filo 01, JO�SCY FILOZOFOWIE PRZYRODY

Joscy filozofowie przyrody

Tales i woda

Tales to posta na wp� legendarna - y na przeomie VII i VI wieku, mia saw mdrca, by technikiem, inynierem, kupcem i podr�nikiem. Mia umiejtnoci w zakresie geometrii i astronomii, jednak nie wiedz naukow w tym zakresie (nie umia sformuowa i uzasadni swych twierdze). Celem bowiem nauki s prawdy interesujce same przez si - nie dla ich zastosowani praktycznego - on te pierwszy pr�bowa docieka w dziedzinie, w kt�rej o celach praktycznych mowy by nie moe - w filozofii. Wanie w jego osobie, najprawdopodobniej, dokonao si przejcie od praktycznej umiejtnoci do teoretycznej nauki. Chyba jego teoria bya pierwsz naukow w naszej kulturze.

Zagadnieniem, z kt�rym si mczy Tales byo pochodzenie wiata - jego pocztek by pierwszym zagadnieniem filozofii. Pierwotna posta rzeczy zostaa uznana przez Talesa za najwaniejsz. Przedmiotem docieka Talesa i jego nastpc�w - przyroda (teoretycy przyrody - fizjolodzy). Naczelnym pytaniem byo: jaki by pierwotny rodzaj cia, z kt�rych rozwina si przyroda? [Filozofowie ci nie myleli jeszcze o materii jako czym nie uksztatowanym - pojecie ksztatu i materii przyszo potem dopiero; podobnie rozr�nienie materii i siy.] Fizjolodzy mniemali, e zdolno poruszania si materii jest jej wasnoci zasadnicz. Tales m�wi, e wszystko jest oywione - co wida po bursztynie i magnesie.

Teoria Talesa brzmiaa: wszystko jest z wody, z niej powstao i z niej si skada. Jego poprzednicy m�wili co najwyej o b�stwach wody, on sam - o wodzie. Tales popiera swe twierdzenie tym, e co ywe jest wilgotne, martwe wysycha, zarodki wszystkiego s mokre, pokarm za soczysty. Woda jest wic yciodajna - pozory uzasadnienia.

Anaksymander i bezkres - natura

Anaksymander pochodzi, jak Tales, z Miletu, by te jego r�wienikiem. By najwietniejszym umysem �wczesnej Grecji. Zacz uywa terminu „pocztek”, wierzy, e to co byo na pocztku nie przestaje istnie, a tylko przybiera inne ksztaty. Szuka jak sw�j mistrz pierwotnej materii (kt�ra istnieje dalej). arche bya dla niego zasad rzeczy - nie tylko pocztkiem. To co w naturze jest od pocztku i bdzie wanie wtedy zaczto nazywa „natur” rzeczy - termin nazywajcy co zmiennego zaczyna oznacza co niezmiennego.

Zmienne zjawiska posiadaj sta natur. Zjawiska s dostpne zmysom, natura ich jest ukryta; zjawiska s r�norodne, natura jedna. W poszukiwaniu zasady Anaksymander wyszed poza to, co daje obserwacja. Przyj za arche co poza ywioami - obserwujc, jak jeden zmienia

si w drugi. Odnajduje bezkres - bezgraniczny, nieokrelony, z kt�rego przyroda cigle powstaje i kt�ry traci sw nieokrelono w miar tego, jak ksztatuje si z niego przyroda. Zasada musi by bezgraniczna, bo inaczej wyczerpaaby si. To miaa koncepcja, zadziwia do dzi.

Przyroda powstaje z bezkresu poprzez wyanianie si przeciwiestw (Tales m�wi raczej o transformacjach). Proces ten powodowany jest przez wieczny ruch. Na pocztku wydzieliy si przeciwiestwa: zimno i ciepo, a z nich r�ne stany skupienia - od ziemi po lotny ogie.

Anaksymenes i powietrze

Nieco modszy od Anaksymandra jego ucze, r�ni si od niego jak fizyk od metafizyka. Na wiksz skal zastosowa pomysy swojego mistrza do szczeg�owych zagadnie przyrodniczych. Zasad bezkresn utosami on z powietrzem. Jest ono ilociowo nieskoczone i wypenia sob bezkres. [Nie jest od niego r�na dusza - to tchnienie utrzymujce ciao przy yciu!] Trzecim argumentem jest zmienno powietrza - powstay z niego wszystkie przedmioty.

Anaksymenes rozumia, e powietrze ma r�n gsto. Rozrzedza si i skupia, przyjmuje inny wygld i przechodzi w inny stan skupienia. Przez rozcieczanie staje si ogniem, przez zagszczanie - wod, a nawet kamieniem. Te pogldy umocniy jeszcze przekonanie o jednoci w przyrodzie.

Dostrzeg te zalenoci midzy temperatur a stanem skupienia materii. Tumaczy zjawiska meteorologiczne (wiatry powstaj gdy zagszczone powietrze jest wprowadzane w ruch). Co do zjawisk astronomicznych, intrygujcych z kolei swoj staoci, zawi�d na caej linii - twierdzi np. e Ziemia jest paska jak st�, a gwiazdy s ciaami ognistymi, kt�rym towarzysz ciaa stae.

Heraklit z Efezu i zmienno wiata

Heraklit y na przeomie VI i V wieku. Napisa 3 traktaty - kosmologiczny, polityczny, teologiczny.

Arche, zasada wiata to ogie. Ogie staje si morzem, powietrzem, ziemi i zn�w ogniem. Przemiany ognia w d� i w g�r.

