WSPÓŁWŁASNOŚĆ
Definicja współwłasności:
Typową sytuacją jest taka sytuacja, kiedy prawo własności przysługuje jednemu podmiotowi: jednej osobie fizycznej, osobie prawnej czy tez jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, a wyposażonej w zdolność prawną. Ale może dojść do sytuacji, kiedy jedna rzecz jest przedmiotem własności kilku osób (kilka podmiotów będzie właścicielami jednej rzeczy). Współwłasność jest przykładem podzielności prawa własności. Definicje współwłasności znaleźć można w art. 195 kc. Z tego art. wynika, że współwłasność to własność tej samej rzeczy, która przysługuje niepodzielnie kilku osobom. W związku z tym na podstawie tej definicji z art. 195 można wskazać na trzy cechy współwłasności. Pierwsza cecha współwłasności to jedność przedmiotu, dlatego że przedmiotem własności jest jedna rzecz. Druga cecha to wielość podmiotów, bo po stronie właściciela występuje kilka podmiotów. Po trzecie cechą współwłasności jest niepodzielność prawa, tzn. określonemu podmiotowi nie przysługuje wyłączne prawo do określonej części rzeczy. Każdy ze współwłaścicieli jest właścicielem całej rzeczy, czyli nie przysługuje mu określona część rzeczy.
Jeżeli chodzi o współwłasność to nie jest to prawo jednolite, tzn. chodzi tutaj o sytuację, że wyróżniono dwa rodzaje współwłasności. Te dwa rodzaje współwłasności są określone w art. 196 kc. Chodzi tutaj o współwłasność w częściach ułamkowych oraz współwłasność łączną. Jeżeli chodzi o różnicę między tymi dwoma rodzajami współwłasności, to przede wszystkim wskazać należy, że charakterystyczną cechą współwłasności łącznej jest to, że istnieje ona łącznie z istnieniem pewnej kategorii stosunków osobistych. Ta współwłasność łączna nie może istnieć bez stosunku osobistego i współwłasność łączna pełni niejako rolę służebną wobec tego stosunku osobistego. Jeżeli chodzi o współwłasność łączną, to możemy wyróżnić dwa przypadki takiej współwłasności. Przede wszystkim chodzi tu po pierwsze o współwłasność majątkową między małżonkami określona w art. 31 i 47 krio (wtedy mamy doczynienia ze współwłasnością łączną, jeżeli między małżonkami nie ma rozdzielności majątkowej, bo jeżeli mamy rozdzielność majątkową, to wtedy nie powstaje majątek wspólny). Na tym pierwszym przykładzie współwłasności łącznej można zaobserwować, że ona łączy się ze stosunkiem osobistym, tworzy się ze stosunkiem osobistym w postaci małżeństwa i w trakcie trwania małżeństwa istnieje współwłasność łączna majątku małżonków, a po ustaniu małżeństwa ta współwłasność łączna przestaje istnieć. Dlaczego rola służebna, bo majątek wspólny małżonków ma służyć utrzymaniu rodziny, wychowaniu dzieci, stąd rola służebna współwłasności łącznej. Drugi przypadek współwłasności łącznej w prawie polskim to współwłasność wspólników spółki cywilnej. Spółka cywilna jest to umowa obligacyjna, umowa z zakresu prawa zobowiązań, która została określona w art. 860 i następnych kc. Tutaj majątek wspólników stanowi współwłasność łączną i w trakcie trwania stosunku spółki cywilnej ta współwłasność łączna istnieje.
Charakterystyczną cechą wspólności łącznej jest to, że mamy wspólną masę majątkową i ta wspólna masa majątkowa służy do osiągnięcia określonego celu społecznego lub ekonomicznego. Kolejną cechą, która odróżnia współwłasność łączną od współwłasności w częściach ułamkowych jest reżim prawny, który dotyczy poszczególnych rodzajów współwłasności. Jeżeli chodzi o współwłasność w częściach ułamkowych, to jest ona regulowana przez przepisy kodeksu cywilnego, natomiast jeżeli chodzi o współwłasność łączną to regulują ją przepisy dotyczące stosunków z których ona wynika, czyli jeżeli chodzi o współwłasność łączną między małżonkami, to to regulują kodeks rodzinny i opiekuńczy, jeżeli chodzi o współwłasność łączną między wspólnikami spółki cywilnej, to regulują ją odpowiednie przepisy dotyczące spółki cywilnej. Natomiast jeżeli chodzi o współwłasność w częściach ułamkowych, to przepisy kodeksu cywilnego art. 197-221. Te przepisy odnoszą się do współwłasności w częściach ułamkowych.
