1. Geografia jest jedną z dyscyplin w systemie nauki o Ziemi. Geografię tworzy szereg dziedzin. Określ ich zadania i przedmiot badań.

GEOGRAFIA—to nauka o powłoce ziemskiej i jej przestrzennym zróżnicowaniu pod względem przyrodniczym i społeczno—gospodarczym oraz o związkach jakie zachodzą między jej elementami, a także pomiędzy środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka.

Nauki geograficzne ze względu na przedmiot badań można podzielić na geografię fizyczną i geografię społeczno—ekonomiczną.

Geografia Fizyczna—zajmuje się przyrodniczym zróżnicowaniem powłoki ziemskiej. Poszczególnymi komponentami powłoki ziemskiej zajmują się następujące nauki: jak(Geologia—nauka o skałach i budowie wnętrza ziemi, Geomorfologia—o ukształtowaniu pow. Ziemi, Meteorologia i Klimatologia—o pogodzie i klimacie, Hydrologia—nauka o wodach, Pedologia—o glebach, Biogeografia—nauka o szacie roślinnej i świecie zwierząt.)

Geografia społeczno ekonomiczna—zajmuje się przestrzennym zróżnicowaniem ludzkiej działalności społeczno- gospodarczej. Ze względu na przedmiot badań wyróżniamy następujące działy(geog.ludnosci, polityczna, osadnictwa, przemysłu, rolnictwa, komunikacji, turystyki i handlu)Geografia ogólna—zajmuje się wykrywaniem prawidłowości które rządzą środowiskiem geograficznym lub działalnością społeczeństw ludzkich.

Geografia regionalna—zajmuje się opisem oraz porównaniem poszczególnych regionów i krain pod względem przyrodniczym lub społeczno—gospodarczym .

2. Omów założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej budowy Wszechświata. Wskaż istotną różnicę między tymi teoriami.

Teoria geocentryczna-- w starożytności Arystoteles uważał że słońce, gwiazdy i księżyc poruszają się wokół nieruchomej ziemi która stanowi środek wszechświata. Pełny model kosmologiczny zwany geocentrycznym sformułował w II wieku Ptolemeusz.

Teoria heliocentryczna-- została ogłoszona przez Mikołaja Kopernika w 1543 r. W myśl tej teorii w środku wszechświata znajdowało nieruchome słońce a ziemia i inne ciała niebieskie poruszały się wokół niego. Teorię Kopernika uznano dopiero w XVII wieku.

Różnica: w teorii geocentrycznej uważano że słońce porusza się wokół nieruchomej ziemi która stanowi środek wszechświata a w teorii heliocentrycznej uważano że w środku wszechświata znajduje się nieruchome słońce a ziemia porusza się wokół niego.

3. Wymień ciała niebieskie Układu Słonecznego i dokonaj charakterystyki jednego wybranego.

Układ Słoneczny tworzą ciała niebieskie:

1. planety: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars (te 4 planety to tzw. planety ziemskie), Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton(-) (planety olbrzymy).

2. słońce i gwiazdy 3. meteoroidy 4. komety 5. księżyce 6. planetoidy 7. materia międzygwiazdowa. SŁOŃCE—znajduje się w centrum układu planetarnego. Jest małą gwiazdą. Mimo to jego masa stanowi 99,87% macy całego Układu Słonecznego. Jego średnica jest 109 razy dłuższa od Ziemi. Jest kula gazową zbudowaną głównie z wodoru i helu. W jego wnętrzu zachodzi synteza termojądrowa atomów wodoru, które łącząc się tworzą hel. W wyniku przemian termojądrowych wydziela się energia słoneczna w formie światła, ciepła i tzw. wiatru słonecznego. We wnętrzu słońca temp. Dochodzi do kilkunastu milionów stopni kelwina a na powierzchni osiąga 6000 stopni K.

4. Udowodnij, że mapa jest źródłem informacji geograficznej. Wymień inne znane Ci źródła, które dostarczają wiadomości o świecie.

Podstawowym źródłem informacji w geografii jest mapa.

Mapa jest płaskim obrazem fragmentu (lub całości) powierzchni ziemi wykonanym:

a) w określonym zmniejszeniu np. 1:700000 1cm na mapie = 7 km w rzeczywistości;

b) z zachowaniem zasad odwzorowania kartograficznego które pozwala określić położenie danego obszaru;

c) przy użyciu umownych znaków graficznych np. granic państwa, miasta, ukształtowania powierzchni (niziny, wyżyny, góry), drogi (kolejowe), rzeki, jeziora, kanały, bagna, przełęcze, punkty wysokościowe, głębokości;

d) w uogólnieniu (generalizacji (polega na wyborze informacji zgodnych z tematem (tytułem) i przeznaczeniem mapy) zależnej od przeznaczenia i skali mapy);

5. Wymień i omów konsekwencje ruchu obiegowego ziemi wokół Słońca.

Ruch obiegowy ziemi trwa 365 dni 5h 48 minut i 46 sekund. W czasie tego ruchu ziemia obiega słonce po orbicie w kształcie elipsy. Płaszczyzna równika ziemi jest stale nachylona do płaszczyzny orbity ziemi pod kątem 23^o27` a nachylenie osi ziemi do płaszczyzny osi ziemi do płaszczyzny orbity wynosi 66<sup>o</sup>33`.

Stałe nachylenie planety i zwrócenie osi w jednym kierunku w trakcie ruchu obiegowego powoduje że bezpośrednimi konsekwencjami są: strefy oświetlenia ziemi i pory roku. Natomiast pośrednimi konsekwencjami są:

a) zmiana długości trwania dni i nocy na ziemi

b) zmiana wysokości słońca nad horyzontem różnych szerokości geograficznych

c) dni i noce polarne

d) zmiana w ciągu roku widocznych z ziemi miejsc gwiazdozbioru

e) kalendarz

6. Wymień i omów konsekwencje ruchu obrotowego ziemi.

Ruch obrotowy (wirowy) ziemi następuje wokół własnej osi i trwa 23h 56 minut i 4 sekundy. Następstwa ruchu obrotowego:

- pozorna wędrówka słońca i innych ciał niebieskich po sferze niebieskiej

- dzień i noc

- zmiana rytmu życia człowieka i świata organicznego

- spłaszczenie ziemi na biegunach (na skutek działania siły odśrodkowej ziemia ma kształt elipsoidalny)

- działania siły Coridisa (np. odchylanie kierunków przesuwania się stałych wiatrów na ziemi)

- zmiany dobowe temperatur powietrza i ciśnienia atmosferycznego

- rachuba czasu (różny czas miejscowy w tym samym momencie na różnych południkach-różnica 4 minut na 1^o długości geograficznej)

- międzynarodowa linia zmiany daty wyznaczona przez południk 180^o.

7. Przedstaw budowę atmosfery biorąc pod uwagę skład chemiczny i właściwości fizyczne oraz wymień warstwy w atmosferze i scharakteryzuj jedną wybraną.

Atmosfera jest mieszaniną gazów, drobnych cząstek stałych i cieplnych.

Ze względu na skład chemiczny i właściwości fizyczne w powietrzu atmosferycznym wyróżnia się:

a) stałe składniki (ich udział w całej objętości powietrza nie zmienia się), azot 78%, tlen 21% a inne gazy 1%;

b) składniki zmienne (ich zawartość zmienia się w czasie ich przestrzeni) np. para wodna, CO₂, dwutlenek siarki, ozon;

c) domieszki (cząsteczki stałe lub ciekłe) np. kryształki lodu, soli morskiej, mikroorganizmy, pyłki roślinne, pyły pochodzenia naturalnego i antropologicznego, kropelki wody.

Warstwy atmosfery: Troposfera, Tropopauza, Stratosfera, Stratopauza, Mezosfera, Mezopauza, Termosfera—warstwa cechująca się stałym wzrostem temp. powietrza. Składa się z dwóch części. Dolna część to jonosfera. Sięga ona do wysokości około 800km. Jest to warstwa zawierająca zjonizowane gazy. Naładowane dodatnio lub ujemnie gazy odbijają długie, średnie oraz krótkie fale radiowe, co umożliwia przesyłanie tych fal na duże odległości. W warstwie tej powstają zorze polarne. Górna część termosfery to egzosfera. Jest to najbardziej zewnętrzną część atmosfery, stopniowo przechodząca w przestrzeń kosmiczną. W termosferze temp. powietrza rośnie do 1000stopni C.

8. Rozkład temperatury na ziemi uwarunkowany jest kilkoma czynnikami. Wymień je i na dowolnie wybranym wykaż w jaki sposób upływa on na wartość temperatury powietrza atmosferycznego.

Temperatura powietrza jest efektem obiegu ciepła na ziemi. Źródłem ciepła na kuli ziemskiej jest promieniowanie słoneczne (nocne wypromieniowanie ciepła z podłoża). Ilość ciepła jaką otrzymują różne obszary nie jest jednakowa a wartość temperatury powietrza zależy od: szerokości geograficznej, rozmieszczenia lądów i oceanów, prądów morskich, ukształtowania powierzchni, cyrkulacji atmosferycznej, rzeźby terenu, rodzaju i pokrycia terenu, zachmurzenia, zanieczyszczenia atmosfery wynikającego z działania człowieka, pory roku.

9. Klimaty na kuli ziemskiej występują strefowo. Wymień strefy klimatyczne od równika do bieguna i scharakteryzuj jedną wybraną.

Na kuli ziemskiej wyróżniamy następujące strefy klimatyczne:

1. strefa klimatu równikowego

2. strefa klimatu podrównikowego:

a) typ wilgotny

b) typ suchy

3. strefa klimatu zwrotnikowego

4. strefa klimatu podzwrotnikowego:

a) typ śródziemno morski

b) typ monsunowy

5. strefa klimatu umiarkowanego ciepłego:

a) typ morski (oceaniczny)

b) typ kontynentalny (lądowy)

c) typ przejściowy (np. klimat Polski)

6. strefa klimatu umiarkowanego chłodnego:

a) typ morski

b) typ kontynentalny

7. strefa klimatu okołobiegunowego:

a) typ subpolarny

b) typ polarny.

