Integracja gospodarcza oznacza różne formy współpracy ekonomicznej i politycznej między państwami, mające na celu ograniczanie i eliminowanie barier prawnych, administracyjnych i politycznych ograniczających swobodny przepływ towarów, usług, kapitału oraz siły roboczej. Polega ona również na tworzeniu wspólnych instytucji, które stopniowo przejmują niektóre funkcje regulacyjne i zarządzające instytucji narodowych.

W XX wieku stosunki międzypaństwowe uległy globalizacji. Po II wojnie światowej powstał projekt stworzenia nowego, ogólnoświatowego ładu gospodarczego, przygotowany przez administrację amerykańską. Stworzone wtedy organizacje istnieją do chwili obecnej, powstały także nowe, często regionalne organizacje, skupiające państwa o podobnych potrzebach i możliwościach. Stopniowo eliminowane są granice ekonomiczne między krajami. Stosunki handlowe między różnymi gospodarkami narodowymi odznaczają się podobną swobodą jak istniejące na rynkach wewnętrznych. Ogranicza się bariery dyskryminacyjne. Najwięcej w tej dziedzinie zrobiono w Europie. Silne związki istniejące pomiędzy gospodarkami państw Europy Zachodniej rozciągają się na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Oznacza to konieczność dostosowania ich systemów gospodarczych i prawnych do wymogów wspólnotowych, zaakceptowania zasad współpracy międzynarodowej oraz przygotowania się do zmagań na silnie konkurencyjnym rynku. Nagrodą będzie możliwość korzystania z wielu przywilejów i szansa przyspieszenia rozwoju. Procesy integracyjne w Europie nie przebiegają w izolacji od systemu światowego. Od początku lat 90. ma w nich też swoje miejsce Polska.

Najważniejsze międzynarodowe organizacje gospodarcze:

 Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, RWPG (1949-1991)

 Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (1958-1993, zobacz: UE)

 Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, EFTA (1960)

 Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, GATT

 Światowa Organizacja Handlu, (World Trade Organization, WTO)

 Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową, OPEC (1960)

 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, OECD (1961)

 Unia Celna i Gospodarcza Afryki Środkowej, UDEAC (1964)

 Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, ASEAN (1967)

 Andyjski Wspólny Rynek, AMC (1969)

 Wspólny Rynek Karaibski, CARICOM (1973)

 Latynoamerykański System Gospodarczy, SELA (1975)

 Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej, ECOWAS (1975)

 Wspólnota Gospodarcza Krajów Wielkich Jezior, CEPGL (1976)

 Forum Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku, APEC (1989)

 Wspólnota Niepodległych Państw, WNP (1991)

 Unia Europejska, UE (1993):

 Unia Afrykańska, AU (2002)

 Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu, NAFTA (1994)

 Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, CEFTA (1993)

 Środkowoamerykański Wspólny Rynek, CACM

 Południowoafrykańska Konferencja Koordynacji Rozwoju, SADCC

 Wspólny Rynek Południa, MERCOSUR

Światowa Organizacja Handlu

(ang. World Trade Organization), WTO

Utworzenie: 1994 w Marrakeszu

Siedziba: Genewa

Przewodniczący: Pascal Lamy

Cele: nadzór nad stosowaniem przez poszczególne kraje obniżek celnych i eliminowaniem barier pozataryfowych, promowanie postulatu, iż gospodarka światowa korzysta na wolnym handlu, redukcji ceł i innych środków polityki protekcjonistycznej, rozstrzyganie sporów i konfliktów w zakresie handlu światowego, monitorowanie tendencji w handlu międzynarodowym i gospodarce światowej, udzielanie pomocy krajom słabiej rozwiniętym w adoptowaniu postanowień Rundy Urugwajskiej oraz liberalizacja handlu produktami rolnymi i usługami.

Międzynarodowy Bank Współpracy i Rozwoju

(ang. The International Bank for Reconstruction and Development, IBRD), znany jako Bank Światowy (ang. World Bank)

Utworzenie: lipiec 1994

Siedziba: Waszyngton

Prezes: Robert Zoellick

Cele: Początkowo BŚ miał służyć pomocą krajom zniszczonym podczas II wojny światowej. Jednak pojawienie się planu Marshalla przyczyniło się do rozszerzenia pomocy dla państw Azji, Afryki i Ameryki łacińskiej. Głównym celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym zwalczaniu ubóstwa. W ramach Banku Światowego działają: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych i Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

(ang. International Monetary Fund), IMF

Utworzenie: 1-22 lipca 1944

Siedziba: Waszyngton

Dyrektor: Dominique Strauss-Kahn

Cele: rozwój międzynarodowej współpracy walutowej, ochrona stabilnych kursów walutowych, monitoring zadłużenia międzynarodowego, dostarczanie członkom środków finansowych w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej, ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia.