Wasnoci przyrody jest zmienno. Rzeczywisto to rzeka, niepodobna wstpi dwukrotnie do tej samej rzeki, wszystko pynie, nic nie trwa. Obrazem rzeczywistoci jest te mier; obawiamy si jednej mierci, a ju wielu uleglimy. Dla duszy jest mierci sta si wod, dla wody jest mierci sta si ziemi. Natura jest mierci i rodzeniem si, nie ma bytu, jest

tylko stawanie si. Jestemy i nie jestemy zarazem, bo zmieniamy si, trwanie jest zudzeniem. Jest to teoria powszechnej zmiennoci - WARIABILIZM [heraklityzm].

wiat jest zmienny. Granice midzy przeciwiestwami zacieraj si, s tylko cige przejcia. Dzie i noc s jednym i tym samym, modo i staro, ycie i mier, dobro i zo, sen i jawa. Wszelkie inne wasnoci s te wzgldne. Wszystko co istnieje nie posiada wasnoci staych i bezwzgldnych. Jest zmienno i cigo zjawisk, relatywizm. Pocztku wiata nie byo, gdy wiat istnieje i przeksztaca si odwiecznie. Wszechwiata nie stwarza aden B�g ani aden czowiek lecz by on zawsze, jest i bdzie zawsze ywym ogniem. Wiecznie ywy ogie ze wzgldu na sw lotn i zmienn natur jest typem i obrazem zmiennej rzeczywistoci.

wiat jest rozumny. Zmienno jest wasnoci przyrody, wic jest czym staym. Stay jest porzdek wedle kt�rego odbywa si przemiana. Jego prawo rzdzi wszystkimi przemianami, rzdzi czowiekiem i wszechwiatem. Czowiekiem i wszechwiatem rzdzi rozum logos].Jest on si kosmiczn, czowiek ma w nim jedynie udzia. Jest wieczny jak wiat, jest najdoskonalszym boskim czynnikiem wiata. Przeciwiestwa, rozbienoci, dysonanse uzupeniaj si nawzajem, bez nich nie byo by rzeczywistoci, rozbiene czynniki cz si i powstaje z nich najpikniejsza harmonia.

Refleksje epistemologiczne i etyczne. Heraklit krytykuje poznanie zmysowe. Zymi wiadkami s oczy i uszy ludziom, kt�rzy maj dusze barbarzyc�w. Gosi kult jednostki wyszej: „Jeden wart tyle co dziesi tysicy, jeli jest najlepszy”. Dwa typy moralnoci; przecitna i wysza, moralno tumu i mdrca. Dla tumu najwaniejsze jest zdrowie ciepo, rado, mdrcowi zdrowie i choroba, ciepo i zimno, rado i smutek s potrzebne, przeciwiestwa. Wie on, e zo czyni dobro przyjemniejszym.

Uczniem Heraklita by Kratylos [wariabilizm w skrajnej postaci], Platon by jego suchaczem [wariabilizm, ale tylko w wiecie realnym], teori ognia i rozumu kosmicznego odnowili stoicy.

Parmenides i szkoa eleacka

Filozofia stworzona przez nich bya kontr dla twierdze Heraklita. Zaprzeczali zmiennoci wiata - naczeln cech bytu widzieli w jego staoci. Tw�rc caej szkoy takich filozof�w by Parmenides z Elei. Poprzednikiem Parmenidesa by Ksenofanes - naucza b�stwie, e jest jedno i nie wolno przypisywa mu zmiennych i r�norodnych wasnoci. B�g jest suchaniem, myleniem i patrzeniem; jednoci. Z czasem wyronie z tego nauka o niematerialnoci, niezmiennoci i wszechmocy Boga.

Teza naczelna Parmenidesa: przeciwiestwa wykluczaj si wzajem. Jeeli zjawiska pene s przeciwiestw, to znaczy e nie s prawdziwym obrazem bytu. Nie jest bytem to, co moe przesta istnie.

Teoria bytu: tylko to, co istnieje, jest. Byt jest, a niebytu nie ma. Byt nie ma pocztku, bo skd moe powsta? - tylko z niebytu, a jego nie ma. Byt nie moe z tej samej racji mie koca. Byt jest wieczny, cigy, nieruchomy, niezmienny, niepodzielny. Jest stay i jeden, jest przeciwiestwem stawania si i mnogoci. Teoria ta uczynia koniecznym odr�nienie bytu od zjawisk. By to zacztek dualizmu - paradoksalny w filozofii jednoci.

Parmenides uznawa tylko poznanie mylowe. Poznanie zmysowe uznawa za niewiarygodne. Utosami wreszcie byt z myl (a nie ze spostrzeeniami i wyobraeniami).

Nastpc Parmenidesa by m.in. Melissos - przypisa bytowi piciorakie wasnoci: 1)jest wieczny, czyli nieskoczony w czasie, 2) nieskoczony przestrzennie, 3) jedyny, 4)niezmienny, 5) nie doznajcy b�lu ani cierpienia. Najwybitniejszym jednak nastpc by

Zenon z Elei

y gdzie midzy 490 a 430 rokiem BC, by apologet i polemist, wydoskonali sztuk prowadzenia spor�w i wykazywania cudzego faszu - tw�rca dialektyki. Broni eleackiej jednoci i niezmiennoci bytu, ale na drodze poredniej i negatywnej - atakowa najprostsz form zmiany - ruch. Wysun przeciw niemu 4 argumenty:

dychtomia - dzielenie pozostaej do przejcia drogi na poowy - w nieskoczono - wic przej jej nie spos�b.

Achilles nigdy nie dogoni �wia, bo musi znale si na jego miejscu, a wtedy �w go wyprzedza

strzaa - lecca strzaa w danej chwili nie rusza si, tak samo w kadym innym momencie czasu skadajcego si z chwil

stadion - szybko przedmiotu jest r�na wzgldem r�nych przedmiot�w - a skoro jest r�na, jest sprzeczna wewntrznie i nie moe istnie. Argument ten nie udowadnia jednak sprzecznoci ruchu, lecz jego wzgldno.

