Anna Kamińska
Europeistyka, studia wieczorowe
Rok 1; gr 1
10. XII. 2007
Geografia polityczna i gospodarcza
Temat referatu: Język angielski na świecie, jako czynnik Narodowo- i Państwowotwórczy
Na podstawie artykułu Pana Jacka Serwańskiego z 1996 roku, przybliżę temat związany z funkcjonowaniem języka angielskiego, który bez wątpienia zajmuje wyjątkowe miejsce na językowej mapie współczesnego świata.
Językoznawca uwzględnia przede wszystkim trzy typy klasyfikacji: genetyczną (zwana też historyczną), geograficzną oraz typologiczną. Socjolingwistyka postrzega także prestiż i przewagę jednego języka nad drugim, kontakt języków. Historyk i politolog zwraca uwagę na status danego języka (urzędowego, oficjalnego, pomocniczego), natomiast język jako czynnik w procesach narodotwórczych (np. od kolonizacji do dekolonizacji), jego rolę jako czynnika dominacji oraz ekspansji politycznej, gospodarczej.
Język angielski używany jest na kuli ziemskiej przez stulecia zarówno pokojowo jak i siłą, tak w handlu jak i w kulturze, wycisnął piętno na niezliczonych językach całego świata, z którymi się stykał. Najważniejsze z tych kontaktów odzwierciedlają, zapożyczone w wielu językach wyrazy oraz liczne zapożyczenia do języka angielskiego.
Pod względem geograficznym angielski jest najbardziej rozpowszechnionym językiem na Ziemi. Ludzie posługują się nim na 6 kontynentach. Na Wyspach Brytyjskich, w Ameryce Północnej oraz w Australii i Nowej Zelandii, gdzie angielski jest pierwszym językiem, populacja jest ustabilizowana. Natomiast w Afryce, na subkontynencie indyjskim i w Azji Południowo-Wschodniej, gdzie używany jest jako drugi albo pomocniczy język, jego przyszłość nie jest pewna. Do liczby użytkowników angielski zajmuje drugie miejsce na świecie, po chińskim (ok. miliardem użytkowników). Mówiących po angielsku można podzieli na trzy grupy: osoby, które odziedziczyły go jako język rodzinny, następnie na osoby, które nabyły jako drugi język w społeczeństwie oraz na osoby, które nauczyły się go jako narzędzia-czyli jako języka obcego.
Językiem angielskim jako rodzimym posługuje się obecnie około 270 mln. ludzi na czterech kontynentach. Jako używanego drugiego języka ocenia się na około 135 mln.(stan obecny ok. 1.5 miliarda). Łącznie mówi nim około ponad 400 mln ludzi.(stan na 1996 rok). Liczba ta jest stale mobilna, postrzec można, że jest to język o największym międzynarodowym znaczeniu.
Charakterystyka ogólna
Język angielski należy do zachodniej podgrupy germańskiej języków indoeuropejskich, najbliższy jest fryzyjskiemu. Współcześnie angielski jest językiem analitycznym tj. z niewielką fleksją, kolejną jego cechą jest elastyczność funkcji i gramatycznych oraz to, że jest otwarty na nowe słownictwo. Angielski przyjął 23 -literowy alfabet łaciński, a pisownia opiera się na zasadach pochodzących z XV wieku, oczywiście wymowa od tego czasu uległa zmianom.
Krótki zarys historyczny
Język angielski powstał na podłożu dialektów przeniesionych do zamieszkanej przez Celtów Anglii przez plemiona Angolów, Sasów i być może Jutów (Fryzów) w V i VI wieku i można podzielić rozwój tego języka na trzy okresy: staroangielski -anglosaski (od VIII wieku do około 1100 roku); średnioangielski (od około 1100 do 1500 roku); nowoangielski ( od 1500 roku).
W XVIII-XX w. Angielski stał się językiem o światowym zasięgu został przeniesiony na inne kontynenty (m. in. kolonizowane) i rozwijał się niezależnie w odległych miejscach na kuli ziemskiej (najintensywniej w XIX i XX w.). Powstały różnego rodzaju odmiany. W wielu krajach uzyskał najważniejszy status, czyli stał się językiem urzędowym (jako jedyny lub wraz z innym językiem lub językami), albo językiem w powszechnym użyciu (z racji funkcjonowania w administracji, sądownictwie, oświacie, handlu). W niektórych regionach świata stworzył podstawy do utworzenia specyficznego sposobu porozumiewania się - języka mieszanego.