Strefa klimatu podrównikowego pory roku wyznaczone są przez rozkład opadów:

a) typ wilgotny - charakteryzuje się wysoką temperaturą przez cały rok (ponad 20^oC) oraz jedną lub dwiema porami deszczowymi z roczną sumą opadów 1000-2000 mm

b) typ suchy to znaczne wahania temperatury powietrza, jedna pora deszczowa dająca rocznie opady do 1000 mm.

10. Procesy zewnętrzne prowadzą do zmiany rzeźby powierzchni ziemi. Wymień je i na dowolnym przykładzie wykaż, że zdanie to jest prawdziwe.

Procesy zewnętrze:

1. Wietrzenie charakter i intensywność wietrzenia zależy od klimatu, rodzaju skał budujących i od poziomu wód gruntowych. Wyróżniamy 3 rodzaje wietrzeń skał:

a) fizyczne - to rozpad skały bez zmiany jej składu fizycznego

b) chemiczne - prowadzi do zmiany składu mineralnego skały

c) organiczne - polega na mechanicznym i chemicznym niszczeniu skał przez organizmy żywe.

2. Grawitacyjne ruchy mas skalnych - ich przyczyną jest zawsze zachwianie mechanicznej równowagi zbocza. Rozmiary procesów osuwiskowych zależą od nachylenia i rodzaju skał budujących stoki oraz układu warstw skalnych.

3. Erozja - transport - akumulacja:

a) działalność rzeki: erozja wgłębna, dolina V-kształtna, erozja boczna, akumulacja (ujście deltowe lub lejkowate)

b) działalność morza: abrazja, akumulacja

c) działalność lodowca: morena denna, boczna, czołowa, ozy, kemy, sandry, pradoliny, doliny U-kształtne, rynny,

d) działalność wód podziemnych - wzbogacone CO₂ i azotem rozpuszczają wapienie, dolomity i gipsy na skutek czego powstają formy krasowe np. jaskinie, groty, żebra, żłobki, leje, kominy;

e) wiatry: deflacja, korozja, akumulacja.

11.Klimat wpływa na działalność człowieka a człowiek wpływa na klimat. Na wybranych przykładach udowodnij tą zależność.

Życie człowieka uwarunkowane jest przez środowisko. W geografii istniały dwa poglądy dotyczące wpływu środowiska geograficznego na człowieka. Pierwszy z nich to determinizm geograficzny. W myśl tej teorii życie a działalność ludzi są całkowicie uzależnione od środowiska. Człowiek nie może w żaden sposób uniezależnić się od środowiska. Drugim poglądem jest indeterminizm geograficzny. Zwolennicy tego poglądu twierdzą, że człowiek żyje w obrębie środowiska, lecz jego działalność i rozwój społeczny są od niego niezależne.

Zwiększona emisja dwutlenku węgla prowadzi do efektu cieplarnianego. Jest to proces podnoszenia się temp na ziemi. Konsekwencje tego to topnienie lodowców i lądolodów. Może to spowodować podniesienie poziomu morza i zalanie niektórych obszarów lądowych. Powstanie dziury ozonowej przez freony. Redukcja warstwy ozonowej w poważny sposób zagraża życiu na ziemi. Kwaśne deszcze prowadza do zakwaszenia gleby niszczenia roślinności. Bardzo niekorzystnie wpływa na układ oddechowy. Niebezpiecznymi zagrożeniami są także pyły. Ponadto metale ciężkie kumulują się w glebach a wstępnie przedostają się do roślin. W miastach podczas bezwietrznej pogody może wytworzyć się toksyczna mgła zwana smogiem.

12. Posługując się schematem omów budowę wnętrza ziemi. Dokonaj szczegółowej charakterystyki wybranej warstwy.

50 km: skorupa ziemska: zewnętrzna SIAL (powierzchnia nieciągłości Conrada) i wewnętrzna SIMA (powierzchnia nieciągłości MOHO)

700 km: płaszcz górny (zewnętrzny) CROFESIMA

2900 km: płaszcz dolny (wewnętrzny) NIFESIMA

• powierzchnia nieciągłości Wiecherta-Gatemberga

5100 (5160) km: jądro zewnętrzne i

jądro wewnętrzne NIFE 6371 km

Jądro ziemi zajmuje centralną część wnętrza planety. Stanowi 16% objętości ziemi i 31,4% jej masy. Gęstość materii od 13-17 g/cm³ temperatura wewnętrzna ok. 6000^oC. Ciśnienie 3,5 miliona atmosfer. Jądro dzieli się na:

a) zewnętrzne które jest w stanie płynnym lub gazowym o czym świadczy zanik poprzecznych fal sejsmicznych

b) wewnętrzne mające cechy ciała stałego.

13. Procesy wewnętrzne zmieniają rzeźbę powierzchni ziemi. Wymień je i na dowolnym przykładzie wykaż, że zdanie to jest prawdziwe.

Procesy wewnętrzne:

1. Ruchy górotwórcze - to nieodwracalne procesy deformacji skorupy ziemskiej polegające na fałdowaniu i wypiętrzaniu osadów o znacznej miąższości na skutek nacisków wywołanych kolizja płyt litosfery. Towarzyszą im często procesy wulkaniczne i sejsmiczne. W efekcie powstają góry fałdowe, zrębowe i wulkaniczne.

2. Ruchy lądotwórcze - to powolne pionowe ruchy wielkich fragmentów litosfery prawdopodobnie wywołane konwekcją termiczną ziemi. Skutki tych ruchów są widoczne po bardzo długim okresie czasu ale są ogromne.

3. Wulkanizm i plutonizm:

- wulkanizm to proces polegający na wydobywaniu się z głębi ziemi kraterem lub szczelinami lawy, gazów, pyłów i popiołów wulkanicznych. W efekcie wypiętrzane są fragmenty powierzchni ziemi lub niszczone są przez erupcje wulkanu niektóre formy ukształtowania powierzchni ziemi.

- plutonizm to przemieszczanie się magmy w podłożu skorupy ziemskiej jej wnikanie w serie skalne i zastyganie.

4. Trzęsienia ziemi - to drgania gruntu w wyniku nagłych przesunięć mas skalnych wewnątrz litosfery (we wnętrzu skorupy ziemskiej lub w płaszczu ziemi). Skutki trzęsień ziemi:

- zmiana rzeźby obszarów (zapadanie lub wznoszenie ich części)

- zmiany zasięgu linii brzegowej (zmiana powierzchni lądu lub morza)

- pęknięcia w skorupie ziemskiej (np. uskoki w rowy tektoniczne)

- zaburzenie biegu rzeki i ich zatamowanie i powstawanie jezior

- występowanie osuwisk w obszarach górskich i podwodnych

- powstawanie fal tsunami.

14. Posługując się kryterium wysokościowo-głębokościowym wymień i wskaż na mapie przykłady form ukształtowania powierzchni lądów i den oceanicznych. Scharakteryzuj jedną formę lądową i jedną oceaniczną.

Formy ukształtowania powierzchni lądów-- to niziny, wyżyny i góry.

Formy ukształtowania den oceanicznych -szelf, basen oceaniczny, grzbiet oceaniczny i rów oceaniczny.

Niziny- Europa(nizina Wschodnioeuropejska)Azja(Zachodniosyberyjska, Turańska, Chińska, Indusu)W Ameryce Pół(atlantycka)W Ameryce Poł(Amazonki i La Platy)

Wyżyny—W Azji(Wyż. Środkowosyberyjska, Irańska, Tybetańska, oraz Mongolia)W Afryce(Abisyńska, i Wschodnioafrykańska)W Ameryce Poł(Brazylijska, Gujańska, Patagońska)

GÓRY—są obszarami położonymi ponad 1000m.n.p.m. o dużych wysokościach względnych. Przewaznie wystepuje w formie pasm i łańcuchów górskich.W Europie to (Alpy, Karpaty, Pireneje, Ural)W azji(Kaukaz, Himalaje, TIEN-SZAN, Pamir, Sajan)W Afryce(Atlas, i góry Smocze)W Am.Pół(Kordyliery, i Appalachy)W Am.Poł(Andy)W australii(Wielkie góry Wododziałowe)

Rów oceaniczny—ich głębokość przekracza 7tys metrów Tworzą się w miejscu subdukcji czyli podsuwania się jednej płyty litosfery pod drugą. Ocean Spokojny(Rów Mariański)Ocean Atlantycki( Rów Puerto Rico)Ocean Indyjski(Rów Jawajski)

15. Formacje roślinne na kuli ziemskiej zostały wyróżnione na podstawie wyglądu zewnętrznego i form życiowych. Wymień formacje występujące na obszarach lądowych i omów jedną wybraną.

Formacje roślinne na lądach:

1. Drzewiasta

- lasy strefy równikowej podzwrotnikowej i umiarkowanej

2. krzewiasta

3. trawiasta: sawanny stepy i tundra

4. pustynna

Stepy—formacja trawiasto-zielona typowa dla klimatu umiarkowanego ciepłego, suchego kontynentalnego. Tereny te charakteryzują się mroźną zimą oraz suchym i gorącym latem. Wyraźnie zaznaczony jest okres spoczynku zimowego. Wyróżnia się trzy rodzaje stepów.—step łąkowy(kwietny) jest on wilgotny z dominacja traw szerokolistnych i roślin dwuliściennych.—Step ostnicowy na obszarach suchszych z trawami wąskolistnymi. -Step piołunowy jassuchszy z dominacja bylic(piołunów).

16. Omów proces prowadzący do powstania gleby. Wymień gleby strefowe kuli ziemskiej oceń ich wartości użytkowe i przydatność rolniczą oraz wskaż na mapie obszary ich występowania.

Gleby powstają w wyniku naturalnego procesu glebotwórczego ze skały macierzystej pod wpływem czynników klimatycznych, rzeźby, działalności żywych organizmów i człowieka. Na skutek przemian substancji mineralnych organicznych, mineralne powstaje próchnica.

Gleby strefowe

Tundrowe, bielice, brunatne i płowe, czarnoziemy, kasztanowe, szaroziemy pustynne, czerwonoziemy.

Czerwonoziemy charakterystyczne dla miejsc o klimacie gorącym i bardzo wilgotnym. Mają słabo wykształcony poziom próchniczy, ponieważ jest niszczony przez ulewne deszcze. Czerwona barwa pochodzi od dużej zawartości związków żelaza. Są mało urodzajne trudne do uprawy. Występują na obszarach Amazonii, Ameryki Środkowej, Afryki Równikowej i północnej Australii.