Zenon wysuwa te argumenty przeciw mnogoci - byt stanowicy mnogo jest podzielny, przy dzieleniu dochodzimy do czci nie posiadajcych wielkoci - wtedy podzielno koczy si. Suma tych element�w take jest pozbawiona wielkoci. Mnogo staje si w kocu sprzeczna. Przeciw poznaniu zmysowemu - ziarno rzucone na ziemi nie wydaje dwiku, worek ziarna te nie powinien... Wynikiem rozwaa Zenona - przestrze nie jest sum punkt�w, ruch nie jest suma prostych przej od punktu do punktu.

Gorgiasz, kontynuator myli Zenona przey go nieco. By nihilist - twierdzi, e nie ma nic, a nawet gdyby byo to i tak nie byoby poznawalne. Inn wan szko bya szkoa megarejska. Zaoy j Euklides (przyjaciel Sokratesa, bliski eleatom). Tworzy erystyk - dialektyk nakierowan na przekonywanie przeciwnika, e nie ma racji - nie szukajc prawdy. Uczniowi Euklidesa, Eubilidesowi przypisuje si ciekawe antynomie: Kamca - jeeli kamca m�wi e kamie - m�wi prawd! Elektra - wie o Orestesie, e jest jej bratem, ale gdy staje za zason, nie wie tego, co wie. ysina - w kt�rym momencie zaczynamy by ysymi?! Rogi - nie zgubie ich, wic je posiadasz!

Filozofia eleacka nie rozbudowujc swoich pogld�w bo zaprzeczaa wszelkiej r�norodnoci. Zakoczya si wic ona polemik, erystyk i zestawianiem antynomii.

Empedokles - cztery ywioy

By r�wienikiem Zenona z Elei. Uwaa si za natchnionego, istot bosk, czczony i uwielbiany przez tumy (robi r�ne cuda - wynikajce z jego wiedzy). Stworzy filozofi przyrody - pokrewn filozofii joczyk�w. Pogodzi stanowiska Heraklita i Parmenidesa dotyczce materii - rzeczy zoone gin (Heraklit), proste s wieczne (Parmenides).

Przyj cztery, r�ne jakociowo, skadniki wiata - wod, powietrze, ogie i ziemi. Nazwa je „korzeniami wszechrzeczy” - z tych kilku ywio�w powstaj r�norodne rzeczy. Uwaa si go czasem za tw�rc pojcia pierwiastka. Rozdzieli si i materi. Empedokles uzna dwie siy - mio i niezgod. Obrazem wiata wedle niego s cztery ywioy poruszane przez dwie siy. W historii wiata istniay cztery ery - adu (pierwotnego, wszystko na swoim miejscu); niezgody; rozmieszania ywio�w, chaosu i wreszcie - mioci (z powrotem do harmonii). I i III - zawieszenie, eleacka nieruchomo, II i IV - Heraklicka zmienno.

W teorii przyrody by ju blisko pogld�w ewolucyjnych - wiedzia, e roliny, jako mniej skomplikowane, powstay przed zwierztami. Zwraca uwag na proces postrzegania, wszystkie ywioy musz si znajdowa w oku, skoro moe ono je postrzega. Teoria uczu m�wia, e przyjemno powstaje z tego, co podobne w ywioach i ich mieszania, przykro z tego, co przeciwne. Szczeg�y ego nauki o temperamentach byy prymitywne, opiera j na nauce o ywioach.

Anaksagoras

By nieco starszy od Empedoklesa i Zenona z Elei. By te pierwszym filozofem, kt�ry osiad w Atenach. Wytworzy w filozofii teorie bardzo podobn do Empedoklesa. Przyj (pod wpywem Zenona) nieskoczon podzielno materii.

Skadniki wiata s niezmienne, ale tworz zmienne ukady. Powstawanie to mieszanie, znikanie - rozdzia. Gosi niezmienno jakoci - skadnik�w rzeczywistoci, kt�re nazywa zarodkami lub rzeczami. „W kadej rzeczy jest cz innej, we wszystkim jest cz wszystkiego”. Cokolwiek istnieje, jest zoone z jakoci. Nie ma kresu ich podzielnoci. Myli podobnie jak Leibniz - kada czstka wiata odzwierciedla wiat. (Jak monady u Bruna lub Leibitza!)

Materia nieruchoma osigna sw�j ruch z zewntrz - od ducha. Jest on poza przyrod, bo inaczej nie m�gby ni poruszy. Przed Anaksagorasem nikt nie wytworzy pojcia istniejcego poza przyrod bytu. Swego „ducha” pojmowa Anaksagoras materialnie - jako najsubtelniejsz i nie zmieszan z innymi materi. Nie pojmowa go jako osob. Zakada, e po poruszeniu wiata, duch przesta dziaa. (Jak u Arystotelesa!)

Nasze zmysy s sabe, ale s wierne. Postrzegamy tylko to, co jest od nas przeciwne, nie to, co podobne do nas (nie czujemy zimna ani ciepa rzeczy majcej 36,6 stopnia). Anagsagoras operowa pojciem progu wiadomoci - wiedzia, e jest on r�ny dla r�nych gatunk�w i narzd�w. Zna fakt uczuciowego zabarwiani spostrzee.

Demokryt: nawet dusza z atom�w...

Atomizm by ostatni i najdojrzalsz form joskiej filozofii przyrody. By g�wn w staroytnoci postaci materialistycznego pogldu na wiat. Demkryt by uczniem Leucypa, jednak przymi absolutnie swego mistrza. Demokryt opiera si na swym mistrzu ale i uwzgldnia wszelkie doniolejsze doktryny w filozofii jego czas�w. Do eleackiego postulatu o bezsprzecznoci doda drugi, zasadniczy dla nauki postulat zgodnoci z dowiadczeniem.

