków handlowych i spławnych, zajmujące się zaopatrywaniem rynku wewnętrznego. Do polski sprowadzano: holenderskie śledzie, przyprawy, barwniki, wino, luksusowe tkaniny, owoce południowego morza, oliwa, cytryny, konfitury, cyna.
KRAJE Z KTÓRYMI POLSKA PROWADZIŁA HANDEL MORSKI GDAŃSK: Holandia(zboże), Niemcy(bydło), Francja, Flamandy, Anglia, Hiszpania, Portugalia. HANDEL LĄDOWY KRAKÓW: Niemcy, Węgry, Włochy. INNE MIASTA KUPIECKIE: Poznań, Lwów, WilnoUSTAWODASTWO Z LAT 1496-1538 ZAPEWNIAJĄCE SZLACHCIE PRZEWAGĘ GOSPODARCZĄ: 1. ograniczenie prawa opuszczania wsi przez chłopów. 2. zwolnienie z ceł na towary własnej produkcji i sprowadzanie na własne potrzeby. 3. zakaz nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan. 4. określenie minimalnego wymiaru pańszczyzny na 1 dzień w tygodniu z łana. Wady tej ustawy: - chciwość, niesprawiedliwość i nienawiść szlachty do mieszczan, pogarda dla ludzi niższego stanu. Ukształtowanie się demokracji szlacheckiej, powstanie parlamentu polskiego, dominacja szlachty w życiu gospodarczym i politycznym polski. URBANIZACJA - zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszarów miejskich oraz wzrostu liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności państwa bądź regionu. Płaszczyzny urbanizacji: demograficzna, ekonomiczna, społeczna, przestrzenna. TERMIN MERKANTYLIZM został ukuty w 1776 roku przez słynnego ekonomistę Adama Smitha, który wywiódł go z łacińskiego słowa mercari, oznaczającego "handlować". Merkantyliści uważali, że: 1. kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują. 2. kraj, który ma najwięcej bogactwa wygrywa tę konkurencję. 3. kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa.