PRAWO CYWILNE to jedna z gałęzi prawa, do pozostałych odróżnia ją podmiot regulacji i metoda regulacji.

Prawo cywilne to zespół norm prawnych, które regulują stosunki cywilno -prawne. Przepis art. 1 Kc stanowi, że „kodeks reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.”

Stosunki cywilnoprawne są to stosunki o charakterze majątkowym i związane z nimi stosunki niemajątkowe między osobami prawnymi na zasadzie równorzędności stron.

Normy prawa cywilnego posługują się cywilistyczną metodą regulacji, która charakteryzuje się dwoma cechami:

1. stosunki cywilnoprawne są uregulowane na zasadzie równorzędności podmiotów, nie ma podporządkowania (władztwa) - to wyróżnia prawo cywilne. Spory rozstrzygają sądy z inicjatywy stron

2. tzw. autonomia prywatna - polega na tym, że podmioty stosunku cywilnoprawnego (osoby fizyczne lub prawne) mogą własnym działaniem kształtować swoje stosunki prawne w szeroko zakreślonych przez prawo granicach.

ZAKRES PRAWA CYWILNEGO:

Wyróżnia się następujące podstawowe działy prawa cywilnego:

1. część ogólna- podstawowe pojęcia, definicje, instytucje

2. prawo rzeczowe- dotyczy rzeczy i ma charakter prawa bezwzględnego np.: prawo własności, użytkowanie wieczyste

3. prawo zobowiązań- reguluje głównie wymianę dóbr i usług, prawa mają charakter względny- wiążą tylko strony danej umowy

4. prawo spadkowe- reguluje przejście majątku za zmarłego na inne osoby

5. prawo rodzinne- reguluje stosunki prawno-rodzinne, wynikające z małżeństwa i pokrewieństwa.

Prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego. Część ogólną kodeksu cywilnego stosujemy do prawa rodzinnego- w prawie rodzinnym mamy stosunki majątkowe.

Prawo handlowe jest wyspecjalizowaną częścią prawa cywilnego, reguluje stosunki cywilnoprawne między podmiotami gospodarczymi.

Istnieją również tzw. kompleksowe działy prawa takie jak: prawo spółdzielcze, lokalowe, rolne, górnicze, wodne, bankowe, ubezpieczeniowe-gdzie napotykamy przepisy różnych dziedzin prawa np.: administracyjnego i cywilnego.

Istnieje także prawo własności intelektualnej- przedmiotem regulacji są wytwory umysłu ludzkiego.

ZASADY PRAWA CYWILNEGO:

1. zasada ochrony własności- prawo własności jest fundamentem prawa cywilnego, jest to zasada ważna dla stosunków społeczno-gospodarczych. Jeśli ochrona własności jest właściwie unormowana i chroniona to jest to gospodarka wolnorynkowa (ochrona własności w przepisach prawa spadkowego, o wywłaszczaniu nieruchomości za odszkodowaniem)

2. zasada swobody umów- art.353 1 k.c.- strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się własności (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społ.

3. zasada ochrony dobrej wiary- art.169- jest to ochrona tego, kto działa w dobrej wierze (wywodzi się z zasad moralnych)

4. ochrona praw nabytych- nie można odbierać praw nabytych pod rządem starych ustaw, uchlonych lub zmienionych, chociażby nowe nawet przepisy nie przewidywały powstania danego typu praw

5. zasada ochrony dóbr osobistych- k.c. przewiduje ochronę i nienaruszalność nie tylko dóbr majątkowych (chroniąc własność, lecz także ochronę dóbr niemajątkowych- dotyczących ochrony dóbr osobistych człowieka (art.23-24 k.c.) takich jak zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko i inne oraz art. Odnoszący się do ochrony dóbr niemajątkowych osób prawnych.

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:

Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego:

Unifikacja- jest to ujednolicenie prawa w Polsce po odzyskaniu niepodległości były różne systemy w różnych zaborach. Prace kodyfikacyjne rozpoczęto w 1919r. -skończono po II wojnie światowej w 1946r. Przed wojną ukazały się:

• kodeks zobowiązań

• prawo wekslowe

• prawo czekowe

• kodeks handlowy

1.01.1947r. ukończono kodyfikację polskiego prawa cywilnego. W nowych realiach polit. dokonano dalszych prac kodyfikacyjnych. W 1964r. Weszła ustawa- kodeks cywilny i rodzinny (obowiązywał od 1.01.1965). Kodeks to ustawa, w której unormowany jest trzon instytucji prawa cywilnego usystematyzowane i oparte na wspólnych zasadach przewodnich. KC z 1964r. Jest dopasowany do nowej rzeczywistości. Posiada 2 warstwy:

1. socjalistyczna- odzwierciedla stosunki ówczesnej rzeczywistości społ.-gosp. np.: sprawy własności (własność prywatna źle uregulowana, nie chroniona)

2. klasyczna- np.: prawo spadkowe, rzeczowe

Reforma k.c rozpoczęta w 1990r. Wyrażała się tym, że usunięto wszelkie naleciałości socjalistyczne np.: wprowadzono wolność umów, 1996- ochronę konsumenta i dóbr osobistych.

I Kodeksowe źródła prawa cywilnego:

1. kodeks cywilny- ustawa z 23.04.1964r. z późniejszymi zmianami

2. ustawa z 23.04.1965- przepisy wprowadzające kodeks cywilny

II Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego:

1. utrzymane w mocy przepisy kodeksu handlowego z 1934r. dotyczące spółek handlowych

2. prawo wekslowe i czekowe z 1934r.

3. ustawa z 1982r. o księgach wieczystych i hipotece

4. ustawa z 1982r. o prawie spółdzielczym

5. ustawa z 1985r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości

6. ustawa o odrębnej własności lokali

7. ustawa z 1997r. o przekształceniu użytkowania wieczystego

8. ustawa z 1997r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz prawo: górnicze, lotnicze, morskie, bankowe itd.

PRZEPISY- NORMY PRAWA CYWILNEGO:

Przepis prawny- jest formą wyrażenia przez prawodawcę norm prawnych (wypowiedź w akcencie normatywnym). Przepis prawny stanowi jednostkę redakcyjną aktu normatywnego. Sformułowany może być w postaci artykułu, paragrafu.

Norma prawna- jest regułą postępowania skierowaną do wskazanego podmiotu, czyli adresata normy, wyrażającą nakaz lub zakaz określonego zachowania (dyspozycja normy) w oznaczonych okolicznościach (hipoteza normy), z zagrożeniem reakcją organów państwa na wypadek niezastosowania się adresata normy do dyspozycji (zapowiedź sankcji).

Norma prawna może być wyrażona w jednym przepisie (rzadko) lub w kilku przepisach..

RODZAJE PRZEPISÓW:

1. bezwzględnie obowiązujące- są to takie normy, których zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone z woli stron kształtujących stosunek prawny

2. przepisy względnie obowiązujące- znajdują zastosowanie do danego stosunku prawnego, jeżeli strony nie postanowiły inaczej (np. w prawie zobowiązań)

3. przepisy połowicznie bezwzględnie obowiązujące- mogą być tylko w połowie zmienione, ale tylko w kierunku korzystniejszych unormowań dla strony objętej ochroną (art.558 $1)

4. definicje ustawowe- są to przepisy, które w sposób wiążący określają znaczenie użytych w akcie prawnym terminów lub zwrotów (np. art. dot. def .rzeczy)

5. przepisy odsyłające- odwołują się do innych przepisów w celu wskazania podstaw kwalifikacji danego stanu faktycznego(art. 292)

6. fikcje prawne- stan faktyczny, mimo odrębności zrównany z innym określonym w przepisie

7. przepisy zawierające zwroty niedookreślone- ustawodawca zmierza do pozostawienia organom stosującym prawo pewien margines luzu ocennego np. art.14 $2 k.c. „drobne, bieżące sprawy życia codziennego” lub są to tzw. klauzule generalne np. zasad współżycia społ. i społ.0gosp. przeznaczenia prawa podmiotowego.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Stosunek cywilnoprawny- jest rodzajem stosunku prawnego, ten zaś jest rodzajem stosunku społecznego.

Cechy stosunku cywilnoprawnego:

• równorzędność stron

• autonomia prywatna stron

• sądowa ochrona interesów stron

Elementy stosunku cywilnoprawnego:

1. podmioty (strony stosunku)

2. treść stosunku- są to prawa i obowiązki stron

3. przedmiot stosunku- jest to zachowanie się podmiotów stosunku wyznaczone treścią stosunku. Niekiedy są również pewne obiekty materialne (rzeczy) lub niematerialne.

Zdarzenie cywilnoprawne- fakt (stan faktyczny), z którym hipoteza normy prawnej wiąże określone w jej dyspozycji skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych:

1. zdarzenia w ścisłym znaczeniu (zdarzenia sensu stricto)- są to zdarzenia niezależne od woli człowieka np. urodzenie się człowieka, śmierć, pożar, upływ czasu.

2. zachowania podmiotów prawa:

a) zachowania konwencjonalne- to psychfizyczne czyny ludzkie, dzielą się na:

- czynności konwencjonalne ukierunkowane na wywołanie skutków pr.

(oświadczenia woli lub czynności prawne)

(konstytutywne orzeczenia sądu) np. wyrok rozwodowy

(akty administracyjne kształtujące stosunki cywilnoprawne) np.

decyzje o wywłaszczeniu

- zachowania niekoniecznie ukierunkowane na wywołanie skutków pr.

(zachowania podobne do czynności prawnych)

(oświadczenia wiedzy)

(przejawy uczuć)

b) zachowania faktyczne:

- zachowania zgodne z prawem np. znalezienie rzeczy zgubionej

- zachowania niezgodne z prawem np. czyn niedozwolony

DEFINICJA PRAWA PODMIOTOWEGO:

Prawo podmiotowe- jest to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikającą ze stosunku prawnego sfera możliwości postępowania w określony sposób np. art..140- uprawnienia właściciela rzeczy- zespół uprawnień:

1. korzystanie z rzeczy

2. rozporządzanie rzeczą

Przyznanie prawa podmiotowego nie oznacza wykonywania prawa podmiotowego np. kupiliśmy sweter- nie musimy go nosić, ale z niewykonywaniem prawa podmiotowego związane jest np. kupiliśmy ziemię, ale jej nie uprawiamy, a ktoś inny ją uprawia.

NORMATYWNE POSTACIE PRAWA PODMIOTOWEGO:

1. prawa podmiotowe bezpośrednie- podmiot uprawniony może więc bezpośrednio własnym działaniem z wyłączeniem innych osób wykonywać swoje prawo (np. art.140 k.c.) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego

2. roszczenia- jest to uprawnienie konkretnej osoby (wierzyciel) do żądania od innej osoby (dłużnik) określonego zachowania (czyli świadczenia) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego.

3. Prawa kształtujące- stosunek prawny powstaje, ustaje lub zostaje zmieniony przez jednostronną czynność prawną. Druga strona musi uznać powstałą sytuację.

KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH:

I Prawa bezwzględne i względne:

1. bezwzględne- są skuteczne wobec wszystkich np. prawo własności. Uprawniony może domagać się od wszystkich nieingerencji w sferę jego prawa podmiotowego i od każdej osoby, która nie wypełni tego obowiązku może domagać się przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń

2. względne- są skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych, a więc między stronami stosunku prawnego są to prawa wynikające ze zobowiązań- sprzedaż, najem i darowizna

II Prawa majątkowe i niemajątkowe- kryterium podziału jest rodzaj interesu, który bezpośrednio chronią

1. majątkowe- chronią interes ekonomiczny uprawnionego podmiotu np. prawo wiadomości, wierzytelności (roszczenia) o spełnienie świadczeń majątkowych

2. niemajątkowe- chronią interes osobisty np. prawa osobiste na dobrach

III Prawa przechodnie i nieprzechodnie- kryterium jest możliwość zmiany podmiotu prawa

1. prawa przechodnie- są to prawa zbywalne będące z reguły także dziedzicznymi. Są to zwykle prawa majątkowe.

2. Prawa nieprzechodnie- są to prawa, których związek z osobą uprawnioną jest tak ścisły, że wykluczone jest przejście prawa na inną osobę. Są zarazem niezbywalne, niedziedziczne i nie podlegają przejściu na inne osoby także wskutek zajścia innych zdarzeń niż czynności prawne lub otwarcie spadku. Są to prawa niemajątkowe.

IV Prawa związane i akcesoryjne (niesamoistne):

1. prawa akcesoryjne- nie mogą istnieć i funkcjonować bez innego prawa podmiotowego np. hipoteka, zastaw, poręczenie- służą zabezpieczeniu wierzytelności, gasną jeżeli wierzytelność wygasa

2. prawa związane- podmiot jednego prawa jest również podmiotem drugiego prawa- art.235 $ 1,2 np. przysługująca użytkownikowi budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

NABYCIE I UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH:

1. nabycie pochodne- zależy od istnienia u innej osoby tego samego prawa- zależność pomiędzy prawem poprzednika i następcy np. przeniesienie własności. Przy nabyciu pochodnym nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw, aniżeli miał poprzednik (nemo plus iuris ad alium transfere potast quam ipse habet). Wyjątki: art.169 k.c.- nabywca będący w dobrej wierze nabywa prawo, mimo że takie prawo nie przysługuje „rozporządzającemu” ani nie jest on upoważniony do rozporządzania cudzym prawem- art.5 ustawy o hipotece- zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

2. nabycie pierwotne- nabycie niezależnie od tego, czy prawo to istniało lub przysługiwało innej osobie- nie ma zależności np. zaniechanie, rozporządzanie rzeczą niczyją- nabycie dokonuje się z mocą ustawy, niezależnie od woli osoby uprzednio uprawnionej

3. sukcesja uniwersalna (nabycie ogólne)- gdy wstępuje się w ogół praw majątkowych poprzednika np. spadek, wskutek zajścia jednego stanu faktycznego (nabywa się cały majątek lub jego część)

4. sukcesja singularna (pod tytułem szczególnym) polega na nabyciu konkretnie oznaczonego prawa np. nabycie własności oznaczonej rzeczy (na podst. Jednej czynności prawnej nabywamy jedno prawo)

Utrata praw podmiotowych:

1. może być następstwem wygaśnięcia prawa

2. może przejść na inną osobę w drodze umowy np. sprzedaży, zamiany, darowizny

3. na skutek zajścia zdarzeń prawnych np. otwarcie spadku

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO -NADUŻYCIE

Wykonywanie prawa- to czynienie z niego użytku przez podejrzanie zachowań mieszczących się w sferze możności postępowania przysługującego podmiotowi przez normę prawną. Wykonywanie prawa może przybierać czynności faktycznych lub prawnych. Prawo istnieje, chociażby podmiot uprawniony go nie wykonywał (ale może to doprowadzić do utraty prawa). Może być dokonywane stale lub jednorazowo., może być wykonywane osobiście lub przez inne osoby.

NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Wykonywanie prawa może w konkretnej sytuacji zostać ocenione jako naganne w świetle ocen i zasad poprawnych, bo godzi w interesy innych podmiotów lub interes ogólnospołeczny. Przepis art.5 k.c. wyraża normę zakazującą każdemu podmiotowi czynienia z przysługującego mu prawa podmiotowego użytku, który byłby sprzeczny ze społ.-gosp. przeznaczeniem z zasadami współżycia społ. Jest to zakaz nadużywania prawa podmiotowego. Działanie w sposób sprzeczny (nadużycie prawa) nie jest brane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.`

PODMIOTY STOSUNKÓW CYWILNO-PRAWNYCH

I Osoby fizyczne

II Osoby prawne

OSOBY FIZYCZNE

Osoba fizyczna- każdy człowiek, który ma zdolność prawną, czyli możność bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego.

Zdolność prawna- jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego.

Początek i koniec zdolności prawnej:

Zdolność prawną nabywa się z chwilą urodzenia (art.8 k.c.). Zdolność prawną ma również dziecko poczęte, jednakże w zakresie praw i obowiązków majątkowych, zdolność ta ma charakter warunkowy. Prawa i zobowiązania majątkowe dziecko poczęte (nasciturus) uzyskuje pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Ustanie zdolności prawnej następuje z chwilą śmierci osoby fizycznej udokumentowanej aktem zgonu wydanym przez urząd stanu cywilnego na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza stwierdzającego zgon. Nie w każdym jednak wypadku istnieje karta zgonu danej osoby, stąd też prawo cywilne dopuszcza możliwość sporządzenia aktu zgonu na podstawie orzeczenia sądowego, a mianowicie:

1. stwierdzenia zgonu

2. uznania za zmarłego

1) sądowe stwierdzenie zgonu w przypadku łącznego spełnienia 2 przesłanek:

• śmierć danej osoby jest niewątpliwa mimo braku zwłok

• nie został sporządzony akt zgonu, bo nie odnaleziono zwłok

2) uznanie za zmarłego- 2 przesłanki

• fakt zaginięcia osoby fizycznej

• upływ czasu - 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg

istniejących wiadomości dana osoba jeszcze żyła

- 5 lat w przypadku gdy w chwili uznania za zmarłego

zaginiony ukończył 70 lat

- nie jest możliwe uznanie za zmarłą osobę zaginioną przed

końcem roku kalend., w którym osoba taka skończyłaby

23 lata.

Indywidualizacja osoby fizycznej- istnieje obowiązek ustalenia następujących danych:

1. nazwisko i imię

2. miejsce zamieszkania- (art.25 k.c.)- miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Miejscowość zameldowania nie przesądza o miejscu zamieszkania

3. stan cywilny- w węższym znaczeniu to stosunek do małżeństwa (panna, mężatka, kawaler, żonaty), w szerszym znaczeniu to jednostka w rodzinie (płeć, wiek, imię, czyj syn/córka)

Zdolność do czynności prawnych- jest to zdolność do tego, by za pomocą czynności prawnych nabywać i zaciągać obowiązki. Ma 3 zakresy:

1. pełna zdolność do czynności prawnych

2. ograniczona zdolność do czynności prawnych

3. brak zdolności do czynności prawnych

Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie (ukończyły 18 lat) i nieubezwłasnowolnienie. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletniość. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. Ograniczona zdolność do czynności prawnych posidają osoby fiz., które:

1. ukończyły 13 lat

2. są ubezwłasnowolnione częściowo

3. w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie wyznaczono doradcę

Skutki ograniczonej zdolności do czynności prawnych:

1. czynności zobowiązujące i rozporządzające może dokonać tylko za zgodą przedstawiciela ustawowego

2. jeżeli następuje przysporzenie po stronie osoby o ograniczonych zdolnościach do czynności pr. np.darowizna- nie musi być zgoda przedstawiciela ustawowego

3. może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego

4. może rozporządzać swoim zarobkiem

5. nie może rozporządzać testamentem

6. może zawierać umowę o pracę

Brak zdolności do czynności prawnych posiadają osoby fiz., które:

1. nie ukończyły 13 lat

2. są całkowicie ubezwłasnowolnione

Czynność prawna dokonywana przez osobę nie mającą zd. do cz. pr. jest nieważna (art.14 k.c.-nieważność bezwzględna). Wyjątek (art.14 $2) aby czynność była ważna muszą być spełnione łącznie następujące warunki:

1. musi być umowa

2. należąca do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego

3. umowa staje się ważna z chwilą wykonania

4. nie pociąga za sobą skutku rażącego pokrzywdzenia dla osoby niezdolnej do czynności prawnej

Ubezwłasnowolnienie:

Osoba fiz. Może być ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo. N skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego osoba fiz. Traci zdolność do czynności pr.

Ubezwłasnowolnienie całkowite może być orzeczone w stosunku do osoby, która:

1. ukończyła lat 13

2. z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa i narkomanii i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Częściowo można ubezwłasnowolnić osobę fiz., która:

1. uzyskała pełnoletniość

2. z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psych. Potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw, a jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego- dla takiej osoby ustanawia się kuratelę.