Materia skada si wg Demokryta z atom�w. S to niezmienne, niepodzielne czstki, poruszajce si i wytwarzajce nowy ukad wiata.

caa przyroda skada si z nich

maj one ksztat, pooenie i porzdek

ich ruch, zmiana miejsca jest odwieczna

znajduj si i poruszaj w pr�ni - „naprawd istnieje tylko byt i pr�nia”. Uznajc pr�ni, Demokryt pojmowa materi jako niecig - byt istnieje bardziej od niebytu.

Dla atomist�w przyroda bya r�norodna, ruchoma i nieciga - inaczej ni dla eleat�w. U Demokryta skadniki przyrody s od siebie r�ne tylko ilociowo. Anaksagoras twierdzi, e materie mona dzieli w nieskoczono, Demokryt uwaa, e tak dzieli mona tylko pr�ni, a materia ma skadniki niepodzielne.

Naprawd istniej tylko materia i pr�nia, a ciepo i barwy s subiektywne. Przed Demokrytem nikt nie powiedzia, e spostrzeenia mog by subiektywne. Dla niego przestay by one obrazem rzeczywistoci, stay si stanami umysu. Demokryt odr�nia dwa rodzaje wiedzy - prawdziw i ciemn. Prawdziwej dostarcza rozum, ciemnej zmysy. Filozofia ta gosia prymat dowiadczenia, ale krytykowaa doznania zmys�w i odwoywaa si do rozumu. Atomy nie s przedmiotem dowiadczenia, one je tumacz. Empiryzm czy si z racjonalizmem.

Atomici starali si wyjania zjawiska przyczynowo. Przyczyny pojmowali materialnie i mechanicznie. Atomici nie usiowali szuka cel�w, szukali tylko przyczyn dla wyjanienia zjawisk. Zaprzeczali istnieniu siy rozumnej rzdzcej wiatem. Rozum jest donios, ale tylko ludzk, poznawcz wadz - nie si kosmiczn. Szukali przyczyn bliszych, nie pytali o pierwsza przyczyn.

W myl jednolitoci Demokryt niebo traktowa jak ziemi, nie uznawa rozr�nienia midzy natur ziemsk a niebiask itd. (wiat�w ma by nieskoczenie wiele - jedne gina, inne rodz si.) Jedno ta prowadzia do jednoci duszy i ciaa. Dusza skada si z wyjtkowo drobnych i ruchliwych atom�w. Postrzeganie to przenikanie atom�w ze wiata do organ�w zmys�w. Wszystkie zjawiska w przyrodzie Demokryt traktowa materialnie - ojciec materializmu.

W etyce Demokryt oddziela czyny moralne od spenianych pod przymusem, pod naciskiem lub w celu przypodobania si innym. Najwyszym dobrem jest zadowolenie, rodkiem pozyskania go - rozum. Zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiga si go przez umiar (bo najprzyjemniejsze rozkosze przestaj w kocu by przyjemne). Kierownikiem postpowania ma by rozum. „Rozkosze umysowe maj w sobie cos z niemiertelnoci.”

Pitagorejczycy i muzyka sfer

Pitagoras by filozofem VI wieku, kad nacisk na ycie ascetyczne i prac badawcz. Stworzy w Jonii zwizek religijny dla kultywowania misteri�w apolliskich - p�niej zrobi si z tego zwizek etyczny i ob�z polityczny - przeni�s si potem do Italii. W V w. rozam w zwizku - cz kontynuuje prace mistrza i przeksztaca je w rozlegy system naukowy. (Na przeomie V i IV wieku - Archytas i Timaios). Wierzenia pitagorejskie sprowadzay si do kilku dogmat�w:

dusza istnieje oddzielnie od ciaa

moe czy si z dowolnym ciaem

jest od niego trwalsza

ciao jest dla niej wizieniem

to wizienie dla duszy - za popenione winy

dusza b�dzie wywzwolona z cia�a po oczyszczeniu - gdy odpokutuje za winy

�ycie cielesne s�u�y wyzwoleniu duszy.

nieszcz�œciu wcielenia mo�na zapobiec przez praktyki religijne (misteria i pitagorejski styl �ycia).

Wa�ne by�y odkrycia matematyczne i akustyczne pitagorejczyk�w. W geometrii - twierdzenie o sumie k�t�w w tr�jk�cie - 180 stopni + “twierdznie Pitagorasa”. Zajmowali si� klasyfikacj� liczb (parzyste i nieparzyste, doskona�e i niewymierne...), przyczyn� dŸwi�ku (jest ni� ruch), matematyczn� prawid�owoœci� dŸwi�k�w. Liczba to zasada i kierownik bytu. Twierdzenie to utorowali pewnie atomiœci (w rzeczach realne s� jedynie ich cechy iloœciowe). Liczba to przestrzenna wielkoœ�, realny kszta�t.

W przyrodzie istnieja dwa czynniki - kszta�tuj�cy i kszta�towany, ograniczaj�cy i ograniczany. Czynnikiem kszta�tuj�cym i ograniczaj�cym by�a dla pitagorejczyk�w liczba. Za cia�o najdoskonalsze mieli kul�, tak te� wyobra�ali sobie œwiat. Zak�adali, �e horyzont jest perspektywicznym z�udzeniem. Byli przekonani, �e w sferach gwiazd panuje �ad i regularnoœ�. Wszechœwiat nie jest dzie�em przypadku, jak u Demokryta, lecz ca�y jest matematyczn� proporcj� i harmoni� - nowy obraz przyrody. Wpadli te� pitagorejczycy n apomys� obrotowego ruchu Ziemi i jej kr��enia wok� idealnegi œrodka systemu planetarnego (system pitagorejski). Ziemia jako kula sta�a si� gwiazd� mi�dzy gwiazdami.

