Dojrzewanie w rodzinie nadzieją na szczęśliwe życie.

Spis treści:

1. Rodzina, więzi między członkami i relacje sprzyjające rozwojowi.

2. Zadania rozwojowe w okresie adolescencji.

3. Niepokoje wieku dojrzewania zawierają nadzieję

1. Rodzina, więzi między członkami i relacje sprzyjające rozwojowi.

„Rodzina to z punktu widzenia układu społecznego najmniejsza grupa społeczna, o której mówimy, że jest pierwotna i stanowi wspólnotę osób oraz dóbr materialno-ekonomicznych. Grupa pierwotna jest pierwszą grupą, z jaką spotyka się jednostka, przychodząc na świat”.

Zakłada się, że w skład grupy wchodzi pewna liczba osób (przynajmniej trzy). Ma ona swoje cele i zadania, kieruje się określonymi zasadami, dysponuje specyficznymi dla siebie środkami, ma własny język i wzory zachowań.

Więzi tworzące się w prawidłowo funkcjonującej rodzinie są więziami wzajemności. Przybiegają one: 1) między małżonkami, 2) miedzy rodzicami i dziećmi, 3) między dziećmi (jeśli jest ich więcej niż jedno). Sprzyjają one rozwojowi zarówno dzieci jak i rodziców.

1)

2)

3)

Do problemu wzajemnych relacji między rodziną a rozwojem jednostki można podejść rozmaicie:

1. relacja między jednostką i jej środowiskiem (środowiskiem jest tu rodzina); Ujmowanie rodziny w tych kategoriach powoduje, że przypisuje się jej dominującą i aktywną rolę w rozwoju jednostki.

2. Relacja wzajemna między rodziną a rozwojem jednostki. Przyjmuje się wówczas, że rodzina wywiera wpływ na rozwój jednostki. Zmiany rozwojowe i aktywność jednostek tworzących rodzinę prowadzą do zmian w funkcjonowaniu rodziny. Obie strony i rodzina i jednostka są aktywne.

Podjęty temat skłania jednak do zacieśnienia nakreślonego horyzontu. Przyjrzyjmy się dorastającemu człowiekowi i zadaniom przed nim stawianym w procesie dojrzewania w rodzinie, by to dawało nadzieję na jego szczęśliwe życie w przyszłości. Szczególną uwagę zwrócimy na okres adolescencji.

2. Zadania rozwojowe w okresie adolescencji.

Według koncepcji Roberta Havighursta (za: M. Pietrzak-Gierowska. jw. s. 67) „człowiek przechodzi od jednego stadium do następnego rozwiązując problemy typowe dla danego okresu”. Zadanie rozwojowe to - wg definicji autora - „zadanie wyłaniające się w pewnym okresie życia jednostki. Pomyślne rozwiązanie go prowadzi do zadowolenia oraz sukcesu w podejmowaniu zadań późniejszych, natomiast niepowodzenie czyni jednostkę nieszczęśliwą, nie aprobowaną przez otoczenie i powoduje trudności w zakresie następnych zadań. Zadania rozwojowe wywodzą się z trzech źródeł: dojrzewania somatycznego, nacisku kulturowego oraz indywidualnych aspiracji i wartości”.

Osiągnięcie zadań zwłaszcza w pierwszych okresach rozwoju: niemowlęctwo i dzieciństwo, w dużej mierze uzależnione jest od zaangażowania rodziców lub przynajmniej jednego z nich. Stopniowo, coraz bardziej świadomie, włączane jest i włącza się w ten proces samo dziecko. Ogromne znaczenie w kształtowaniu postaw ma prawidłowa więź emocjonalna. „Brak wzorów zachowań rodzicielskich, brak satysfakcji z kontaktów z nimi może powodować, że jeszcze w okresie poprzedzającym rodzicielstwo wytwarza się negatywny stosunek do pełnienia w przyszłości ról matki czy ojca”

Robert Havighurst nakreśla następujące zadania dla okresu adolescencji:

• „Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci

• Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej

• Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem

• Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych

• Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie

• Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)

• Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem)

• Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie”.