DOBRA OSOBISTE I ICH OCHRONA:

Zgodnie z art. 23 k.c. dobrami osobistymi człowieka są w szczególności:

• zdrowie

• wolność

• cześć

• swoboda sumienia

• nazwisko lub pseudonim

• wizerunek

• tajemnica korespondencji

• nietykalność mieszkaniowa, osobista (katalog nie jest zamknięty)

Są to dobra należące do praw niemajątkowych, są niezbywalne i niedziedziczne (wygasają z chwilą śmierci os. Fiz.). Każdemu dobru osobistemu odpowiada prawo osobiste. Prawa te mają charakter praw bezwzględnych. Wszystkie dobra osobiste podlegają w prawie cywilnym ochronie. Ochrona ta ma charakter niemajątkowy.

Roszczenia z tytułu ochrony dóbr osobistych:

Podstawowymi przesłankami powstania roszczenia o ochronę dóbr osobistych są:

1. zagrożenia lub naruszenie dobra osobistego

2. bezprawność działania

Są dwa rodzaje roszczeń:

1) niemajątkowe:

- zaniechanie określonego działania (w razie zagrożenia)

- usunięcie skutków naruszenia- przeproszenie, odwołanie

3. majątkowe:

• pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

• odszkodowanie

OSOBY PRAWNE:

Osoba prawna jest to względnie trwała organizacja ludzka o sformalizowanej strukturze, która przez normę prawną została wyposażona w 2 cechy:

• zdolność prawną

• zdolność do czynności prawnych

Zgodnie z art. 33 k.c. osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Osobowości prawnej w prawie cywilnym nie domniemywa się- przyznaje ją przepis. Nie mając statusu osoby prawnej jednostka organizacyjna nie jest także podmiotem prawa cywilnego.

Istnieje pojęcie tzw. ułomnej osoby prawnej czyli jest to zdolność prawna w ograniczonym zakresie np. odrębnej własności lokali- wspólnota mieszkaniowa (może pozywać i może być pozywana, może zaciągać zobowiązania- nie jest jednak osobą prawną).

Każda osoba prawna ma swoją indywidualną nazwę (wg kodeksu handlowego firmę) i siedzibę. Z samej nazwy osoby prawnej wynika z reguły jej charakter prawny np. przedsiębiorstwo państwowe, spółka akcyjna, spółka z.o.o, stowarzyszenie, fundacja. Siedzibą osoby prawnej jest z zasady miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

Powstanie osoby prawnej:

Odbywa się ono na podstawie przepisów, które przyznają osobowość prawną.

Są trzy zasadnicze systemy powstawania osób prawnych:

1. system aktów organów państwa- osoba prawna powstaje na mocy aktu wydanego przez właściwy organ państwowy np. ustawy

2. system koncesyjny- osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli po uzyskaniu zgody (koncesji) właściwego organu państwa

3. system normatywny- ustawa przewiduje warunki, które muszą być spełnione, aby osoba prawna powstała- kontrola warunków z chwilą wpisania do rejestru- jeżeli są spełnione następuje rejestracja.

Uzyskanie osobowości prawnej:

Jednostki organizacyjne mogą uzyskać osobowość prawną:

1. z mocy przepisów szczególnych tj. z zasady z momentem wejścia w życie danego aktu normatywnego lub powstania jednostki w akcie takim określonej np. uczelnie wyższe, gminy, gminy, NBP.

2. z chwilą wpisania do właściwego rejestru np. przedsiębiorstwo państwowe, spółdzielnie, związki zawodowe

3. z chwilą zgłoszenia do ewidencji np. partie polityczne

4. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu np. stowarzyszenia

Zdolność prawna osób prawnych:

Od chwili powstania (uzyskania osobowości prawnej) osoba prawna ma zdolność prawną, staje się podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.

Osoba prawna może być właścicielem, współwłaścicielem, użytkownikiem wieczystym, wierzycielem, dłużnikiem itp. Jednakże zdolność prawna osób prawnych ma węższy zakres niż osób fiz.- nie może być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych:

Od chwili powstania osobie prawnej przysługuj pełna zdolność do czynności prawnych, czyli poprzez czynności prawne dokonywane własnym działaniem może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W odróżnieniu od osób prawnych nie istnieje kategoria ograniczonej zdolności do czynności prawnych.

Osoba prawna działa poprzez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na jej statucie. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z powodu braku powołanych do tego organów, sąd ustanowi dla niej kuratora, który powinien postarać się o powołanie właściwych organów osoby prawnej lub przeprowadzić jej likwidację. Funkcję organów osoby prawnej spełniają osoby fizyczne. Osoby działające w charakterze organu mogą działać albo jednoosobowo np. prezes spółki akcyjnej albo łącznie np. członek zarządu i prokurent w takiej spółce. Skutki prawne działania osób fiz. Będących organem osoby prawnej realizują się bezpośrednio dla tej osoby prawnej, ich działanie nie jest ich własnym działaniem, ale działaniem samej osoby prawnej.

System organów- rejestracja osób prawnych:

Z punktu widzenia dokonywania czynności prawnych przez osobę prawną, a więc występowania w obrocie cywilnoprawnym najważniejszy jest ten organ, któremu przysługuje prawo reprezentacji czynnej (składania oświadczeń woli wobec osób trzecich) i reprezentacji biernej (przyjmowania oświadczeń woli osób trzecich składanych osobie prawnej). Organem takim jest np. dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, zarząd spółdzielni.

Skład i struktura organów może być różna np. zarząd może składać się z jednej lub wielu osób. Przy organach wieloosobowych (kolegialnych, należy określić sposób działania tych organów, podejmowania uchwał, składania oświadczeń woli itp. W odniesieniu do poszczególnych osób prawnych należy więc odrębnie ustalać rodzaj organów tej osoby prawnej, ich skład oraz kompetencje. Reprezentacja osób prawnych ma duże znaczenie w zakresie ważności czynności prawnych dokonywanych przez dany podmiot prawa cywilnego. Tylko oświadczenia woli złożone przez osoby do tego uprawnione mogą wywołać skutki prawne w sferze prawa cywilnego.

Rodzaje osób prawnych:

1. osoby prawne typu korporacyjnego- zorganizowane na zasadach członkostwa- członkowie wnosząc określone udziały lub płacąc ustalone składki tworzą majątek osoby prawnej stanowiący podstawę jej działalności. Członkowie mają określone uprawnienia organizacyjne i w związku z tym decydują o działalności osoby prawnej np. spółki prawa handlowego, partie polit., spółdzielnie, stowarzyszenia.

2. osoby prawne typu fundacyjnego- nie ma członkostwa, występuje fundator (założyciel), który tworząc daną osobę prawną wyposaża ją w majątek stanowiący podstawę jej bytu i działalności, ustala jej cele i strukturę organizacyjną oraz sposób działania np. fundacje, szkoły wyższe, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne.

Z uwagi na charakter stosunków własnościowych osoby prawne można podzielić na:

1. państwowe osoby prawne (Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, szkoły wyższe)- w chwili powstania osoba taka zostaje wyposażona w określoną część majątku państwowego, a zyski osiągane z tytułu prowadzonej działalności przypadają Państwu. Organy państwowe tzw. założycielskie sprawują nadzór i kontrolę nad działalnością państwowych osób prawnych, w szczególności poprzez powoływanie ich organów.

2. komunalne osoby prawne (gmina)

3. niepaństwowe osoby prawne- spółki prawa handlowego tj. spółka akcyjna i spółka z.o.o (banki prywatne, spółki akcyjne). Sposób działania tych spółek określają poza przepisami kodeksu handlowego przede wszystkim umowa wspólników w spółce z.o.o lub statut w spółce akcyjnej. Do niepaństwowych osób prawnych zaliczają się także osoby prawne kościołów (parafie, diecezje, domy zakonne).

Ze względu na charakter prowadzonej działalności osoby prawne można podzielić na:

1. gospodarcze (zarobkowe)- tj. takie, które profesjonalnie zajmują się prowadzeniem działalności gospodarczej np. przedsiębiorstwa państwowe

2. niegospodarcze (niezarobkowe) np. szkoły wyższe, partie polit.

Dobra osobiste osób prawnych (nazwa i siedziba osoby prawnej) art.43- przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fiz. Stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Ustanie osób prawnych:

Osoba prawna jako podmiot prawa cywilnego może zakończyć swój byt prawny na skutek różnorodnych zdarzeń prawnych. Do najważniejszych należą:

1. wydanie aktu organu państwowego na podstawie właściwych przepisów np. decyzja o likwidacji przedsiębiorstwa państwowego

2. podjęcie decyzji przez właściwy organ osoby prawnej np. o rozwiązaniu stowarzyszenia, o podziale spółdzielni, połączeniu

3. ogłoszenie upadłości

4. upływ czasu na jaki była utworzona

5. osiągnięcie celu, w jakim została powołana

CZYNNOŚCI PRAWNE:

Czynność prawna- jest to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-prawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także nie objęte tym oświadczeniem, a wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów.

Oświadczenie woli- jest to przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutków prawnych w postaci ustanowienia, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego np. czynność prawna: sporządzenie testamentu- 1 oświadczenie woli; darowizna- 2 oświadczenia woli; uchwała- wiele oświadczeń woli.

Oświadczenie woli może być wyrażone w dowolnej formie- byleby było przez adresata zrozumiałe. Musi być wyrażone swobodnie (nie może być złożone pod wpływem przymusu fizycznego). Musi być wyrażone poważnie. Milczenie nie jest traktowane jako oświadczenie woli i nie wywołuje skutków prawnych- wyjątek zrt.386 k.c. (w obrocie gospodarczym- profesjonalnym- brak odpowiedzi na ofertę uważa się za przyjęcie oferty).

Rodzaje czynności prawnych:

I

1. jednostronne- dochodzą do skutku poprzez oświadczenie woli tylko jednej strony np. akt fundacyjny-testament

2. dwustronne- są to czynności składające się z oświadczeń woli, które są zgodne co do treści kreowanego stosunku prawnego- w ten sposób dochodzi do zawarcia umowy np. umowy sprzedaży, najmu, zlecenia

3. uchwały- są czynnościami prawnymi tylko wtedy, gdy skutkiem ich podjęcia jest powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilno-pr. Podejmowane są przez organy kolegialne, głównie korporacyjnych osób prawnych (nie musi być zgoda wszystkich, wystarczy większość).

II

1. czynności prawne między żyjącymi

2. czynności prawne na wypadek śmierci (sporządzenie testamentu)

III

1. czynności prawne konsensualne- wywołują skutki prawne na skutek zgodnego oświadczenia woli stron np. umowa kupna- sprzedaży

2. czynności prawne realne- wyjątki- to takie czynności, gdzie oprócz oświadczenia woli musi być spełniony dodatkowy (inny) element np. wydanie rzeczy (zastaw) art.307 tzw. zastaw tradycyjny

IV

1. czynności prawne kauzalne (przyczynowe)- gdy ważność tej czynności zależy od istnienia ważnej przyczyny (są to czynności przysparzające, które prowadzą do przysporzenia w postaci zwiększenia się aktywów określonej osoby, bądź też zmniejszenia się jej pasywów. Osoba dokonująca przysporzenia na rzecz innej osoby czyni to z jakiejś ważnej przyczyny. Ta przyczyna może w różny sposób wpływać na ważność i skuteczność czynności prawnej przysparzającej. Gdy czynność prawna jest uzależniona od istnienia ważnej przyczyny mamy do czynienia z czynnościami kauzalnymi.

2. czynności prawne oderwane (abstrakcyjne)- wyjątki- jest obojętne czy przyczyna istnieje czy nie, czy jest ważna czy nieważna np. zobowiązania wynikające z weksla lub czeku.

V

1. czynności prawne odpłatne- to takie, gdzie otrzymuje się korzyść majątkową za przysporzenie majątkowe, która jest ekwiwalentem otrzymanego przysporzenia np. sprzedaż

2. czynności prawne nieodpłatne np. darowizna (obdarowany nie świadczy w ramach przysporzenia ekwiwalentu)

3. czynności wzajemne- świadczenie jednej strony ma odpowiadać świadczeniu drugiej

VI

1. rozporządzające- są to czynności, które zmniejszają aktywa dokonującego czynności prawnej np. darowanie jakiejś rzeczy

2. zobowiązujące- które powiększają pasywa gdyż jedna strona (dłużnik) zobowiązuje się do świadczenia na rzecz innej osoby (wierzyciela). Mogą być jednostronnie zobowiązujące np. darowizna lub dwustronnie zobowiązujące np. sprzedaż

3. zobowiązująco-rozporządzające- są zasadą!- czynność o podwójnym skutku. Zasadą jest że jedna czynność wywołuje skutek zarówno zobowiązujący jak i rozporządzający np. umowa sprzedaży nieruchomości

4. przysporzające- której skutkiem jest przysporzenie korzyści innej osobie np. zwolnienie z długu.

Zawarcie umowy:

Wśród czynności prawnych podstawową rolę odgrywają umowy (zawarcie umowy regulują przepisy art. 66-72).

Są trzy sposoby dojścia do zawarcia umowy:

1. oferta i jej przyjęcie

2. przetarg

3. rokowania

1. oferta- jest to oświadczenie woli jednej strony skierowane do drugiej strony, które obejmuje propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne

postanowienia. W ofercie muszą być zawarte wszystkie warunki umowy (przedmiot, cena, termin na odpowiedź). Gdy termin nie był oznaczony przestaje obowiązywać jeśli nie zostanie przyjęta bezzwłocznie (oferta złożona w obecności drugiej osoby lub telefonicznie), w innych wypadkach oferta przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

2. przetarg- umowa może być zawarta w formie przetargu pisemnego lub

ustnego. Przetarg to zaproszenie skierowane przez organizatora przetargu

do oznaczonego lub nie kręgu osób do składania ofert. Ogłoszenie przetargu obejmuje co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu. Z reguły zastrzega się wpłacenie wadium.

• przetarg ustny- oferenci ustnie składają oferty zamknięcie licytacji powoduje zgłoszenie najkorzystniejszej oferty.

• przetarg pisemny- wówczas ma miejsce, gdy umowa jest skomplikowana, oferty składane są w formie pisemnej- wybiera się ofertę najkorzystniejszą

3) rokowania- dotyczą umów złożonych, skomplikowanych, zawieranych na

wiele lat. Rokowania polegają na uzgodnieniu przez pertraktujące strony

poszczególnych elementów przyszłej umowy. Według art. 72 k.c. w

wypadku prowadzenia rokowań umowa zostaje zawarta dopiero wtedy,

gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umowy,

które były przedmiotem rokowań.

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Z art.60 k.c. wynika zasada swobody wyboru formy czynności prawnych. Oznacza to, że podmiot dokonujący czynności prawnej może złożyć oświadczenie woli w dowolnej formie (ustnej, pisemnej, notarialnej), chyba że z wyraźnego przepisu prawa bądź z woli stron wynika obowiązek zachowania formy szczególnej.

Rodzaje form czynności prawnych z uwagi na ich szatę zewnętrzną:

1. zwykła forma pisemna- wymaga złożenia własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym osnowę oświadczenia woli. Do zawarcia umowy za wystarczającą k.c. uznaje wymianę dokumentów obejmujących treść oświadczenia woli każdej ze stron i przez nią podpisany.

2. forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym- polega na zachowaniu formy pisemnej zwykłej i poświadczeniem podpisu przez notariusza albo inny właściwe organ (np. gminy) lub banki w miejscowościach, w których nie ma kancelarii notarialnej.

3. forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty- sprowadza się do złożenia oświadczenia woli w zwykłej pisemnej formie oraz poświadczenia daty (tzw. data pewna) przez notariusza lub umieszczeniem na dokumencie przez organ państwowy jakiejkolwiek wzmianki (np. skasowanie znaczków skarbowych)

4. forma notarialna czynności prawnej- polega na tym, że notariusz jako osoba zaufania publicznego spisuje treść oświadczeń woli, odczytuje oświadczenie strono, czynności, które następnie podpisują akt wespół z notariuszem.

Rodzaje czynności prawnych z uwagi na skutki prawne niezachowania formy szczególnej. Z uwagi na skutki niezachowania formy szczególnej wyróżniamy:

1. formę zastrzeżoną pod rygorem nieważności

-kiedy ustawa wprowadza wymóg formy szczególnej innej niż forma

pisemna to niezachowanie tej formy powoduje nieważność czynności

prawnej z mocy samego prawa (czynność prawna nieważna

bezwzględnie np. forma notarialna)

-jeżeli ustawodawca wprowadza wymóg formy pisemnej, to czynność

dokonywana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko

wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności

2. forma zastrzeżona dla celów dowolnych:

-jeżeli ustawa wprowadza wymóg formy pisemnej, to jej niezachowanie nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale ogranicza możliwość skorzystania w ewentualnym procesie z niektórych środków dowodowych. Ograniczenia dowodowe polegają na tym, że nie można udowodnić swoich racji za pomocą zeznań świadków i przesłuchania stron

- wyjątki- gdy obie strony wyrażają na to zgodę

- istnieje tzw. początek dowodu na piśmie (sama czynność prawna nie jest

zawarta w formie pisemnej, ale istnieje jakieś wskazanie pośrednie, że

czynność ta miała miejsce)

• gdy sąd uzna to za konieczne

3. forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych- polega na tym, że niezachowanie tej formy powoduje, że czynność pr. będzie ważna, lecz nie wywoła wszystkich skutków prawnych, które strony chciały wywołać

(np. art.660 k.c.- umowa najmu na czas dłuższy niż 1 rok powinna być

zawarta na piśmie , w razie niezachowania tej formy uznaje się umowę

najmu za zawartą na czas nieoznaczony)

Sankcje wadliwej czynności prawnej:

1. nieważność bezwzględna- następuje z mocy samego prawa

Bezwzględna nieważność czynności pr. powstaje w razie:

• niezachowania formy pod rygorem nieważności

• dokonania czynności prawnej przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych

• brak świadomości lub swobody

• dokonania czynności sprzecznej z ustawą lub z zasadami współżycia społ. albo mającego na celu obejście ustawy.

2. nieważność względna- powstaje na skutek oświadczenia uprawnionej

osoby (strony), która ma interes prawny. Czynność nieważna względnie (wzruszalna) wywołuje wszystkie skutki prawne jak gdyby była czynnością niewadliwą. Istnieją 2 sposoby unieważnienia czynności prawnej nieważnej względnie:

• kto złożył innej osobie oświadczenie woli pod wpływem błędu lub groźby

może uchylić się od skutków pr. swego oświadczenia przez stosowne

oświadczenie złożone na piśmie drugiej stronie

• w niektórych przypadkach do unieważnienia czynności pr. nieważnej

względnie potrzebne jest orzeczenie sądowe- dotyczy to np. unieważnienia umowy w razie tzw. wyzysku, unieważnienia uznania dziecka

3. bezskuteczność zawieszona- występuje wtedy gdy do ważności cz.

pr. wymagana jest zgoda osoby trzeciej, a zgoda taka nie została udzielona. Nie wywołuje skutków pr. do momentu potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego (czynności dokonała osoba ubezwłasnowolniona lub z ograniczoną zd. do cz. pr.). Czynność jest ważna, skuteczna od samego początku jeżeli jest potwierdzona przez przedstawiciela ustawowego.

4. bezskuteczność względna- czynność prawna wywołuje skutki prawne, a

jedynie w stosunku do ściśle określonych osób skutków tych czynność ta nie wywołuje. Może wynikać z mocy ustawy albo z mocy orzeczenia sądowego.

Wady oświadczenia woli:

Są to nieprawidłowości przy powzięciu decyzji o wyrażeniu tej woli na zewnątrz (przejaw woli nie oddaje woli wewnętrznej).