Przyczyn� dŸwi�k�w jest ruch - wi�c sfery gwiezdne, kr��c wok� œrodka œwiata ruchem swym wydaj� dŸwi�k (“muzyka sfer”). Dawali tym wyraz przekonaniu o doskona�ej harmonii œwiata. Nadali mu miano kosmosu czyli �adu. Wa�ne dla dziej�w filozofii s� ich pomys�y dotycz�ce duszy i jej przeznacze�, nowy obraz wszechœwiata, teoria liczby jako zasady wszechœwiata, przekonanie o jego harmonijnoœci.

Zagadnienia kosmologiczne:

Zasada, arche - pytanie o pocz�tek, potem o natur� rzeczywistoœci

natura stawania si

przyczyna stawania si

stao wiata i jego prawidowo

Zagadnienia epistemologiczne:

postrzeganie

pewno poznania

Pierwszy okres mia charakter przygotowawczy, wyniki tylko tymczasowe. Uformowa pojcia. Rozw�j filozofii zacz si od licznych skrajnoci (Heraklit, Parmenides). Najtrwalsze miejsce zyskay najbardziej skrajne pomysy - argumenty Zenona przeciw ruchowi i antynomie szkoy megaryjskiej...

Okres owiecenia i system�w staroytnych V - IV w p.n.e.

W V w. orodek ycia umysowego przenosi si z kolonii do Grecji macierzystej, zwaszcza do Aten. Nastpuje okres owiecenia staroytnego - sofici i Sokrates i stworzenia staroytnych system�w filozoficznych - Platon i Arystoteles. Jest to okres klasyczny w filozofii greckiej. Pojawiaj si w nim nauki szczeg�owe - filozofii przypada nieco inny zakres bada, ni miaa dotychczas. Filozofia bya w tym okresie przedmiotem ostrych walk i gorcych namitnoci, wielkich przeciwiestw i genialnych pomys�w. Okres ten trwa okoo stulecia - od poowy V w. p.n.e. do 322 roku, gdy umiera Arystoteles.

Protagoras i sofici

Sofisci z zawodu byli nauczycielami i wychowawcami, za pienidze przygotowujcymi do ycia publicznego. Kadli nacisk na wyksztacenie, okres ich dziaalnoci trwa przez cae stulecie. Stanowili elit umysow Grecji. Nieco potem stosunek do sofist�w uleg przemianie, zaczto zarzuca im, e nauczaj za pienidze (ponianie pracy umysowej). Gwatownie przeciw nim wystpi Platon. Wyraz „sofista” pierwotnie znaczy „uczony”, potem nabra znaczenia „psudouczonego”.

Najbardziej filozoficznym umysem spor�d sofist�w by PROTAGORAS, nieco starszy od Demokryta i Sokratesa. Sofici radykalnie zwr�cili si ku badaniom humanistycznym, ku temu, co dzi zwyklimy nazywa kultur: dialektyce, retoryce, polityce, etyce. Podporzdkowali czynno badawcz celom praktycznym. Nie chodzio im o to, co prawdziwe - ale o to, co skuteczne. Badania, jakie prowadzili byy przewanie empiryczne. Od nich pochodzi staroytne pojcie dowiadczenia. Wedle ich koncepcji nauka ogranicza si do stwierdzania fakt�w, odkrywania zwizk�w midzy nimi i do przewidywania na ich podstawie fakt�w przyszych.

Teorie sofist�w byy wyrazem nieufnoci do wiedzy, ich sd o zdolnociach poznawczych czowieka by ujemny.

wiat poznajemy tylko przy udziale zmys�w - sensualizm. Wszelkie poznanie jest bierne, wzgldna musi by te postrzegana rzeczywisto (zjawiska s r�norodne i wzgldne - materia moe przybiera r�ne postacie).

nie ma w nim prawdy powszechnej, ona dla kadego jest inna - relatywizm. Relatywizm Protagorasa mia zabarwienie antropologiczne - miar wszelkich rzeczy jest czowiek

prawda jednego czowieka o tyle jest lepsza od tej innego, o ile jest bardziej uyteczna - praktycyzm

pewne prawdy (mowa, prawo, religia) obowizuj jako powszechne tylko na mocy powszechnej umowy - konwencjonalizm. Jako pierwsi sofici przeciwstawili na tak wielk skal natur i umow.

Za prawo natury uwaali sofici prawo silniejszego. Drugi prd wr�d sofist�w uznawa wyszo stosunk�w umownych nad naturalnymi - dziki temu mieli nadziej, e moe pewnego dnia zapanuje sprawiedliwo spoeczna. Protagoras za dy do zreformowania prawa, zracjonalizowania ustroju spoecznego, by by ludziom pomoc w walce o byt.

Sofici byli pierwszymi, kt�rzy zajli si estetyk, czyli teori sztuki. Estetyka ich bya teori poezji i operowaa trzema pojciami: naladownictwem (poezja nie wytwarza przedmiot�w realnych lecz tylko sowne podobiestwa), iluzji (wytwarza ona w umysach suchaczy iluzj przey) i oczyszczenia (wyadowuje ostatecznie ich uczucia - to daje suchaczom ulg i rado - co jakby z pitagorejczyk�w). Teoria naladownictwa zostaa przejta przez Platona i Arystotelesa i na dugie wieki staa si panujc teori estetyczn.

Sofici byli tymi, kt�rzy skierowali badania na czowieka, jego czynnoci i wytwory. Protagoras by pierwszym w historii filozofem - relatywist.