W okresie adolescencji młody człowiek jest na ogół zdolny do wypełnienia wymienionych zadań. Wypełnienie niektórych z nich jest czasami przesunięte na okres wczesnej dorosłości. Realizacja zadań rozwojowych jest problemem dość złożonym. Wpływ na proces realizacji mają m.in. zmiany cywilizacyjne. Natomiast skutki dążenia do ukształtowania samodzielnie funkcjonującego młodego człowieka odczuwane są przez adolescenta a także przez środowiska, w których on funkcjonuje, zwłaszcza przez rodzinę.

3. Niepokoje wieku dojrzewania zawierają nadzieję

Maria de Barbaro omawiając strukturę rodziny wymienia cztery źródła stresu doświadczanego przez rodzinę:

1. Rodzący napięcie kontakt jednego członka rodziny z siłami pochodzącymi spoza rodziny np. mąż traci pracę

2. Pozarodzinne źródło stresu działające na cała rodzinę np. konieczność zmiany miejsca zamieszkania z powodu zapaści ekonomicznej

3. Źródło stresu związane ze zmianą etapu życia rodziny

4. Napięcie ogniskujące się wokół problemów szczególnie dotkliwych np. przewlekła choroba jednego z członków rodziny.

Jednym z wymienionych przez autorkę źródeł stresu, związanym z poruszanym tematem, jest zmiana etapu życia rodziny. Niepokoje wieku dojrzewania dotykają więc zarówno młodego człowieka jak i rodzinę. Wiek dojrzewania najstarszego dziecka, wymaga ewolucyjnej zmiany w systemie funkcjonowania rodziny. W tym czasie w rodzinie tworzą się nowe podsystemy. Zarysowują się inaczej przebiegające granice. Łatwo wówczas o powstanie konfliktów. Konflikty te mogą być rozwiązywane w dwojaki sposób:

• członkowie rodziny zaczynają negocjacje w wyniku czego następują zmiany relacji

• członkowie rodziny nie podejmują żadnych działań w celu rozwiązania trudności i w związku z tym problemy najczęściej narastają.

Dorastające dziecko ma coraz więcej kontaktów ze światem zewnętrznym pozostając nadal członkiem rodziny i dzieckiem swoich rodziców. „Wiele problemów, jakie wzajemnie mają ze sobą dorastający i ich rodzice, są wynikiem nieokreślonego statusu dorastających: już nie są dziećmi, ale jeszcze nie są dorosłymi”. Dorastający stają się w stosunku do swoich rodziców bardziej zamknięci, próbują podejmować decyzje niezależne od ich woli, buntują się wobec wszelkich przejawów ograniczania swobody działania. Natomiast rodzice nie radzą sobie z uznaniem autonomii dorastających dzieci, obawiają się negatywnego wpływu rówieśników, nie są pewni odpowiedzialności swoich dzieci i z tego powodu często mają tendencje ograniczania wolności.

Ważne jest w tym okresie podtrzymywanie więzi emocjonalnej z młodym człowiekiem. Okazuje się bowiem, że młody człowiek przeżywający „burzę” w wielu wymiarach swojej osobowości (biologicznym, psychologicznym i społecznym), na zewnątrz pokazujący niezależność i chęć separacji, także potrzebuje akceptacji, przyjęcia, zrozumienia i miłości dzięki którym może się dalej rozwijać. Niepokoje, które przeżywa młody człowiek są związane z pragnieniem osiągnięcia autonomii i poszerzenia zakresu odpowiedzialności. Rodzice dostrzegający ten proces będą umieli zaakceptować zmiany a nie walczyć z przejawami dorosłości dziecka. Czasem rodzice przejawy te traktują jako zagrażające sobie, co utrwala dysfunkcjonalny wzór relacji uruchamiany w przypadku każdego następnego konfliktu. Ten okres w życiu młodych ludzi natrafia zazwyczaj na czas połowy wieku swoich rodziców, co potęguje konflikty w rodzinie.