1. brak świadomości lub swobody jeżeli zaistnieją powodują

2. pozorność nieważność bezwzględną

3. błąd (z mocy samego prawa)

4. groźba powodują nieważność względną

1)brak świadomości lub swobody- oświadczenie woli złożone przez osobę,

która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym

świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bezwzgl.

nieważne. Dotyczy to: choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego

albo innego chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych

uzależnienie od alkoholu, narkotyków- art. 82k.c.).

2)pozorność- (art.83)- polega na tym, że dochodzi do porozumienia się stron:

• czynność prawna, której dokonują nie ma żadnych skutków pr.

• albo wywoła inne niż te, które wynikają z tej czynności np. strony

zawierają umowę sprzedaży, chociaż umawiają się, że w rzeczywistości

dojdzie do skutku umowa darowizny

3)błąd- art.84- jest to wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, a zatem mylne

wyobrażenie lub brak w ogóle wyobrażenia o treści składanego oświadczenia

(pomyłka). Błąd unieważnia czynność prawną jeżeli dotyczy treści czynności

prawnej np. obiektywnie- nikt rozsądnie myślący nie kupiłby pustego pudełka

subiektywnie- nikt nie dokonałby tej czynności gdyby wiedzieli, że w

pudełku nie ma czekolady.

4)groźba- art.87- kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej

groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków

prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się

obawiać, iż jemu samemu albo innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo.

Uchylenie się od skutków pr. oświadczenia woli, które zostało złożone innej

osobie pod wpływem błędu lub groźby następuje przez oświadczenie złożone

tej osobie na piśmie. Uprawnienia do uchylania się wygasa:

• w razie błędu- z upływem roku od jego wykrycia

• w razie groźby- z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ:

Przez treść czynności prawnych rozumiemy zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonanej czynności.

Elementy.

Wśród elementów treści czynności prawnej wyróżnia się:

1. elementy przedmiotowo istotne- które indywidualizują daną czynność

pod względem prawnym i bez których czynność pr. nie mogłaby dojść

do skutku np. przy umowie sprzedaży do takich elementów należy ustalenie przedmiotu sprzedaży i ceny.

2. elementy podmiotowo istotne- które ze swej istoty nie wpływają na

skuteczność danego rodzaju czynności pr., jednakże na mocy woli stron uzyskał rangę elementów istotnych, do tych elementów zalicza się warunek, termin i zadatek.

3. elementy nieistotne- ich brak nie ma wpływu na skuteczność czynności

prawnych.

Warunek- art.89 k.c.

Warunek to zadanie przyszłe niepewne, od którego spełnienia strona dokonująca czynności pr. uzależnia powstanie lub ustanie skutków pr.

Wyróżnia się:

1. warunek zawieszający oraz warunek rozwiązujący- w zależności od tego czy ziszczenie się warunku prowadzi do powstania skutku prawnego czy też ustania skutku prawnego.

2. warunek dodatni- jako zdarzenie które ma nastąpić

warunek ujemny- jako zdarzenie, które nie może nastąpić

3. warunek, którego spełnienie jest zależne od woli strony

warunek niezależny od woli strony

W okresie między dokonywaniem czynności prawnej zawierającej warunek, a ewentualnym spełnieniem się warunku istnieje stan zawieszenia, jednakże warunkowo uprawniony może dokonywać wszelkich czynności zmierzających do zachowania jego praw.

Termin

Termin jest to zdarzenie przyszłe pewne, od którego nastąpienia strona dokonująca czynności prawnej ogranicza jej skutki w czasie.

Wyróżnia się terminy:

1. początkowe- skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu

2. końcowe- skutek prawny ustaje z momentem nadejścia terminu.

Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatni9ego dnia, a liczymy od następnego dnia kiedy nastąpiło zdarzenie.

PRZEDSTAWICIELSTWO

Zazwyczaj w obrocie czynności prawnej dokonuje osoba, której mają bezpośrednio dotyczyć skutki pr. tej czynności. Jednakże może ona również dokonać czynności prawnej przez upoważnionego do tego przedstawiciela.

Wyjątki: testament, uznanie dziecka. Rodzaje przedstawicielstw:

- przedstawicielstwo czynne- kiedy przedstawiciel składa oświadczenie woli

osobie trzeciej w imieniu reprezentowanego

- przedstawicielstwo bierne- kiedy przedstawiciel odbiera oświadczenie woli

złożone przez osobę trzecią w imieniu reprezentowanego.

Przedstawicielstwo a pełnomocnictwo:

Biorąc za kryterium źródło umocowania przedstawicielstwo dzielimy zgodnie z art. 96 k.c. na:

1) przedstawicielstwo ustawowe- gdy źródłem umocowania jest ustawa

np. rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka

2) pełnomocnictwo- gdy umocowanie do działania w cudzym imieniu opiera się

na jednostronnym oświadczeniu woli reprezentowanego- mocodawcy.

Przesłanki skutecznego działania przedstawiciela:

Aby czynność prawna dokonana przez przedstawiciela wywoływała skutki prawne dla reprezentowanego muszą być spełnione następujące przesłanki:

1) musi istnieć umocowanie i przedstawiciel powinien działać w granicach tego

umocowania , które wyznaczają przepisy ustawy lub treść oświadczenia woli

mocodawcy

2) przedstawiciel powinien mieć zdolność do reprezentowania, która wiąże się

ze zdolnością do czynności prawnych. Przedstawicielem ustawowym może

być tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, natomiast

pełnomocnikiem może być również osoba, która ma ograniczoną zdolność

do czynności pr.

3) przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego, a nie w imieniu

własnym

4) czynność prawna, której ma dokonać przedstawiciel nie może mieć

charakteru osobistego np. uznać dziecko można tylko osobiście.

Czynność prawna z samym sobą (przedstawiciel i pełnomocnik)

1) przedstawiciel- zakaz umowy z samym sobą (np. rodzic sprzedaje coś

w imieniu dziecka, skupuje sam), chyba że mamy do czynienia z bezpłatnym

przysporzeniem na rzecz reprezentowanego.

2) pełnomocnik- w zasadzie pełnomocnik nie powinien dokonywać czynności

prawnych „z samym sobą” tzn. występować jako druga strona czynności pr.

której dokonuje w imieniu mocodawcy. Wyjątki:

• gdy mocodawca godzi się na to

• ze względu na treść czynności pr. wyłączona jest możliwość naruszenia

interesów mocodawcy.

Rodzaje pełnomocnictw:

Mając za kryterium treść pełnomocnictwa zgodnie z art.98 k.c. można wyróżnić:

1. pełnomocnictwo ogólne- które obejmuje umocowanie do dokonania

czynności zwykłego zarządu.

2. pełnomocnictwo rodzajowe- (do określonego rodzaju czynności)-

dotyczy czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu

i określa rodzaj czynności pr. do dokonywania których umocowany jest

pełnomocnik.

3. pełnomocnictwo szczególne- (do poszczególnej czynności) dotyczy

konkretnie oznaczonej czynności pr. (np. do sprzedaży ściśle określonej

nieruchomości). Ten rodzaj pełnomocnictwa jest dopuszczalny do wszystkich typów czynności pr.

SUBSTYTUCJA- art.106

Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników (substytutów) tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Pozycja prawna substytutów jest taka sama jak pełnomocników bezpośrednio ustanowionych przez mocodawcę.

FALSUS PROCURATOR- rzekomy pełnomocnik

W sytuacji, gdy osoba występuje w cudzym imieniu jako pełnomocnik, pomimo że pełnomocnikiem nie jest lub będąc pełnomocnikiem przekracza granice umocowania, mówimy o rzekomym pełnomocniku. Jeżeli rzekomy pełnomocnik zawrze umowę w cudzym imieniu to jej ważność zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu została zawarta. Czynności prawne jednostronnie dokonane przez rzekomego pełnomocnika są nieważne, chyba że osoba, której zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu zgodziła się na działanie bez umocowania. W takim wypadku czynność ta może zostaje potwierdzona przez osobę, w imieniu której została dokonana. W braku potwierdzenia czynności pr. jest ona nieważna, a rzekomy pełnomocnik obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.

Wygaśnięcie przedstawicielstwa i pełnomocnictwa - art.101

Wygaśnięcie umocowania do działania w cudzym imieniu następuje z różnych przyczyn:

1) z powodu spełnienia się okoliczności wskazanych w treści umocowania

(np. zawarcie umowy, której miał dokonać pełnomocnik, upływ terminu, na

jaki pełnomocnictwo zostało udzielone).

2) na skutek śmierci pełnomocnika lub mocodawcy, chyba że w

pełnomocnictwie inaczej postanowiono (w miejsce zmarłego pełnomocnika

lub mocodawcy wstępują spadkobiercy).

3) z powodu odwołania pełnomocnictwa- (mocodawca może w każdej chwili

pełnomocnika odwołać bo np. stracił zaufanie do niego.

4) utrata zdolności do czynności prawnych przez pełnomocnika-

uniemożliwia mu korzystanie z umocowania i powoduje wygaśnięcie

pełnomocnictwa.

Po wygaśnięciu umocowania na skutek jakiejkolwiek przyczyny pełnomocnik jest obowiązany zwrócić dokument pełnomocnictwa.

PRZEDAWNIENIE I TERMINY ZAWITE

Terminem „dawność” obejmuje się instytucje prawa cywilnego, które są związane z upływem czasu. Należą tu:

1. zasiedzenie

2. przemilczenie

3. przedawnienia

4. terminy zawite (prekluzja)

Instytucje te wiąże się z powstaniem niekorzystnych skutków pr. dla uprawnionego w związku z niewykonywaniem przysługujących mu uprawnień przez określony czas.

Zasiedzenie i przedawnienie stanowią instytucje prawa rzeczowego i prowadzą do utraty i nabycia własności oraz niektórych innych praw rzeczowych.

Przedawnienie

Przedmiotem przedawnienia są roszczenia majątkowe.

Nie ulegają przedawnieniu prawa nie będące roszczeniami- prawa podmiotowe (własność), roszczenia niemajątkowe (dobra osobiste), roszczenia procesowe.

„ Ulegają przedawnieniu” oznacza, że ten przeciwko komu przysługuje roszczenie (dłużnik) może uchylić się od jego zaspokojenia, jeżeli upłynął określony w ustawie termin. Sąd nie może więc uwzględnić terminu przedawnienia z urzędu, a jedynie na podniesiony zarzut. Dłużnik może jednak po upływie terminu przedawnienia zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia. W sytuacji, gdy termin przedawnienia upłynął, a dłużnik podniesie zarzut przedawnienia roszczenie majątkowe nie będzie mogło być zrealizowane w drodze przymusu państwowego, gdyż sąd nie uwzględni powództwa.

Terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną, co oznacza, że przepisy regulujące długość tych terminów mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Ogólne terminy przedawnienia wynoszą:

1. dla roszczeń o świadczenia okresowe (alimenty, renty, czynsz)- 3 lata

2. dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gosp.- 3 lata

3. dla innych roszczeń- 10 lat

4. roszczenie stwierdzone wyrokiem sądu, a także ugodą i orzeczeniem sądu polubownego-10 lat

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art.120 $1)

Zawieszenie biegu przedawnienia- art.121 k.c.

Zawieszenie biegu przedawnienia powodują określone okoliczności, które utrudniają bądź uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez uprawnionego. Chodzi o ochronę osób, które nie mogą dochodzić swoich roszczeń z różnych względów (art. 121 k.c.).

Bieg przedawnienia ulega zawieszeniu:

1. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom- przez

czas trwania władzy rodzicielskiej

2. co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności

do czynności pr. przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę-

przez czas sprawowania tej opieki

3. co do roszczeń, które przysługują jednemu małżonkowi przeciwko

drugiemu przez czas trwania małżeństwa

4. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej np. powódź

uprawniony nie może dochodzić ich przed sądem przez czas trwania przeszkody. Skutkiem zawieszenia jest to, że pewien okres biegu przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeśli już się rozpoczął ulega zatrzymaniu na czas trwania przeszkody- nie wlicza się go tego biegu.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia- art. 122k.c.

Polega na tym, że w razie zaistnienia pewnych okoliczności przedawnienie biegnie, ale jego bieg może się zakończyć dopiero po upływie określonego czasu od ustania tych okoliczności (ochrona osób, które nie są w stanie same roszczeń swych dochodzić- osoby nie mające pełnej zdolności do cz. pr., osób co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia).

Przerwanie biegu przedawnienia- art.123 k.c.

Przerwanie biegu przedawnienia oznacza, że zaistnienie pewnych zdarzeń powoduje, iż bieg przedawnienia przerywa się, a po przerwie biegnie od nowa.

Przerwanie biegu przedawnienia powodują:

1. każda czynność dokonana przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw albo egzekwowania roszczeń danego rodzaju, a także przed sądem polubownym, jeżeli przedsięwzięta została bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia np. wniesienie pozwu

2. uznanie roszczenie przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje

Prekluzja (terminy zawite)

Terminy zawite ograniczają w czasie realizację praw podmiotowych, które na skutek bezczynności uprawnionego w przewidzianym okresie- wygasają. Skutkiem upływu terminu zawitego jest wygaśnięcie uprawnienia.

Rodzaje terminów zawitych:

1. terminy do dochodzenia praw przed sądem lub innym powołanym do tego

organem tzw. prekluzja sądowa (np. terminy do dochodzenia roszczeń- art.344 k.c.)

2. terminy do dokonywania czynności pozasądowych tzw. prekluzja

pozasądowa (np. wykonanie prawa pierwokupu- art.598 $2)

3. terminy wygaśnięcia praw podmiotowych (np. powodujące wygaśnięcie

praw rzeczowych ograniczonych-art.255).

Terminy te są krótsze od terminów przedawnienia.

PRAWO RZECZOWE

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów cywilno-prawnych, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy. Przepisy prawa rzeczowego znajdują się w różnych aktach pr.:

1. w Konstytucji (art.7)

2. w kodeksie cywilnym- księga II art.44-55

3. w ustawach szczegółowych:

• ustawa z 1982r. o księgach wieczystych i hipotece

• ustawa z 1982r. prawo spółdzielcze

• ustawa z 1985r. o gospodarce gruntów i wywłaszczeniu nieruchomości

• ustawa z 1997r. o przekształceniu użytkowania wieczystego w pr. własności

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym

Prawem rzeczowym w znaczeniu podmiotowym jest takie prawo, które odpowiada łącznie 2 cechom:

1. dotyczy rzeczy

2. jest prawem bezwzględnym

Wyjątek- zastaw, hipoteka ustalone na prawach.

Określenie rzeczy

Zgodnie z art.45 k.c. w rozumieniu kodeksu są tylko przedmioty materialne.

Rzeczami w rozumieniu k.c. są także dobra, które są:

1. materialnymi częściami przyrody

2. mają charakter samoistny tzn. są na tyle wyodrębnione w sposób

naturalny lub sztuczny, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Nie są rzeczami dobra niematerialne (np. dzieła naukowe, literackie, wynalazki), gdyż nie stanowią materialnych części przyrody. Nie są też rzeczami części składowe rzeczy, kopaliny, powietrze, woda bo nie spełniają cechy samoistności.

Podział rzeczy:

1. ruchomości (rzeczy ruchome)

2. nieruchomości (rzeczy nieruchome)

Definicję nieruchomości podaje art.46 $1 k.c., z którego wynika, że nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Można wymienić trzy rodzaje nieruchomości:

1. gruntowe (część powierzchni ziemskiej stanowiący odrębny przedmiot

własności

2. budynkowe

3. lokalowe (części budynków)- ustawa o własności lokali

Odrębne od gruntu nieruchomości stanowią:

1. budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gminy przez użytkownika wieczystego, które są jego własnością

2. budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na użytkowanym gruncie należącym do Skarbu Państwa lub członka spółdzielni, które stanowią jej własność

3. budynki rolników, którzy na mocy prawa od 1.01.1983r. zatrzymali budynki, przekazując swoje gospodarstwo rolne państwu za rentę

4. lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności (ustawa o własności lokali)

Część składowa

Rzecz najczęściej składa się z pewnych elementów, które stanowią jej części składowe. Zgodnie z art.47 $2 i 3 k.c określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy, gdy:

1. jest z nią połączony fizycznie i gospodarczo

2. połączenie musi być silne, co oznacza że odłączenie przedmiotu spowodowałoby uszkodzenie lub zmianę rzeczy

3. trwałe, a nie dla przemijającego użytku

Za części składowe nieruchomości zg. z art.50 k.c. uważa się również prawa związane z jej własnością np. służebności gruntowe. Skutkiem tego, że określona rzecz stanowi część składową jest to, iż nie może ona być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

Zasada superficies solo cedit oznacza, że wszystko co zostało trwale z gruntem związane dzieli los prawny tego gruntu. Inaczej można powiedzieć, że wszystko co na gruncie zostanie wzniesione lub zasadzone stanowi jego część składową i własność właściciela gruntu (bez względu na to kto tego dokonał i z czyich materiałów). Wyjątki- rzecz jest odrębną od gatunku nieruchomością lub rzeczą ruchomą:

• art.235- użytkowanie wieczyste

• art.272 $2- rolnicze spółdzielnie produkcyjno-użytkowe

• art.279- budynki i urządzenia rolniczej spółdzielni produkcyjnej na gruncie stanowiący jej skład

Przynależności

Od części składowych należy odróżnić przynależności (art.51 k.c.)

Przynależnością innej rzeczy jest rzecz, która odpowiada łącznie następującym warunkom:

1. jest rzeczą ruchomą

2. jest rzeczą odrębną, pomimo związku z rzeczą główną

3. pozostaje z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania

4. jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

5. pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku

6. jest własnością właściciela rzeczy głównej np. pokrowce, radio w samochodzie

Konsekwencją zaliczenia rzeczy do przynależności jest to, że czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną wywiera skutki takie przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej (strony mogą postanowić inaczej), albo z przepisów szczególnych.

Pożytki

Rzecz może przynosić pożytki. Rozróżniamy 2 rodzaje pożytków:

1. pożytki rzeczy- są to dochody jakie rzecz przynosi ze swej natury

1. pożytki naturalne- płody rzeczy (owoce, zboża)

2. pożytki cywilne- dochody jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku pr. (czynsz, dzierżawa)

2. pożytki prawa- są to dochody, jakie prawo przynosi zgodnie ze swym

społ.-gosp. przeznaczeniem (np. odsetki od wkładów w banku)

Pożytki przypadają:

1. właścicielowi

2. użytkownikowi wieczystemu

3. użytkownikowi

4. dzierżawcy

5. posiadaczowi w dobrej wierze

Prawa rzeczowe

Prawa rzeczowe są skuteczne względem wszystkich podmiotów podlegających danemu prawodawstwu. Każdy ma więc obowiązek powstrzymania się od takich działań, które stanowiłyby ingerencję w sferę prawa rzeczowego uprawnionego.

Podział praw rzeczowych.

W prawie rzeczowym obowiązuje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych, która oznacza, że zainteresowani mogą ustanawiać tylko takie prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie, a możliwość umownego kształtowania ich treści jest bardzo ograniczona.

Kodeks cywilny dzięki prawa rzeczowe na 3 grupy:

1. własność- jest to uprawnienie do korzystania z rzeczy i rozporządzania rzeczami

2. użytkowanie wieczyste- jest prawem pośrednim między własnością

a prawami rzeczowymi ograniczonymi

- jest ono prawem na cudzej rzeczy ale

uprawnionemu w okresie trwania tego prawa

przypomina pr. własności

3. prawa rzeczowe ograniczone- są prawami na cudzej rzeczy,

charakteryzują się tym, że dają osobie uprawnionej ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy:

1. użytkowanie

2. służebności

3. własnościowe spółdzielcze pr. do lokalu mieszkaniowego

4. spółdzielcze pr. do lokalu użytkowego

5. prawo do domu rodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

6. hipoteka

7. zastaw

Rodzaje praw rzeczowych:

1. prawa bezterminowe (wieczyste) pn. prawo własności i terminowe np.

użytkowanie wieczyste

2. prawa podzielne (należą do kilku osób w częściach ułamkowych) i

niepodzielne np. hipoteka

3. prawa nieodpłatne (powstają bez wynagrodzenia) i odpłatne (za

wynagrodzeniem

PRAWO WŁASNOŚCI

O własności można mówić w różnych znaczeniach: ekonomicznym, konstytucyjnym i prawnym.