Sokrates - cnota nade wszystko

Usiowa wbrew relatywizmowi sofist�w odnale powszechne zasady poznania. Urodzi si w Atenach (469) i tam zmar/zgin (399). By nauczycielem, bezinteresownie uczy ludzi cnoty, a waciwie rozumu, pozwalajcego doj do cnoty. Wraz z rodzin y w nidostatku. W wieku 70 lat oskarony o deprawacj modziey i bezbono - wypija trucizn. By ideaem filozofa dla wielu nastpnych pokole. Pism nie pozostawi, uczy tylko ustnie. Podobnie jak sofici zajmowa si tylko czowiekiem. Pracowa na polu etyki i logiki (kt�r uwaa za niezbdn dla etyki).

Pogldy etyczne

Cnota jest dobrem bezwzgldnym. Nada Sokrates temu wyrazowi znaczenie bardziej specjalne, a waciwie nowe znaczenie (dotd byo ono r�wnoznaczne z tyzn, dzielnoci, sprawnoci) w ten spos�b, e wyodrbni spor�d zalet czowieka zalety moralne. Prawa dotyczce cnoty s trwalsze od pisanych, wywodz si z samej natury rzeczy. Czowiek powinien zabiega o dobra najwysze, powicajc dla nich dobra nisze i pozorne.

Sokrates by wic pierwszym, kt�ry wyr�ni dobra moralne - waciwy przedmiot etyki (jej tw�rca).

Cnota wie si z poytkiem i szczciem. Tylko to, co dobre jest tak naprawd poyteczne (przeciwnie ni utylitaryci). Czyn jest dobry, gdy wypywa z niego poytek. Szczcie jest zwizane z cnot, bo z cnoty wynika. Szczliwy jest ten kto posiada najwysze dobra, a najwyszym dobrem jest cnota.

Wszelkie zo pochodzi z niewiadomoci. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty, jest wic tym samym, co cnota. CNOTA JEST WIEDZ. Jeli wiedza do niej nie wystarcza, musi by powierzchowna i niezupena, chodzi oczywicie o wiedz etyczn, nie przyrodnicz. Stanowisko to, to indywidualizm etyczny. Konsekwencj jego jest przewiadczenie Sokratesa, e cnoty mona si nauczy - wielkie dobro, jakim jest cnota, nie jest wrodzone - od nas samych zaley, czy posidziemy to dobro.

CNOTA JEST JEDNA. Wszystkie cnoty s wiedz, wic s w swej istocie jednym i tym samym. W osobistych decyzjach Sokrates czsto powoywa si na gos wewntrzny - demona. Jest to pomoc, jakiej b�stwo udziela ludziom. Wskazanie yciowe Sokratesa jest proste - naley szuka wiedzy, a kto j znajdzie, powinien i innych wiedzy uczy.

Pogldy logiczne

Sokrates nie wzywa wprost do cnoty, co raczej do zastanawiania si nad ni. Jego teoria wiedzy bya teori jej poszukiwania - a wic metodologi wiedzy. Sokrates nie by teoretykiem, lecz wirtuozem swej metody. Bya ni metoda dyskusji, wsp�pracy umysowej.

METODA ELENKTYCZNA - ZBIJANIA polegaa na doprowadzaniu do absurdu. Celem jej byo zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy. Sokrates mia przy tym wiadomo swej niewiedzy - postawa „wiedzy niewiedzy” nie bya jednak wyraeniem postawy sceptycznej, a krytycznej. Dla niego metoda zbijania to by dopiero pocztek poszukiwa, nie, jak dla innych, koniec i kropka.

METODA MAIEUTYCZNA czyli poonicza wzia si z przekonania Sokratesa, e kady czowiek nosi w sobie wiedz prawdziw i trzeba pom�c mu wydoby j na wierzch - przy pomocy pyta. Bya to metoda wsp�lnego szukania. Rola kierownika polegaa na umiejtnym stawianiu pyta. Mimo wiadomoci swej niewiedzy powtarza, e posiada intuicyjna wiedz o dobry - oto punkt oparcia dla jego wywod�w etycznych.

Poszukiwania swe Sokrates rozpoczyna od stwierdzenia fakt�w znanych i uznanych. Do czynnoci moralnych, trudniej uchwytnych przechodzi drog analogii. Dziki analogii umia z fakt�w znanych wyciga fakty nowe (odwaga istnieje nie tylko na wojnie, ale i na morzu). Na pytanie czym jest odwaga, analogia nie da jednak odpowiedzi. Trzeba poszczeg�lne wypadki odwagi zestawi razem, odnale ich cechy wsp�lne i og�lne (to dzieo indukcji, Sokrates by tw�rc metody indukcyjnej). Mia przekonanie, e METODA INDUKCYJNA pozwala na zdobycie wiedzy pewnej i powszechnej.

Sokrates by te pierwszym, kt�ry definiowa pojcia i wskaza na indukcj, jako spos�b znajdowania definicji. Szuka metody staej i obowizujcej badacza. Jego cel by praktyczny

sofici	Sokrates
Starali si zebra encyklopedycznie jak najwicej wiadomoci.	By logikiem, kt�remu zaleao na jednej, og�lnej formule.
Korzy z wiedzy pojmowali materialnie.	Korzy z wiedzy jest duchowa i staa.
Wane tylko to, co skuteczne.	Sokrates uczy tego, co prawdziwe.
Utylitaryci i relatywici.	Uznaje wiedz powszechn i bezwzgldn

Sokratyzm to skrajny moralizm ze skrajnym inteletualizmem, cnota jest celem czowieka, a wiedza generalnym rodkiem. Kto posiada wiedz, a wic i cnot, osiada najwiksze dobro i przeto jest szczliwy. Nierozczno szczcia, cnoty i rozumu. Wiedza moe by tylko og�lna.