17. Zasoby wodne kuli ziemskiej są niezmienne. Posługując się schematem udowodnij że stwierdzenie to jest prawdziwe.

Zasoby wodne to wody nadające się do wykorzystania: rzeczne, jeziorne, morskie, podziemne, glebowe, lód lodowców górskich i kontynentalnych, para wodna zawarta w atmosferze. Nie jest wykorzystywana woda związana wchodząca w skład minerałów i biomasy.

Cykl hydrologiczny ziemi jest obiegiem zamkniętym funkcjonującym dzięki en słonecznej i sile grawitacji. Głównymi elementami obiegu wody w przyrodzie są: Parowanie, Opady atm. Odpływ wód( podziemny, powierzchowny, wsiąkanie). Przyjmuje się, że przeciętna ilość wody biorącej udział w rocznym obiegu nie ulega zmianie a zestawienie przychodu (opady atm.) i rozchodu( parowanie i odpływ) jest stałe w ciągu roku na określonym obszarze i nazywany jest bilansem wodnym

Zasoby hydrosfery są stałe i zawierają—Oceany i Morza-97%--Lodowce-2%--Wody podiemne-0.6%--Jeziora i Rzeki-0.02%--Para wodna w atmosferze-0.001%

18. Dokonaj podziału skał. Scharakteryzuj jeden wybrany rodzaj i omów jego znaczenie w gospodarce.

Skała jest skupiskiem ziaren minerałów jednorodnych lub różnorodnych. Powstaje w wyniku procesu naturalnego.

Podział skał:

1. osadowe: pochodzenia okruchowego, organicznego, chemicznego

2. magmowe: a) wylewne (wulkaniczne), b) głębinowe (plutoniczne),

3. przeobrażone (metamorficzne).—tworzą się z istniejących już skał magmowych i osadowych pod wpływem działania wys.cisnienia i wys.temperatury i jest to metamorfizm kontaktowy pod wpływem procesów chemicznych, ruchów skorupy ziemskiej(metamorfizm dynamiczny)Skały które ulegają przeobrażeniu nie roztapiają się. Przykłady tych skał to marmur i grafit.

19. Hydrosfera jest wodną powłoką ziemi. Wymień elementy które ją tworzą i scharakteryzuj jeden wybrany.

Elementy hydrosfery:

a) wody powierzchniowe: morza, oceany, rzeki, jeziora, lodowce

b) wody podziemne: wody zaskórne, gruntowe i głębinowe.

Oceany i morza: mianem wszechoceanu określa się wszystkie oceany kuli ziemskiej zajmujące łącznie powierzchnię 361 mln km².

Częściami oceanów są morza. Typy mórz:

a) morza otwarte - szeroko połączone z oceanem

b) morza wewnętrzne połączone z oceanem cieśninami: wewnątrz kontynentalne i między kontynentalne

c) morza przybrzeżne oddzielone od otwartego oceanu półwyspami lub łańcuchami wysp

d) morza między wyspowe

20. Omów czynniki które odgrywają istotną rolę w lokalizacji ośrodków i okręgów przemysłowych na świecie.

Tradycyjne czynniki: baza surowcowa—jest czynnikiem lokalizacji wówczas gdy transport surowca jest nieopłacalny. Baza energii elektrycznej—dotyczy energochłonnych rodzajów przemysłu takich jak huty metalu, zakłady chemiczne zakłady takie zazwyczaj są umieszczane koło elektrowni. Zasoby siły roboczej—istnieje przemysł wymagający dużej ilości pracowników np.(przemysł włókienniczy, spożywczy) Ponadto w rejonach nadmiaru rąk do pracy siłę roboczą można pozyskiwać stosunkowo tanio, co pozwala na obniżenie kosztów produkcji. Łatwy dostęp do zasobów wodnych—niektóre rodzaje działalności przemysłowej zużywają duże ilości wody np.(elektrownie, przemysł chemiczny, papierniczy i spożywczy). Bliskość rynków zbytu—Cześć zakładów umieszcza się w pobliży rynków zbytu. Dzieje się tak gdy nieopłacalny lub niemożliwy jest transport produktów(ciepłownie, niektóre zakłady przemysłu spożywczego) Bliskość placówek naukowo badawczych—nowoczesne gałęzie przemysłu musza współpracować z ośrodkami naukowymi aby możliwe było wprowadzanie innowacji i stałe podnoszenie jakości wyrobów. Korzyści aglomeracji—warto niekiedy lokalizować zakłady przemysłowe w ośrodkach miejskich ze względu na rozwinięta infrastrukturę techniczna(drogi, wodociągi, kanalizacja)oraz bliskość innych zakładów pracy. Ważne jest też istnienie zakładów usługowych obsługujących przemysł 9banki, hurtownie) Bariera ochrony środowiska—nie można umieszczać zakładów przemysłowych w pobliżu obszarów chronionych, jak również na glebach 1 i 2 klasy.

Czynniki społeczne i polityczne—rzadko spotykane w gospodarce wolnorynkowej. Przykładowo gdzie istnieje przemysł zatrudniający mężczyzn(z reguły przemysł ciężki) Stabilność gospodarki, znaczenie związków zawodowych , możliwość konfliktów społecznych, wielkość podatków, zwolnienia podatkowe, nastawienie otoczenia do inwestycji.

21. Gaz ziemny staje się coraz ważniejszym surowcem energetycznym na świecie. Wskaż na mapie regiony lub państwa w których jest wydobywany. Wymień powody które przyczyniły się do wzrostu znaczenia gazu w gospodarce światowej.

Główne złoża gazu występują: Zatoka Perska, Morze Kaspijskie, zachodnia Syberia, Morze Karaibskie. Obecnie wydobywa się złoża z wierceń podmorskich w: Zatoce Perskiej, Zatoce Meksykańskiej, Morzu Północnym, Morzu Kaspijskim, Afryce i Angoli.

GAZ w Polsce wydobywa się w okolicach Przemyśla, Jarosławca, Nizina Wielkopolska, woj. Zachodniopomorskie.

W II połowie XIX wieku, ropa była surowcem tańszym, łatwiejszym w wydobyciu i transporcie niż węgiel. Stała się najważniejszym surowcem energetycznym. Późna budowa gazociągów przyczyniła się do ukazania tego surowca pod II wojnie światowej. Niski koszt, tani transport, bardzo małe zanieczyszczenie powietrza przy spalaniu to zalety gazu, który zwykle występuje tam, gdzie wydobywa się ropę.

22.Wskaz obszary wydobycia węgla kamiennego i ropy naftowej na świecie. Wymień głównych eksporterów i importerów tych surowców energetycznych. Przedstaw zmiany jakie zaszły w ich wydobyciu i wyjaśnij przyczyny tych zmian.

Najważniejsze miejsca wydobycia w. kamiennego—Europa(zagłębie Górnośląskie w Polsce, Ruhry i Saary w Niemczech, Yorkshire i Northumbrrland w Wielkiej Brytanii, Peczorskie w Rosji, oraz Donieckie na Ukrainie.

Azja—(zagłebia:Datong, Kailuang i Fushu w Chinach, Damodar w Indiach, Kuźnieckie w Rosji oraz Karagandzkie i Ekibastuskie w Kazachstanie.

Ameryka Północna—(zagłebia:Appalaskie, Wewnętrzne oraz w stanach Wyoming i Kolorado w USA. Afryka—okolice Johannesburga w RPA. Australia—zagłębie Newcastle

Najważniejsze miejsca wydobycia ropy naftowej—Europa (szelf Morza Północnego (Norwegia, Wielka Brytania), okolice Plowszti w Rumunii, oraz Zagłębie Wołżańsko-Uralskie w Rosji.) Azja—(Zagłębie Zachodniosyberyjskie w Rosji, rejon Zatoki Perskiej, rejon Baku w Azerbejdżanie, północno- zachodnie Chiny(karamay) oraz indonezyjskie wyspy Jawa, Sumatra i Borneo. Ameryka Północna—stany południowe (Teksas, Luizjana, Oklahoma, Kansas, I Nowy Meksyk) Kalifornia oraz Alaska w USA, prowincja Alberta w Kanadzie oraz prowincja Chiapas i Półwysep Jukatan w Meksyku. Ameryka Południowa—nad jeziorem Maracaibo oraz na terenie delty Orinoko w Wenezueli. Afryka—północna cześć (Egipt, Libia Tunezja, Algieria) oraz nad Zatoka Gwinejską (Nigeria, Gabon, Kongo, Kamerun.)

23. Wymień i krótko scharakteryzuj alternatywne źródła energii wykorzystywane na świecie. Wskaż państwa w których wykorzystuje się zasoby odnawialne na znaczną skalę.

Alternatywne źródła energii: energia wiatru, słoneczna, biomasy, morza, geotermalna, spadku wód (hydroenergetyka), jądrowa.

Energia wiatru o jej opłacalności decyduje prędkość wiatru i stałość jego występowania w danym miejscu. W największym stopniu energia ta wykorzystywana jest w Dani, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Holandii.

Energia słoneczna: z największymi efektami jej wykorzystania w małych szerokościach geograficznych (duży kąt padania promieni słonecznych). Największe elektrownie słoneczne znajdują się w USA, Włoszech, Niemczech i Szwajcarii. Kolektory słoneczne umieszczone na dachach domów umożliwiają ogrzewanie budynku mieszkalnego. W Szwajcarii energię tą wykorzystuje się do ogrzewania dróg zimą.

Energia biomasy: a) spalanie biomasy - słomy, drewna opałowego, drewna odpadowego (wysuszona jedna tona biomasy ma wartość opałową 0,7 tony węgla kamiennego); b) uzyskiwanie biogazu w wyniku fermentacji beztlenowej.

Energia morza: aktualnie wykorzystuje się energię:

a) pływów morskich - Francja, Kanada, Chiny, Rosja, Wielka Brytania, Korea Południowa, Indie

b) fal morskich - Norwegia, Szwecja

c) ciepła mórz - Indonezja, Japonia, Taiti, Hawaje.

Energia geotermalna: jest to energia wnętrza ziemi objawiająca się między innymi w postaci gejzerów i wód termalnych. Największe elektrownie geotermalne znajdują się w USA, Włoszech, Nowej Zelandii, Meksyku, Japonii, Islandii, Indonezji i Chinach.