Konsekwencje jurydyczne wyodrębnienia tych dwóch rodzajów współwłasności. Po pierwsze w przypadku współwłasności w częściach ułamkowych mamy doczynienia z udziałem. Udział jest to ułamek praw jakie przysługują danemu właścicielowi, mimo że prawo własności przysługuje wszystkim niepodzielnie. W przypadku współwłasności łącznej jest to współwłasność bezudziałowa, współudziałów nie ma. Po drugie w przypadku współwłasności w częściach ułamkowych każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem, czyli może go np. zbyć, może go obciążyć, czyli istnieje możliwość rozporządzania udziałem przez współwłaściciela. W przypadku współwłasności łącznej nie istnieje możliwość dysponowania (rozporządzania) prawami w trakcie trwania współwłasności. Trzecia konsekwencja i kolejna różnicą między współwłasnością łączna a współwłasnością w częściach ułamkowych, to to, że jeżeli chodzi o współwłasność w częściach ułamkowych to istnieje możliwość jej zniesienia, czyli każdy ze współwłaścicieli w przypadku współwłasności w częściach ułamkowych może wystąpić z żądaniem o zniesienie tej współwłasności. W przypadku współwłasności łącznej nie istnieje możliwość zniesienia jej w trakcie trwania stosunku osobistego, czyli dokąd trwa stosunek osobisty, to współwłasność łączna trwa.
Jeżeli chodzi o współwłasność w częściach ułamkowych, to można wyróżnić w tym przypadku udziały i domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe, przy czym w danym stosunku można wyraźnie określić, że te udziały nie są równe.
Jeżeli chodzi o źródła powstania współwłasności w częściach ułamkowych, to może nimi być spadkobranie, czyli spadek może zostać przekazany przez spadkodawcę kilku spadkobiercom i ci spadkobiercy będą wówczas właścicielami masy spadkowej. Współwłasność w częściach ułamkowych może powstać na skutek czynności prawnej, czyli na skutek umowy (kilka osób zawiera umowę. Trzecie jest powstanie „ex lege” na skutek zasiedzenia, zasiedzenie może być dokonane przez jedną osobę, ale może przez kilka osób i wówczas jeżeli kilka osób zasiedzi daną rzecz, to mogą oni nabyć własność tej rzeczy i również będziemy mieli doczynienia ze współwłasnością. Kolejny sposób powstania współwłasności, to też „ex lege”, czyli na mocy prawa, na skutek połączenia lub pomieszania rzeczy. Jeżeli dojdzie do połączenia lub pomieszania rzeczy, to nowa rzecz która powstanie stanowi współwłasność. Ostatni sposób powstania współwłasności, chodzi tutaj o orzeczenie sądowe.
Jeżeli chodzi o udziały współwłaścicieli, to udział współwłaściciela jest to zakres uprawnień właścicielskich, który określa się ułamkiem. Prawo własności całej rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom, natomiast określony udział przysługuje tylko danemu współwłaścicielowi. Jaka jest tego konsekwencja. Skoro własność rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom, to jeden ze współwłaścicieli nie może dysponować całą rzeczą. Tutaj potrzebna by była zgoda wszystkich współwłaścicieli. Natomiast skoro udział przypada określonemu współwłaścicielowi, to ten współwłaściciel może swobodnie swoim udziałem rozporządzać. Istnieją pewne ograniczenia w tym swobodnym rozporządzaniu udziałem, te ograniczenia są wskazane w określonych przepisach, jako przykład art. 166 kc, tutaj chodzi o prawo pierwokupu. Ograniczenia rozporządzaniu udziałem przez współwłaściciela muszą być precyzyjnie określone ustawie, muszą z tej ustawy wynikać.