Cho sofici i Sokrates stali na przeciwnych kocach, byli ludzie, kt�rzy czyli ich pogldy. Byli to cynicy i cyrenaicy. Faktycznie przewaa w nich Protagoras i sofici, jednak za Sokratesem pooyli nacisk na etyk - w niej rozwijaj swe skrajne teorie - cynicy moralizmu, cyrenaicy - hedonizmu.

Cynicy i moralizm

ANTYSTENES Z ATEN by zaoycielem tej szkoy. Najwaniejsza rzecz w yciu jest cnota - to z Sokratesa ale: wszystko w yciu jest obojtne, miedzy innymi take wiedza- przeciwne jego Mistrzowi. Sensualistyczna koncepcja poznania - materialistyczna koncepcja przyrody. Cynicy wr�cili do pogld�w najprostszych - istniej jedynie konkretne przedmioty (adne tam czowieczestwo, a czowiek - po prostu). Definiowa rzeczy nie da si, mona je tylko opisywa.

Do skrajnoci doprowadza pogld Sokratesa na cnot - ona sama wystarcza do szczcia. Tw�rcy cynizmu naleeli do proletariatu, nic nie posiadali, zostawaa im tylko natura i wanie cnota. Potpiali dobra zewntrzne z intencj hedonistyczn. Ich filozofia wyrosa bardziej z warunk�w yciowych, ni z rozwaa. Naley zobojetnie na wszystko poza cnot. Takiego czowieka mona nazwa mdrcem (wz�r - Sokrates). Cenili ycie wedug natury - nie uznawali granic, byli za r�wnouprawnieniem kobiet i niewolnik�w!!! Uwaali si za obywateli wiata.

Potem wszystko szo coraz ostrzej - Diogenes zarzuci mistrzowi, e nie do stosuje wygaszane przez siebie teorie w yciu (D. mieszka w zwizku z tym w beczce). Stworzy typ cynika - bez domu i wasnoci, dziwaka umylnie obraajcego opini publiczn. Rozpowszechnienie idei cynickich tak czy siak byo w staroytnoci ogromne. Sama szkoa istniaa do VI w. n.e.

Cyrenaicy i hedonizm

ARYSTYP Z CYRENY by czowiekiem skrajnie odmiennym od Antystenesa. Doktryn sw stworzy jeszcze za ycia Sokratesa, y wedug niej, stosujc w praktyce hedonizm. Lekceway wiedz, nie wierzy w ni (jak i cynicy) - jest dostarczana przez zmysy i wzgldna.

Jedynym dobrem jest przyjemno, przykro jedynym zem. Arystyp by najbardziej bezkompromisowym hedonist w historii etyki. Przyjemno to stan chwilowy, naley j chwyta; jest natury cielesnej; jest stanem pozytywnym (sam brak cierpienia nim nie jest); jedna od drugiej nie r�ni si jakoci, a tylko intensywnoci. Idee te zyskuj spore grono zwolennik�w.

Pierwotne stanowisko Arystypa staje si jednak z czasem zbyt jednostrone, powoli ulega zmianie w pomysach jego nastpc�w: (zem stay smutek, dobrem staa rado; s jeszcze przyjemnoci duchowe; w kocu cel hedonist�w zredukowany do braku przykroci, a na koniec dopuszczone nawet r�nice jakociowe...)

Platon - mia Ide^�

„Platon” to przezwisko wzite z masywnej budowy ciaa wywiczonego gimnastycznie Arystotelesa, ucznia Sokratesa; znaczyo tyle co „szeroki”. Platon pochodzi z rodziny arystokratycznej o znamienitych przodkach. Ksztacono go w kierunku kariery politycznej u znakomitych filozof�w (heraklitejczyk Kalitos i Sokrates). Na pocztku V wieku jego krewni sigaj po wadz, rzdz okrutnie i despotycznie - to zniechca Platona do polityki. Punktem decydujcym bdzie mier jego Mistrza w roku 399.

Platon by przekonany o potrzebie stworzenia filozoficznych podstaw polityki. Podr�owa trzy razy na Sycyli, do Syrakuz - przyjani si z tamtejszymi kr�lami, pr�bowa w ich pastwie wcieli ideay swego idealnego pastwa. Nie mia jednak tam miych przyg�d. W 360 roku zakada Akademie Platosk - w parku powiconym Akademosowi (std nazwa). W tym wybitnym orodku naukowym ksztaci wielu uczni�w nieprzerwanie do 347 roku (jego mier; y 80 lat).

Platon wiele pisa. Zachowao si 35 dialog�w oraz listy (najwaniejszy VII). Dialogi dzieli si na trzy grupy:

sokratyczne - zwalczajce sofist�w, posugujce si metod dialektyczn. S ywymi dialogami, najwaniejsze kwestie woone w nich w usta Sokratesa [Obrana Sokratesa, Kriton, Laches, Harmides, Eutyfron, Protagoras (o cnocie)]. Tytuu dialog�w to imiona rozm�wc�w Sokratesa, rozmaitych os�b, czsto jego uczni�w.

okresu redniego - w nich Platon zawiera sw�j wykad nauki o ideach, zajmujc stanowisko metafizyczne [Uczta, Fedon (niemiertelno duszy), Fajdros, Teajtet, Pastwo (ks. II - X s dialogiem)].

p�nego - z okresu staroci Platona (zaj si wtedy zagadnieniami kosmologicznymi). Maj bardziej form wykad�w, nie dialog�w, s mniej artystyczne. [Prawa (w nich nie wystpuje posta Sokratesa), Sofista, Timajos].