Energia spadku wód: jest opłacalna w obszarach mających duże różnice wzniesień ponad poziom morza np. kraje Skandynawskie, Alpejskie, Andyjskie.

Energia jądrowa: najwięcej tej energii uzyskuje Francja, USA, Wielka Brytania, Szwajcaria, Szwecja, Rosja, Ukraina, Litwa, Armenia.

25. Wymień czynniki przyrodnicze i poza przyrodnicze wpływające na rozwój i poziom rolnictwa. Wypowiedź poprzyj przykładami.

Rolnictwo to dział gospodarki narodowej którego celem jest pozyskanie artykułów do bezpośredniego zużycia przez ludzi i zwierzęta oraz dostarczanie surowców dla przemysłu spożywczego a także dla innych gałęzi przemysłu.

Czynniki przyrodnicze:

- klimat: na klimat składa się temp., wilgotność powietrza, ilość i rozkład opadów w ciągu roku, układ wiatru i długość okresu wegetacji;

- gleby: do najżyźniejszych gleb strefowych należą: czarnoziemy i gleby brunatne a do astrefowych mady, rędziny powstałe na skałach wapiennych i czarne ziemie bagienne;

- ukształtowanie powierzchni: urozmaicone ukształtowanie terenu nie sprzyja rozwojowi rolnictwa, gdyż poszczególne poziomy wzniesień maja różną temp., ilość opadów, strukturę gleby, siłę i kierunek wiatru. Nachylenia skoków powodują spływ wód opadowych a to przyśpiesza erozje gleb.

- stosunki wodne,—czyli zawartość wody w glebie, w dużym stopniu zależą od klimatu. Równie nie korzystny jest niedobór wody jak i nadmiar. Dlatego niema upraw na obszarach pustynnych i bagiennych.

Czynniki poza przyrodnicze:

- sposób użytkowania ziemi—grunty orne i sady stanowią 30% a użytki zielone70% użytków rolnych. Występują duże różnice między państwami, uzależnione od poziomu rolnictwa.

• struktura agrarna—należy rozumieć stosunki własnościowe oraz wielkości gospodarstw rolnych.(Własność prywatna, Własność państwowa, Własność spółdzielcza)Duży wpływ na poziom rolnictwa ma struktura wielkościowa gospodarstw. W państwach z przewagą duzych gospodarstw rolnych łatwiej można wprowadzić mechanizację oraz chemizacje rolnictwa.

• Wyposażenie techniczne—ułatwia w dużym stopniu gospodarkę rolna i umożliwia podnoszenie plonów.

• Nawożenie—zwiększa produktywność gleb. Nawozy sztuczne zawierają azot, fosfor i potas dlatego mówi się o nawozach NPK. Ceny nawozów sztucznych są dość wysokie dlatego powszechne stosowanie mogą sobie pozwolić tylko rolnicy w krajach wysoko rozwiniętych. Stosowanie nawozów sztucznych oraz chemicznych środków ochrony roślin określane jest jako chemizacja.

• Melioracja—kiedy jest niedobór lub nadmiar wody. Jest to system nawadniania lub odwadniania.

• Polityka rolna—każde państwo posiada swoja politykę rolną gdyż rolnictwo jest strategicznym działem gospodarki narodowej . Na świecie stosuje się wiele form pomocy dla rolników: skup interwencyjny, wprowadzenie gwarantowanych cen minimalnych, ulgi podatkowe, cła na żywność importowaną, dopłaty do paliw itp.

26. Przedstaw rozmieszczenie upraw 2 roślin włóknistych na świecie. Określ ich wymagania klimatyczne i glebowe oraz możliwości wykorzystania.

Ludzie znają i wykorzystują włókna naturalne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego od tysięcy lat. Włókna naturalne dzieli się, ze względu na ich pochodzenie, na włókna: roślinne i zwierzęce.
Do włókien pochodzenia roślinnego należą: bawełna, len, konopie, juta, sizal
Do włókien pochodzenia zwierzęcego zaliczamy: wełnę i jedwab.

Bawełna
Bawełna to roślina uprawną, występująca w gorącym klimacie wszystkich kontynentów, z której włókno, zebrane z torebek nasiennych, jest szeroko wykorzystywane, przede wszystkim w przemyśle włókienniczym. Używa się go do produkcji przędzy, nici, dzianin i tkanin. Tkaniny bawełniane są tanie, lekkie, mocne, chętnie noszą je ludzie żyjący w tropikach, a latem mieszkańcy krajów leżących w szerokościach umiarkowanych. Wyroby wełniane są przydatne w chłodniejszym klimacie, a jedwab jest towarem luksusowym, zbyt drogim, by mógł trafić do masowego nabywcy. Bawełna rośnie dobrze w ciepłym klimacie podzwrotnikowym i zwrotnikowym o umiarkowanych opadach. Spośród czterech gatunków uprawnych największe znaczenie gospodarcze ma bawełna zwyczajna, od której wywodzi się ponad osiemdziesiąt procent współczesnych odmian. Poszczególne odmiany różnią się między innymi długością włókien. Jest to bardzo istotna cecha ponieważ im dłuższe są włókna, tym lepsza jest przędza. Odmiana amerykańska, o największym znaczeniu handlowym, charakteryzuje się włóknem o średniej długości, podczas gdy odmiana egipska, znacznie trudniejsza w uprawie, ma długie włókna. Krótkie włókna są typowe dla bawełny azjatyckiej, doskonałej do wyrobu koców i podbić do ubrań. Największym producentem bawełny na świecie są Chiny. Pod koniec lat osiemdziesiątych aż 23% światowej produkcji bawełny pochodziło z tego kraju. Stany Zjednoczone, zajmują drugie miejsce na tej liście. Do światowej czołówki należą również Uzbekistan, Ukraina, Indie, Pakistan, Brazylia, Turcja i Egipt.

LEN—jest roślina włóknistą klimatu umiarkowanego . Uprawiany jest w krajach europejskich—Irlandii, Holandii , Francji, Polsce, na Litwie i Białorusi oraz w europejskiej części Rosji.

27. Wskaż rejony upraw 2 roślin cukrodajnych na święcie. Omów warunki klimatyczne i glebowe najkorzystniejsze dla uprawy wybranych roślin. Omów ich znaczenie dla gospodarki krajów, w których występują.

Dwiema podstawowymi roślinami cukrodajnymi to Trzcina cukrowa oraz buraki cukrowe. Trzcina cukrowa—jest rośliną gorącego klimatu wilgotnego. Jej łodyga zawiera około20% cukru. Produkuje się z niej około 65%cukru na świecie. Główni producenci to: Brazylia, Indie, Chiny, Kuba, Tajlandia,

Buraki cukrowe—mają mniejsze znaczenie niż trzcina. Wymagają dobrych gleb. Uprawiane są w warunkach klimatu umiarkowanego, ciepłego, głównie w Europie. Główni producenci to: Francja, Niemcy, USA, i Ukraina).

28. Przedstaw rozmieszczenie upraw 3 wybranych roślin zbożowych na świecie. Określ ich wymagania klimatyczne i glebowe.

Do najważniejszych roślin zbożowych zaliczamy pszenicę, ryż, kukurydzę i jęczmień. Uprawa innych żyto, owies, proso i sorgo ma znaczenie tylko w pewnych regionach.

Najważniejszym zbożem jest PSZENICA, uprawiana praktycznie na całym obszarze lądowym, oprócz strefy klimatów gorących wilgotnych. W największych ilościach uprawia się pszenicę na obszarach o klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym. Największymi producentami są: Chiny - 20,1%, USA - 11,3, Indie - 11,3%, Rosja - 7,2 i Francja - 5,6.

Ważną uprawą zbożową jest RYŻ, którego zbiory są nieco mniejsze niż pszenicy. Ryż jest zbożem, uprawianym głównie w strefie równikowej zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Największymi producentami są: Chiny - 34,5%, Indie - 21,5%, Indonezja - 8,9%, Bangladesz - 5,0 i Wietnam - 4,6%.

Trzecim ważnym światowym zbożem jest KUKURYDZA. Dzięki licznym odmianom zboże to udaje się w różnych warunkach klimatycznych. Bardzo ważną jego cechą jest duża wydajność, przewyższająca zarówno plony pszenicy, jak i ryżu. Największymi producentami są: USA - 41%, Chiny - 18,2%, Brazylia - 6%, Francja - 2,9% i Meksyk - 2,8%.

29. Wskaż centra hodowli bydła na świecie. Uzasadnij rozmieszczenie chowu. Wymień głównych eksporterów mięsa wołowego i przetworów mlecznych.

Chów zwierząt rozwinął się głównie w strefach umiarkowanych. Wynika to z obfitości, wysokiej jakości pasz występujących w tych strefach. W strefie międzyzwrotnikowej ogranicza go m.in.: gorący klimat, gorsza jakość pastwisk, niedostatek ziarna oraz choroby zwierząt.

Kraj rozwijający chów zwierząt musi mieć dobre zaplecze w produkcji pasz. Rozwój chowu wymaga także dobrze zorganizowanego transportu oraz rozwiniętego przemysłu spożywczego (chłodnictwa, mleczarstwa, zakładów mięsnych). Warunki te spełniają kraje już rozwinięte gospodarczo, dysponujące odpowiednimi środkami.

BYDŁO - hodowane dla mleka lub na ubój. Chów ras mlecznych występuje w pobliżu dużych miast. Chów bydła na ubój rozwija się tam, gdzie występują rozległe pastwiska.

Najwięksi hodowcy (mln): Indie - 193, Brazylia - 152, USA - 103, Chiny - 100, Argentyna - 50; POLSKA - 9.

Hodowcy (mln): Australia - 132, Chiny - 112, Nowa Zelandia - 51, Indie - 45, Iran - 45. POLSKA - 1 mln.

30. Wskaż obszary hodowli trzody chlewnej na świecie. Uzasadnij lokalizację chowu. Wymień największych eksporterów wieprzowiny.

Chów zwierząt rozwinął się głównie w strefach umiarkowanych. Wynika to z obfitości, wysokiej jakości pasz występujących w tych strefach. W strefie międzyzwrotnikowej ogranicza go m.in.: gorący klimat, gorsza jakość pastwisk, niedostatek ziarna oraz choroby zwierząt.