Europa
Wielka Brytania
W Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej - gdzie angielski jest językiem urzędowym mówi ponad 57 mln. mieszkańców (stan na 1996r), używających licznych dialektów. Angielski nie jest jedynym językiem oficjalnym, w Walii jest nim także walijski; w Szkocji używany jest gaelicki. W 1967 roku ustawa językowa zrównała w prawach języki angielski i walijski. Należy też pamiętać, że w Wielkiej Brytanii nie dla całej ludności angielski jest językiem ojczystym. Innymi językami mówią między innymi mniejszość: autochtoniczna-językami celtyckimi(walijskim, irlandzkim, gaelickim) oraz grupy napływowe z terytoriów dawnego imperium brytyjskiego między innymi z Karaibów (500 tys.), Indii i Pakistanu (350 tys.) oraz inni imigranci z krajów europejskich. Te liczby ulegają ciągłym zmianom. Istotny jest także czynnik przez wieki postrzeganej nadrzędności i prestiżu brytyjskiej kultury, tradycji, literatury, dramatu.
Drugim krajem, także położonym na Wyspach Brytyjskich, w którym angielski ma status języka urzędowego - obok irlandzkiego - jest Republika Irlandii. Na południu Europy leży republika Malty, w której językiem urzędowymi są maltański i angielski. Zarówno dla Skandynawów jak i mieszkańców Beneluksu angielski stanowi jeden z istotnych czynników przyczyniających się do „znoszenia” granicy między poszczególnymi krajami wspólnie zamieszkiwanego regionu z jednej, a reszta Europy z drugiej strony.
Ameryka Północna
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej dla około 255 mln.(obecnie ponad 300 mln. mieszkańców), angielski jest jedynym językiem urzędowym. Choć hiszpański, nieustannie poszerza swoją obecność, mówi nim około 15 mln. Amerykanów pochodzenia meksykańskiego. Wyróżnia się trzy dialekty: północny, środkowy, południowy, (które dzielą się na 18 subdialektów).Najwyraźniej zaznaczają się wzdłuż wybrzeża Atlantyku.. Są to obszary, na których miało miejsce najwcześniejsze osadnictwo. Jest to wynik skąd pochodziła większość pierwszych kolonistów. Współcześnie, poprzez urbanizacje, telewizję, występuje w Stanach Zjednoczonych tendencja do zacierania się różnic miedzy poszczególnymi dialektami. Granica z Kanadą nie stanowi granicy językowej. W historii osadnictwa (początkowo do 1776 r., głównie brytyjskiego, a następnie irlandzkiego i jeszcze później -niemieckiego, skandynawskiego, słowiańskiego, włoskiego)w Ameryce Północnej szybko zdobywała koncepcja stworzenia odrębnego narodu (jako ideał postrzegano społeczeństwo zunifikowane i bezklasowe o wspólnym powszechnym wykształceniu). Amerykanie od początku pragnęli uzyskać językową niezależność od angielszczyzny brytyjskiej, podczas gdy Brytyjczycy ubolewali, że „manipulują” przy ich języku. Orędownikiem języka „amerykańskiego” był leksykograf Noah Webster.
Odmiana amerykańska, tak ważna już choćby z racji liczby używających jej osób-jakkolwiek pod wieloma względami różni się od brytyjskiego, nie uzyskała statusu odrębnego języka. Stąd tez najlepiej określać ją właśnie tak- jako odmianę języka angielskiego.
Obecnie odmiana amerykańska coraz bardziej upowszechnia się na świecie, wręcz wypierając brytyjską między innymi poprzez rozkwit turystyki, techniki, wymianę kulturową (np. filmy) czy też jako nauczanie języka obcego. Także w Polsce z roku na rok obserwujemy zdecydowanie większą ekspozycję języka w jego amerykańskiej odmianie.
Kanada
W Kanadzie (27 mln.)obecnie ponad 32 mln. mieszkańców, językiem urzędowym jest język angielski, ale drugim jest francuski. Kanada jest krajem dwujęzycznym i ma także dwujęzyczna literaturę. Kraj Klonowego Liścia zamieszkują przede wszystkim Kanadyjczycy pochodzenia brytyjskiego (ok.44% ogółu ludności) i Franko-Kanadyjczycy (ok. 25-30%), głównie w prowincji Quebek i Nowy Brunszwik.
Australia (Związek Australijski) oraz Nowa Zelandia
W Australii (z 17.5 mln-1996 rok) obecnie ponad 20,5mln. mieszkańców, ponad 80% jest pochodzenia brytyjskiego. Angielski stał się językiem urzędowym na kontynencie australijskim. Ziemie te były intensywnie kolonizowane w XIX wieku, ale tutaj inaczej niż np. w Indiach, ludność tubylcza ustąpiła przed białymi osadnikami nie powstrzymując tryumfującej kultury anglosaskiej. Było to również przyczyną do wyginięcia licznych języków rodzimych Australii.