Treść prawa własności jest unormowana w art.140 k.c. według którego w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społ.-gosp. przeznaczeniem swego prawa, a w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

Właścicielowi przysługują więc 2 podstawowe uprawnienia:

1. uprawnienie do korzystania z rzeczy- które może polegać na jej

posiadaniu, używaniu, pobieraniu pożytków i innych dochodów z rzeczy, dysponowaniu rzeczą (np. zużycie, zniszczenie, przetworzenie)

2. uprawnienie do rozporządzania rzeczą- wyzbycie się rzeczy

(np. sprzedaż, darowizna), obciążenie rzeczy (np. zastaw, hipoteka)

Granice prawa własności wyznacza ustawa, dotyczy to nieruchomości (np. prawo budowlane może ograniczać właściciela w jego działaniach, także zasady

współżycia społ.). Przy rzeczach ruchomych granice wyznacza ich fizyczna samoistność.

Podmiotem prawa własności może być w zasadzie każda osoba fizyczna lub prawna. Przedmiotem prawa własności są tylko rzeczy.

Prawo własności jest prawem bezterminowym. Własność terminową przewiduje k.c. jedynie co do budynków wzniesionych na gruncie oddanym w wieczyste użytkowanie, które stanowią odrębne od gruntu nieruchomości budynkowe. Prawo własności tych budynków wygasa wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego.

Stosunki sąsiedzkie

Prawo sąsiedzkie- to normy prawne, które regulują stosunki sąsiedzkie między sąsiadami. Z okoliczności, że nieruchomości sąsiadują ze sobą wynika wzajemna między nimi zależność (nie chodzi tu tylko o bezpośrednie sąsiedztwo, ale o wzajemne oddziaływanie, które może dotyczyć gruntów położonych od siebie w pewnej odległości np. emitowanie pyłów, gazów, hałasu). Aby pogodzić sprzeczne nieraz interesy sąsiadów ustawodawca nakłada na nich określone obowiązki i ograniczenia.

Przepisy dotyczące stosunków sąsiedzkich noszą nazwę prawa sąsiedzkiego i unormowane są w art.144-154 k.c. Dzieli się je na:

1. przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie tzw. imisje

2. przepisy określające korzystanie sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi

3. przepisy dające możliwość ustanowienia służebności

4. przepisy regulujące problemy związane z granicami

Imisje- oddziaływania

Przy okazji wykonywania swojego prawa własności właściciel nieruchomości może oddziaływać na nieruchomość sąsiednią. Oddziaływanie, które nie polega na wtargnięciu naruszającemu cudzą własność, lecz wynika z działalności prowadzonej na własnej nieruchomości określa się jako imisję.

Imisje dzielimy na:

1. bezpośrednie- polegają na kierowaniu określonych substancji na nieruchomości sąsiednie za pomocą specjalnych urządzeń

2. pośrednie- tylko pośrednio oddziałują na nieruchomość sąsiednią (hałas, pyły, gazy)

Imisje bezpośrednie są zabronione.

Imisje pośrednie są dozwolone, z tym że właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swojego prawa powstrzymywać się od działań, które zakłócałyby korzystanie z sąsiednich nieruchomości ponad przeciętną miarę, którą wyznaczają społ.gosp. przeznaczenie nieruchomości (zakład produkcyjny) oraz stosunki miejscowe (miasto, wieś, uzdrowisko). W wypadku działań zakłócających ponad przeciętną miarę korzystanie z sąsiednich nieruchomości ich właściciele mogą żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń, a także odszkodowania na zasadach ogólnych.

Korzystanie z przygranicznych pasów ziemi

Zgodnie z art.149 właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców, właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. Jeżeli jednak właściciel owoców nie zbierze, traci ich własność, gdyż owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki.

Ustanowienie służebności w stosunkach sąsiedzkich

1. służebność drogi koniecznej- jest to prawo rzeczowe ograniczone, może powstać w sytuacji gdy nieruchomość nie ma dostępu do drogi publ. albo do budynków gosp., właściciel może żądać za odpłatą drogi od właściciela nieruchomości sąsiedniej.

2. Służebność budynkowa- ma miejsce wówczas, gdy przy wznoszeniu budynku przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu. Właściciel może żądać:

• stosownego wynagrodzenia

• wykupienia zajętej części gruntu

• rozebrania budynku- gdy była wina umyślna

Stosunki graniczne

Właściciele nieruchomości gruntowych sąsiadujących ze sobą obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych. Gdyby granice gruntów stały się sporne, istnieje potrzeba ich rozgraniczenia. Przez rozgraniczenie rozumie się określenie położenia punktów i linii granicznych oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów.

Tryb rozgraniczenia składa się z dwóch etapów:

I etap- postępowanie administracyjne (jeżeli dochodzi do ugody adm. która ma

moc ugody sądowej to kończy postępowanie w sprawie)

II etap-organ adm. umarza postępowanie i przekazuje sprawę z urzędu do

Rozpoznania przez sąd w trybie postępowania nieprocesowego

Sąd musi brać pod uwagę stan prawny (księgi wieczyste, pomiar geodety). Jeżeli nie można ustalić w oparciu o stan prawny to sąd bierze pod uwagę spokojne posiadanie tj. posiadanie z okresu, gdy między stronami nie było sporów. Sąd bierze pod uwagę również kryterium celowości- oznacza to, że sąd tak powinien ustalić granice, aby w przyszłości nie dochodziło do sporów.

Nabycie i utrata własności

Sposoby nabycia i utraty własności mają tylko cywilnoprawny charakter. Obok sposobów cywilnoprawnych istnieją sposoby przewidziane w innych gałęziach prawa: w prawie adm.(wywłaszczenie), w prawie konstytucyjnym (nacjonalizacja), w prawie karnym (przepadek rzeczy pochodzących z przestępstwa). Także wewnątrz prawa cywilnego nabycie własności nie ma jednolitego charakteru, reguluje je bowiem oprócz pr. rzeczowego, prawo spadkowe (nabycie własności w drodze dziedziczenia), prawo rodzinne (majątkowa umowa małżeńska).

Do prawnorzeczowych sposobów nabycia i utraty własności zaliczamy:

1. przeniesienie własności

2. zasiedzenie sposoby nabycia własności na skutek

3. przemilczenie upływu czasu

4. zrzeczenie się własności

5. zawłaszczenie

6. znalezienie

7. nabycie własności pożytków naturalnych

8. połączenie rzeczy

Z reguły z nabyciem własności przez jedną osobę wiąże się utrata tej własności przez inną osobę.

Własność może być nabyta w sposób:

1. pierwotny- nabywca nie wywodzi swego prawa od dotychczasowego

właściciela, który je traci, a nabywca uzyskuje to prawo niezależnie od niego np. zasiedzenie, przemilczenie, zawłaszczenie

2. pochodny- prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego np. na podst. Umowy

Przeniesienie własności

Przeniesienie własności oznacza przejście własności na nabywcę w drodze umowy (np. umowa darowizny, sprzedaży, zamiany).

Przy nieruchomościach wymagana jest forma aktu notarialnego (wymóg formy pod rygorem nieważności). Dotyczy to nieruchomości gruntowych, budynkowych i mieszkaniowych.

Przeniesienie własności rzeczy ruchomych nie jest uzależnione od zachowania szczególnej formy. Jednakże, gdy wartość rzeczy ruchomej przekracza 2 tys.zł. umowa przenosząca własność powinna być zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych.

Zgodnie z art.155 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny przenosi własność. Oznacza to, że umowa zobowiązująca sama przez się stanowi własność. Wywołuje ona podwójny skutek: zobowiązujący- bo powoduje powstanie stosunku zobowiązaniowego między stronami tej umowy oraz rzeczowy (rozporządzający), gdyż przenosi własność i tym samym wywołuje skutek względem wszystkich.

Od zasady podwójnego skutku umów przewidziane są wyjątki jeżeli przepis szczególny tak stanowi lub strony tak postanowiły. Do przeniesienia własności potrzebne są wówczas 2 umowy:

• pierwsza, w której zbywca zobowiązuje się do przeniesienia własności

• druga- zawarta w wykonaniu tej pierwszej z mocy której następuje przeniesienie własności np. gdy umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu.

Zasadą jest również, iż przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy tj. z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli przez strony (do przeniesienia nie są konieczne inne dodatkowe elementy np. wydanie rzeczy czy wpis do księgi wieczystej).

Wyjątek- gdy chodzi o rzeczy ruchome- gdy przedmiotem umowy są rzeczy

oznaczone co do gatunku lub rzeczy przyszłe

- gdy zbycia dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą

a nabywca jest w dobrej wierze

- przy nieruchomościach jej przeniesienie może być uzależnione od

wpisu do księgi wieczystej

Zasada „nikt nie może przenieść więcej praw, niż sam je posiada”

Wyjątek- art.169- zbywcą może być osoba nieuprawniona- nabywca jest właścicielem jeżeli działa w dobrej wierze (dobra wiara- nie tylko przekonanie, ale również dokonanie czynności sprawdzających)- po 3 latach od utraty przez właściciela poprzedniego np. do kradzieży.

Jeżeli chodzi o nieruchomości wyjątek wynika z zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Zgodnie z tą zasadą nabywca w dobrej wierze może skutecznie nabyć własność nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do księgi wieczystej jako właściciel, gdy zostaną spełnione określone warunki przewidziane w przepisach.

Sposoby nabycia własności na skutek upływu czasu

Zasiedzenie i przemilczenia są sposobami nabycia własności na skutek upływu czasu, który powoduje, że dotychczasowy uprawniony traci swoje prawa, a inna osoba je nabywa.

Zasiedzenie

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa rzeczowego na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną. W drodze zasiedzenia można nabyć prawa rzeczowe z którymi łączy się faktyczne władztwo nad rzeczą, a więc własność rzeczy ruchomych i nieruchomości, udział we współwłasności rzeczy, użytkowanie wieczyste oraz służebność gruntową.

1. do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości muszą zaistnieć 2 przesłanki:

• powiadomienie samoistne

• upływ czasu- 20 lub 30 lat w zależności od uzyskania posiadania w dobrej lub złej wierze

2. do nabycia przez zasiedzenie własności rzeczy ruchomej muszą zaistnieć 3 przesłanki:

• posiadanie samoistne

• upływ czasy- 3 lat

• dobra wiara przez cały okres 3 lat

Zasiedzieć może tylko właściciel rzeczy. Posiadanie to musi być nieprzerwane, wykonywane w sposób ciągły.

Przemilczenie

Przemilczenie następuje wyjątkowo, tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. K.c. taki sposób nabywania własności przewiduje co do rzeczy znalezionych. Własność rzeczy nabywa bądź znalazca, bądź Skarb Państwa, jeżeli właściciel rzeczy nie zgadza się po nią w wyznaczonym terminie.

Inne sposoby nabycia i utraty własności

1)zrzeczenie się prawa własności

Wynika z uprawnienia właściciela do rozporządzania rzeczą. Zrzec się własności nieruchomości może każdy właściciel z wyjątkiem Skarbu Państwa i gminy. Oświadczenie woli właściciela o zrzeczeniu się prawa własności powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności i dla swej skuteczności wymaga zgody odpowiedniego organu admin. Nieruchomość, której właściciel się zrzekł, staje się własnością Skarbu Państwa lub gminy. Zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej następuje przez porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności. Rzecz ruchoma, którą właściciel porzucił staje się rzeczą niczyją.

2) zawłaszczenie (art.181 k.c.)

Do zawłaszczenia niezbędne jest spełnienie 2 warunków:

1. zawładnięcie rzeczą ruchomą niczyją

2. zamiar stania się jej właścicielem

Zawłaszczenie jest pierwotnym sposobem nabycia prawa własności.

3) znalezienie (art.183-189 k.c.)

Przepisy o znalezieniu rzeczy dotyczą rzeczy zgubionych lub porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności oraz zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły. Kto znalazł rzecz zgubioną powinien powiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy, a jeżeli jej nie zna (nie wie kto jest uprawniony) lub nie zna jej miejsca zamieszkania powinien zawiadomić właściwy organ państwowy, który przeprowadzi poszukiwanie tej osoby. Znalazca który uczynił zadość swoim obowiązkom może żądać znaleźnego w wysokości 10 % wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swoje roszczenie osobie uprawnionej do odbioru najpóźniej w chwili wydania rzeczy. Pieniądze, papiery wartościowe oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczna, które nie zostaną odebrane przez uprawnionego, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się własnością znalazcy (ten sposób nabycia określa się mianem przemilczenia).

4) nabycie własności pożytków naturalnych

Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile stanowią dochód z rzeczy. Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy.

5) połączenie rzeczy

W sytuacji gdy dochodzi do połączenia rzeczy ( w wyniku sił przyrody, czy działania człowieka) powstaje nowa rzecz. Gdy chodzi o połączenie rzeczy ruchomej z nieruchomością, własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która staje się jej częścią składową.

Połączenie rzeczy ruchomych normują art. 192-194 k.c.

Gdy chodzi o pomieszanie lub połączenie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe (duże trudności i koszty) to dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami.

WSPÓŁWŁASNOŚĆ

Prawo własności jest prawem podzielnym- może należeć do kilku osób. Współwłasność oznacza, że każdemu ze współuprawnionych przysługują wszystkie atrybuty prawa własności, a więc uprawnienia każdego z nich są jednakowe, różny może być tylko ich zakres. Rzecz należy niepodzielnie do wszystkich, a udziały ich mogą być jednakowe lub różne. Współwłasność nie jest samoistnym prawem rzeczowym, stanowi jedynie odmianę prawa własności. Do współwłasności stosuje się więc wprost przepisy odnoszące się do prawa własności (przeniesienie, zasiedzenie).

Zgodnie z art. 195 k.c. własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom, czyli z tej definicji wynika, że:

1. przedmiotem wspólnego prawa jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma, a nie zespół różnych rzeczy, czy praw

2. wspólne prawo do tej samej rzeczy należy do kilku osób

3. prawo własności przysługuje tym osobom niepodzielnie tzn. rzecz jest niepodzielna i żaden ze współwłaścicieli nie ma wyłącznego prawa do fizycznie określonej rzeczy, a przysługuje mu prawo do całej rzeczy ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli.

Rodzaje współwłasności:

1. współwłasność w częściach ułamkowych- (zwykła)- każdy ze

współwłaścicieli ma swój udział (określony ułamkiem) i może swoim udziałem swobodnie rozporządzać (zbyć, obciążyć). W każdym czasie można żądać zniesienia współwłasności

2. współwłasność łączna- jest bezudziałowa, osobie nią związanej nie można dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego

Współwłasność w częściach ułamkowych powstaje:

1. ze spadkobrania- gdy spadek przechodzi na kilku spadkobierców

2. z mocy samego prawa- na skutek zasiedzenia, gdy rzecz posiadało kilka osób, a także w wypadku pomieszania i połączenia rzeczy ruchomych.

3. z orzeczenia sądowego- gdy sąd własność rzeczy przyznaje kilku osobom.

Udział we współwłasności wyraża zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej i jest określony ułamkiem. Wielkość udziałów jest zazwyczaj określona w tytule, który jest podstawą zaistnienia współwłasności np. czynności prawnej, orzeczenia sądu czy w ustawie.

Każdy ze współwłaścicieli może swobodnie rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli, które to prawo może polegać na:

1. zbyciu udziału (sprzedaży, darowizny, zamiany)- wyjątek: prawo pierwokupu i zgody spadkobierców

2. obciążeniu udziału (gdy przedmiotem współwłasności jest nieruchomość)

3. rozporządzaniu udziału (na wypadek śmierci)

4. zrzeczenie się udziału (pn. we współwłasności nieruchomości)

Zarząd rzeczą wspólną

Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną (art.200), oznacza to podejmowanie decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dot. rzeczy wspólnej. Wyróżnia się zarząd:

1. umowny- umowa określa zarząd rzeczą wspólną w sposób inny niż czyni to k.c.

2. sądowy- ustanowienie zarządcy przez sąd w sytuacjach konfliktowych

3. ustawowy- rzeczą zarządzającą wszyscy współwłaściciele wg zasad przewidzianych w ustawie

Kodeks cywilny różnicuje zasady zarządu ustawowego w zależności od tego, czy chodzi o czynności zwykłego zarządu, czy o czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, czy też czynności zachowawcze.

1. czynności zwykłego zarządu- to czynności zapewniające korzystanie z rzeczy i utrzymanie jej w stanie niepogorszonym (remonty, płacenie podatku). Opiera się na zgodzie większości współwłaścicieli liczonej wg wielkości udziałów (w przypadku konfliktów sprawę rozstrzyga sąd)

2. czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu- są to czynności odbiegające od no9rmalnego korzystania z rzeczy (zbycie rzeczy wspólnej, jej obciążenie, remonty kapitalne). Do tych czynności potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli

3. czynności zachowawcze- są to te czynności, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (np. założenie dla nieruchomości księgi wieczystej i wpis do niej wszystkich współwłaścicieli). Czynności zachowawczych może dokonać każdy ze współwłaścicieli.

Korzystanie z rzeczy wspólnej może być:

1. ustawowe- zgodnie z przepisami ustawy (art.206- uprawnienie do posiadania i jej używania)

2. umowne- określają sami współwłaściciele w umowie

3. sądowe- korzystanie przez współwłaścicieli z rzeczy określił sąd.

Jeśli współwłaściciel został pozbawiony przez pozostałych współwłaścicieli możności współposiadania rzeczy wspólnej, przysługuje mu ochrona sądowa.

Na prawo do korzystania z rzeczy oprócz uprawnienia do posiadania rzeczy i jej użytkowania składa się jeszcze uprawnienie do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy. Art.207 k.c. stanowi, że pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów i w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.

Zniesienie współwłasności

Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie podlega przedawnieniu, może być jednak wyłączone w drodze umowy między współwłaścicielami na czas do 5 lat (przedłużenie można ponowić).

Do zniesienia współwłasności może dojść:

1. na podstawie umowy zawartej przez wszystkich współwłaścicieli (w przypadku nieruchomości w postaci aktu notarialnego)

2. z mocy orzeczenia sądowego- sąd znosząc współwłasność rozstrzyga również o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy

Sposoby zniesienia współwłasności:

1. podział rzeczy wspólnej- rzecz dzieli się na tyle części, ilu jest współwłaścicieli- podział nie może być sprzeczny z przepisami ustawy i społ.-gosp. przeznaczeniem rzeczy

2. przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli- dla pozostałych spłaty w pieniądzu

3. sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej sumy ze sprzedaży tzw. podział cywilny

WŁASNOŚĆ LOKALI

Własność lokalu albo inaczej odrębna własność lokalu oznacza, że w drodze wyjątku od zasady superficies solo cedit (jeżeli przepis szczególny to przewiduje) lokal może stanowić odrębny od gruntu przedmiot własności- nieruchomość lokalową (art.46 k.c.).

Instytucja własności lokali jest unormowana w ustawie z 25.06.1994r. „o własności lokali”. Ustawa ta w sposób kompleksowy reguluje problematykę własności lokali, określa przedmiot i sposób jej ustanowienia, prawa i obowiązki właścicieli oraz zarząd nieruchomością wspólną. Ustawa ta to lex specialis w stosunku do k.c.