Kraj rozwijający chów zwierząt musi mieć dobre zaplecze w produkcji pasz. Rozwój chowu wymaga także dobrze zorganizowanego transportu oraz rozwiniętego przemysłu spożywczego (chłodnictwa, mleczarstwa, zakładów mięsnych). Warunki te spełniają kraje już rozwinięte gospodarczo, dysponujące odpowiednimi środkami. Mięso wieprzowe stanowi ponad 40% światowej produkcji mięsa.

Trzoda chlewna (ŚWINIE) - ze względów religijnych nie jest hodowana w krajach Islamskich i Judaistycznych. Najwięksi hodowcy (mln) - Chiny - 424, USA - 59, Brazylia - 32, Niemcy - 26, Rosja - 24, Polska - 20.

Hodowcy (mln): Australia - 132, Chiny - 112, Nowa Zelandia - 51, Indie - 45, Iran - 45. POLSKA - 1 mln.

32. Scharakteryzuj współczesne migracje ludności na świecie.

Migracja ma duży wpływ na sposób rozmieszczenia ludności i jego zmiany. Migrację dzielimy na:

- EMIGRACJA - tj. opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania (odpływ ludności);

- IMIGRACJA - tj. przybycie na nowe miejsce zamieszkania (przypływ ludności)

Ze względu na trwałość migracji wyróżnia się:

- stałe - decyzję z zamieszkaniem na stałe;

- okresowe - zwykle w celach zarobkowych.

Ze względu na kierunek rozróżnia się:

- zewnętrzne - wyjazdy za granicę i przyjazdy z zagranicy;

- wewnętrzne - (krajowe) odbywające się w obrębie jednego kraju. Migracja ta ma zazwyczaj kierunek wieś miasto. Czyli z obszarów rolniczych do uprzemysłowionych. Migrantami są zazwyczaj ludzie młodzi.

Podział ze względu na przyczynę zmian miejsca zamieszkania:

- ekonomiczne - chęć polepszenia warunków materialnych;

- pozaekonomiczne - mogą być spowodowane przyczynami politycznymi, religijnymi, społecznymi, rodzinnymi itd.

PRZYCZYNY społeczno-ekonomiczne migracji:

- poprawa materialnej sytuacji;

- klęski żywiołowe;

- chęć zmiany środowiska społecznego;

- łączenie małżeństw, rodzin;

- prześladowania na tle religijnym;

SKUTKI migracji:

- zmiana struktury demograficznej (spadek przyrostu naturalnego, postępowanie procesu starzenia ludności);

- wyludnienie ludności;

- nadmierne zagęszczenie ludności;

- zaburzenie struktury płci (nadmiar mężczyzn w danym obszarze, gdzie powinno ich być mniej, a niedobór, gdzie powinni być - np. tam gdzie jest przemysł ciężki);

- bezrobocie;

- tworzenie się „dzielnic nędzy” tj. slumsy (USA).

33. Posługując się 2 wybranymi kryteriami przedstaw zróżnicowanie ludności świata.

Zróżnicowanie rasowe: zewnętrzne różnice dziedziczne są podstawą podziału ludności na trzy podstawowe rasy:

--rasa biała -(europeidalna, kaukaska)dzieli się na trzy gałęzie:

• Europejską-ludy Europy i ludność pochodzenia europejskiego w obu Amerykach, Australii, Nowej Zelandii, RPA, oraz Rosjanie w Azji

• Semisko—chamicką głównie Arabowie w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie

• Indyjsko—irańską, ludy Azji Południowo-Zachodniej(np. Turcu, Irańczycy)

--rasa żółta—(mongoloidalna) składa się z dwóch gałęzi:

• Azjatyckiej—Chińczycy, Mongołowie, Koreańczycy, ludy Syberii i Dalekiego Wschodu(np. Jakuci, Ewenkowie)oraz Eskimosi.

• Amerykańskiej—są to Indianie obu Ameryk

--rasa czarna (negroidalna) dzieli się na dwie gałęzie:

• Afrykańską—zamieszkującą tereny a południe od Sahary- są to Murzyni Sudańscy, Murzyni Bantu, Pigmeje, buszmeni, Hotentoci, należą do niej również potomkowie murzyńskich niewolników w obu Amerykach.

• Oceaniczną -są to aborygeni w Australii, Papuasi na Nowej Gwinei oraz ludy Melanezji.

Zróżnicowanie religijne:

Chrześcijaństwo—największa religia monoteistyczna- skupia około 1.8mld wyznawców. Dominuje w Europie, obu Amerykach, Australii, Nowej Zelandii, oraz na Filipinach i w połud. środk. Afryce.

Islam—religia monoteistyczna skupia ponad 1mld wyznawców. Jest wiara w boga Allaha. Wyznawcami są muzułmani głównie Arabowie w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie, mieszkańcy turcji, Iranu, Pakistanu, Bangladeszu, Indonezji, Malezji i ludy srodkowej Azji.

Hinduizm—religia występująca praktycznie w Indiach, licząca ponad 760mln wyznawców. Wierzą w prawo karmana i reinkarnacje.

Buddyzm—Religia założona przez Buddę. Przyjmuje istnienie nieskończenie wiele światów zamieszkanych przez ludzi, zwierzęta, bogów i demonów. Również zakłada istnienie prawa karmana i reinkarnacji. Około 340mln wyznawców. Mieszkają głównie w południowo- wschodniej Azji, Chinach, Mongolii i Japonii.

Konfucjanizm—doktryna etyczno- społeczna opierająca się na poglądach Konfucjusza. Liczy około 300mln wyznawców. Ogranicza się do obszaru Chin. Występują także religie plemienne itp. A ludzie nie więżący to około240milionów osób.

34. Współcześnie procesy urbanizacyjne przebiegają bardzo dynamicznie w krajach rozwijających się. Omów przyczyny i skutki szybkiego wzrostu liczby ludności w miastach tych krajów.

Urbanizacja jest to proces rozrastania się istniejących już miast lub powstawanie nowych.

Na proces urbanizacji składa się:

- urbanizacja formalna posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich

- demograficzna polegająca na migracji ludności ze wsi do miast co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej

- ekonomiczna odznacza się wzrostem odsetka ludności czynnej zawodowo i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach

- społeczna uwidacznia się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej

- przestrzenna przejawia się w powiększaniu przestrzeni miast istniejących budowaniu nowych lub nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcję pozarolnicze.

Skutki:

a) pozytywne: możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania, urozmaicone oferty pracy, możliwości edukacyjne - podwyższanie lub zmiana zawodu, istnienie służby zdrowia instytucji oświatowych kulturalnych naukowych handlowych finansowych i ubezpieczeniowych, szybkie komunikowanie się mieszkańców

b) negatywne: szerzenie się chorób, wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm narkomania), nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności, wzrost liczby bezdomnych, przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki), powstawanie dzielnic nędzy, brak miejsc parkingowych, wzrost kosztów związanych z mieszkaniami, powstawanie subkultur, gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem, deficyt wody.

35. Konflikty rozgrywające się we współczesnym świecie mają różne podłoża. Omów 3 konflikty które zaistniały po II wojnie światowej różniące się przyczynami.

Wojna w Wietnamie 1964(65)-1975. W 1945 powstała Demokratyczna Republika Wietnamu rządzona przez komunistów wspieranych przez ZSRR i Chiny. Powstanie tego państwa powodowało wojskową interwencję Francji zakończoną w 1954r. Podział kraju wzdłuż równoleżnika 17^oN na:

- Komunistyczną Demokratyczną Republikę Wietnamu (zwaną Wietnamem Północnym)

- Republikę Wietnamu (zwaną Wietnamem Południowym).

Wojna w Wietnamie doprowadziła do zajęcia Wietnamu południowego przez siły komunistyczne Wietnamu Północnego wspierane przez Chiny i państwa Układu Warszawskiego. USA pomimo zaangażowania ponad 0,5 miliona żołnierzy poniosły klęskę. W 1975 komunistyczne wojska Wietnamu Północnego zajęły cały Wietnam Południowy a w 1976 na terytorium obydwu państwa powstała Socjalistyczna Republika Wietnamu.

Wojna w Afganistanie: (1979-1989) została wywołana interwencją wojsk ZSRR która pozwoliła utrzymać się przy władzy komunistów. W 1978 w Afganistanie dokonano wojskowego przewrotu w wyniku, którego do władzy doszły siły komunistyczne wspierane przez ZSRR. Stało się to przyczyną wybuchu wojny domowej, podczas której armię rządową wspierały interwencyjnie ZSRR. Siły antykomunistyczne otrzymały pomoc militarna USA i wielu państw muzułmańskich. W 1989 wojska ZSRR wycofały się z Afganistanu. Nie oznaczało to końca wojny domowej. Rozpoczęła się walka o władzę pomiędzy ugrupowaniami religijnymi i poszczególnymi plemionami, w której zwyciężyli Talibowie przedstawiciele jednego z fundamentalnych odłamów islamu. Przekształcili oni Afganistan państwo wyznaniowe, w którym prawo dyktował Koran. Afganistan stał się wylęgarnia islamskiego terroryzmu.

Konflikt Indie-Pakistan: konflikt między hinduistycznymi Indiami a Pakistanem o Kaszmir (wzajemne roszczenia terytorialne sąsiadujących państw) rozpoczął się w 1947r kiedy powstały niepodległe Indie i Pakistan. Indyjska część Kaszmiru zamieszkana jest w 80% przez muzułmanów, dlatego Pakistan żąda przyłączenia tego obszaru do swojego terytorium, na co nie zgadzają się Indie. Spór o Kaszmir jest powodem nieustannego napięcia między Indiami a Pakistanem.

36. Na podstawie charakterystyki wybranej międzynarodowej organizacji gospodarczej udowodnij że procesy integracji gospodarczej odgrywają ogromne znaczenie dla rozwoju gospodarki światowej.

UNIA EUROPEJSKA—Celem UE jest utworzenie wspólnego rynku wewnetrznego, swobodny przepływ kapitałów i siły roboczej, wspólna polityka gospodarcza i finansowa, wprowadzenie wspólnej waluty-euro, wspólna polityka zagraniczna i obronna.

