CZUCIE I ZMYSŁY
2009.10.24
Czucie - proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców, które działają na receptory i na jednoczesnym przewodzeniu informacji czuciowej przez drogi czuciowe swoiste i nieswoiste.
Percepcja - złożone wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie kilku rodzajów czucia i dzięki temu istnieje większa możliwość rozpoznania samych bodźców jak i ich źródła. Warunkiem odbioru wrażeń zmysłowych jest jednoczesne przewodzenie informacji czuciowej przez drogi swoiste i nieswoiste. Percepcja jest funkcją kory mózgowej. Pobudzenie receptorów wywołuje przewodzenie impulsów najkrótszą drogą przez łuk odruchowy do efektorów jak również przewodzenie do ośrodków, w których skupione są neurony czuciowe wyższego rzędu.
Receptory - wyspecjalizowane struktury, odrębne komórki jak i zakończenia obwodowe neuronów czuciowych. Ze względu na energię bodźców wyróżniamy:
mechanoreceptory - wykrywają odkształcenia tkanek, nacisk, dotyk, wibrację
termoreceptory - wykrywają zmiany temperatury
nocyreceptory - pobudzane bodźcami uszkadzającymi
fotoreceptory - wykrywają działanie energii świetlnej na siatkówkę
chemoreceptory - reagują na zmiany składu chemicznego płynów, pH, prężność gazów oddechowych, osmolarność (węch, smak)
Podział receptorów w/g Sherringtona:
eksteroreceptory - reagujące na bodźce środowiska zewnętrznego - czucie eksteroceptywne
telereceptory - informują o zmianach w bardziej odległym otoczeniu (np. węch, wzrok, słuch) - czucie teleceptywne
introreceptory - wrażliwe na zmiany środowiska wewnątrzustrojowego (ukł. trawienny, oddechowy, krążenia) - czucie interoceptywne
propioreceptory - odbierają informacje o zmianach napięcia mięśni, pozycji ciała - czucie propioceptywne
Każdy typ receptora jest najsilniej pobudzany przez jeden rodzaj energii. Pojedyncze włókno aferentne przewodzi impulsację z jednego tylko rodzaju receptorów.
Włókno aferentne, którego wypustki łączą się z licznymi receptorami tego samego typu stanowi jednostkę czynnościową czucia zwaną fizjologiczną jednostką czucia. Jednostka czucia ma określone recepcyjne, czyli obszar, z którego pojedyncze włókno może być pobudzane. Wielkość pola waha się:
od punktu, w którym znajduje się pojedynczy receptor
do znacznych obszarów skóry o wymiarach 5 x 10cm z wieloma receptorami tego samego typu
Bodziec, w stosunku do którego receptor wykazuje najniższy próg pobudliwości a więc najłatwiej pobudza receptor nazywa się bodźcem adekwatnym.
Ból jest podstawowym objawem chorób, dlatego znajomość jego rodzajów, promieniowania, przenoszenia ułatwia jego rozpoznanie. Czucie bólu wywołane jest bodźcami uszkadzającymi tkanki i jest głównym mechanizmem obrony organizmu, ponieważ aktywuje odruchy w celu uniknięcia bądź usunięcia bodźca uszkadzającego.
Pod względem charakteru wyróżniamy ból:
kłujący
piekący
gniotący
Ze względów na rozmieszczenie receptorów ból dzieli się na:
somatyczny - zwany skórnym lub powierzchownym
trzewny - pochodzący z narządów wewnętrznych
ścienny lub parietalny - pochodzący ze ściennych błon surowiczych jam ciała
Receptory bólowe (nocyreceptory) - występują w niemal wszystkich tkankach. Są to wolne (nagie) zakończenia nerwowe. Występują na powierzchni skóry, w okostnej, w stawach, w oponach mózgowych, w ścianie naczyń tętniczych. Reagują na wszystkie rodzaje energii, która na tkanki działa uszkadzająco. Dlatego bodźce bólowe są nieswoiste i noszą nazwę bodźców uszkadzających lub nocyreceptywnych. Ból powstaje w momencie uszkadzania tkanek.
Mechanizm kininogenezy (pobudzania receptorów bólowych):
Szczególnym bodźcem bólowym jest wzrost temperatury ponad 45°C, czyli bodziec termiczny o sile przekraczającej ok. 100-krotnie próg pobudliwości receptorów termicznych. Receptory bólowe:
receptory bólowe o typie mechanoreceptorów - pobudzane są silnymi bodźcami mechanicznymi
receptory bólowe o typie mechano- i termoreceptorów, wyróżnia się 3 typy zakończeń:
receptory I typu są uczynniane przez uszkadzające bodźce mechaniczne i bodźce cieplne (powyżej 45°C)
receptory II typy leżą nieco głębiej, reagują na niskie temperatury (oziębienie poniżej 15°C) oraz silne bodźce mechaniczne
receptory III typu reagują na bodźce mechaniczne, wysoką temperaturę i drażniące czynniki chemiczne
Impulsy bólowe przewodzone są do mózgu drogą swoistą (4 - neuronalną) i drogą nieswoistą (przez układ siatkowaty), którego rolą jest wzbudzenie czynności bioelektrycznej kory mózgu, co ułatwia odbiór impulsów nerwowych przesyłanych drogą swoistą.
Przewodzenie sygnałów bólowych odbywa się dwoma kanałami:
ból ostry, kłujący, dokładnie umiejscowiony przewodzony włóknami A γ o średnicy 2 - 5 µm i szybkości przenoszenia 6 - 30 m/s
ból rozlany, piekący, gniotący o niedokładnej lokalizacji jest przewodzony włóknami C dr o średnicy 0,4 - 1,2 i szybkości 0,5 - 2 m/s
Po zadziałaniu gwałtownego bodźca bólowego występują podwójne sensacje bólowe:
najpierw ściśle umiejscowiony i krótkotrwały ból ostry
później nieprzyjemny ból tępy, piekący i rozlany
Ból mięśniowy - przyczyną jest niedokrwienie i niedotlenienie tkanek z następowym nagromadzeniem produktów metabolizmu beztlenowego zwłaszcza kwasu mlekowego.
Bóle skurczowe - są charakterystyczne dla narządów trzewnych, zwłaszcza żołądka, jelit, dróg żółciowych i moczopłciowych. Odmianą tego bólu są takie sensacje jak łaskotanie i swędzenie.
Ból trzewny - trudny do zlokalizowania (mało receptorów bólu), nieprzyjemny, związany z nudnościami, obniżeniem RR, poceniem się, często promieniuje lub jest przenoszony do odległych miejsc. Cechy bólu trzewnego:
niezbyt ścisła lokalizacja
tępy i rozlany charakter
rzutowanie, czyli odbijanie się bólu na powłoki brzuszne
nieaktywne kalikreiny tkankowe
bodziec nocyreceptywny
aktywne kalikreiny tkankowe
kininogeny tkankowe
kininy
spolaryzowane nagie zakończenia nerwowe
zdepolaryzowane nagie zakończenia nerwowe
salwy impulsów bólowych