CZUCIE I ZMYSŁY

2009.10.24

1. Czucie - proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców, które działają na receptory i na jednoczesnym przewodzeniu informacji czuciowej przez drogi czuciowe swoiste i nieswoiste.

2. Percepcja - złożone wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie kilku rodzajów czucia i dzięki temu istnieje większa możliwość rozpoznania samych bodźców jak i ich źródła. Warunkiem odbioru wrażeń zmysłowych jest jednoczesne przewodzenie informacji czuciowej przez drogi swoiste i nieswoiste. Percepcja jest funkcją kory mózgowej. Pobudzenie receptorów wywołuje przewodzenie impulsów najkrótszą drogą przez łuk odruchowy do efektorów jak również przewodzenie do ośrodków, w których skupione są neurony czuciowe wyższego rzędu.

3. Receptory - wyspecjalizowane struktury, odrębne komórki jak i zakończenia obwodowe neuronów czuciowych. Ze względu na energię bodźców wyróżniamy:

• mechanoreceptory - wykrywają odkształcenia tkanek, nacisk, dotyk, wibrację

• termoreceptory - wykrywają zmiany temperatury

• nocyreceptory - pobudzane bodźcami uszkadzającymi

• fotoreceptory - wykrywają działanie energii świetlnej na siatkówkę

• chemoreceptory - reagują na zmiany składu chemicznego płynów, pH, prężność gazów oddechowych, osmolarność (węch, smak)

4. Podział receptorów w/g Sherringtona:

• eksteroreceptory - reagujące na bodźce środowiska zewnętrznego - czucie eksteroceptywne

• telereceptory - informują o zmianach w bardziej odległym otoczeniu (np. węch, wzrok, słuch) - czucie teleceptywne

• introreceptory - wrażliwe na zmiany środowiska wewnątrzustrojowego (ukł. trawienny, oddechowy, krążenia) - czucie interoceptywne

• propioreceptory - odbierają informacje o zmianach napięcia mięśni, pozycji ciała - czucie propioceptywne

5. Każdy typ receptora jest najsilniej pobudzany przez jeden rodzaj energii. Pojedyncze włókno aferentne przewodzi impulsację z jednego tylko rodzaju receptorów.

6. Włókno aferentne, którego wypustki łączą się z licznymi receptorami tego samego typu stanowi jednostkę czynnościową czucia zwaną fizjologiczną jednostką czucia. Jednostka czucia ma określone recepcyjne, czyli obszar, z którego pojedyncze włókno może być pobudzane. Wielkość pola waha się:

• od punktu, w którym znajduje się pojedynczy receptor

• do znacznych obszarów skóry o wymiarach 5 x 10cm z wieloma receptorami tego samego typu

7. Bodziec, w stosunku do którego receptor wykazuje najniższy próg pobudliwości a więc najłatwiej pobudza receptor nazywa się bodźcem adekwatnym.

8. Ból jest podstawowym objawem chorób, dlatego znajomość jego rodzajów, promieniowania, przenoszenia ułatwia jego rozpoznanie. Czucie bólu wywołane jest bodźcami uszkadzającymi tkanki i jest głównym mechanizmem obrony organizmu, ponieważ aktywuje odruchy w celu uniknięcia bądź usunięcia bodźca uszkadzającego.

9. Pod względem charakteru wyróżniamy ból:

• kłujący

• piekący

• gniotący

10. Ze względów na rozmieszczenie receptorów ból dzieli się na:

• somatyczny - zwany skórnym lub powierzchownym

• trzewny - pochodzący z narządów wewnętrznych

• ścienny lub parietalny - pochodzący ze ściennych błon surowiczych jam ciała

11. Receptory bólowe (nocyreceptory) - występują w niemal wszystkich tkankach. Są to wolne (nagie) zakończenia nerwowe. Występują na powierzchni skóry, w okostnej, w stawach, w oponach mózgowych, w ścianie naczyń tętniczych. Reagują na wszystkie rodzaje energii, która na tkanki działa uszkadzająco. Dlatego bodźce bólowe są nieswoiste i noszą nazwę bodźców uszkadzających lub nocyreceptywnych. Ból powstaje w momencie uszkadzania tkanek.

12. Mechanizm kininogenezy (pobudzania receptorów bólowych):

13. Szczególnym bodźcem bólowym jest wzrost temperatury ponad 45°C, czyli bodziec termiczny o sile przekraczającej ok. 100-krotnie próg pobudliwości receptorów termicznych. Receptory bólowe:

• receptory bólowe o typie mechanoreceptorów - pobudzane są silnymi bodźcami mechanicznymi

• receptory bólowe o typie mechano- i termoreceptorów, wyróżnia się 3 typy zakończeń:

• receptory I typu są uczynniane przez uszkadzające bodźce mechaniczne i bodźce cieplne (powyżej 45°C)

• receptory II typy leżą nieco głębiej, reagują na niskie temperatury (oziębienie poniżej 15°C) oraz silne bodźce mechaniczne

• receptory III typu reagują na bodźce mechaniczne, wysoką temperaturę i drażniące czynniki chemiczne

• Impulsy bólowe przewodzone są do mózgu drogą swoistą (4 - neuronalną) i drogą nieswoistą (przez układ siatkowaty), którego rolą jest wzbudzenie czynności bioelektrycznej kory mózgu, co ułatwia odbiór impulsów nerwowych przesyłanych drogą swoistą.

• Przewodzenie sygnałów bólowych odbywa się dwoma kanałami:

• ból ostry, kłujący, dokładnie umiejscowiony przewodzony włóknami A γ o średnicy 2 - 5 µm i szybkości przenoszenia 6 - 30 m/s

• ból rozlany, piekący, gniotący o niedokładnej lokalizacji jest przewodzony włóknami C dr o średnicy 0,4 - 1,2 i szybkości 0,5 - 2 m/s

16. Po zadziałaniu gwałtownego bodźca bólowego występują podwójne sensacje bólowe:

• najpierw ściśle umiejscowiony i krótkotrwały ból ostry

• później nieprzyjemny ból tępy, piekący i rozlany

17. Ból mięśniowy - przyczyną jest niedokrwienie i niedotlenienie tkanek z następowym nagromadzeniem produktów metabolizmu beztlenowego zwłaszcza kwasu mlekowego.

18. Bóle skurczowe - są charakterystyczne dla narządów trzewnych, zwłaszcza żołądka, jelit, dróg żółciowych i moczopłciowych. Odmianą tego bólu są takie sensacje jak łaskotanie i swędzenie.

19. Ból trzewny - trudny do zlokalizowania (mało receptorów bólu), nieprzyjemny, związany z nudnościami, obniżeniem RR, poceniem się, często promieniuje lub jest przenoszony do odległych miejsc. Cechy bólu trzewnego:

• niezbyt ścisła lokalizacja

• tępy i rozlany charakter

• rzutowanie, czyli odbijanie się bólu na powłoki brzuszne

nieaktywne kalikreiny tkankowe

bodziec nocyreceptywny

aktywne kalikreiny tkankowe

kininogeny tkankowe

kininy

spolaryzowane nagie zakończenia nerwowe

zdepolaryzowane nagie zakończenia nerwowe

salwy impulsów bólowych

---