Obecnie IMF zrzesza 186 państw. Spośród członków ONZ do IMF nie należą: Andora, Korea Północna, Kuba, Liechtenstein, Monako, Nauru i Tuvalu.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

(ang. Organization for Economic

Co-operation and Development, OECD)

Utworzenie: 30 września 1960

Siedziba: Paryż

Sekretarz generalny: José Ángel Gurría

Cel: wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. Do dorobku prawnego OECD należą umowy i kodeksy postępowania np. Liberalizacji Przepływów Kapitałowych i Bieżących Operacji Niewidocznych oraz zalecenia, rezolucje i deklaracje – instrumenty nieformalnego nacisku. Oprócz tego OECD wypracowuje “reguły gry” w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, tzn. opracowuje i wprowadza w życie wspólne zasady (wytyczne) i normy działania (standardy) w poszczególnych dziedzinach gospodarki. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.

Członkowie: Australia, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Japonia, Kanada, Korea Południowa, Luksemburg, Niemcy, Meksyk, Norwegia, Nowa Zelandia, Polska, Portugalia, Słowacja, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy.

Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową

(ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries), OPEC

Utworzenie: 1960 w Bagdadzie

Siedziba: Wiedeń

Przewodniczący: Abdalla Salem El-Badri

Organ naczelny: Konferencja OPEC

Organ wykonawczy: Rada Gubernatorów i Komisja Ekonomiczna oraz Sekretariat

Cel: koordynacja polityki w zakresie produkcji i sprzedaży ropy naftowej (m.in. ustalanie limitów wydobycia, limitów cen). Kraje OPEC wydobywają ponad 30% światowej ropy naftowej i posiadają ok. 75% jej światowych zasobów.

Członkowie: Algieria, Angola, Arabia Saudyjska, Ekwador, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Do OPEC należeli również: Gabon, Indonezja, Egipt.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

(ang. European Free Trade Association, EFTA)

Utworzenie: 3 maja 1960 na mocy konwencji sztokholmskiej

Siedziba: Genewa

Sekretarz generalny: Kåre Bryn

Języki: niemiecki, francuski, norweski, islandzki

Cel: utworzenie strefy wolnego handlu między państwami członkowskimi.

Członkowie: Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

(ang. Central European Free Trade Agreement, CEFTA)

Utworzenie: 21 grudnia 1992 w Krakowie

Języki: albański, bośniacki, chorwacki, macedoński, mołdawski, serbski

Cel: zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi. Towary podzielono na kilka grup, w ramach których cła były stopniowo znoszone. Towary zaszeregowano do grup kierując się "wrażliwością" na konkurencję na rynkach państw członkowskich. Do najbardziej wrażliwych zaliczono artykuły rolno-spożywcze, na które cła nie zostają zupełnie zniesione a nastąpi jedynie ich redukcja.

Członkowie: Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Serbia, Czarnogóra, Albania, Kosowo.

Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

(ang. North American Free Trade Agreement), NAFTA

Utworzenie: 1 stycznia 1994

Cele: osiągnięcie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich, dogodny klimat do inwestycji prywatnych, stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego, ustalenie cen ropy naftowej.

W przeciwieństwie do Unii Europejskiej NAFTA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do prawa narodowego.

Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi.

Członkowie: USA, Kanada, Meksyk.

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

(ang. Association of South East Asian Nations), ASEAN

Utworzenie: 8 sierpnia 1967 w Bangkoku

Siedziba: Dżakarta

Sekretarz generalny: Surin Pitsuwan

Cele: przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich, promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych

Członkowie: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam, Laos, Myanmar, Kambodża.

Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek

(ang. The Caribbean Community and Common Market), CARICOM

Utworzenie: 4 lipca 1973

Siedziba: Georgetown

Cele: stopniowe doprowadzenie do pełnej integracji gospodarczej, wspólna walka z zagrożeniami społecznymi i katastrofami naturalnymi oraz koordynacja polityki zagranicznej.

Najwyższym organem CARICOM jest konferencja szefów rządów. W lipcu 1994 roku z inicjatywy CARICOM doszło do powołania w Cartagenie Wspólnoty Państw Karaibskich, skupiającej wszystkie kraje regionu Karaibów.

Członkowie: Barbados, Gujana, Jamajka, Trynidad i Tobago, Antigua i Barbuda, Belize, Dominika, Grenada, Saint Lucia, Montserrat, Saint Kitts i Nevis, Saint Vincent i Grenadyny, Bahamy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Surinam, Anguilla, Kajmany, Haiti, Bermudy.

Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej

(ang. Economic Community of West African States), ECOWAS

Utworzenie: 28 maja 1975

Siedziba: Abudża

Prezydent: Tandja Mamadou

Cele: promowanie integracji ekonomicznej w regionie.

Członkowie: Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Republika Zielonego Przylądka, Senegal, Sierra Leone, Togo, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Mauretania (wycofała się w 2002).