Tradycje polskiej bankowości
Pierwsze formy bankowości w Polsce zaczęły pojawiać się w XV wieku. Pierwszy w Polsce był Bank Pobożny założony przez Piotra Skargę. Specjalizował się w udzielaniu nisko procentowych pożyczek pod zastaw nieruchomości.
Rozwój banków nastąpił w Warszawie w XVIII w. Powstawały tam domy bankowe. Trudniły się one przyjmowaniem depozytów od właścicieli ziemskich, udzielały im pożyczek, oraz obsługiwały handel i przemysł.
W 1766 r. Powstała Mennica Warszawska zajmująca się biciem monet, medali, orderów i pieczęci. (W okresie okupacji mennica przeszła pod zarząd niemiecki. Po wojnie pierwsze monety zaczęto bić od 1953 r.)
W 1828 r. został założony Bank Polski , który pełnił funkcję banku centralnego ( zajmował się emisją pieniądza, ale także prowadził zakrojoną na szeroką skalę działalność kredytową i pełnił inne funkcje banku komercyjnego).
Historyczną datą dla polskiej bankowości jest rok 1870 - powstał wówczas pierwszy polski bank, ukonstytuowany jako spółka akcyjna - był to Bank Handlowy S.A. Rozwijał się on bardzo szybko. Był to bank uniwersalny, finansujący głównie przemysł, handel i koleje.
Na terenie zaboru pruskiego i austriackiego prawo bankowe było bardziej liberalne. Istotny problem sprawiała konkurencja ze strony silnych banków niemieckich, austriackich, a także innych krajów (min. Belgii, Francji, Anglii). W tej sytuacji pierwsze rozwinęły się polskie banki spółdzielcze i samopomocowe.
W zaborze pruskim w 1861 roku powstał Bank Ludowy. Większość polskich banków ludowych tego zaboru utworzyła w 1885 roku Bank Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu.
Na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego powstawały głównie spółdzielnie oszczędnościowo - pożyczkowe.
Ważnym składnikiem ruchu spółdzielczego w zaborze austriackim były także tzw. Kasy Stefczyka. Zwykle zrzeszały one chłopów z jednej lub kilku wsi i udzielały im taniego kredytu.
W Polsce międzywojennej powstawały nowe banki komercyjne:
W 1918 roku - Pocztowa Kasa Oszczędności - PKO, z której wywodzi się obecny PKO BP, oraz Polski Bank Rolny.
W 1924 roku powstał Bank Polski - prawdziwy bank centralny, który wprowadził nową walutę - złoty (zamiast polskiej marki), opracowano także pierwsze polskie prawo bankowe.
Istotną rolę w polskim systemie bankowym odgrywał rząd. Wynikało to także z faktu, że rząd był właścicielem wielu dużych banków, w tym - PKO. W 1929 roku powołano Bank Polska Kasa Opieki S.A. do prowadzenia operacji zagranicznych.
W okresie II wojny światowej i pierwszych lat powojennych nastąpiła zmiana sytuacji polskiego systemu bankowego. Większości banków nadano inne nazwy. Zostały one także znacjonalizowane, z wyjątkiem banków spółdzielczych, które straciły samodzielność i zostały poddane kontroli państwowej. Upaństwowione banki stały się narzędziem realizacji polityki państwowej, a przede wszystkim - planów gospodarczych. Celem banków stało się wykonanie, a w pewnych dziedzinach - przekroczenie planów i realizacja odgórnych założeń, przyjętych przez rządzącą partię i państwo. W takiej sytuacji konkurencja między bankami została uznana za szkodliwą. Stopniowo zaczęto więc łączyć banki, aż zmniejszono ich liczbę do czterech:
NBP - Narodowy Bank Polski powołany w 10 stycznia 1945 roku
Bank Handlowy S.A., który miał monopol na obsługę większości transakcji związanych z handlem zagranicznym (z wyjątkiem części transferów dewiz, które były realizowane za pośrednictwem NBP)
Bank Gospodarki Żywnościowej, który udzielał kredyty dla rolnictwa i prywatnej drobnej wytwórczości (powołany w 1975r.)
Bank Polska Kasa Opieki S.A., obsługujący tzw. eksport wewnętrzny (sprzedaż za dewizy towarów na terenie Polski) i niektóre transakcje zagraniczne.
Lata 80 - te wprowadziły szereg zmian;
− usamodzielnienie się banków
−powołanie Rady Banków pod przewodnictwem prezesa NBP - organ
koordynujący działalność banków
−wprowadzenie wymogu oddziaływania banku - stopa procentowa
−ustawa Prawo bankowe z 1982r. stworzyła podstawy do organizowania się
banków o różnej formie własności i różnej specjalności (NBP zajmowało się
działalnością depozytowo - kredytową i było bankiem państwa, pełniło funkcję monobanku)
W 1989r. nastąpiło:
−oddzielnie banku centralnego od bankowości komercyjnej
−na bazie banku centralnego wyłoniono dziewięć banków komercyjnych:
Bank Gdański w Gdańsku
Bank Śląski w Katowicach
Bank Przemysłowo - Handlowy w Krakowie
Bank Depozytowo - Kredytowy w Lublinie
Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi
Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu
Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie
Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie
Bank Zachodni we Wrocławiu
−wprowadzenie bardziej liberalnej polityki w zakresie tworzenia banków
−usamodzielnienie się banków - stały się przedsiębiorstwami samodzielnymi,
określającymi stopę procentową, politykę kredytową.
Banki, które przejęły oddziały z sieci NBP, są samodzielnymi, samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi prowadzącymi działalność, polegającą przede wszystkim na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych oraz rozliczeń pieniężnych.
Mają również prawo tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni, a także podejmowania działalności gospodarczej w innych formach. Każdy bank może swobodnie decydować o przedmiocie i zakresie swojego działania i stosownie do własnej woli oferować swoje usługi.
W 1989 i 1990r. ponad 100 grup inicjatywnych przystąpiło do tworzenia banków. W 1989r. przedsiębiorstwa państwowe powołały BIG S.A. reaktywowano też Bank Gospodarstwa Krajowego.
Na dużą uwagę zasługuje powołanie Ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych z 29 sierpnia 1997r., na mocy której można powoływać specjalistyczne banki hipoteczne, których podstawową czynnością jest udzielanie kredytów hipotecznych refinansowanych przede wszystkim ze środków pozyskiwanych z emisji hipotecznych listów zastawnych. Obecnie działają dwa takie banki:
HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A. w W-wie (w Polsce reprezentowany jest przez uczestnika Grupy Kapitałowej HypoVereinsbank
Bank Przemysłowo - Handlowy S.A.
• Polsko - Amerykański Bank Hipoteczny S.A. w Warszawie
Z całą pewnością można stwierdzić, że pozycja i rola banków zmieniła się na przełomie wieków. Historia bankowości potwierdza, że są to kluczowe instytucje i ogniwo działania gospodarki.