Nieruchomością lokalową może być jedynie lokal samodzielny tzn. wydzielona w obrębie budynku trwałymi ścianami izba lub zespół izb i pomieszczeń, które tworzą lokal umożliwiający spełnienie w jego granicach wszystkich podstawowych czynności związanych z jego aktualnym przeznaczeniem. Może to być lokal mieszkaniowy, użytkowy, garaż. Do samodzielnego lokalu mogą być zaliczone jako jego części składowe: piwnica, strych, magazyn.

Nieruchomość wspólna to grunt oraz wszelkie części budynku i inne urządzenia znajdujące się zarówno w budynku jak i na gruncie (pn. studnia), które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali. Właścicielom odrębnych lokali przysługuje do nieruchomości wspólnej prawo współwłasności w częściach ułamkowych (wielkość udziału to stosunek powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni użytkowej budynku).

Współwłasność nieruchomości wspólnej tzw. współwłasność przymusowa charakteryzuje się tym, że udział w nie jest prawem związanym z własnością poszczególnych lokali oraz że nie można żądać jej zniesienia dopóki trwa odrębna własność lokali.

Wspólnota mieszkaniowa

Ogół właścicieli lokali wchodzących w skład określonej nieruchomości tworzy z mocy samego prawa wspólnotę mieszkaniową (nie ma ona osobowości prawnej, ale może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną).

Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa, a każdy właściciel lokalu w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości.

Sposoby ustanowienia własności lokali:

1. umowny sposób ustanowienia własności lokali- stronami umowy o ustanowienie własności lokali mogą być współwłaściciele nieruchomości lub właściciel nieruchomości i nabywca lokalu.

• na skutek umowy pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości dochodzi do wygaśnięcia współwłasności w częściach ułamkowych, a współwłaściciele stają się wyłącznymi właścicielami wyodrębnionych lokali

• ustanowienie własności lokalu na podstawie umowy pomiędzy właścicielem a nabywcą połączone jest z przeniesieniem własności wyodrębnionego lokalu na nabywcę w drodze sprzedaży, darowizny, zamiany

Aby umowa była ważna niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego oraz dokonanie wpisu w zakładanej dla lokalu księdze wieczystej.

2. wyodrębnienie własności lokali na skutek jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości- właściciel nieruchomości może wyodrębnić własność lokalu lub większej liczby lokali dla siebie, bez jednoczesnego przeniesienia ich na rzecz osób trzecich (oświadczenie w formie aktu notarialnego, wpis do księgi wieczystej)

3. ustanowienie własności lokali w orzeczeniu sądu- następuje na podstawie orzeczenia sądu wydanego w postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości, o dziale spadku lub o podziale majątku wspólnego małżonków (wpis do księgi wieczystej)

4. powstanie własności lokali na podst. przepisów ustawy- prawo spółdzielcze- w razie zakończenia, likwidacji lub postępowania upadłościowego spółdzielni, własnościowe prawa do lokali przekształcają się z mocy prawa w odrębną własność lokali, chyba że nabywcą budynku jest inna spółdzielnia mieszkaniowa. Spółdzielnia mieszkaniowa może budować domy mieszkaniowe w celu ustanowienia w nich dla członków odrębnej własności lokali (po wybudowaniu spółdzielnia zamienia z członkami umowy w celu ustanowienia własności lokali)

5. nabycie własności lokali w drodze zasiedzenia

Prawa i obowiązki właścicieli lokali:

1. właściciel lokalu może korzystać z lokalu i rozporządzać nim, może korzystać z nieruchomości wspólnej oraz pobierać pożytki

2. właściciel ponosi wydatki związane z utrzymaniem lokalu, pokrywa koszty zarządu nieruchomością wspólną (remonty, ubezpieczenia, podatki)

Właściciele lokali mogą w umowie określić sposób zarządu nieruchomością wspólną, w szczególności mogą powierzyć zarząd osobie fizycznej lub prawnej (np. wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu).

Ustawa o własności lokali przewiduje 2 sposoby sprawowania zarządu w zależności od wielkości wspólnoty:

1. do 10 lokali- obowiązują przepisy dot. współwłasności, zarząd sprawowany jest bezpośrednio przez samych właścicieli

2. powyżej 10 lokali- ustawodawca zobowiązuje właścicieli do podjęcia uchwały o wyborze zarządu

Ochrona własności

Przez ochronę własności rozumie się system roszczeń jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa własności. Należą do nich przede wszystkim następujące roszczenia:

1. windykacyjne i negatoryjne

2. uzupełniające

3. o rozliczenie nakładów z osobami władającymi cudzą rzeczą

Procesową formą dochodzenia tych roszczeń są powództwa np. powództwo windykacyjne i negatoryjne. Specjalnym środkiem ochrony własności jest tzw. powództwo o ustalenie prawa.

1) roszczenie windykacyjne i negatoryjne

O powstaniu tych roszczeń decyduje sam fakt prawa własności

Roszczenie windykacyjne

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela 8uprawnienie do władania rzeczą. Aby można mówić o roszczeniu windykacyjnym muszą zaistnieć łącznie 2 elementy:

1. musi to być roszczenie o wydanie rzeczy

2. musi wynikać z prawa własności

Wydania rzeczy może domagać się tylko właściciel lub współwłaściciel. Może on żądać wydania rzeczy do rąk własnych lub osoby uprawnionej. Osoba, przeciwko której wystąpiono z roszczeniem windykacyjnym może:

1. zaprzeczyć prawu własności żądającego wydanie rzeczy

2. podnieść zarzut braku legitymacji biernej po jej stronie (twierdząc że rzecz jest w jego władaniu)

3. zarzucić, że właściciel wykonuje swe prawo sprzecznie z zasadami współżycia społ.

4. podnieść zarzut hamujący, gdy pozwanemu przysługuje skuteczne wobec właściciela prawo do władania rzeczą np. użytkowanie, dzierżawa

Roszczenie windykacyjne nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy nieruchomości. Termin przedawnienia roszczenia windykacyjnego dot. rzeczy ruchomej wynosi 10 lat.

Roszczenie negatoryjne

Jest to roszczenie właściciela przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Roszczenie to powstaje np. gdy osoba nieuprawniona przejeżdża przez nieruchomość właściciela, wpędza na nią bydło, odprowadza ścieki itp.

Właściciel może żądać:

1. przywrócenia stanu zgodnego z prawem

2. zaniechania naruszeń

W zależności negatoryjne nie ulega przedawnieniu, gdy dotyczy nieruchomości, natomiast gdy dotyczy rzeczy ruchomej termin przedawnienia wynosi 10 lat.

Roszczenia uzupełniające

Samo roszczenie o wydanie rzeczy nie wyrównuje właścicielowi strat poniesionych w okresie, kiedy był on pozbawiony posiadania rzeczy. Uszczerbek ten mogą wyrównać roszczenia uzupełniające, do których zalicza się:

1. roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

2. roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości)

3. roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą.

Roszczenia te mogą uzupełniać roszczenie windykacyjne, ale też mogą być dochodzone oddzielnie.

Powstanie roszczeń uzupełniających oraz ich zakres zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, ma więc charakter charakter subiektywny.

Ustawodawca wyróżnia 3 sytuacje:

1. gdy posiadacz jest w dobrej wierze- roszczenia uzupełniające dla właściciela nie powstają

2. gdy posiadacz jest w złej wierze zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także powinien zwrócić pobrane pożytki lub ich równowartość, odpowiedzialny jest również za pogorszenie lub utratę rzeczy

3. inaczej przedstawia się sytuacja posiadacza w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Od tej chwili ustawodawca zrównuje go z posiadaczem w złej wierze (z tym że nie musi zwracać pożytków, a za zużycie, utratę lub pogorszenie rzeczy odpowiada tylko wtedy, gdy doszło do tego z jego winy)

Roszczenia uzupełniające przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Roszczenia z tytułu nakładów z osobami władającymi cudzą rzeczą

Mieszczą się w zakresie ochrony własności: chronią one również właściciela rzeczy, aby nie został on nadmiernie obciążony z tytułu nakładów, jakich osoba władająca rzeczą na niej dokonała. Zasadą jest, że właściciel jest obowiązany zwrócić nakłady posiadaczowi, zakres tego obowiązku zależy jednak od dobrej lub złej wiary posiadacza oraz od rodzaju nakładów.

Rodzaje nakładów:

1. nakłady konieczne- ich celem jest utrzymanie rzeczy w należytym stanie np. remonty budynków, nawożenie gruntu

2. inne nakłady- których celem jest ulepszenie rzeczy, nakłady użyteczne, nakłady zbytkowne

Zakres roszczeń o zwrot nakładów:

1. posiadacz w dobrej wierze- może żądać od właściciela zwrotu nakładów koniecznych, o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które uzyskał, a zwrotu innych nakładów tylko wtedy, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

2. posiadacz w złej wierze- może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogacałby się bezpodstawnie jego kosztem. Zwrot nakładów może nastąpić bądź przez zabranie przez posiadacza przedmiotów, które połączył z rzeczą, bądź przez zapłatę na jego rzecz przez właściciela pieniężnej równowartości nakładów. W jakiej formie dochodzi do rozliczenia zależy od woli posiadacza (gdy jest on w dobrej wierze), w pozostałych przypadkach decydująca jest wola właściciela. Roszczenia z tytułu nakładów przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Roszczenie o wykup

Nakłady poczynione na cudzy grunt mogą być różne. Mogą polegać na wzniesieniu na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynku lub innego urządzenia, których wartość jest znaczna. W myśl zasady superficies solo cedit wzniesiony na cudzym gruncie budynek lub urządzenie staje się częścią składową nieruchomości gruntowej i jako jej części składowe są własnością właściciela nieruchomości. Właściciela gruntu może nie stać na zwrot pieniężnej równowartości budynków lub innych urządzeń osobie, która je wzniosła, a przywrócenie stanu poprzedniego przez rozbiórkę budowli i zabranie nakładów w naturze jest sprzeczne z interesem społ.-gosp. W związku z tym ustawodawca przewidział inny, od rozliczenia pieniężnego i zabrania rzeczy w naturze, sposób rozliczenia nakładów w sytuacji wzniesienia budynku lub innego urządzenia na cudzym gruncie, przyznając zainteresowanym osobom roszczenie o wykup działki.

Własność zajętej pod budowę nieruchomości gruntowej przechodzi na osobę, która wzniosła budynek lub inne urządzenie z momentem zrealizowania roszczenia.

Roszczenie o wykup działki dotyczy zarówno posiadacza jak i właściciela:

1. roszczenie posiadacza o wykup działki- przysługuje o ile spełnione będą warunki:

1. posiadanie samoistne (posiadacz, który włada rzeczą jak właściciel)

2. dobra wiara posiadacza (jest przekonany, przysługuje mu pr. własności do gruntu)

3. wzniesienie sztucznej konstrukcji

4. wartość wzniesionego budynku znacznie przekracza wartość działki

2) roszczenie właściciela o wykup działki

właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przekraczającej znacznie wartość zajętej na ten cel działki może wystąpić z żądaniem, aby ten kto wzniósł budynek nabył od niego prawo własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Dla powstania roszczenia właściciela nie jest istotne czy osoba, która wzniosła budynek jest posiadaczem i czy jest w dobrej wierze.

Przeniesienie własności następuje odpłatnie za zapłatę ceny rynkowej obowiązującej w obrocie na danym terenie. Do realizacji roszczenia o wykup działki dochodzi się bądź przez zawarcie umowy o przeniesienie własności, bądź z mocy orzeczenia sądowego.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

Instytucja użytkowania wieczystego powstała jako prawna forma umożliwiająca korzystanie z gruntów państwowych przez osoby fizyczne i niepaństwowe osoby prawne w celu rozwoju budownictwa mieszkalnego w miastach.

Użytkowanie wieczyste jako prawo rzeczowe stanowi kategorię pośrednią między prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Przepisy dotyczą wprost użytkowania wieczystego znajdują się w k.c. (art.232-243) oraz w ustawie z dn.19.04.1985 o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

Podmioty użytkowania wieczystego

Podmiotami użytkowania wieczystego zg. z art.232$1 k.c. mogą być osoby fizyczne i osoby prawne bez żadnych ograniczeń. Nabywcę wyłania się w drodze przetargu.

Przedmiot użytkowania wieczystego

Przedmiot użytkowania wieczystego stanowią grunty Skarbu Państwa położone w granicach administracyjnych miast lub osiedli oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta lub osiedla i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a takie grunty będące własnością gmin lub ich związków. Inne grunty Skarbu Państwa mogą być przedmiotem użytkowania wieczystego na mocy przepisów szczególnych.

Powstanie użytkowania wieczystego

Do ustanawiania użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości. Do jego powstania dochodzi więc w drodze umowy między właścicielem nieruchomości (Skarbem Państwa o gminą) a osobą fizyczną lub prawną, zawartej w formie aktu notarialnego. Czynność ta wymaga wpisu do księgi wieczystej. Jest możliwe nabycie użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie użytkowania wieczystego, które zostało już ustanowione na rzecz innego przedmiotu.

Treść i wykonywanie użytkowania wieczystego

Treść użytkowania wieczystego określa art.233 k.c., który stanowi, że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społ. oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gminy w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób oraz może w tych samych granicach swoim prawem rozporządzać.

W umowie użytk0ownik wieczysty jest zobowiązany do wykorzystania otrzymanego gruntu w ściśle określony sposób np. do wybudowania budynku mieszkalnego.

Użytkownikowi wieczystemu przysługują 2 uprawnienia:

1. do korzystania z nieruchomości w sposób określony w umowie

2. do rozporządzania swoim prawem (czyli możliwość przeniesienia swojego prawa na inną osobę w formie aktu notarialnego i wpis do księgi wieczystej). Rozporządzanie obejmuje również obciążanie tego prawa niektórymi ograniczonymi prawami rzeczowymi np. hipoteką.

Prawem użytkowania wieczystego można rozporządzać e testamencie, gdyż jest to prawo dziedziczne. Użytkownik wieczysty może zrzec się swojego prawa.

Prawo użytkowania wieczystego jest prawem terminowym, gdyż można je ustanowić tylko na z góry określony czas.

Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na okres 99 lat. W przypadkach wyjątkowych dopuszczalne jest oddanie gruntu na czas krótszy, co najmniej na lat 40. Użytkowanie wieczyste może też trwać dłużej, istnieje możliwość jego przedłużenia.

Użytkowanie wieczyste jest prawem odpłatnym. Użytkownik wieczysty uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną, która jest zmienna i zależy od stanu cennika.

Nieodpłatnie grunty SP lub gmin mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fiz. Lub prawnym tylko na działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową i wychowawczą itp. Jeżeli chodzi o budynki i inne urządzenia istniejące na gruncie SP lub gminy w chwili ustanowienia użytkowania wieczystego, to wraz z oddaniem gruntu w u.w następuje przeniesienie własności tych budynków i innych urządzeń na użytkownika wieczystego w drodze umowy sprzedaży. Budynki i urządzenia wzniesione przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym mu w użytkowanie wieczyste stanowią jego własność (są odrębnymi od gruntu nieruchomościami budynkowymi- wyjątek od zasady superficies solo cedit)

Przysługująca użytkownikowi wieczystemu własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z u.w, co oznacza, że nie można przenieść użytkowania wieczystego bez przeniesienia własności budynków, ani własności budynków bez przeniesienia użytkowania wieczystego.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego

Przyczyny wygaśnięcia użytkowania wieczystego:

1. upływ czasu, na który użytkowanie wieczyste zostało ustanowione

2. rozwiązanie przez strony umowy o oddanie terenu w użytkowanie wieczyste

3. zrzeczenie się użytkowania wieczystego

4. konfuzja- przejście użytkownika wieczystego na właściciela np. w drodze dziedziczenia na rzecz SP

5. rozwiązanie umowy o ustanowieniu użytkowania wieczystego z powodu jej nienależytego wykonywania przez użytkownika jeżeli np. użytkownik nie wzniósł budynków lub urządzeń do czego był zobowiązany w umowie

6. wywłaszczenie

Skutki wygaśnięcia użytkowania wieczystego

Jednocześnie z wygaśnięciem użytkowania wieczystego gasną ustanowione na nim obciążenia oraz prawo własności budynków i innych urządzeń, gdyż jako prawo związane z użytkowaniem wieczystym dzieli jego los.

W takim przypadku użytkownik może domagać się wynagrodzenia za wzniesienie przez siebie zgodnie z umową budynki i inne urządzenia. Za budynki i inne urządzenia wzniesione samowolnie wynagrodzenie się nie należy.

Przedawnienie roszczeń z tytułu użytkowania wieczystego

Roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu używanego gruntu jak również roszczenia właściciela o naprawienie szkód przedawniają się z upływem 3 lat od dnia zwrotu użytkowanego gruntu.

Nie przedawnia się natomiast roszczenie właściciela o wydanie gruntu, co do którego wieczyste użytkowanie wygasło, jako że roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości nie ulega przedawnieniu.

PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE

Prawa rzeczowe ograniczone zapewniają osobie której przysługują jedynie ograniczony zakres uprawnień względem rzeczy.

Lista praw rzeczowych ograniczonych.

W prawie rzeczowym obowiązuje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych. Zgodnie z art.244 k.c. prawami rzeczowymi ograniczonymi są:

1. użytkowanie

2. służebność kodeks cywilny

3. zastaw

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. hipoteka- ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 1982r.

Przedmiot praw rzeczowych ograniczonych

Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są w zasadzie rzeczy, a wyjątkowo- jak przy użytkowaniu, zastawie i hipotece- także prawa.

Niektóre ograniczone prawa rzeczowe obciążają wyłącznie rzeczy ruchome (zastaw), inne wyłącznie nieruchomości (hipoteka, służebności; trzy prawa do lokali spółdzielczych), jeszcze inne zarówno jedne jak i drugie (użytkowanie).

Podział praw rzeczowych ograniczonych

1. ze względu na treść:

1. takie, które polegają na korzystaniu z rzeczy cudzej oraz zapewniają uprawnionemu władanie nią (użytkowanie, służebności, własnościowe spół.pr. do lokalu mieszkan., spółdz. Pr. do lokalu użytk., prawo do domu jednorodz.)

2. takie, które ograniczają się do zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy i możności zaspokojenia z tej rzeczy (hipoteka, zastaw)

2. ze względu na samodzielność:

1. prawa samoistne, niezależne od istnienia innego prawa (użytkowanie, służebności, 3 pr. spółdzielcze)

2. prawa akcesoryjne, których byt zależy od istnienia prawa podstawowego, z którym są związane (hipoteka, zastaw- związane z wierzytelnością)

Powstanie praw rzeczowych ograniczonych

Ograniczone prawa rzeczowe powstają:

1. w drodze umowy właściciela rzeczy z nabywcą ograniczonego prawa rzeczowego (ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego)

2. na podstawie orzeczenia sądowego np. służebność drogi koniecznej

3. w wyniku zasiedzenia

Zasada pierwszeństwa praw rzeczy ograniczonych

Na jednej rzeczy lub prawie może ciążyć więcej niż jedno ograniczone prawo rzeczowe tego samego lub innego rodzaju. W takiej sytuacji może dojść do kolizji ograniczonych praw rzeczowych. Dla uniknięcia lub złagodzenia tej kolizji ustawodawca wprowadził zasadę pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. Najpierw podlega realizacji prawo, któremu służy pierwszeństwo, a dopiero gdy jest to możliwe prawo nie mające pierwszeństwa. Jeżeli uszczerbek nie grozi, obydwa prawa mogą być równocześnie wykonywane. Gdy chodzi o prawa na nieruchomości, które mają księgę wieczystą to w wypadku zbiegu prawa wpisanego w księdze wieczystej z prawem nie wpisanym, pierwszeństwo przysługuje prawu wpisanemu, bez względu na czas jego powstania.