Nowa Zelandię zamieszkuje 3,5 mln.-1996 rok (obecnie 4.2 mln. mieszkańców). Używana tu odmiana angielszczyzny jest podobna do australijskiej. W Nowej Zelandii zauważalne sa znaczniejsze różnice językowe między Wyspami Północą i Południową. Przede wszystkim maoryski, który jest nadal żywym językiem (związanym z tahitańskim, jawajskim i innymi językami malajo - polinezejskimi) ma większą liczbę użytkowników i większy wpływ na Wyspie Północnej.
Afryka
Afryka to najbardziej wielojęzyczny obszar na świecie. Na wielka liczbę języków miejscowych nakłada się używanie języków: arabskiego, angielskiego, francuskiego i portugalskiego. Na tym kontynencie kwestie językowe wszędzie wiążą z czynnikami politycznymi, gospodarczymi, społecznymi i oświatowymi. Na tle rozdrobnienia językowego dostrzec można szczególna rolę angielskiego, który jest językiem urzędowym w republice Południowej Afryki, a ponadto służy szeroko rozumianym potrzebom porozumiewania się, także międzyetnicznego w skali większych regionów.
RPA (Republika Południowej Afryki)
RPA najstarsza z osad brytyjskich na tym kontynencie, ma w swoich granicach dwa języki o rodowodzie europejskim: angielski i afrikaans. Oba są językami państwowymi (afrikaans od 1925 roku). W Afryce Południowej Brytyjczycy wyparli dawnych kolonistów holenderskich w wyniku wojen burskich (druga- w latach 1899-1902). Ziemie te od 1902 roku znalazły się w imperium brytyjskim, a język angielski zdobył dominacje nad językiem afrikaans, - czyli miejscowa formą niderlandzkiego oraz domieszkę elementów angielskich od XIX wieku oraz tubylczymi językami afrykańskimi. Następnie w latach 1910-1961, Związek Południowej Afryki był członkiem imperium brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej. Od początku lat 80. Afrykanerzy zdominowali potomków kolonistów brytyjskich.. Afrykańska odmian języka angielskiego różni się od standardowej brytyjskiej. W RPA po angielsku mówi ponad 4 mln. osób.
Inne kraje afrykańskie
Spadkiem po imperium brytyjskim i dominacji na tym kontynencie języka angielskiego jest jego rola jako jedynego języka urzędowego w niepodległych już dziś krajach. O wciąż ogromnym znaczeniu angielskiego w Afryce świadczy też jego znamienna rola jako języka wykładowego w szkolnictwie wyższym na Uniwersytecie Liberia w Monrowii; na uniwersytecie Makerere w Kampanii, stolicy Ugandy; na Uniwersytecie Nairobii, stolicy Kenii; na Uniwersytecie Der es Salam w Tanzanii.
W ocenie kolonializmu (i dekolonizacji) językowi angielskiemu przypada pozytywna rola, wciągnięcia ludów afrykańskich w orbitę ogólnoświatowego rozwoju społeczno-gospodarczego, politycznego i kulturalnego oraz wykształcenia afrykańskiej elity intelektualnej i politycznej, mającej dostęp do świata nauki, kultury i gospodarki.
Azja
Indie i Pakistan
Język angielski ma specyficzną historię, status i znaczenia zarówno w Indiach jak i w Pakistanie. Brytyjczycy militarnie pokonali Francuzów usiłujących zdobyć panowanie nad Indiami, a przez półtora wieku rządzili tym ogromnym krajem, do którego wprowadzili swój język do handlu, finansów, administracji, struktur rządowych. Nadal w użyciu pozostało wiele języków rodzimych, a angielski pełnił role języka pomocniczego. W 1950 roku Indie stały się republiką w ramach Wspólnoty Narodów, a język hindi- głównym językiem narodowym i oficjalnym. Angielski miał pozostać tymczasowo do 1965 roku. Jednak w 1967 roku na mocy The English Language Amendment Bill, proklamowano angielski jako alternatywny język oficjalny lub pomocniczy obok hindi, do chwili, gdy wszystkie stany dotąd nie używające hindi uzgodnią, że można zrezygnować z angielskiego. Uznano nieodzowność angielskiego jako jedynego dostępnego środka porozumiewania się rządu centralnego w New Delhi ze stanami. Angielski jest w powszechnym użyciu w handlu, podstawowym językiem dla badań naukowych. A szkolnictwie wyższym jego rola maleje.
W 1956 roku Pakistan stał się autonomiczną republiką składająca się z dwóch państw: Wschodniego i Zachodniego Pakistanu. Oficjalnym językiem pierwszego - to bengalski, a drugiego- urdu. Jednak jako trzeci oficjalny język przyjęto angielski, służący do porozumiewania się między oboma państwami. W 1971 roku Wschodni Pakistan oderwał się od Zachodniego i stał się niezależnym państwem Bangladesz z jedynym językiem urzędowym-bengalskim, choć angielski pozostał w powszechnym użyciu.