Jeżeli jedna rzecz jest własnością kilku osób, to pojawia się problem jak powinna wyglądać kwestia zarządu tą rzeczą wspólną. Zarząd rzeczą wspólną to podejmowanie decyzji dotyczących tej rzeczy i dokonywani wszelkiego rodzaju czynności dotyczących rzeczy, czyli zarząd rzeczą wspólną, to jest podejmowanie decyzji co do tej rzeczy i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności prawnych, których przedmiotem jest rzecz. kwestie zarządu można albo określić w umowie albo można skorzystać z zasad zarządu określonych w ustawie, a tutaj chodzi o kodeks cywilny, czyli istnieją dwa sposoby zarządu rzeczą wspólną. Po pierwsze jest to zarząd umowny, p drugie zarząd ustawowy. Jeżeli chodzi o zarząd umowny, to wszyscy właściciel zawierają umowę i określają jakie są zasady wykonywania tego zarządu. Jeżeli współwłaściciele nie zawarli tego typu umowy, to wówczas wchodzi w grę zarząd ustawowy. Jeżeli chodzi o zarząd ustawowy, to jest on określony w kodeksie cywilnym.
Podstawową cechą zarządu ustawowego jest podział czynności w ramach zarządu. Te czynności w ramach zarządu rzeczą zostały podzielone na czynności zwykłego zarządu, czynności przekraczające zwykły zarząd i czynności zachowawcze. Czynności zwykłego zarządu to są czynności związane z bieżącym utrzymaniem rzeczy, tzn. administrowaniem rzeczą, dokonywaniem bieżących napraw, takich żeby utrzymać rzecz w stanie niepogorszonym, czyli czynności zwykłego zarządu to bieżącym czynności związane z administrowaniem i utrzymaniem rzeczy w należytym stanie (naprawy, bieżące konserwacje). Czynności przekraczające zwykły zarząd to takie czynności, które mogą doprowadzić np. do utraty rzeczy i to będzie zbycie rzeczy, obciążenie rzeczy np. ustanowienie zastawu czy też hipoteki. Trzecia kategoria czynności zarządu to czynności zachowawcze. Czynności zachowawcze to takie czynności, które zmierzają do zachowania prawa, czyli np. wytoczenie powództwa windykacyjnego. Czynności zachowawcze to czynności, które mają zapobiec utracie prawa, czyli będą to zarówno czynności faktyczne, jak i czynności procesowe, np. wytoczenie powództwa windykacyjnego czy wytoczenie powództwa negatoryjnego.
Drugą cechą ustawowego zarządu rzeczą wspólną jest zasada woli stron. Oznacza to, że ostateczną decyzję o sposobie zarządu podejmują współwłaściciele, przy czym jeżeli chodzi o czynności zwykłego zarządu decyduje większość, jeżeli chodzi o czynności przekraczające zwykły zarząd, to wówczas konieczne jest uzyskanie jednomyślności. Jeżeli chodzi o czynności przekraczające zwykły zarząd, to zasady podejmowania tych czynności określa art. 199 kc. Z tego przepisu można się dowiedzieć, że jeżeli brak jest zgody wszystkich współwłaścicieli, bo do dokonania czynności przekraczającej zwykły zarząd musi być zgoda wszystkich współwłaścicieli, to wówczas współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd. Jeżeli chodzi o zwykły zarząd, to tutaj konieczna jest zgoda większości, ale jeżeli nie zostanie uzyskana zgoda tej większości, to wówczas każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania danej czynności - art. 201 kc.
Uzupełniająca ingerencja sądu - jeżeli nie ma jednomyślności przy czynnościach przekraczających zwykły zarząd, to istnieje możliwość zwrócenia się do sądu, tak samo jeżeli nie ma większości przy czynnościach zwykłego zarządu, to też istnieje możliwość zwrócenia się do sądu. W takich sytuacjach sąd może podjąć dwojakiego rodzaju decyzje. Jeżeli współwłaściciele zwrócą się do sądu o ingerencję, to wówczas sąd może zareagować w dwojaki sposób. Po pierwsze może rozstrzygnąć daną kwestię, po drugie istnieje możliwość ustanowienia zarządcy. Zarządcę ustanawia się w sytuacjach określonych w art. 203 kc, a mianowicie kiedy nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu i w trzecie sytuacji kiedy większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość. W tych sytuacjach można wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy. Sąd w przypadku współwłasności może zareagować w dwojaki sposób: rozstrzygnąć co do określonej czynności lub też może wyznaczyć zarządcę, kiedy większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowej gospodarki, kiedy większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość, a także wtedy kiedy nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących rzeczy.