Gdy zachodzi zbieg praw wpisanych do k.w. o pierwszeństwie decyduje dzień złożenia wniosku o wpis.

Zmiana treści i przeniesienie ograniczonych praw rzeczowych

Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa zawarta między osobą, której to prawo przysługuje a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo jest w księdze wieczystej ujawnione- wpis do księgi.

Prawa rzeczowe ograniczone mogą być przenoszone w drodze umowy na inną osobę z wyjątkiem: użytkowania i służebności osobistych, które to prawa s niezbywalne.

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych

Przyczyny:

1. tzw. zniesienie prawa rzeczowego ograniczonego- dochodzi do wygaśnięcia w drodze jednostronnego oświadczenia uprawnionego o zrzeczeniu się prawa złożonego właścicielowi rzeczy obciążonej

2. tzw. konfuzja- gdy prawo rzeczowe ogr. Przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej lub ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej

3. upływ czasu- prawo wygasa z upływem czasu na jaki zostało ustanowione

4. niewykonywanie użytkowania lub służebności przez okres 10 lat

5. orzeczenie sądu znoszące służebność

6. decyzja adm. o wygaśnięciu prawa rzeczowego ogr. np. w trybie wywłaszczenia

Ochrona ograniczonych praw rzeczowych

Stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. Ochrona odnosi się do tych praw rzeczowych ograniczonych, które polegają na władaniu rzeczą.

Uprawniony może wystąpić z roszczeniem o wydanie rzeczy lub o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń zarówno przeciwko osobie trzeciej jak i właścicielowi rzeczy obciążonej.

UŻYTKOWANIE

Definicję użytkowania zawiera art.252 k.c. który stanowi, że rzecz można obciążyć prawem do jej używania i pobierania pożytków (użytkowanie).

Na treść tego prawa składają się 2 uprawnienia:

1. prawo do używania rzeczy

2. prawo do pobierania pożytków

Korzystając z rzeczy cudzej użytkownik ma obowiązek przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki.

Przedmiot użytkowania

Przedmiotem użytkowania może być rzecz (nieruchomości, rzecz ruchoma). Użytkowanie obciąża rzecz razem z jej częściami składowymi oraz przynależnościami.

Przedmiotem tego prawa mogą być rzeczy niezużywalne- wyjątek- art.264 k.c.-jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze, użytkownik staje się ich właścicielem, po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu zgodnie z przepisami o zwrocie pożyczki- jest to tzw. użytkowanie nieprawidłowe.

Przedmiotem użytkowania mogą być takie prawa (tylko prawa zbywalne) np. udział we współwłasności, spółdzielcze prawo do lokalu, wierzytelności. Użytkowanie jest ukształtowane jako prawo związane z osobą użytkownika, jest więc prawem niezbywalnym, z tym, że użytkownik może wykonywać swoje prawo przez osoby trzecie np. dzierżawcę. Użytkowanie może być ustanowione jako prawo terminowe, bądź bezterminowe, odpłatne jak i bez wynagrodzenia.

Najczęstszym sposobem powstania użytkowania jest umowa właściciela rzeczy z przyszłym użytkownikiem. Użytkowania nie można nabyć w drodze zasiedzenia. Użytkowanie wygasa z tych samych przyczyn jakie zostały przewidziane dla wszystkich ograniczonych praw rzeczowych.

1. użytkowanie przez osoby fizyczne- ma na celu zaspokojenie potrzeb osobistych użytkownika i jego osób bliskich. Spełnia więc funkcję alimentacyjną. Mając na uwadze ochronę interesów właściciela ustawodawca ograniczył uprawnienia użytkownika (musi zachować rzecz w niezmiennym stanie, nie może na użytkowanym gruncie wznosić budynków).

Użytkowanie przez osoby fizyczne jest pr. terminowym, gdyż trwa przez czas na który zostało ustanowione i wygasa najpóźniej z chwilą śmierci użytkownika. Jako prawo związane ściśle z osobą użytkownika nie wchodzi w skład spadku i nie przechodzi na spadkobierców.

2. użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

spółdzielnia produkcyjna może zmienić przeznaczenie użytkowanych przez siebie gruntów albo naruszyć ich substancję- takie uprawnienie jest konieczne dla prowadzenia prawidłowej gospodarki. Budynki wzniesione na gruncie użytkowanym przez Rolniczą spółdzielnię Produkcyjną stanowią własność spółdzielni (odrębne od gruntu nieruchomości). Użytkowanie to jest prawem niezbywalnym i wygasa najpóźniej wraz z likwidacją spółdzielni.

3. inne wypadki użytkowania- użytkowanie przez osoby prawne (art.284 k.c.)- przepisy ogólne o użytkowaniu oraz odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne

SŁUŻEBNOŚCI

Służebność jest prawem rzeczowym ograniczonym, zapewniającym korzystanie z cudzej nieruchomości w ograniczonym zakresie.

Kodeks cywilny normuje 2 rodzaje służebności:

1. gruntowe

2. osobiste

I służebność gruntowa- art.285$1 k.c

Zgodnie z tym przepisem treść służebności gruntowej może polegać:

1. bądź na korzystaniu w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej przez właściciela nieruchomości władnącej

2. bądź na ograniczeniu właściciela nieruchomości obciążonej w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań

3. bądź na zakazie wykonywania przez właściciela nieruchomości władnącej przysługujących mu na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności

Nieruchomość władnąca- to nieruchomość na korzyść której służebność jest

ustanowiona

Nieruchomość obciążona- to nieruchomość, której kosztem do tego doszło

Służebność gruntowa powinna być zawsze wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.

Rodzaje służebności gruntowych:

1. służebność czynna- uprawniony właściciel może czynnie korzystać z nieruchomości innego właściciela (służebność drogowa, czerpania wody, wypasu bydła)

2. służebność bierna- gdy uprawniony właściciel nie czyni niczego, a jego korzyść polega na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej nie wykonuje określonych uprawnień wchodzących w zakres jego prawa własności w stosunku do własnej nieruchomości (np. zakaz budowy ponad pewną wysokość)

Do powstania służebności gruntowych dochodzi w szczególności na podstawie:

1. czynności prawnej

2. orzeczenia sądowego

3. orzeczenia admin.

4. w drodze zasiedzenia

II służebność osobista- art.296 k.c.

W myśl tego artykułu nieruchomość osobista to taka, którą można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada służebności gruntowej. Do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych z zachowaniem przepisów regulujących służebności osobiste. Podobnie jak służebność gruntowa, sł. osob. obciąża nieruchomość i może być służebnością czynną lub bierną. Inna jest jednak osoba uprawniona, którą przy służebnościach gruntowych jest właściciel nieruchomości władnącej, zaś w wypadku służebności osobistej określona osoba fizyczna (nie może nią być osoba prawna). O zakresie służebności osobistej i sposobie jej wykonywania decydują przede wszystkim osobiste potrzeby uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społ. i zwyczajów miejscowych.

Służebność osobista jako prawo związane z określoną osobą wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego. W związku z tym, że służebność osobista zaspokaja potrzeby konkretnej osoby jest ona niezbywalna i nie można przenieść uprawnienia do jej wykonywania. Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień wykonując swoje prawo właściciel nieruchomości obciążonej może wystąpić o zamianę służebności na rentę. Służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenia.

Służebność mieszkania

Szczególnym rodzajem służebności osobistej jest służebność mieszkania. Treść jej polega na tym, że uprawnionemu przysługuje prawo zamieszkania w cudzej nieruchomości. Uprawniony może zajmować cały budynek, jego część lub zamieszkiwać wspólnie w mieszkaniu właściciela nieruchomości, może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców. Mający służebność mieszkania może wspólnie zamieszkiwać z małżonkiem i małoletnimi dziećmi, a z innymi osobami tylko wtedy, gdy są one przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci wspólnie zamieszkujące z uprawnionym mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności.

Służebność mieszkaniowa wygasa tak jak każda służebność osobista z chwilą śmierci uprawnionego. Można się jednak umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkom.

Służebność gruntowa obciążając nieruchomość zwiększa gospodarczą użyteczność innej nieruchomości, natomiast służebność osobista zaspokaja osobiste potrzeby uprawnionego i określa się ją jako prawo o charakterze alimentacyjnym w szerokim tego słowa znaczeniu.

SPÓŁDZIELCZE OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

Według art.244 k.c. ograniczonymi prawami rzeczowymi są następujące spółdzielcze prawa do lokali:

1. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

2. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

3. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

1) Własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego

Jest prawem związanym z członkostwem w spółdzielni (przysługuje tylko członkom spółdzielni). Przysługiwać może osobie fizycznej, a gdy statut spółdzielni tak stanowi również osobie prawnej. Może należeć do jednej osoby albo do małżonków. Prawo to powstaje na podstawie przydziału. Uprzednio osoba zainteresowana powinna uzyskać członkostwo i wnieść wkład budowlany. Spółdzielcze prawo do lokalu powstaje na podstawie umowy zawartej przez członka ze spółdzielnią.

Na treść właściwego prawa do lokalu mieszkalnego składają się 2 atrybuty:

1. uprawnienie członka spółdzielni do korzystania z lokalu mieszkalnego

2. uprawnienie do rozporządzania swoim prawem (poprzez zbycie lub jego obciążenie np. użytkowaniem lub hipoteką)

Uprawnienia te podlegają pewnym ograniczeniom. Korzystanie przez członka z lokalu jest uwarunkowane jego przeznaczeniem. Z ważnych powodów członek może za zgodą spółdzielni lokal swój wynająć lub oddać w bezpłatne używanie. Skuteczność rozporządzenia wł.sp.pr. do lokalu przez członka uzależniona jest od uzyskania przez nabywcę członkostwa w spółdzielni. Jest to prawo dziedziczne, a spadkobierca aby je zachować powinien uzyskać członkostwo w spółdzielni.

Jako prawo zbywalne podlega egzekucji za długi członka. Przyczyny wygaśnięcia własnościowego pr. do lokalu mieszkalnego:

1. ustanie członkostwa (w razie śmierci, wystąpienie członka, wykluczenie lub wykreślenie z listy członkowskiej)

2. podjęcia przez spółdzielnię uchwały o wygaśnięciu prawa do lokalu (gdy po ustaniu małżeństwa małżonkowie nie zawiadomią spółdzielni któremu z nich przypadło to prawo)

3. likwidacja spółdzielni (wtedy pr. do lokali przekształcają się w odrębne własności lokali)

2) Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

Na treść tego prawa składają się 2 uprawnienia:

1. prawo do używania lokalu zgodnie z jego przeznaczeniem

2. uprawnienie do rozporządzania tym prawem

Prawo to jest prawem dziedzicznym i podlega egzekucji za długi członka. Wygasa na skutek ustania członkostwa, podjęcia przez spółdzielnię uchwały o wygaśnięciu prawa i likwidacji spółdzielni.

3) Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

Spółdzielnia może budować domy jednorodzinne w celu przeniesienia ich własności na członka. Domem jednorodzinnym jest zarówno dom wolnostojący jak i samodzielna część domu bliźniaczego lub szeregowego. Spółdzielnia może dokonać przydziału określonych działek i przyszłych domów już z chwilą gdy jest możliwe ich oznaczenie. Z tym momentem powstaje prawo do domu jednorodzinnego w spółdz. mieszk. (prawo niezbywalne, natomiast przechodzi na spadkobierców w razie śmierci członka spółdzielni). Gdy członek zamieszka w przydzielonym domu, prawo to staje się prawem pełnym.

Na treść tego prawa składają się 2 atrybuty:

1. uprawnienie do korzystania z domu

2. uprawnienie do rozporządzania tym prawem

Jest to prawo dziedziczne i podlega egzekucji za długi członka. Po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i przyjęciu zobowiązań spółdzielni przez członków, spółdzielnia przenosi na nich własność przydzielonych domów wraz z prawem do działki. W następstwie tego prawo do domu jednorodzinnego w spółdz. mieszk. będące ograniczonym prawem rzeczowym wygasa, a powstaje prawo własności do domu jednorodzinnego.

HIPOTEKA

Hipoteka jest podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Jest prawem rzeczowym akcesoryjnym, co oznacza, że nie może powstać bez wierzytelności, nie może być z niej przeniesiona, a wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki. Hipotekę regulują przepisy zawarte w ustawie z 6.07.1982r. o księgach wieczystych i hipotece.

Pojęcie i treść hipoteki

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jak z tego wynika hipoteka daje wierzycielowi możliwość zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej. Nie uprawnia go natomiast do korzystania z nieruchomości, nie ogranicza też właściciela w prawie zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki:

1. pierwszeństwo zaspoko0jenia z nieruchomości

2. skuteczność obciążenia względem każdego właściciela nieruchomości

Ochrona hipoteki

Obciążenie nieruchomości hipoteką powoduje, że właściciel nieruchomości nie może dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby spowodować zmniejszenie wartości nieruchomości poniżej zabezpieczonej wierzytelności. Wierzycielowi hipotecznemu przysługują uprawnienia składające się na ochronę hipoteki, a dające możność przeciwdziałania dewastacji nieruchomości przez właściciela. Jeżeli właściciel nie zastosuje się do żądań wierzyciela może on wystąpić o niezwłoczne zaspokojenie z nieruchomości obciążonej chociażby wierzytelność nie była jeszcze wymagalna.

Przedmiot hipoteki

Zasadą jest, że hipoteką mogą być obciążone tylko te przedmioty, co do których ustawa wyraźnie tak stanowi. Przedmiotem hipoteki może być:

1. nieruchomość (podstawowy przedmiot hipoteki)

2. udział współwłaściciela we własności nieruchomości

3. użytkowanie wieczyste

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. wierzytelność zabezpieczona hipoteką

Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w ściśle oznaczonej sumie pieniężnej. Hipoteka zabezpiecza przede wszystkim wierzytelność już istniejącą, ale w drodze wyjątku może zabezpieczać także wierzytelność przyszłą lub warunkową.

Rodzaje hipoteki

1. hipoteka umowna (zwykła)- służy uzyskaniu i zabezpieczeniu kredytu. Powstaje na podstawie umowy zawartej przez wierzyciela z właścicielem nieruchomości lub z innym uprawnionym (inne prawo niż nieruchomość), w formie aktu notarialnego (oświadczenie właściciela). Niekiedy jest wpis do księgi wieczystej.

2. hipoteka przymusowa- ma zabezpieczać egzekucję wierzytelności już istniejącej. Ustanawia się ją najczęściej wbrew woli dłużnika, któremu przysługuje prawo własności nieruchomości lub inne prawo. Powstaje na podstawie tytułu wykonawczego (tytuł egzekucyjny) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Jest konieczny wpis do księgi wieczystej. Hipoteka przymusowa może mieć dwoisty charakter:

• hipoteka przymusowa zwykła- wpisana jest w księdze wieczystej na podstawie dokumentu stwierdzającego ostatecznie istnienie i wysokość wierzytelności (np. prawomocna orzeczenie sądu, ugoda zawarta przed sądem, ostateczne decyzje admin.)

• hipoteka kaucyjna- (nieprawomocne orzeczenie sądu, tymczasowe zarządzenie sądu zabezpieczające powództwo, postanowienie prokuratora)

3. hipoteka ustawowa- jest to hipoteka zabezpieczająca wierzytelność państwową i może powstać na podstawie przepisów szczególnych z mocy samego prawa. Dotyczy zobowiązań podatkowych (art.24 ustawy o zobowiązaniach podatkowych)- Skarbowi Państwa z tytułu ustalonych w decyzji zobowiązań podatkowych przypadających od właściciela nieruchomości przysługuje hipoteka ustawowa na tej nieruchomości. Hipoteka ustawowa charakteryzuje się tym, że powstaje z mocy samego prawa niezależnie od wpisu do księgi wieczystej, ma pierwszeństwo przed hipotekami umownymi i przymusowymi

4. hipoteka kaucyjna- szczególny rodzaj hipoteki (może powstać na podst. Umowy lub jako hipoteka przymusowa). W szczególności może zabezpieczać:

• wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego (należne w przyszłości alimenty, spłaty spadkowe, odszkodowania o nieustalonej wysokości)

• wierzytelności z dokumentów zbywalnych (z czeku lub weksla)

5. hipoteka łączna- powstaje z mocy samego prawa w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką. Tak powstała hipoteka obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział. Wierzyciel może żądać zaspokojenia całej wierzytelności z jednej z obciążonych nieruchomości, z każdej lub z niektórych z nich w dowolnych częściach.

Wygaśnięcie hipoteki

Najczęściej hipoteka wygasa wraz z wygaśnięciem wierzytelności, które następuje z różnych przyczyn (na skutek zapłaty, zwolnienia z długu). W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej np. pokwitować spłatę długu. Hipoteka wygasa też na skutek innych zdarzeń, gdy przewidują to przepisy szczególne:

• bezpodstawne wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej- po upływie 10 lat

• zniesienie hipoteki- wierzyciel zrzeka się jej

• konfuzja- wierzyciel nabywa nieruchomość obciążoną

• prawo przesuwania się hipoteki naprzód

ZASTAW

Zastaw jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego zadaniem jest zabezpieczenie wierzytelności. Zastaw jest prawem akcesoryjnym związanym z wierzytelnością, nie może bez niej powstać, przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem, określa się jako zastawnika, zaś właściciela, który obciążył swoją rzecz- zastawcą.

Zastaw służy zabezpieczeniu kredytów konsumpcyjnych (tradycyjny), natomiast przy kredytach zaciąganych na cele produkcyjne jest tzw. zastaw rejestrowy.

Treść zastawu

Na treść zastawu składają się 2 uprawnienia:

1. możliwość zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to kto jest jej właścicielem

2. pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi tj. tymi, którzy na zabezpieczenie swoich wierzytelności nie ustanowili zastawu.

Przedmiot zastawu

Przedmiotem zastawu mogą być:

1. rzeczy ruchome i ich części składowe, mające wartość majątkową i nie wyjęte z obrotu (gduż zaspokojenie wierzytelności następuje za sprzedaży rzeczy)

2. udział współwłaściciela rzeczy ruchomej

3. prawa zbywalne np. wierzytelności, obligacje, akcje

Zastaw może zabezpieczać zarówno wierzytelność o charakterze pieniężnym jak i niepieniężnym. W zasadzie ustanawia się dla zabezpieczenia wierzytelności już istniejących z tym, że istnieje możliwość ustanowienia zastawu w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

Rodzaje zastawu

1. zastaw umowny- powstaje na podstawie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem). Do ustanowienia zastawu umownego niezbędne jest wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

2. zastaw bankowy- zabezpiecza wierzytelność banku z tytułu udzielonych kredytów. Można go ustanowić w drodze umowy zawartej między bankiem a zastawcą na rzeczach ruchomych np. na środkach transportu, maszynach, surowcach. Umowa powinna być zawarta na piśmie (pod rygorem nieważności), określać przedmiot zastawu i być wpisana do rejestru zastawów zmiany.

3. zastaw ustawowy- powstaje na mocy szczególnych przepisów z mocy samego prawa np. zastaw przysługuje wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu (art.670)

Zastawca, który wydał rzecz zastawnikowi jest pozbawiony prawa korzystania z niej, może natomiast rzeczą rozporządzać i tego uprawnienia nie może być pozbawiony na podstawie umowy. Zastawcy, którego rzecz znajduje się u zastawnika przysługuje ochrona w razie, gdy rzecz zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie.

Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jednakże gdy rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien (jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej) pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności.

Realizacja wierzytelności zabezpieczonej zastawem polega na zaspokojeniu się wierzyciela z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy ruchomej zastawionej. Zasadą jest, że zaspokojenie zastawnika odbywa się na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (wyjątek- statuty instytucji kredytowych mogą wprowadzić inny tryb zaspokojenia zastawnika).