Unia Europejska jest największą organizacja gospodarczą świata.

37. Wymiana między narodowa jest korzystna zarówno dla kraju eksportującego jak i importującego. Posługując się 4 argumentami potwierdź lub zaneguj to stwierdzenie.

Polska importuje głównie ropę naftową i jej pochodne, nowoczesne maszyny, wysoko przetworzone produkty chemiczne, pasze dla zwierząt. Eksportujemy natomiast węgiel kamienny, pół produkty hutnicze, statki, kopaliny chemiczne, wyroby farmaceutyczne oraz budujemy za granicą specjalistyczne obiekty np. cukrownie i rurociągi.

38. Scharakteryzuj wybrany rodzaj transportu na świecie.

Przewóz towarów umożliwia stały wzrost produkcji, wiąże regiony i kraje w jeden zintegrowany kompleks gospodarczy.

I. Transport NIEZMECHANIZOWANY - przy użyciu zwierząt. Występuje w krajach o niskim rozwoju gospodarczym (na pustyniach bliskiego wschodu, Azji Środkowej). Rolę tą spełniają wielbłądy, osły i muły w Basenie Morza Śródziemnego, słonie - Azja, lamy - Tybet. Koń w Polsce.

II. Transport KOLEJOWY - stanowi podstawę przewozu ładunków i pasażerów. Łączna długość ok. 1,2 mln km. Najdłuższa linia kolejowa to linia TRANSSYBERYJSKA (Moskwa - Władywostok) - 9336km. Najgęstszą sieć linii kolejowych (10km na 100km²) mają kraje Europu Zachodniej i Środkowej. Przede wszystkim jest to transport na duże odległości.

III. Transport SAMOCHODOWY - jest uzupełnieniem transportu kolejowego i żeglugi. Przede wszystkim na małe odległości, bez konieczności przeładunku. W krajach wysoko rozwiniętych, samochody osobowe stanowią (80% taboru samochodowego), stały się podstawowym środkiem transportu pasażerskiego.

IV. Transport LOTNICZY - najszybszy i najdroższy. Nadaje się do przewozu na znaczne odległości pasażerów, poczty, wartościowych ładunków i towarów szybko psujących się.

V. Transport SPECJALNY - zwany przemysłowym - przesyłanie ropy naftowej, gazu za pomocą rurociągów oraz energii elektrycznej liniami napowietrznymi lub podziemnymi kablami. Najtańszy rodzaj transportu. Nie powoduje hałasu, ani zanieczyszczeń.

VI. ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA - tani sposób transportu. Drogami są rzeki, np.: Dunaj, Ren, Odra, Wołga. Najczęściej transportowany jest węgiel, rudy metali, drewno, materiały budowlane.

VI. ŻEGLUGA MORSKA - drogą morską przewozi się 70% towarów, np.: ropa, rudy metali, węgiel kamienny, zboża. 2/3 przeładunków dokonuje się w portach Oceanu Atlantyckiego, 1/5 - Spokojnego.

Kanały ułatwiające transport:

- Kiloński (między Morzem Północnym, a Bałtykiem) - 99 km;

- Sueski (między Morzem Śródziemnomorskim, a Morzem Czerwonym) - 161 km;

- Panamski (między Atlantykiem, a Oceanem Spokojnym).

39. Posługując się 3 wybranymi kryteriami dokonaj zróżnicowania ludności Polski.

Polska należy do najbardziej jednolitych narodowościowych państw Europy, liczbę mniejszości narodowych określa się na ok. 2,5%. Największą grupę narodowościową stanowią Niemcy, Ukraińcy, Łemkowie i Białorusini. Mniejszości narodowe w Polsce mają konstytucyjnie zagwarantowane prawo używania ojczystego języka i rozwijanie własnej kultury.

Religijność deklaruje 95% Polaków z czego 90% skupia kościół rzymsko-katolicki. Z pośród innych wyznań najbardziej reprezentowany jest kościół prawosławny i protestancki.

Do wartości wysoko cenionych w Polskim społeczeństwie należy wykształcenie. Wśród osób powyżej 15 roku życia wykształcenie podstawowe i zawodowe ma 66%, średnie 27%, wyższe 7% ludności. Co 4-ty dorosły Polak potrafi porozumieć się w języku obcym.

40. Scharakteryzuj współczesne migracje Polaków od czasów zakończenia 2 wojny swiatowej do chwili obecnej.

Migracje zagraniczne to wyjazdy do innych krajów z zamiarem osiedlenia się tam(emigracja) lub powroty do ojczyzny (reemigracja). Migracje zagraniczne maja w Polsce niewielki wpływ na kształtowanie się liczby ludności.

Obecnie Polska liczy 38mln 700tys mieszkańców. Daje nam to 8 miejsce w Europie i 29 na świecie. Polska straciła podczas 2 wojny światowej ponad 6mln obywateli. Spadek liczby ludności o prawie 11mln podyktowany był również znacznym zmniejszeniem przyrostu naturalnego w czasie wojny oraz zmianami przebiegu granic i emigracją. Największy przyrost liczby ludności notowany był w latach 50 tych. Przyczyną był bardzo duży przyrost naturalny. Obecnie wzrost liczby ludności Polski jest niewielki i kształtuje się na poziomie 30-40tyś rocznie. Na zmiany liczby ludności poza przyrostem naturalnym ma wpływ wielkości migracji zewnętrznych. Polska zawsze była państwem emigracyjnym z ujemnym soldem migracji.

41. Wymień i wskaż a mapie 3 okręgi przemysłowe Polski. Podaj dla każdego okręgu charakterystyczny wielki zakład przemysłowy lub rodzaj przemysłu. Określa czynniki które wywarły na lokalizację tych okręgów.

GŁÓWNE OKRĘGI PRZEMYSŁOWE W POLSCE

a) Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP): przemysł węglowy, energetyczny, metalurgiczny, maszynowy, samochodowy; największym zakładem jest Huta Katowice;

b) Warszawski Okręg Przemysłowy: przemysł elektromaszynowy , precyzyjny , elektroniczny, elektrotechniczny, spożywczy; środki transportu;

c) Łódzki Okręg Przemysłowy: przemysł włókienniczy, odzieżowy, dziewiarsko-pończoszniczy.

GOP jest to okręg o bardzo dużym udziale przemysłu paliwowo-energetycznego. Dominujące znaczenie ma przy tym górnictwo węgla. Okręg ten cechuje się dużą, największą w kraju, koncentracją hutnictwa. Rozwinięte jest w nim zarówno hutnictwo żelaza, jak i metali nieżelaznych, zwłaszcza cynku i ołowiu. Przeżywają one (głównie hutnictwo żelaza) bardzo głęboki regres, spowodowany przede wszystkim wielkim spadkiem popytu na ich wyroby w związku z załamaniem się naszej gospodarki. Wiele hut, aby nadal funkcjonować, będzie musiało ponieść duże nakłady inwestycyjne na wdrożenie nowych technologii wytwarzania, niezbędnych dla poprawy jakości i obniżenia kosztów produkcji wytwarzanych wyrobów i wprowadzenia do produkcji nowych.

W GOP duży potencjał produkcyjny prezentuje przemysł elektromaszynowy, jest to po okręgu warszawskim, druga pod względem wielkości koncentracja przestrzenna tego przemysłu w skali kraju. Ze względu na dotychczasową produkcję a więc produkcję ciężkich maszyn i urządzeń, odlewów, konstrukcji stalowych, w grę wchodzi, zwłaszcza początkowo, nie tyle jej gruntowna zmiana, ile zastępowanie przestarzałych wyrobów bardziej nowoczesnymi. Modernizacji tego przemysłu powinno towarzyszyć zastosowanie nowoczesnych czystych technologii, co w warunkach tej aglomeracji ma szczególne znaczenie i co powinno być brane pod uwagę w restrukturyzacji całego przemysłu na tym terenie. Barierą rozwoju innych niż dotychczas i bardziej nowoczesnych dziedzin wytwórczości przemysłowej w GOP relatywnie niski udział kadr z wyższym wykształceniem, na co duży wpływ wywarł fakt niewielkiego ich zatrudnienia w dominujących gałęziach.

Warszawski Okręg Przemysłowy jest drugim co do wielkości okręgiem przemysłowym Polski (2.5 tyś. zakładów przemysłowych) Ustępuje mu jedynie GOP. W jego skład wchodzi 35 miast, które zamieszkuje 2.3 mln osób. Początki tego okręgu sięgają XIX wieku, kiedy czynnikiem przyciągającym przemysł była koncentracja ludności. Warszawa w drugiej połowie tego wieku była największym miastem na ziemiach polskich. W wyniku II wojny światowej przemysł całkowicie podupadł, aby w latach 50-tych i 60-tych dynamicznie się rozwinął. Czynnikiem, który ograniczał rozwój był niedobór mieszkań, a więc i siły roboczej. Okręg Warszawski różni się od GOP-u ponieważ wyspecjalizowany jest w gałęziach typowych dla obszarów wielkomiejskich. Nie rozwiną się ze względu na wydobywane surowce, gdyż ich tam nie ma, jak w przypadku GOP-u. Wiodąca gałęzią jest przemysł elektromaszynowy, który skupia się w samej Warszawie jak i okolicznych miastach: Pruszków, Piaseczno, Błonie, Ożarów, Mińsk Mazowiecki. Zaliczamy do niego przemysł elektroniczny, precyzyjny, środków transportu, obrabiarek i maszyn budowlanych. Cecha wspólna tych gałęzi jest małe zapotrzebowanie na surowce, wysokie wymagania w zakresie wykwalifikowanej kadry i stosunkowo mała uciążliwość dla środowiska. Dominujący jest też przemysł farmaceutyczny, perfumeryjno-kosmetyczny, odzieżowy (drugi pod względem wielkości po Łodzi), lniarski i poligraficzny. Istniej tez przemysł spożywczy i energetyczny nastawiony na zaspokojenie lokalnego rynku.