Obowiązkiem każdego ze współwłaścicieli jest uczestniczenie w zarządzie. Wynika ten obowiązek z art. 200 kc, czyli każdy współwłaściciel ma prawo i obowiązek uczestniczenia w zarządzie. Niewykluczone jest przekazanie tego zarządu niektórym ze współwłaścicieli, a nawet osobie trzeciej. Jeżeli zarząd rzeczą został przekazany jednemu ze współwłaścicieli czy też osobie trzeciej, tutaj istnieje możliwość wypłaty wynagrodzenia za wykonywanie zarządu. Z kolei ta osoba, która wykonuje zarząd powinna złożyć rachunek z tego zarządu.
Jeżeli chodzi o korzystanie z rzeczy wspólnej, to znów zasady korzystania z rzeczy wspólnej może regulować umowa współwłaścicieli, po drugie może określać ustawa i po trzecie zasady korzystania z rzeczy wspólnej mogą wynikać z orzeczenia sądowego. Jeżeli chodzi o podstawy ustawowe, to chodzi głównie o art. 206 i 207 kc. Art. 206 określa zasady posiadania i używania rzeczy, czyli każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej lub korzystania z niej, przy czym należy pamiętać, że możliwe jest korzystanie z rzeczy w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Skoro prawo własności przysługuje kilku współwłaścicielom, to każdy ze współwłaścicieli powinien liczyć się z tym, że innym współwłaścicielom też przysługuje prawo do korzystania z rzeczy. Art. 207 określa zasady pobierania pożytków z rzeczy i tutaj pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaściciel w stosunku do wielkości udziałów. Jeżeli chodzi o zasady korzystania z rzeczy określone w orzeczeniu sądowym, to orzeczenie wydawane jest na podstawie przepisów kpc, są to art. 611-616. Orzeczenie sądu może określić jak będą współwłaściciele z rzeczy korzystali.
Zniesienie współwłasności:
W tym zakresie współwłasność różni się od własności. W przypadku własności to prawo trwało w nieskończoność, natomiast w przypadku współwłasności istnieje coś takiego jak roszczenie o zniesienie współwłasności. Co do zasady przysługuje ono każdemu ze współwłaścicieli, przy czym uprawnienie do zniesienia współwłasności może być (zostać) wyłączone przez umowę (w umowie między współwłaścicielami) na czas nie dłuższy niż 5 lat (na okres do 5 lat). Istnieje możliwość przedłużenie. Zasady przedłużenia tego pięcioletniego okresu określa art. 210, przy czym to uprawnienie nie może być wyłączone na okres dłuższy aniżeli 15 lat. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie przedawnia się, nie ulega przedawnieniu. Wynika to z ar. 220 kc. Jeżeli chodzi o samo zniesienie współwłasności, to sposób zniesienia współwłasności może zostać określony w umowie, wtedy współwłaściciele zawierają umowę i określają w jaki sposób dojdzie do zniesienia współwłasności. Należy pamiętać, że jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość, to wówczas umowa, która dotyczy zniesienia współwłasności powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jeżeli współwłaściciele nie zawarli odpowiedniej umowy, to można znieść współwłasność na podstawie przepisów ustawy, a dokładniej na podstawie przepisów kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego. Jeżeli chodzi o przepisy kpc to zniesienie współwłasności regulują art. 617-625 - zniesienie współwłasności ustawowe.
Sposoby zniesienia współwłasności - istnieją trzy sposoby zniesienia współwłasności. Po pierwsze podział fizyczny rzeczy, jeżeli możliwy jest podział fizyczny, jeżeli rzecz daje się podzielić, to wówczas można ją podzielić między współwłaścicieli. Natomiast może się okazać, że podział fizyczny nie jest możliwy, w związku z tym ustawodawca dopuścił możliwość przyznania własności rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat pozostałych. Trzeci sposób zniesienia współwłasności jest to tzw. podział cywilny, czyli sprzedaż rzeczy i podział uzyskanych pieniędzy