Wygaśnięcie zastawu

Zastaw wygasa z przyczyn przewidzianych dla wygaśnięcia praw rzeczowych ograniczonych. Ponadto przepisy o zastawie przewidują także inne przyczyny odnoszące się specjalnie do wygaśnięcia zastawu:

1. wygaśnięcie wierzytelności

2. przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem bez przeniesienia zastawu

3. zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawu

Po wygaśnięciu zastawu zastawnik zobowiązany jest wydać rzecz zastawcy.

POSIADANIE

Najogólniej posiadanie określa się jako faktyczne władztwo nad rzeczą. Może być ono związane z wykorzystaniem prawa np. prawo własności, ale może też być to władztwo nie związane z prawem np. rzeczą włada osoba nieuprawniona.

Pojęcie posiadania

Zgodnie z art.336 k.c. posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny) jak i ten kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Na posiadanie składają się więc 2 elementy:

1. fizyczny element posiadania (corpus)- oznacza stan faktyczny, polegający na możliwości korzystania z rzeczy w taki sposób jakby było do rzeczy określone prawo

2. psychiczny element posiadania (animus)- oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie

Od posiadania należy odróżnić dzierżenie. Ten kto faktycznie włada rzeczą za kogoś innego jest dzierżycielem. Dzierżyciel włada także rzeczą ale nie dla siebie, lecz w imieniu innej osoby (np. przedstawiciel ustawowy, pełnomocnik, zarządca).

Władztwo prekaryjne- występuje w sytuacjach, gdy jedna osoba kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi wyświadcza drugiej osobie przysułgę np. pozwala jej razem zamieszkać. Istotą tego władztwa jest to, że osoby te nie są związane żadnym węzłem prawnym (w każdej chwili może być odwołana zgoda na wykonywanie takiego władztwa).

Współposiadanie

Współposiadanie zachodzi, gdy posiadanie tej samej rzeczy jest wykonywane przez kilka osób. Współposiadacze władają rzeczą z wolą wykonywania wspólnego prawa dla siebie.

Podział współposiadania:

• takie, które wymagają zgodnego współposiadania wszystkich współposiadaczy (np. gospodarstwo rolne)

• takie, które takiego współposiadania nie wymaga (droga, studnia)

Rodzaje posiadania:

1. posiadanie samoistne- posiadacz włada rzeczą jak właściciel

2. posiadanie zależne- posiadacz, włada rzeczą w granicach innego prawa (najem, dzierżawa)

3. posiadanie prawne- odpowiadające prawu

4. posiadanie bezprawne- niezgodne z prawem (złodziej, paser)

5. posiadanie niewadliwe- gdy posiadacz nabywa je od dotychczasowego posiadacza albo e sposób pierwotny (rzecz niczyja)

6. posiadanie wadliwe- gdy zostało ono uzyskane samodzielnie, wbrew woli dotychczasowego posiadacza np. kradzież rzeczy

7. posiadanie w dobrej wierze- posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie jest usprawiedliwione okolicznościami (np. nabywca nieruchomości, który nie wie, że umowa zawarta w formie aktu notarialnego jest nieważna z powodu wady oświadczenia woli)

8. posiadanie w złej wierze- gdy posiadacz wie, że uprawnienie do władania rzeczą mu nie przysługuje, albo gdy brak takiej świadomości spowodowany jest niedbalstwem (złodziej).

Domniemania związane z posiadaniem

Z uwagi na złożony charakter posiadania trudno jest czasami ustalić czy władztwo nad rzeczą ma charakter posiadania, a jeśli tak, to czy jest zgodne z prawem czy bezprawne, samoistne czy zależne. Z tego powodu ustawodawca wprowadził system domniemań. Domniemania te może jednak obalić każdy zainteresowany wykazując przeciwne dane.

1. domniemanie posiadania samoistnego- domniemywa się że ten, kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym

2. domniemanie zgodności posiadania z prawem-z faktu posiadania wyprowadza się domniemanie że jest ono zgodne z prawem

3. domniemanie ciągłości posiadania- wystarczy wykazać wykonywanie posiadania w różnych momentach, by przyjąć ciągłość posiadania między tymi momentami (zasiedzenie)

4. domniemanie dobrej wiary posiadacza- wynika z art.7 k.c. o domniemaniu dobrej wiary. Artykuł ten stanowi, że w sytuacji gdy ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Nabycie i utrata posiadania

Nabyć posiadanie można w sposób pierwotny (gdy brak jest więzi między poprzednim a nowym posiadaczem) lub pochodny (gdy ta zależność istnieje). Nabyć posiadanie można osobiście lub za pośrednictwem innej osoby np. pełnomocnika.

1. pierwotne nabycie posiadania- polega ono na jednostronnym objęciu rzeczy w posiadanie z wolą wykonywania określonego prawa względem rzeczy. Następuje ono w wyniku objęcia rzeczy nie będącej w posiadaniu innej osoby albo poprzez pozbawienie innej osoby posiadania i zawładnięcie cudzą rzeczą przy użyciu siły, groźby, podstępu.

2. pochodne nabycie posiadania- może dojść w rezultacie przeniesienia posiadania przez dotychczasowego posiadacza na inną osobę. Przeniesienie posiadania następuje prze wydanie rzeczy (np. klucze do mieszkania)

3. dziedziczenie posiadania- na skutek przeniesienia posiadania na inną osobę lub gdy posiadacz został trwale pozbawiony władztwa nad rzeczą, bądź jego utrata nastąpiła w wyniku zużycia lub zniszczenia rzeczy.

Ochrona posiadania

Bezwzględny zakaz naruszania posiadania zastał wyrażony w art. 342 k.c., który stanowi, że nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. Chronione jest więc każde posiadanie i zakaz ten odnosi się do każdego, a więc nawet do właściciela, którego rzecz znajduje się w bezprawnym posiadaniu innej osoby. K.c. przewiduje ochronę posiadania przez samego posiadacza oraz ochronę w drodze sądowej.

1. ochrona własna posiadacza- jest dozwolona jedynie w granicach zakreślonych przez ustawę i może występować jako:

1. obrona konieczna- ma na celu zapobieżenie naruszania posiadania

2. dozwolona samopomoc- ma zapewnić przywrócenie już naruszonego posiadania

2. ochrona sądowa- w każdym wypadku naruszenia posiadania posiadacz może skorzystać z sądowej ochrony posesoryjnej i żądać przywrócenia stanu poprzedniego oraz zaniechania dalszych naruszeń.

Uprawnionym do wytoczenia powództwa jest zarówno posiadacz samoistny jak i zależny. Posiadacz może pozwać osobę, która naruszyła posiadanie, bądź osobę, na korzyść której naruszenie zostało dokonane lub obydwie te osoby łącznie. Roszczenie to może być dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia posiadani, po tym terminie roszczenie to wygasa. W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia.

Szczególnym roszczeniem posesoryjnym jest roszczenie o wstrzymanie budowy (posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa groziłaby naruszeniem posiadania albo wyrządzeniem szkody). Wstrzymania budowy posiadacz może żądać przed rozpoczęciem budowy lub w ciągu miesiąca od jej rozpoczęcia, po tym terminie roszczenie wygasa.

KSIĘGI WIECZYSTE

Księgi wieczyste są urzędowymi rejestrami mającymi za zadanie ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości, a także własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego i prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Jednakże nie są to rejestry tylko o charakterze ewidencyjnym, gdyż z wpisami w księdze wieczystej wiążą się skutki prawnomaterialne np. wpis do k.w. może być w określonych wypadkach konieczną przesłanką powstania prawa rzeczowego.

Księgi wieczyste unormowane są w ustawie z 6.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy te mają charakter proceduralny, gdy dotyczą zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych oraz charakter prawnomaterialny określając zasady ksiąg wieczystych.

Ustrój ksiąg wieczystych

Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejonowych.

Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia nieruchomości. Jeżeli nieruchomość położona jest na obszarach właściwości dwóch lub więcej sądów rejonowych- właściwy sąd do prowadzenia k.w. wyznacza prezes Sądu Wojewódzkiego, a jeżeli nieruchomość leży na obszarze właściwości dwóch lub więcej sądów wojew.- prezes Sądu Apelacyjnego.

Zasada powszechności ksiąg wieczystych

W naszym systemie nie została w pełni zrealizowana tzn. nie ma obowiązku zakładania i prowadzenia k.w. dla każdej nieruchomości, ustawodawca bowiem nie uzależnia w każdym wypadku powstania, zmiany czy też przeniesienia prawa rzeczowego od wpisu do k.w.

Realny system ksiąg wieczystych

Polega na tym, że odrębne księgi wieczyste zakłada się i prowadzi dla poszczególnych nieruchomości bez względu na osobę właściciela. Głównym prawem wpisanym do k.w. jest prawo własności. Inne prawa rzeczowe i osobiste są wpisane do k.w. jako pochodne od prawa własności (a także jedno ze spółdzielczych praw do lokali).

Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych

Księgi są jawne (powszechna dostępność do k.w., każdy może się z wpisami zapoznać i nikt nie może podnieść zarzutu powołując się na niezgodność wpisów w k.w.)

Treść i budowa księgi wieczystej

N treść księgi wieczystej składają się wpisy. Wpis jest określoną adnotacją w księdze wieczystej dokonaną na podstawie dokumentu np. aktu notarialnego. Jest jednocześnie wpis orzeczeniem merytorycznym co do istoty sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym . Ujawnia on w k.w. powstanie, przeniesienie, zmianę lub ustanie praw rzeczowych oraz wymienionych w art. 16 ustawy praw osobistych i roszczeń. Wpisem jest również wykreślenie.

Wpisy możemy podzielić na:

1. ostateczne- kończą postępowanie wieczystoksięgowe (np. wpis prawa własności)

2. tymczasowe- zabezpieczają wynik postępowania (wpis hipoteki przymusowej na podst. Tymczasowego zarządzenia sądu)

3. deklaratoryjne- ujawniają tylko stan prawny

4. konstytutywne- ich dokonanie jest warunkiem powstania, zmiany, wygaśnięcia albo przeniesienia prawa

Księga wieczysta prowadzona dla nieruchomości składa się z czterech działów:

1. dokonuje się oznaczenia nieruchomości oraz praw związanych z nieruchomością

2. wpisuje się osoby właściciela i użytkownika wieczystego

3. wpisy ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość, z wyjątkiem hipotek oraz wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością, a także wpisy innych praw i roszczeń

4. wpisuje się hipoteki, które (oprócz hipoteki ustawowej) nie mogą powstać bez wpisu do księgi wieczystej.

Prawnomaterialne zasady ksiąg wieczystych

Z wpisami do ksiąg wieczystych łączą się określone skutki prawne.

Skutki te ujmuje się w następujące zasady:

1. zasada wpisu- w naszym ustawodawstwie występuje w ograniczonym zakresie. Z reguły zmiany stanu prawnego nieruchomości następują niezależnie od wpisu w k.w. Tylko wyjątkowo, gdy przepis szczególny tak stanowi wpis jest konieczną przesłanką nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego:

1. powstania i przeniesienia użytkowania wieczystego

2. ustanowienia odrębnej własności lokali

3. ustanowienia hipoteki

4. przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli jest ono wpisane do księgi wieczystej

2) zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

Może się zdarzyć, że zaistnieje niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w k.w. a rzeczywistym stanem prawnym (np. jako właściciel nieruchomości jest uprawniony w k.w. nadal zbywca nieruchomości, a prawo nabywcy nie zostało w k.w. ujawnione).

W takiej sytuacji treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną wg księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publ. k.w.).

Zastosowanie rękojmi wiary publicznej k.w. ustawodawca uzależnia od spełnienia następujących przesłanek:

1. ochrona ta dotyczy przede wszystkim nabycia własności i innych praw rzeczowych, a także innych praw osobistych i roszczeń ujawnionych w k.w. (prawo dożywocia, najmu, dzierżawy)

2. ochronie tej podlega nabycie czynności prawnej, a nie nabycie w drodze dzierżenia ustawowego

3. chroni nabycie pod tytułem szczególnym (gdy przedmiotem nabycia jest określone prawo), a nie chroni nabywcy pod tytułem ogólnym )majątek jako całość w drodze testamentu)

4. odnosi się do nabycia odpłatnego

5. chroni nabywcę w dobrej wierze

3) Zasada domniemań związana z wpisem

1. prawo jawne z k.w. jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

2. prawo wykreślona z k.w. nie istnieje

4) Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi wieczystej

Oznacza, że ograniczone prawo rzeczowe ujawnione w k.w. ma pierwszeństwo przed prawem nie ujawnionym, (decyduje chwila złożenia wniosku o wpis w przypadku praw wpisanych).

5) Zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi wieczystej

W k.w. mogą być wpisane w celu zapewnienia szczególnej ochrony w razie zbycia lub obciążenia nieruchomości prawa osobiste i roszczenia:

1. prawo najmu lub dzierżawy, prawo pierwokupu, prawo dożywocia

2. roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych

3. roszczenia wynikające z określenia zarządu

Konsekwencję ujawnienia prawa osobistego lub roszczenia w k.w. jest to, że uzyskuje ono skuteczność względem praw nabytych po jego ujawnieniu.

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

Pojęcie prawa zobowiązań

Prawo zobowiązań reguluje stosunki majątkowe o charakterze względnym, z których wynikają prawa podmiotowe, skuteczne tylko między oznaczonymi podmiotami.

Funkcje prawa zobowiązań

Zasadnicza funkcja prawa zobowiązań polega na:

1. regulacji wymiany dóbr i usług między osobami fizycznymi oraz między osobami fizycznymi a prawnymi

2. mają na celu ochronę dóbr majątkowych i niemajątkowych podmiotów prawa

Źródła prawa zobowiązań

1) Kodeks cywilny (1.01.1965)- księga III art.353-921 k.c.

• ranga prawa zobowiązań zdecydowanie wzrosła w 1990r. w związku z rozpoczęciem procesu odbudowy w Polsce kapitalizmu- nowela k.c. z 28.04.1996r. weszła w życie 1.10.1990r.

• 1992r. projekt kolejnej nowelizacji k.c. (nie został uchwalony do 1995r.)

• akty normatywne rangi ustawowej: prawo wekslowe, prawa czekowe, prawo bankowe, ustawa o działalności ubezpieczeniowej, rozporządzenie Prezydenta o prawie upadłościowym i i prawo o postępowaniu układowym

• akty normatywne niższego rzędu- rozporządzenia wykonawcze RM i poszczególnych ministrów

• zwyczaj- za który uznaje się powszechnie stosowaną w określonym czasie i warunkach oraz w odniesieniu do pewnych stosunków społ. praktykę pewnego zachowania się

• orzecznictwo Izby Cywilnej

Zobowiązanie- stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami na mocy którego jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) określonego działania lub zaniechania (świadczenia), a dłużnik jest zobowiązany to świadczenie spełnić.

Wierzytelność- uprawnienie wierzyciela do domagania się spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Dług- obciążający dłużnika obowiąze4k spełnienia świadczenia.

Elementy zobowiązania:

• podmiot tego stosunku

• jego przedmiot

• treść

Podmiotem uprawnionym jest tu wierzyciel, podmiotem zobowiązanym jest dłużnik.

Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie tj. określone zachowanie się dłużnika, którego może domagać się wierzyciel.

Treścią zobowiązanego stosunku prawnego są uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika, są to zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży, zawierania umowy o dzieło, umowy sprzedaży itp. Poza tym stosunki zobowiązaniowe spełniają inne cele np.: z mocy art.415 k.c poszkodowany może domagać się naprawienia szkody wyrządzonej mu czynem niedozwolonym.

Uprawnienia wierzyciela:

1. wierzyciel może żądać od dłużnika zachowania się zgodnego z treścią zobowiązania- oznacza to, że wierzycielowi przysługuje swoiste prawo podmiotowe (wierzytelność), które kieruje się przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie (dłużnikowi) i tylko przez niego może być naruszone. Jeżeli już w chwili powstania zobowiązania zostaje w pełni zidentyfikowany dłużnik, a także samo świadczenie od samego początku jest ściśle oznaczone, to wierzytelność przyjmuje od początku postać roszczenia.

Roszczenia dzielą się na:

• roszczenia główne- uprawnienie do uzyskania świadczenia

- uprawnienie do uzyskania odszkodowania lub obok

świadczenia

• roszczenie uboczne- zwane też uprawnieniami uzupełniającymi (pomocniczymi) wobec uprawnień głównych np. roszczenie o odsetki, roszczenie od dłużnika wiadomości o przedmiocie świadczenia

2. uprawnienia wierzyciela zabezpieczone są sankcją przymusu państwowego- jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązania mimo nadejścia terminu spełnienia świadczenia, to wierzyciel może dochodzić ochrony swego prawa podmiotowego przed odpowiednim organem podmiotowym- sądem. Przymusowa realizacja uprawnień wierzyciela następuje w drodze egzekucji sądowej albo administracyjnej (rzadziej).

3. Jeżeli środki egzekucyjne okażą się nieskuteczne wierzyciel może realizować swoje uprawnienie w drodze tzw. wykazu zastępczego (do czego musi go uprawniać ustawa), bądź też może dochodzić rekompensaty pieniężnej (odszkodowania) w miejsce świadczenia.

4. niektóre zobowiązania są pozbawione sankcji przymusowej realizacji są to tzw. zobowiązania niezupełne np. niektóre roszczenia z gry i zakładów (art.413 k.c.) oraz roszczenia przedawnione. Jeżeli dłużnik wykona dobrowolnie zobowiązanie niezupełne to nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia.

Dług i odpowiedzialność dłużnika

Odpowiedzialność dłużnika oznacza, że w przypadku niespełnienia świadczenia przez dłużnika, wierzyciel może realizować swoje uprawnienie w drodze przymusowej przy wsparciu sądowych organów egzekucyjnych.

Wyróżniamy odpowiedzialność:

1. osobistą

2. rzeczową

1. odpowiedzialność osobista- polega na tym, że wierzyciel może skierować egzekucję do całego majątku dłużnika tzn. dłużnik odpowiada za cały dług wobec wierzyciela, całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym. Odpowiedzialność osobista charakteryzuje się tym, że:

1. wierzycielowi służy wybór pomiędzy przedmiotami majątkowymi należącymi do dłużnika, z których chce on uzyskać zaspokojenie oraz wybór przymusowego sposobu zaspokojenia

2. w razie zbiegu egzekucji kilku wierzycieli, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich roszczeń, każdy z wierzycieli otrzymuje tylko częściowe zabezpieczenie wg stosunku wartości wierzytelności (art.1031- kwoty wyegzekwowane i złożone do depozytu, komornik dzieli w stosunku procentowym pomiędzy wierzycieli uczestniczących w podziale).

2. odpowiedzialność rzeczowa- gwarantuje zabezpieczenie wierzyciela, stanowi nie cały majątek dłużnika, ale tylko ściśle określony przedmiot majątkowy, na którym została zabezpieczona wierzytelność i to bez względu na to w czyich rękach znajduje się przedmiot w chwili wszczęcia egzekucji. Odpowiedzialność rzeczowa za dług powstaje głównie na mocy zabezpieczenia wierzytelności w drodze zastawu i hipoteki. Odpowiedzialność dłużnika za dług nie ogranicza go w możliwości rozporządzania poszczególnymi składnikami majątkowymi. Gdy jednak dłużnik rozporządzał majątkiem w celu świadomego pokrzywdzenia wierzyciela to taka czynność dłużnika może być ubezskuteczniona wobec wierzyciela na mocy tzw. acctio Pauliana art.527 „gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu niezbędnej staranności mogła się dowiedzieć”.

Powstanie zobowiązania

Zobowiązanie powstaje:

• na mocy jednostronnych czynności prawnych np. zapis , przyrzeczenie publiczne

• czyny niedozwolone

• bezpodstawne wzbogacenie

Czynem niedozwolonym (art.415 k.c.) jest fakt wyrządzenia szkody poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym. Treścią powstałego wskutek wyrządzenia szkody zobowiązania jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody.