Procesy zachodzące w samym młodym człowieku pozwalają na stopniowe osiąganie dojrzałości. Wewnętrzne i zewnętrzne napięcia pomagają w śmiałym stawianiu zasadniczych pytań oraz w poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania. Ważne jest by on sam i jego środowisko pozwoliło na odnalezienie właściwych dla niego odpowiedzi na pytania:

• KIM JESTEM ?

określanie swojej tożsamości (płeć, rodzina, naród, religia ...); przejście procesu integracji wewnętrznej (harmonia między wszystkimi elementami osobowości - pragnieniami i działaniami; postawami, ideami, wartościami, ambicjami, potrzebami i uczuciami ...)

• JAKI JESTEM - ZEWNĘTRZNIE I WEWNĘTRZNIE ?

zaakceptowanie siebie (np. wygląd, zdolności) oraz zdobywanie cech potrzebnych do kształtowania pozytywnych relacji z bliźnimi (miłość, dobroć, wybaczenie, gotowość do poświęceń). Kształtowanie pozytywnego obrazu siebie stanowi podstawę do życzliwego stosunku do siebie i innych i pomaga w stawianiu czoła różnym wyzwaniom

• W CO WIERZĘ ?

stopniowe wypracowywanie światopoglądu

• W OPARCIU O CO DZIAŁAM ?

kształtowanie hierarchii wartości, poszerzania kręgu zainteresowań i głębsze zaangażowanie w sprawy otoczenia

• JAKI CEL MA MOJE ŻYCIE ?

odkrywanie sensu życia związane jest z przyjętą hierarchią wartości i pomaga odkryć przyszłe zadania życiowe a w konsekwencji rozpoznać drogę życia.

Młody człowiek szukający głębokich odpowiedzi poszerza swoje zainteresowania, jest skupiony na problemach, zadaniach i obowiązkach, jest otwarty i twórczy, gotowy do rezygnacji z własnych interesów na rzecz innych. To napawa nadzieją, że „jutro”, które jest w jego rękach będzie piękne.

Opracowała: s. Małgorzata Wyżlic (salezjanka)

Bibliografia:

1. Encyklopedia psychologii. Warszawa 1998

2. Płużek Z. Psychologia pastoralna. Kraków 1991

3. Przetacznik-Gerowska M. Tyszkowa M. Psychologia rozwoju człowieka. t. I. Warszawa 1996

4. Przygotowanie do życia w rodzinie. cz. I. Red. Ostrowska K. i Ryś M. Warszawa 1997

5. Psychologia rozwoju człowieka. t. II. Warszawa 2000

6. Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Red. Bogdan de Barbaro. Kraków 1997

Przygotowanie do życia w rodzinie. cz. I. Red. Ostrowska K. i Ryś M. Warszawa 1997 . s. 9

por. Przetacznik-Gerowska M. Tyszkowa M. Psychologia rozwoju człowieka. t. 1. Warszawa 1996. s. 129

jw. s. 67

G. Makiełło-Jarża. Rodzina. W: Encyklopedia psychologii. Warszawa 1998. s. 737

por. Przetacznik-Gerowska M. Tyszkowa M. Psychologia rozwoju człowieka. t. 1. Warszawa 1996. s. 197

por. jw. s. 197

por. Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Red. Bogdan de Barbaro. Kraków 1997 s. 52-53

por. jw. s.53

I. Obuchowska. Adolescencja. W: Psychologia rozwoju człowieka. t.II. Warszawa 2000 s. 178

por. Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Red. Bogdan de Barbaro. Kraków 1997 s. 53

por. Płużek Z. Psychologia pastoralna. Kraków 1991. s. 78-80

---