42. Scharakteryzuj wybraną gałąź przemysłu przetwórczego w Polsce

Przemysł piwowarski—zajmuje się ważeniem piwa. Obejmuje browary, słodownie, wytwórnie bezalkoholowych napojów gazowanych i ekstraktu słodowego, siarkownie chmielu i wytwórnie ekstraktu chmielowego. Przemysł ten należy do ważnych dla polskiej gospodarki branż przemysłu spożywczego. Rozmieszczenie browarów nie jest równo mierne. Najwięcej znajduje się na terenie Polskie południowej i południowo—wschodniej. Wartość sprzedaży tego przemysłu w 1996r wynosiła około1mldUSD. W 110 zakładach jest zatrudnionych prawie 15tyś osób. Przemysł ten charakteryzuje się niskim stopniem koncentracji. W sektorze tym dominuje piec największych firm o zasięgu krajowym( Elbrewery, Browary Tyskie, Żywiec, Lech, Okocim)których udział w rynku wynosi 55%. Przemysł piwowarski zorientowany jest wyłącznie na rynek krajowy. W ostatnich latach spożycie piwa wzrosło z 30litrów w 1990r do 431w 1996. Powoduje to że w przemyśle piwowarskim ponoszone są największe nakłady inwestycyjne.

43. Wskaż ośrodki wydobycia surowców energetycznych w Polsce. Omów obecna sytuacje polskiego górnictwa i energetyki.

Surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny.

Obszary wydobycia węgla kamiennego: Zagł. Górnośląskie (największe), Zagł. Dolnośląskie (nieczynne) i Zagł. Lubelskie (czynna tylko kopalnia w Bogdance). Surowiec ten ma coraz mniejsze znaczenie w gospodarce naszego kraju.

Obszary wydobycia węgla brunatnego: Zagł. Bełchatowskie (największe), Zagł. Konińskie i Zagł. Turoszowskie. Wykorzystuje się go tylko w rejonach wydobycia ze wzgl. na nieopłacalność transportu.

Obszary wydobycia ropy naftowej gazu ziemnego: okolice Kamienia Pomorskiego, Koszalina (z dna M. Bałtyckiego), Gorzowa Wielkopolskiego, na północ od Bochni,
Karpaty (Gorlice, Krosno i Jasło), wyspa Wolin (nieeksploatowane). Złoża są znikome, zaspokajają tylko 2% krajowego zapotrzebowania; większą część importujemy z Ukrainy i Rosji.

Polska od wielu lat jest relatywnie dużym producentem surowców energetycznych. Równocześnie jednak więcej surowców energetycznych zużywamy niż produkujemy i mamy ujemny bilans handlu zagranicznego tymi surowcami. Spowodowane jest to dużą energochłonnością naszej gospodarki . Jest ona w znacznej mierze następstwem niekorzystnej struktury przemysłu , w którym duży udział maja gałęzie ( branże ) o niskim stopniu przetwórstwa surowców , a także górnictwo cechujące się dużym jednostkowym zużyciem energii. Znaczne straty energii ponosimy także w gospodarce komunalnej , mieszkaniowej oraz w gospodarstwach rolnych , w których dla celów grzewczych ,a także innych w większości wykorzystywany jest węgiel .

44. Wymień alternatywne źródła energii wykorzystywane w Polsce. Wskaże regiony które przodują w pozyskiwaniu energii ze źródeł odnawialnych. Omów skalę ich wykorzystania w krajowym systemie energetycznym.

Energia wiatru w Polsce na 40% terytorium kraju można ekonomicznie wykorzystać siłę wiatru: pobrzeże słowińskie i koszalińskie, suwalszczyna, nizina Wielkopolska i Mazowiecka, Beskid śląski i żywiecki, dolina Sanu.

Energia słoneczna w Polsce praktycznie nie jest wykorzystywana.

Energia geotermalna szacuje się, że Polska ma największe zasoby wód termalnych w Europie (przewyższające 1000 krotnie potrzeby energetyczne kraju). W chwili obecnej elektrownie, geotermalne pracują w Zakopanem, Pyrzycach, Mszczonowie. Energia wnętrza ziemi wykorzystywana jest w Polsce również w uzdrowiskach.

Energia spadku wód elektrownie w Polsce wytwarzają tylko 3% krajowej energii elektrycznej - pomimo dobrych warunków naturalnych to źródło energii nie jest w pełni wykorzystane.

45. Omów restrukturyzację gospodarki Polski po roku 1989.

Restrukturyzacja przemysłu po roku 1989 w Polskim przemyśle zaszły następujące zmiany:

a) przejście od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej

b) wprowadzenie nowoczesnych metod zarządzania

c) prywatyzacja przemysłu

d) napływ kapitału zagranicznego

e) otworzenie rynku wewnętrznego na konkurencję zagraniczną

f) wzrost udziału importu w pokrywaniu potrzeb rynku wewnętrznego

g) postęp modernizacji przemysłu

h) wzbogacenie asortymentu i poprawa jakości towarów

i) dekoncentracja przemysłu

Restrukturyzacja rolnictwa postępuje wolniej niż w pozostałych dziedzinach gospodarki. Jej celem jest:

a) wprowadzenie postępu technologicznego i biologicznego

b) obniżenie kosztów produkcji rolnej

c) podniesienie jakości produktów

d) sprostanie wymogom konkurencji na rynku

e) stworzenie nowych miejsc pracy na obszarach miejskich.

Usługi przez dziesiątki lat traktowane były jako nieprodukcyjna gałąź gospodarki o drugorzędnym znaczeniu dla jej rozwoju. Harmonijny rozwój sektora usług i ciągłe unowocześnianie ich struktury należą do najistotniejszych czynników wpływających na podnoszenie konkurencyjności gospodarki oraz jakości życia społeczeństwa. Pojawiły się nowe rodzaje usług np. profesjonalna obsługa biznesowa i obrotu nieruchomościami. Nastąpiła wyraźna aktywizacja usług hotelarskich, gastronomicznych i turystyki.

46. Czynniki przyrodnicze i poza przyrodnicze mają wpływ na rozwój i poziom rolnictwa. Dokonaj oceny jednych i drugich w Polsce.

Na rozwój rolnictwa mają wpływ czynniki przyrodnicze takie jak: warunki glebowe, warunki klimatyczne, zasoby wodne i rzeźba terenu.

Warunki Glebowe—zdecydowanie określają możliwości rozwoju rolnictwa. W Polsce warunki glebowe nie są zbyt dobre. Dominują gleby średnie i słabe zajmujące ponad 60% powierzchni kraju. Najlepszymi glebami są czarnoziemy, czarne ziemie oraz niektóre mady i gleby brunatne. Zdecydowanie najmniej urodzajne są gleby bielicowe oraz gleby górskie.

Klimat—polski generalnie sprzyja rolnictwu. Okres wegetacyjny jest odpowiednio długi i wystarczająca jest roczna suma opadów. Niekorzystna natomiast jest duża zmienność pogody, występowanie przymrozków oraz intensywne letnie burze połączone z gradobiciem.

Stosunki wodne—nie są niestety zbyt korzystne. Występują znaczne obszary deficytu wody, w szczególności na terenach o zbyt małych opadach (Kujawy, Wschodnia Wielkopolska. Niedoborem wody cechują się także obszary piaszczyste. Istnieją również w Polsce obszary charakteryzujące się nadmiarem wody—tereny bagienne oraz doliny rzeczne. Zagrożeniem są również dość częste powodzie niszczące tereny rolnicze.

Rzeźba terenu—jest generalnie korzystna. Większa część naszego kraju ma rzeźbę równinną, falistą lub pagórkowatą. Przeciwdziała to intensywnemu spływowi powierzchniowemu i ułatwia wsiąkanie wody. Poza tym ułatwia mechanizację rolnictwa i transport.

Najlepsze warunki przyrodnicze dla rolnictwa maja(Nizina Śląska, Wyżyna Lubelska, okolice Przemyśla i Rzeszowa, oraz Żuławy Wiślane)

Poza warunkami przyrodniczymi na poziom rolnictwa mają wpływ wszystkie czynniki ekonomiczno- społeczne decydujące o sposobie gospodarowania. Należą do nich( sposoby użytkowania ziemi, struktura agrarna, wyposażenie techniczne, nawożenie mineralne, melioracje, polityka rolna państwa)

Sposoby użytkowania ziemi—Użytki rolne w Polsce zajmują 59.7% Powierzchni kraju. Niewiele jest państw na świecie o tak dużym udziale użytków rolnych. Użytkowanie ziemi cechuje się dużą ilością gruntów ornych. Zajmują one 76.7% obszaru użytków rolnych. Największą powierzchnię zajmują w Polsce środkowej a najmniejszą w górach. Użytki zielone(łąki, pastwiska) zajmują 21.7% pow. użytków rolnych a sady 1.6%.

Struktura agrarna—należy rozumieć stosunki własnościowe oraz wielkość gospodarstw rolnych. W Polsce zdecydowanie większość powierzchni zajmują gospodarstwa indywidualne(prywatne)—77.3%. Gospodarstwa państwowe stanowią 18.7% a spółdzielnie rolnicze 4% powierzchni zasiewów. Największy procent powierzchni zasiewów zajętych przez gospodarstwa państwowe mają ziemie odzyskane, a zwłaszcza województwo zachodniopomorskie. Wyjątkowo niekorzystnie kształtuje się w Polsce struktura wielkościowa gospodarstw w szczególności gospodarstw indywidualnych. Ponad połowa gospodarstw indywidualnych ma powierzchnię poniżej 5h. A małe gospodarstwa nie sa wstanie prowadzić nowoczesnej gosp. rolnej.

Wyposażenie techniczne—polskiego rolnictwa nie odbiega zbytnio od rolnictwa krajów UE. Na 100h użytków rolnych przypada7,4 ciągników tylko proszę porównać ciągniki w Polsce a na zachodzie. Nieco gorzej wygląda sytuacja z bardziej skomplikowanymi urządzeniami i maszynami rolniczymi(kombajnami zbożowymi i specjalistycznymi)

Nawożenie—przez nawożenie zwiększa się produktywność gleb. Zużycie nawozów sztucznych, po załamaniu w roku 1990 powoli się zwiększa. W roku 1997 wyniosło 88.3kg na 1 h użytków rolnych. Jest to wskaźnik dużo mniejszy niż w krajach Europy Zachodniej.

Melioracje—na wielu obszarach w Polsce występuje nie dobór lub nadmiar wody. Stosunki wodne można regulować poprzez melioracje, czyli system nawadniania i odwadniania. Powierzchnia użytków rolnych wymagających melioracji wynosi około9.4mln hektarów. W Polsce zmeliorowano około6.4 mln hektarów, Jest to 36.2% użytków rolnych.

