Pojęcie, rodzaje i metody kalkulacji.
Przez kalkulację rozumiemy ogół czynności obliczeniowych zmierzających do ustalenia kwoty i struktury kosztów przypadających na jednostkę kalkulacyjną danego obiektu kalkulacyjnego, w ramach wyróżnianych nośników kosztów.
Nośnikiem jest przedmiot obserwacji kosztów w ramach systemu ewidencyjnego. W praktyce nośnikami kosztów może być:
wytworzona w danym okresie grupa asortymentowa lub pojedynczy asortyment produktu (dotyczy produkcji wielkoseryjnej, masowej, głównie w przedsiębiorstwach o działalności montażowej)
faza procesu technologicznego (dotyczy przedsiębiorstw przemysłu chemicznnego, paliwowego, gdzie mamy do czynienia z produkcją sprzężoną - skorupka, żółtko i białko na raz)
wyrób lub grupa wyrobów objęta jednym zleceniem produkcyjnym (produkcja jednostkowa na zamównienie klienta - np. stocznia).
Nośniki wyróżnia się przez analitykę do konta 501. Tworzą je produkty jednorodne pod względem materiałów i sposobów wytwarzania, różnice dotyczą cech drugorzędnych. Muszą być one jednoznacznie wskazane w zakładowym planie kont, a każda zmiana może być podyktowana jedynie lepszym oddaniem rzeczywistości w ewidencji.
Obiekt kalkulacyjny to produkt lub grupa rodzajowa zbliżonych produktów dla których ustala się jednostkowy koszt wytworzenia. Można je dzielić wg dwóch kryteriów (podobnie jak nośniki kosztów):
Stopień przerobu produktów pracy:
ostateczne (wyroby gotowe)
przejściowe (półfabrykaty) - wyróżnienie ich ma miejsce w wyjątkowych sytuacjach:
gdy proces technologiczny dzieli się na fazy,
między fazami półprodukty są magazynowane,
gdy półfabrykaty są sprzedawane,
istnieje zapotrzebowanie na informację kosztową nie tylko w przekroju wyrobów gotowych, lecz także półfabrykatów,
fazy procesu technologicznego wyodrębnione w technologii produkcji pokrywają się ze strukturą organizacyjną
Relacje między nośnikami kosztów a obiektami kalkulacyjnymi mogą być dwojakiego rodzaju:
Zakres przedmiotowy nośników kosztów i obiektów kalkulacyjnych jest zbieżny - mówimy wówczas o tzw. pojeynczym nośniku kosztów - w praktyce oznacza to, że koszty zgromadzone na koncie analitycznym do konta syntetycznego 501 dotyczą tylko jednego asortymentu produktów lub pojedynczego wyrobu.
501 prod. podstaw. 501/1 statek 1 501/2 statek 2
MB RB KP |
|
MB1 RB1 KP1 |
|
MB2 RB2 KP2 |
|
W ramach danego nośnika kosztów można wyróżnić szereg odrębnych obiektów kalkulacyjnych, jest to tzw. zbiorczy nośnik kosztów, koszty wydzielone na koncie analitycznym obejmują szereg różnych produktów, przy czym koszt jednostkowy każdego z nich jest przedmiotem odrębnych obliczeń kalkulacyjnych.
501/1 panewki mos. 501/2 łożyska kulk. 501/3 tuleje stalowe
MBp RBp KPp |
|
MBł RBł KPł |
|
MBt RBt KPt |
|
Zbiorczy nośnik kosztów tworzą wyroby zbliżone pod względem zużywanych materiałów i surowców, technologii produkcji, maszyn, urządzeń i narzędzi wykorzystywanych przy ich wytwarzaniu o podobnym przeznaczeniu i spełnianych funkcjach. Różnice sprowadzają się do cech drugorzędnych: wielkości, wagi, pojemności, koloru, sposobu wykończenia, ceny sprzedaży.
Mianem jednostki kalkulacyjnej określamy jednostkę miary, przy pomocy której wyraża się wielkość produkcji danego obiektu kalkulacyjnego. Można mówić o naturalnych jednostkach kalkulacyjnych (kg, szt, litry, KWh) lub umownych - gdy ilości produktu o różnych cechach podlegają przeliczeniu na produkt o cechach typowych.
Rodzaje kalkulacji. Podział ze względu na:
Moment sporządzenia i wielkości będące podstawą obliczeń.
kalkulacja prowadzona w trybie ex ante - przedprodukcyjna (przed poniesieniem kosztów): może być szacunkowa, planowa (stopień precyzji nieco wyższy od szacunkowej) lub normatywna (liczona w oparciu o technicznie uzasadnione normy zużycia)
kalkulacja w trybie ex post - podstawą są rzeczywiście poniesione koszty i rozmiary produkcji - prowadzona przede wszystkim dla rachunkowości finansowej
Zakres kosztów roliczanych pomiędzy produkty pracy:
kalkulacja pełnego kosztu wytworzenia - wymagana przez ustawę
kalkulacja zmiennego kosztu wytworzenia - wykorzystywana w rachunkowości zarządczej