HLP - oświecenie - opracowania lektur, 21. Adam Naruszewicz - Liryki wybrane, Adam Naruszewicz „Liryki wybrane”


21. Adam Naruszewicz Liryki wybrane

BIOGRAFIA

Adam Naruszewicz tzw. „polski Horacy” - poeta, dramatopisarz, tłumacz i historyk. Ur. 20 X 1733 roku, ukończył kolegium jezuickie,wstąpił wówczas do zakonu jezuitów. Ponadto studiował filozofię, a także dzięki rodzinie Czartoryskich teologię w Lyonie. Święcenia przyjął w Vienne (niedaleko Lyonu).

Dydaktyk: 1) Akademia Wileńska (gramatyka, poetyka i retoryka), 2) Jezuickie Collegium Nobilium w Warszawie (wymowa, geografia, historia, język francuski). Naruszewicz dużo podróżował po Francji Włoszech, Hiszpanii i Niemczech.

Związany był z królem Stanisławem Augustem (poetycki rzecznik króla i obozu reform). Był także redaktorem pierwszego polskiego czasopisma literackiego Zabawy Przyjemne i Pożyteczne. Poprzez uczestnictwo w obiadach czwartkowych i przebywanie na dworze pisywał teksty polityczne i okolicznościowe, ody, sielanki, satyry, bajki, epigramaty, wiersze rokokowe. Oprócz tego tłumaczył m.in.: Horacego, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, a także twórców francuskich i nowołacińskich.

Otrzymał wyróżnienia takie jak: medal Merenibus (`Zasłużonym'), w 1771 roku redaktorsko-wydawnicze, medal specjalny (1771) - Sarbiewski i Naruszewicz przedstawienie jako „poeci uwieńczeni”, 1776 - dostał order św. Stanisława. Znane są „teki Naruszewicza” - materiały źródłowe do dzieła „historia narodu polskiego” zebrane przez autora w latach 1781-1792. W 1792 Adam osiada w Janowie Podlaskim, umiera w 8 VII 1796 (pochowany w kościele św. Trójcy w Janowie).

TWÓRCZOŚĆ POETYCKA

- debiut ok. 1749

- większość dzieł powstała przed 1776

- zapoczątkował przemiany na gruncie liryki

- spór o Naruszewicza:

pochlebca króla, czy wartościowy przyjaciel?

postawa obywatelska, czy motywy refleksyjne nim kierowały?

innowator stylu i języka, czy naśladowca baroko-saskiej tradycji poetyckiej? Itp.

- Naruszewicz jeden z 4 głównych poetów stanisławowskich

- Niektóre wiersze Naruszewicza były przypisywane Stanisławowi Trembeckiemu

- Liryki wybrane to zbiór wierszy erotycznych, okolicznościowych, libertyńskich, panegirycznych, filozoficznych, rokokowych itp. (podział wg Bohomolca znacznie okrojony i krzywdzący)

- Krytycy Naruszewicza: Franciszek Salezy Dmochowski, krąg krytyków warszawskich („wielki atak” klasyków na twórczość Naruszewicza)

- W obronie Naruszewicza jedynie: Chrzanowski, Chmielowski i Bełcikowski

- widoczny rubaszny sarmatyzm

- kunszt: podniosłość stylu, nowatorstwo utworów

- tematy: troska obywatelska, świadomość momentu dziejowego, postawa antyfeudalna

LIRYKA

  1. okolicznościowe o charakterze obyczajowym lub politycznym - często używany motyw żywiołów, plastyczne ujęcie „prosubstancji świata”, różnych harmonii, chaosu, pierwotnych ciemności; rozbudowane porównania, nawet samodzielne obrazy - za ich pośrednictwem apel do wyobraźni i rozumu odbiorców, ocena i kształtowanie postawy (stoicyzm i wartości wpisywane w model sztuki klasycystycznej)

  2. okolicznościowo-pochwalne - konkretny adresat o wysokiej pozycji społecznej, nie tylko pochwała działań o osiągnięć, ale też idee formułowane przez autora wartości, cel - kształtowanie postaw zbiorowości; utwory zawierają też antywzory, zagrożenia aprobowanych wartości i idei. Wyróżniają się wiersze związane ze Stanisławem Augustem:

    1. ody prokrólewskie (cel - ocieplenie atmosfery wokół władcy) - argumenty uzasadniające rolę króla jako modelowego władcy oświeceniowego, wzmocnienie królewskiego autorytetu, zmniejszenie opozycji wobec majestatu, wolność rozróżniona z anarchią (negatywne skutki anarchii dla ojczyzny), sygnalizowane błędy wcześniejszych władców oraz zasługi przodków, król to kontynuator tradycji, poparcie dla jego decyzji

    2. kierowane do przedstawicieli rodziny Czartoryskich - w aspekcie jednostki rozpatrywane SA problemy zbiorowości, poruszane problemy postaw wobec ojczyzny i filozofii życia stoickiego

  1. panegiryczne - chwali, ale nie porzuca perswazji, uniwersalizuje pochwały, odwołuje się do stereotypów i przekonań o rzeczach pożądliwych, wynikających z jego stosunków politycznych (musi je pisać), ale zastrzega, że nie jest zwykłym panegirystą

  2. filozoficzno-refleksyjne - poruszone problemy ogólnoludzkie, odwołanie do uniwersalnych kategorii, np. Bóg, czas, fortuna-los, a także do pojęć abstrakcyjnych; sądy - charakter ponadczasowy, wysoki styl; często używane wątek świata jako teatru, a rzadko wykorzystywane wątki osobiste, zasada zachowania umiaru i równowagi („złoty środek”)

  3. filozoficzno-moralne - elementy społecznej dydaktyki

  4. religijne

  5. rokokowe - tematyka urody, kobiecego wdzięku, miłość ujęta w szczególny sposób, opisy wykwintnej rzeczy (np. luksusowe sanie), operowanie paradoksem o kontrastowym zestawieniem (korzenie w tradycjach poezji barokowej)

  6. liryki miłosne

  1. liryczne nasilenie

  2. podniosłość myśli i uczuć

  3. żartobliwe

  4. intymne

  5. spokojnie zadumane

  6. drwina

  7. satyra

  8. patetyczne (ody wg podziału Bohomolca, tropy językowo stylistyczne, figury alegoryczne, wyszukane słownictwo)

(a, b, c, d, e, f, g => styl mowy powszechnej, potoczne słowa, mało ozdobników poetyckich)

- anafory i wyliczenia

- figury alegoryczne

- źródło - wyobraźnia i wiedza ( mity greckie i rzymskie, Biblia, astrologia, znaki zodiaku, „Ikonologia” Cesare Ripy - zbiór określony jako „muzeum wyobraźni” dla pokoleń artystów i poetów)

- figury sztuki oratorskiej

- plastyczne opisy/ ujęcia obrazowe - warstwa językowo-stylistyczna, cel = wnoszenie nowych dodatkowych sensów, które stają się wartością interpretacyjną, a także osobliwe złożenia (ulubiony środek poetycki Naruszewicza) poetyzacja tematów, często połączenia uważane za dziwne i wymyślne, ale i oryginalne i pomysłowe, określają one: sztukę, przyrodę, geografię, ludzi, działania człowieka, abstrakcje