Polityka rolna—każde państwo prowadzi swoja politykę rolną gdyż jest strategicznym działem gospodarki narodowej. W Polsce zajmuje się tym Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. W Polsce stosowano wiele form pomocy dla rolników( skup interwencyjny, cła na żywność importowana, dopłaty do paliwa, preferencyjne kredyty itp. Nie wszystkie te zabiegi są skuteczne. Stan rolnictwa jest dużym problemem podczas negocjacji dotyczących przystąpienia Polski do UE.

47. Dokonaj charakterystyki współczesnego rolnictwa Polski i przedstaw kierunki jego restrukturyzacji.

Obecna

48. Wskaż obszary upraw buraków cukrowych i żyta w Polsce. Określ warunki klimatyczne i glebowe najkorzystniejsze dla tych upraw oraz możliwości wykorzystywania zbiorów.

Żyto
Żyto nie ma specjalnych wymagań zarówno glebowych, jak i klimatycznych. Udaje się na glebach słabo urodzajnych. W związku z tym żyto uprawia się w całym kraju, jednakże z bardzo dużym zróżnicowaniem natężenia. Najwięcej żyta uprawia się w Polsce środkowo-wschodniej (Nizina Mazowiecka i Podlaska), gdzie zalegają gleby bielicowe (25-45 %). Niewiele żyta uprawia się na Nizinie Śląskiej oraz w pasie wyżyn południowych i na Żuławach (około 5 %). Żyto zajmuje ok. 16,2 % ogólnego zasiewu.

Buraki cukroweW krajowej strukturze zasiewów burak cukrowy zajmuje około 3 %. Mają one duże wymagania zarówno glebowe, jak i klimatyczne. Najwięcej buraków uprawia się w pasie województw od Żuław Wiślanych po Przedgórze Sudeckie, gdzie zajmują ponad 4 % powierzchni zasiewów. Drugi zwarty obszar dużego natężenia pokrywa się z Wyżyną Wschodnio małopolską.

49. Wskaż obszary upraw pszenicy i ziemniaków w Polsce. Omów warunki klimatyczne i glebowe najkorzystniejsze do uprawy tych roślin alimentacyjnych oraz ich znaczenie w gospodarce kraju.

Pszenica gatunki pszenicy uprawiane w Polsce wymagają urodzajnych gleb. Warunki glebowe, a w mniejszym stopniu klimatyczne, powodują, że na rozległym obszarze północnej i środkowej Polski, z wyjątkiem województw nad środkową i dolną Wisłą udział pszenicy w strukturze zasiewów jest mały. Najwięcej powierzchni gruntów (powyżej 20 %) przeznacza się pod uprawę pszenicy w Polsce południowej i południowo-wschodniej, gdzie występują żyzne gleby utworzone z lessów oraz czarnoziemy. Są to: Nizina Śląska, Przedgórze Sudeckie, Podkarpacie, Wyżyna Lubelska. Pszenica zajmuje ok. 16 % ogólnego zasiewu, przy czym wskaźnik ten w gospodarce uspołecznionej jest wyraźnie niższy niż w gospodarce indywidualnej.

Ziemniaki 90 % uprawy ziemniaków skupia się w gospodarstwach indywidualnych. Pod uprawę przeznacza się ok. 13 % ogólnego zasiewu. Mało ziemniaka uprawia się w województwach zdominowanych przez sektor uspołeczniony (poniżej 12 %), dużo natomiast na pozostałym obszarze, zwłaszcza w Polsce środkowej i na Podlasiu (21-25 %). Wpływają na to chłonne rynki konsumpcyjne aglomeracji Warszawy i Łodzi oraz konurbacji górnośląskiej.

50. Wskaż rejony hodowli bydła i trzody chlewnej a Polsce. Uzasadnij lokalizacje chowu.

Bydło: do bydła zaliczamy krowy mleczne, jałówki, opasy i młodzież, czyli cielęta. Chów bydła jest bardzo pracochłonny i wymaga systematyczności. Hodowla bydła koncentruje się głównie na terenach, gdzie głównym i często jedynym źródłem utrzymania jest rolnictwo, oraz gdzie znaczny odsetek gospodarstw stanowią gospodarstwa indywidualne. Najwięcej sztuk na 100 ha użytkowanych rolniczo jest w woj. podlaskim (54 szt./100 ha), oraz w woj. małopolskim (53 szt./100 ha). Najwyższa obsada występuje w woj. lubuskim i zachodniopomorskim (poniżej 20 szt./100 ha), ponieważ tam znaczny odsetek gospodarstw stanowią bardzo duże gospodarstwa.

Trzoda chlewna: do trzody chlewnej zaliczamy tuczniki, maciory oraz prosięta. Trzoda chlewna jest trudna w hodowli. Wymaga znacznych kosztów poniesionych na ogrzewanie młodych i karmienie ich specjalnymi premiksami i paszami treściwymi. Najwyższa obsada występuje na obszarach o wysokiej kulturze rolnej, czyli w woj. wielkopolskim (221szt./100 ha uż. rol.) i kujawsko-pomorskim (165 szt./100 ha uż. rol.). Najniższa obsada występuje w woj. podkarpackim (50 szt./100 ha), małopolskim i dolnośląskim. Przyczyną takiego stanu jest niska kultura rolna na tych obszarach, oraz mały udział rolnictwa w gospodarce regionu.

51.Dokonaj oceny przydatności rolniczej gleb w Polsce. Wskaż na mapie rejony występowania gleb strefowych i obszary na których tworzą się gleby astrefowe w naszym kraju.

Gleby bielicowe i rdzawe są glebami mało żyznymi. Tworzą się w warunkach lasu szpilkowego. Cechują się małą zawartością próchnicy i kwaśnym odczynem. W Polsce występują na ogół na terenach piaszczystych pokrytych lasem sosnowym. Gleby brunatne i płowe tworzą się w warunkach lasu liściastego. Najczęściej powstają na glinach lub skałach lessowych. Są słabo kwaśne lub obojętne o średniej lub wysokiej żyzności. W Polsce przeważają gleby średnie i słabe a ilość gleb najlepszych jest znikoma. Do gleb najlepszych zalicza się czarnoziemy, czarne ziemie, większość mad i niektóre rędziny oraz gleby brunatne.

52. Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o cechach przejściowych między typem morskim a kontynentalnym. Posługując się przykładami udowodnij, że klimat wywiera wpływ na gospodarkę naszego kraju.

Czynniki klimatyczne warunkują życie i tworzenie substancji organicznej, a przez to wpływają na wzrost i rozwój roślin. Do najważniejszych zaliczamy światło, temperaturę, wilgotność oraz zawartość tlenu i dwutlenku węgla w powietrzu.

ŚWIATŁO—Większość roślin wykazuje określone reakcje na długość dnia. Ta reakcja roślin przejawia się w postaci zakwitania, a także w postaci takich procesów jak: wytwarzanie bulw, krzewienie, stan spoczynku, opadanie liści,

TEMPERATURA--

55. Wskaż 5 regionów turystycznych w Polsce. Na przykładzie jednego udowodnij że warto go zwiedzić.

Regiony turystyczne to koncentracja ruchu turystycznego na pewnym obszarze. W Polsce znajdują się regiony turystyczne które mają stosunkowo dobrze zachowaną przyrodę. Na wartości przyrodniczo-krajobrazowe nakładają się także elementy kulturowe i miasta o historycznym układzie architektonicznym: zamki, pałace, klasztory i kościoły oraz miejsca pamięci narodowej. Obszar Polski może też być interesujący dla turystyki zagranicznej ze względu na krajobraz rolniczy, różnorodną roślinność, czyste powietrze. Interesujące mogą być także relikty starej techniki, ludowe tradycje i kultura, których nie spotyka się już poza Polską.

Główne regiony turystyczne: nadmorskie, pojezierze, wyżynne, sudeckie, karpackie, nizin środkowopolskich.

56. Scharakteryzuj wybrany rodzaj transportu w Polsce i podaj propozycje poprawy jego funkcjonowania.

Położenie Polski w Środkowej Europie, brak przeszkód naturalnych, a także dostęp do morza sprzyjają rozwojowi transportu. Na terenie naszego kraju krzyżują się ważne szlaki tranzytowe łączące obszary Europy. Sprawia to, że Polska należy do najważniejszych krajów tranzytowych w Europie.

Rodzaje transportu w Polsce: kolejowy, drogowy, żegluga śródlądowa, żegluga morska, transport przesyłowy, lotniczy.

TRANSPORT DROGOWYPod względem gęstości sieć dróg kołowych znacznie przewyższa gęstość sieci kolejowej. W 1989 r. było w naszym kraju ok. 160 tys.. km o nawierzchni twardej, co dawało średnią gęstość ponad 50 km/100 km; w krajach Europy Zachodniej wskaźnik ten jest na ogół znacznie wyższy. Stan techniczny wielu dróg w naszym kraju jest niski; prawie nie ma dróg o najwyższym standardzie, tzw. autostrad. Do najlepszych w Polsce należą „drogi szybkiego ruchu", z oddzielnymi dwoma pasmami ruchu. Najdłuższa z nich łączy Warszawę z Katowicami. Przez nasz kraj przebiega ok. 5 tys. km dróg o znaczeniu międzynarodowym: · Gdańsk - Warszawa - Lublin - Lwów; · Gdańsk - Toruń i Piotrków Trybunalski - Katowice - Cieszyn; · Białystok - Warszawa - Łódź - Wrocław - Praga; · Warszawa - Radom - Kielce - Kraków - Cieszyn; · Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa; · Berlin - Legnica - Opole - Kraków - Rzeszów - Przemyśl - Lwów. Transportem samochodowym w Polsce przewozi się więcej ładunków niż transportem kolejowym, jednak pod względem wykonanej pracy sytuacja jest odwrotna (tabela 1). Liczba przewożonych pasażerów transportem samochodowym jest również większa niż koleją, natomiast pod względem wykonanej pracy różnica między tymi rodzajami transportu jest niewielka. Ze względu na gęstą sieć dróg oraz przystanków, transport samochodowy pozwala znacznie precyzyjniej zaspokoić potrzeby transportowe terenu niż kolej.

---