Daleki Wschód i Oceania
Na tym terenie angielski występuje jako język mieszany o nazwie Pidgin English. Ogólnie mówiąc występuje w nim połączenie nieodmiennych wyrazów angielskich zgodnie z chińskim szykiem zdania. Język ten rozpowszechnił się w Azji Wschodniej i Oceanii jako język handlowy. Wyraz Pidgin-także pigeon -jest zniekształceniem wymowy angielskiego wyrazu „business”.
Na początku XX wieku w USA zdobyły hegemonię nad Wyspami Hawajskimi(jako terytorium zależne w 1900 roku), a w wyniku wojny hiszpańsko-amerykańskiej, także nad Filipinami, które uzyskały polityczną niepodległość w 1946 roku. Pozostały one w ścisłych związkach ze Stanami Zjednoczonymi. Na Filipinach angielski jest jednym z trzech języków urzędowych, obok tagalskiego i hiszpańskiego. Na Wyspach Salomona językiem urzędowym jest wyłącznie angielski, podobnie jak na Brytyjskim Terytorium Oceanu Indyjskiego.
Na tym terenie angielski dał podstawy do stworzenia języków mieszanych zwanych też gwarami, żargonami, pidżinami, a z elementami francuskimi- także językami kreolskimi. Na południowo-zachodnim Pacyfiku(Malezja. Papua-Nowa Gwinea)używany jest beche-de-mer (beach-la-mar). Na wyspach północno-zachodnich Pacyfiku używany jest żargon Chinook. A na wyspach Tonga na południowym Pacyfiku używany jest żargon sranan tongo z elementami angielskimi (odmiana Taki-Taki). Wszystkie te odmiany służyły do prowadzenia handlu.
Bliski Wschód
Kraje Bliskiego Wschodu zostały przez Anglików i Amerykanów głęboko spenetrowane, wraz z kapitałem język odgrywał i odgrywa ważna rolę i jest widoczny w Egipcie, Kuwejcie, Jordanii, Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratach Arabskich. I choć językiem urzędowym w tych państwach jest arabski to w powszechnym użyciu jest angielski.
Ameryka Południowa i Środkowa
Także w tych rejonach świata, język angielski jest językiem urzędowym między innymi Gujany, (która stanowiła część Gujany Brytyjskiej) oraz Belize (do 1973 roku Hondurasu Brytyjskiego), nowo powstałych państw: Antigua i Barbuda, Barbados, Dominikana, Grenada, Saint Lucia oraz Saint Vincent i Grenadyny.
Angielski w organizacjach i współpracy międzynarodowej
Angielski jest jednym z pięciu języków oficjalnych (obok chińskiego, francuskiego, hiszpańskiego i rosyjskiego) wszystkich organów Organizacji Narodów Zjednoczonych (z wyjątkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). O ile w Lidze Narodów absolutnie dominował angielski, o tyle w dokumentacji ONZ przeważa amerykański. Język angielski - zamiast francuskiego, stał się głównym językiem ONZ począwszy od Konferencji w 1945 roku.
Angielski jest jednym z jedenastu oficjalnych języków w Parlamencie Europejskim. Obecnie szacuje się, bowiem, że gdyby nowym członkom Unii Europejskiej pozostawić wybór języka oficjalnego, to angielski wybrałoby 80%.
Język angielski stanowi przedmiot upowszechniania międzynarodowego. W tym zakresie istotna rolę odgrywa Rada Brytyjska- British Council, założona w 1934 roku w Wielkiej Brytanii, w Polsce od 1946 roku. Ta pozarządowa instytucja działa na rzecz zbliżenia Wielkiej Brytanii z innymi narodami i rozwijania z nimi stosunków kulturalnych, czyli propagowanie języka. Angielski stanowi przedmiot współpracy międzynarodowych, dwu i wielostronnych, konferencji, kongresów, zjazdów wielonarodowych, rosnąca turystykę międzynarodową. Powstały szkoły średnie i wyższe, w których obowiązkowa jest znajomość języka.
Na zakończenie dodam, że angielski jest dziś najważniejszym językiem na całym świecie. Nader istotne znaczenie ma język angielski także w sferze narodowościowej i politycznej. Używany przez tak wiele narodów świata i dla nich niezbędny był, jest i zapewne pozostanie jednym z bardzo istotnych czynników ich funkcjonowania. A fenomen języka angielskiego wydaję się polegać na jego „uniwersalizmie”. Jego byt jest niezagrożony nie tylko w państwach, w których naród dominujący jest anglojęzyczny, lecz także w krajach, w których angielski nie definiuje tożsamości narodowej, języki miejscowe „ustępują mu miejsca” jako bardziej przydatnemu dla funkcjonowania danego państwa.