Bezpodstawne wzbogacenie (art.405 k.c.) uzyskanie kosztem innej osoby jakiejś korzyści majątkowej bez należytego usprawiedliwienia prawnego. Ten kto uzyskał korzyść i przez to się wzbogacił, zobowiązany jest do dokonania jej zwrotu na rzecz zobowiązanego.

Świadczenie

Rodzaje świadczeń

Szkoda

Podmioty stosunku

Umowa

Umowy odnoszące się do osób trzecich

Zagadnienie związane z zawarciem umów

Bezpodstawne wzbogacenie

Czyny niedozwolone

Wykonanie zobowiązania

Kontraktowa odpowiedzialność dłużnika

Kara umowna

Zbieg odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej

Wygaśnięcie zobowiązania

1. z zaspokojeniem wierzyciela

2. bez zaspokojenia wierzyciela

Ochrona wierzycieli- actio Pauliana

PRAWO SPADKOWE

Prawo spadkowe reguluje problematykę następstwa po osobach zmarłych, jednocześnie stanowi gwarancję swobody w dysponowaniu majątkiem przez osoby fizyczne. Gwarantuje każdej osobie fizycznej możliwość rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek swojej śmierci- sporządzenie testamentu.

Spadek- art.922 $1- jest to ogół praw i obowiązków majątkowych pozostałych po zmarłym. Ze spadku są wyłączone:

• prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego np. alimenty

• prawa, które przechodzą na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami

Do spadku nie należą prawa i obowiązki niemajątkowe:

• prawa osobiste- pr. do nazwiska, wizerunku, ochrony czci, tajemnicy korespondencji

• prawa rodzinne- wynikające z małżeństwa i rodzicielstwa

• prawa i obowiązki majątkowe, ściśle związane z osobą spadkodawcy- użytkowanie, służebność osobista, prawo do renty, alimentów

Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego

• sumy z tytułu zabezpieczeń- jeżeli ubezpieczony wskazał osoby uprawnione do otrzymania tej sumy

• lokaty bankowe- bank wypłaca osobom wskazanym przez wkładcę w pisemnym oświadczeniu złożonym w banku

• najem- w razie śmierci występują w stosunku najmu jego zstępni, wstępni, pełnoletnie rodzeństwo oraz osoba pozostająca z najemcą we wspólnym pożyciu małżonków aż do chwili śmierci

Składniki spadku

Do spadku należą:

1. aktywa spadku- prawa i obowiązki mające charakter majątkowy i cywilnoprawny

1. z praw rzeczowych: prawo własności rzeczy ruchomych i nieruchomych, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawo rzeczowe

2. posiadanie: samoistne jak i zależne

3. wierzytelności wynikające ze stosunków umownych

4. prawa majątkowe związane ze stosunkiem członkostwa w spółdzielniach np. prawo do wkładu

Skład spadku po osobie zmarłej ustala się indywidualnie, jeżeli zmarły przedstawił w związku małżeńskim w skład spadku po nim wejdzie jego majątek odrębny oraz udział w majątku wspólnym małżonków.

2. długi spadkowe:

1. obowiązki majątkowe zmarłego za jego życia np. zwrot pożyczki zaciągnięte przez spadkodawcę, wypłacenie zaległych alimentów

2. zobowiązania powstałe po śmierci spadkodawcy np. koszty pogrzebu, koszty postępowania spadkowego

3. uprawnienia małżonków i osób bliskich spadkodawcy

Wszystkie długi spadkowe niezależnie od daty ich powstania obciążają spadek. Długi te zawsze przechodzą na spadkobierców zmarłego, którzy ponoszą za nie osobistą odpowiedzialność.

Dziedziczenie

Jest to sposób nabycia praw i obowiązków majątkowych w drodze następstwa prawnego:

1. pod tytułem ogólnym

2. pod tytułem szczególnym- nabycie jednego prawa w drodze czynności proceduralnej

Spadkobierca nabywa spadek zawsze w chwili otwarcia spadku, następuje więc dziedziczenie.

Spadek przechodzi z mocy samego prawa bezpośrednio na spadkobiercę (spadkobierców) bez potrzeby podejmowania z ich strony czynności. Ale to nabycie jest tymczasowe, gdyż spadkobierca może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Nabycie to staje się definitywne dopiero po złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku lub po bezskutecznym upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia-6 m-cy. W razie zaś odrzucenia spadku przez spadkobiercę uważa się że spadek w chwili jego otwarcia przeszedł na osoby powołane w dalszej kolejności. Spadkobierca odrzucający spadek traktowany jest tak samo jak spadkobierca, który nie dożył chwili jego spadku.

Podstawą do nabycia spadku może być:

1. ustawa

2. testament

Powołanie z testamentu ma zawsze pierwszeństwo przed powołaniem z ustawy. Dopiero w razie braku testamentu następuje dziedziczenie z ustawy. Dopuszczalny jest zbieg obu tytułów powołania do spadku: częściowo na podstawie testamentu, a częściowo na podstawie ustawy np.: gdy spadkodawca w testamencie ustanowi spadkobiercę ułamkowej części spadku to do pozostałej części (w testamencie pominiętej) nastąpi dziedziczenie ustawowe.

Zdolność do dziedziczenia

Polega ona na zdolności do nabycia praw i obowiązków w drodze dziedziczenia. Zdolność do dziedziczenia mają podmioty prawa cywilnego: osoby fizyczne i osoby prawne.

1) Osoby fizyczne- mają zdolność do dziedziczenia od chwili urodzenia do chwili śmierci (jeżeli osoba urodziła się w chwili śmierci spadkodawcy i nie zmarła przed nim lub jednocześnie z nim). Wyjątek: dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

W systemie prawa polskiego każda osoba fizyczna ma zdolność do dziedziczenia niezależnie od obywatelstwa, narodowości, rasy, wieku.

Cudzoziemcy mogą być spadkobiercami, jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość położona w Polsce, cudzoziemiec musi uzyskać zgodę MSWiA.

2) Osoby prawne-może być spadkobiercą jeżeli już lub jeszcze istnieje w chwili otwarcia spadku. Spadkobiercą może być wyłącznie osoba prawna tj. jednostka organizacyjna, które w świetle obowiązujących przepisów ma status osoby prawnej np.: spółka zoo, sp. Akcyjna np. cywilna nic nie może, bo nie ma osobowości prawnej. Jedyną osobą prawną, która może dziedziczyć spadek z ustawy jest Skarb Państwa, pozostałe osoby prawne mogą być powołane do spadku tylko na podstawie testamentu.

Niezdolność do dziedziczenia

Jest to brak zdolności do dziedziczenia w chwili otwarcia spadku. Niezdolność do dziedziczenia może mieć charakter:

1. bezwzględny

2. względny

Osoba bezwzględnie niezdolna do dziedziczenia w ogóle nie może być spadkobiercą jakiegokolwiek spadkodawcy.

Względna niezdolność do dziedziczenia polega na tym, że określony spadkobierca nie może dziedziczyć po danym spadkodawcy. Względnie niezdolną do dziedziczenia jest osoba fizyczna, która była świadkiem przy sporządzeniu testamentu, małżonek takiej osoby, jej krewni i powinowaci pierwszego oraz drugiego stopnia, zrzekający się dziedziczenia i niegodny dziedziczenia.

Niegodność dziedziczenia

Opiera się na założeniu, że w pewnych wypadkach względy natury etycznej przemawiają przeciwko uzyskaniu korzyści ze spadku przez określone osoby np. dziedziczenie przez sprawcę zabójstwa po swojej ofierze.

O niegodności orzeka sąd.

Spadkobierca może być uznany za niegodnego tylko w wypadkach ściśle określonych w k.c.:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub unieważnienia testamentu

• umyślnie zniszczył lub ukrył testament, przerobił go albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

Uznanie za niegodnego dotyczy tylko tej osoby, która dopuściła się jednego z czynów określonych w k.c. nie przechodzi na zstępnych.

Uznania za niegodnego może żądać:

1. każda osoba, która ma w tym interes

2. prokurator

Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego można wystąpić w ciągu 1 roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o przyczynie uzasadniającej niegodność nie później jednak niż przed upływem 3 lat od chwili otwarcia spadku.

Skutki niegodności:

• spadkobierca zastaje wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku

• niegodny nie otrzyma ustanowionego na swoją rzecz zapisu, ani też nie ma prawa do zachowku (czyli instytucji, która chroni dzieci i małżonka spadkodawcy)

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy nie ma testamentu. Krąg osób przeznaczonych do dziedziczenia z ustawy jest określony. Powołanie do dziedziczenia opiera się bądź na:

• pokrewieństwie ze spadkodawcą- rodzice, dzieci, rodzeństwo

• więzi prawnej- małżonek, przysposobieni

Wszystkie dzieci spadkodawcy dziedziczą na tych samych zasadach, niezależnie od sposobu w jaki zostało ustalone ich pochodzenie: czy z małżeństwa czy są dziećmi pozamałżeńskimi lub przysposobionymi.

Kolejność dziedziczenia:

Osoby powołane e pierwszej kolejności zawsze wyłączają osoby powołane w dalszej kolejności. Do kręgu spadkobierców ustawowych należą:

• małżonek

• zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki)

• rodzina, rodzeństwo i zstępni

• Skarb Państwa

1. W pierwszej kolejności do spadku powoływane są dzieci spadkodawcy i jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, z tym, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeżeli spadkodawca pozostawił nie więcej niż 3 dzieci to wszyscy spadkobiercy dziedziczą w częściach równych np. 2 dzieci i małżonek- ich udziały wynoszą po 1/3 spadku. Jeżeli jest więcej niż 3 dzieci- małżonek jest spadkobiercą uprzywilejowanym- ¼ całości spadku, a każdemu z dzieci po 3/16. Jeżeli jedno z dzieci nie dożyło chwili otwarcia spadku albo zostało wyłączone od dziedziczenia w miejsce dziecka spadkobiercy wchodzą wówczas jego zstępni (wnuki, prawnuki), należy ustalić jaki udział zmarłemu dziecku przypadałby w całości spadku, a następnie udział ten podzielić na równe części w zależności od ilości dzieci np. udział tej osoby wynosi ¼ to dzieli się na liczbę dzieci 2 i wtedy każde otrzyma po ½ całości spadku.

2. W braku zstępnych (dzieci, wnuków) spadkodawcy dziedziczą małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy. Małżonek otrzymuje ½ całości spadku- udział ten jest sztywny, niezależnie od ilości osób powołanych w drugiej grupie. Tylko wówczas małżonek otrzyma całość, gdy jest jednym spadkobiercą powołanym do dziedziczenia- gdy brak jest rodziców, rodzeństwa dziedziczą krewni zmarłego małżonka- rodzice po ¼ całości spadku, pozostałe rodzeństwo- brat w częściach równych po ½. W przypadku, gdy obok rodziców i brata spadkodawcy dziedziczy małżonek to małżonek ½, rodzice po 1/8, a brat ¼.

3. W trzeciej kolejności- jeśli nie ma spadkobiercy dziedziczy Skarb Państwa

Testament- dziedziczenie testamentowe

Testament- jest to jednostronna czynność prawna, odwołalna, za pomocą której to czynności osoba fizyczna rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci; jest to dokument, w którym oświadczenie ostatniej woli zostało zawarte

Przesłanki ważności testamentu:

• treść testamentu nie może być sprzeczna z ustawą

• osoba fizyczna musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych

• osoba fiz. Musi sporządzić testament osobiście, nie może być przez pełnomocnika

• oświadczenie woli tylko jednej osoby (małżonkowie sporządzają oddzielne testamenty)

• oświadczenie ostatniej woli nie może być sporządzone pod wpływem błędu, groźby lub w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

• musi być sporządzony w przewidzianej przez prawo formie

Formy testamentu

W prawie spadkowym obowiązuje zasada, że testament jest ważny tylko, gdy został sporządzony w formie przewidzianej przez prawo.

Rozróżniamy 2 formy testamentu:

1. testament zwykły

2. testament szczególny

1. testamenty zwykłe:

1. testament holograficzny- jest to testament własnoręczny

Przesłanki ważności: - testament w całości napisany własnoręcznie w dowolnym języku, niedopuszczalne sporządzanie na maszynie i przez osoby trzecie

- musi być własnoręcznie podpisany- pełne imię i nazwisko lub pierwsza litera imienia i nazwisko, pseudonim

- powinna być data, przy czym wystarczy podanie daty w sposób

opisowy np. w dniu swoich 50-tych urodzin. Brak daty powoduje

nieważność testamentu:

• istnieją wątpliwości co do zdolności spadkodawcy

• wątpliwości co do treści testamentu

• lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów np. 2 testamenty, które są ze sobą sprzeczne

1. testament alograficzny:

spadkodawca musi oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie wobec właściwej osoby urzędowej i w obecności świadków (nie mogą w tej formie sporządzać osoby głuche i nieme) Ustne oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokołach z podaniem daty jego sporządzenia- protokół może sporządzić świadek lub protokolant w dowolnej formie (ręcznie, na maszynie), następnie jest on odczytywany i podpisywany przez spadkobiercę, osoby urzędowe i świadków (2). Jeżeli spadkodawca nie może złożyć podpisu, to należy fakt ten odnotować w protokole podając przyczynę braku podpisu

2. testament notarialny:

• jest spisany przez notariusza

• notariusz formułuje treść i testament podpisuje

2. testamenty szczególne- obawa rychłej śmierci lub szczególne okoliczności utrudniające zachowanie zwykłej formy

1. testament ustny:

• spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie, mogą to być również pewne

gesty i znaki zrozumiałe dla otoczenia

• ustne oświadczenie woli spadkodawcy musi by złożone przy jednoczesnej obecności przynajmniej 3 świadków

• dla skuteczności testamentu ustnego konieczne jest stwierdzenie jego treści w sposób ustalony przez prawo:

- jeden ze świadków spisze treść ostatniej woli

przed upływem roku od chwili jej złożenia

- w ciągu 6 m-cy od otwarcia spadku treść

testamentu ustnego może być zgodne

oświadczenie świadków złożone przed sądem.

1. testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym

• spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności 2 świadków

• dowódca lub zastępca spisuje treść ostatniej woli spadkodawcy, podając datę jej spisania, a następnie pismo to odczytuje spadkodawcy w obecności świadków, testament podpisują spadkodawca, świadkowie i dowódca

1. testament wojskowy

• sporządzony tylko w razie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, sporządzenie testamentu reguluje rozporządzenie MON w sprawie testamentów wojskowych.

Rozrządzenie testamentowe (postanowienia)

• spadkodawca w testamencie może powołać do dziedziczenia jedną lub kilka osób

• spadkobiercą testamentowym może być ustanowiona każda osoba fizyczna lub prawna

• do skutecznego powołania do spadku spadkobierca musi być określony w testamencie w taki sposób, żeby możliwa była jego identyfikacja po otwarciu spadku np. przez podanie imienia i nazwiska

• powołując do spadku jednocześnie 2 osoby lub więcej, spadkodawca może określić wielkość udziałów spadkowych poszczególnych spadkobierców

Podstawienie

Testator może dokonać podstawienia (substytucji) jednej osoby w prawa innej osoby- testator może postanowić, że jedna osoba wstąpi w prawa innej osoby, czyli decyduje jaka osoba wstąpi w miejsce spadkobiercy, który nie może lub nie chce dziedziczyć. Spadkobierca podstawiony dojdzie do dziedziczenia jeżeli spadkobierca powołany spadek odrzuci, zostanie uznany za niegodnego dziedziczenia lub umrze przed otwarciem spadku.

Przyrost

W wypadku gdy spadkodawca powołał w testamencie kilku spadkobierców i jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony mu udział w braku odmiennej woli spadkodawcy przypada pozostałym współspadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów w całości spadku.

Zapis

Jest to rozporządzenie testamentowe mocą którego spadkodawca zobowiązuje swojego spadkobiercę (testamentowego lub ustawowego) do spełnienia określonego świadczenia na rzecz oznaczonej osoby, świadczenie to ma charakter majątkowy. Zapis stanowi dług spadkowy i rodzi roszczenie.

Strony zapisu: spadkobierca (testamentowy, ustawowy) i zapisobiorca.

Po jednej i drugiej stronie może być po kilka osób.

Przedmiot zapisu

1. spadkodawca musi w testamencie ściśle określić przedmiot zapisu i zapisobiorca może żądać od spadkobiercy tylko tego, co spadkodawca mu przeznaczył

2. przedmiotem zapisu może być wszystko to czym osoba fizyczna może dysponować na wypadek śmierci

3. przedmiot zapisu najczęściej stanowi obowiązek przeniesienia na zapisobiorcę prawa własności, użytkowania wieczystego, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego

4. najczęściej przedmiotem zapisu jest suma pieniężna, która może być określona w testamencie konkretną liczbą lub też równowartość wskazanej rzeczy lub jako wartość ułamkowej części spadku

5. testator w testamencie może określić datę wykonania zapisu, a jeżeli tego nie uczyni, zapisobiorca może żądać po wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu

6. spadkobiercę można zmusić do wykonania zapisu w ciągu 5 lat, później następuje przedawnienie

Polecenie

Polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek określonego działania albo zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem np. poleca wykonanie nagrobku lub przeznaczenie otrzymanego spadku na cele społeczne np. stypendia swego imienia

Nikt nie może żądać wykonania polecenia, jeżeli jest ono uczynione wyłącznie w interesie obciążonego poleceniem. W innych wypadkach wykonywania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców i wykonawca testamentu oraz organ państwowy- jeżeli polecenie ma na celu interes publiczny.

Ustanowienie wykonawcy testamentu

Wykonawcą testamentu może być:

• osoba fizyczna, prawna mająca pełną zdolność do czynności prawnych

• spadkodawca może w testamencie ustanowić wykonawcę testamentu

• zakres obowiązków wykonawcy testamentu określa spadkodawca w testamencie, jeśli tego nie uczynił to do obowiązków wykonawcy testamentu należy zarządzanie majątkiem spadkodawcy, spłacanie długów, wykonywanie zapisów i pobieranie oraz wydanie majątku spadkodawcy spadkobiercom zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą

Zachowek

Jest instytucją określającą ochronę interesów określonych osób w prawie spadkowym. Celem jest umocnienie więzów rodzinnych i zabezpieczenie interesów członków rodziny przez zagwarantowanie osobom najbliższym spadkodawcy pewnej części majątku spadkowego nawet wbrew woli spadkodawcy.

Zachowek w ścisłym znaczeniu daje określonym osobom prawo do rekompensaty pieniężnej.

Osoby uprawnione do zachowku:

• krewni wstępni i małżonek

• rodzice spadkobiercy- tylko wtedy gdy brak jest wstępnych lub wstępni odrzucili spadek albo zostali uznani za niegodnych dziedziczenia

• osoby te mogą żądać pieniężnej kwoty, która odpowiada wysokości zachowku, jest to 2/3 wartości udziału spadkowego przypadającego uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, w innych przypadkach połowę wartości tego udziału. Kwoty pieniężnej można domagać się od spadkobiercy lub osoby, która została obdarowana przez spadkodawcę za życia

Wydziedziczenie

Może nastąpić tylko w testamencie i tylko z powodu ściśle w ustawie określonych. Jeżeli osoba (potencjalny spadkobierca) postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub dopuścił się względem spadkobiercy umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu lub wolności lub też uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych np. nie płaci alimentów.

Przyjęcie i odrzucenie spadku

Nabycie spadku przez spadkobiercę w chwili jego otwarcia ma charakter tymczasowy. Brak oświadczenia w ciągu 6 m-cy jest równoznaczny z przyjęciem spadku.

1

---