Teoria idei

Eidos - forma idealna, model, archetyp. Platon analizowa przypadki pikna. Twierdzi, e otaczajce nas formy s pikne tylko czciowo. aden z nich nie zadowala nas. aden nie zawdzicza pikna sobie samemu. Nie jest r�dem, a jedynie odbiciem. Za wieloci piknych przedmiot�w istnieje idea pikna - pikno samo w sobie. Jego wanie poszukujemy przez r�ne realizacje.

Podobnie jest z dobrem, sprawiedliwoci i innymi dobrami og�lnymi. Moemy poszukiwa tych idei metod dialektyczn - dostrzeganiem elementu wsp�lnego (samego w sobie). Dialektyka pojawia si tu w nowym znaczeniu: wznoszenia umysu od przedmiot�w poprzez przedmioty duchowe do idei. Czsto poczona jest z ascez (atwiej dziki niej osign ogld idei).

Wan rol w dialektyce platoskiej odgrywa dziedzina matematyki; jest wstpem do dialektyki. Przez geometri najatwiej jest zrozumie struktur idei. Kwadrat rysowany przez nas jest odbiciem tego doskonaego (istniejcego samego w sobie). To wiadczy o istnieniu rzeczywistoci czysto intelektualnej. Idee s prototypami rzeczy istniejcych. wiat idei istnieje poza naszym wiatem, wiatem zjawisk. To stanowisko nazywamy idealizmem obiektywnym. Platon ostro przeciwstawia wiat idei wiatu zjawisk.

Cechy idei:

inteligibilno (idea jest przedmiotem intelektu, moe by ujta tylko przez rozumowanie, nigdy przez zmysy),

niecielesno,

bytowo w sensie penym (jest bytem prawdziwym, absolutnym; nie powstaje i nie ginie, istnieje w sobie i nie ginie),

niezmienno (w odr�nieniu od heraklityzmu - idee nie podlegaj jakiejkolwiek postaci zmiany),

samoistno (s bezwzgldnie obiektywne: pr�ba przeciwstawienia si subiektywizmowi sofist�w; nie ma zalenoci idei od podmiotu),

jedno (kada idea jednoczy wiele rzeczy, kt�re w niej partycypuj).

W wiecie idei wystpuje pewna hierarchia - s mniej i bardziej doskonae. Idea Dobra jest najwysz i najdoskonalsz ze wszystkich idei, pierwowzorem wszystkich innych. Platon niekiedy utosamia j z Bogiem - nazywa j pocztkiem wszystkiego. Por�wnuje ide Dobra do soca wiata idei - poredniczy ona w procesie widzenia innych, a nawet jest warunkiem istnienia wielu.

Platon daje r�ne odpowiedzi na pytanie o relacje czce wiat zmysowy i wiat idei. Jaki jest np. kontakt postpku dobrego z ide dobra. Platon daje trzy odpowiedzi:

� mimesis (naladownictwo) jest pierwsza relacj: chodzi o to, e zjawiska jedynie naladuj idee, lecz nigdy nie s w stanie im dor�wna.

� relacja obecnoci (paluzija) to relacja druga: idee s obecne w tym, co zmysowe (w takiej mierze, w jakiej przyczyna jest obecna w skutku).

� partycypacja (metexis) relacja trzecia: to, co zmysowe uczestniczy w idei w mniejszym lub wikszym stopniu. Czyn dobry uczestniczy mniej lub bardziej w idei dobra. Idee s wzorcem, paradygmatem m�wicym jakie rzeczy powinny jakimi by. Ta relacja bardzo wana.

W VII ksidze Pastwa Platon przytacza mit o jaskini - stara si pokaza relacje midzy wiatem idei a wiatem zmysowym. Prawdziwa rzeczywisto jest gdzie na zewntrz. Proces dialektyczny symbolizowany jest przez wiato, podanie za nim. Powr�t do jaskini ma na celu pomoc pozostaym wsp�winiom, by si wyzwolili.

Teoria poznania

W jaki spos�b moemy dotrze poznawczo do wiata idei? Poznanie jest wg Platona anamnez - form przypomnienia. Teoria ta jest rozumiana w pismach Platona na dwa sposoby:

! mityczny - nawizujcy do idei pitagorejskich: dusza ludzka jest niemiertelna i odradza si wiele razy, pamitajc to, co widziaa wczeniej,

! dialektyczny - poprzez pytania zadawane niewolnikowi nie znajcemu geometrii Platon przywodzi go do rozwizania skomplikowanego problemu geometrycznego. Wniosek: wywi�d rozwizanie ze swojego wntrza, przypomnia je sobie.

Platon twierdzi, e s w nas podstawowe struktury do ujcia problem�w matematycznych: musimy je sobie przypomnie. Wszelkie poznanie jest przypominaniem sobie. Czowiekowi dostpne s dwie formy poznania:

! doxa - opinia, mniemanie: poznanie tego, co zmysowe

! episteme - wiedza - dotyczca tego, co ponadzmysowe. Jest najwyszym rodzajem wiedzy, dostpnym filozofom.

nauka o duszy i platoska koncepcja czowieka

Platon twierdzi, e czowiek skada si z duszy i ciaa. Dusza jest najwaniejszym elementem tworzcym cao bytu ludzkiego. Argumentem najwaniejszym dla przyjcia tego jest niemiertelno duszy, kt�ra jako niematerialna jest wieczna. Dowody na to:

dusza ludzka jest zdolna do poznawania rzeczy wiecznych, wic sama musi mie podobn natur,

istotn jej cech jest ycie; mier jest przeciwiestwem ycia, dotyka tylko ciao: idea ycia i mierci wykluczaj si,

kada rzecz ma sobie waciwe zo - zem duszy jest wada; zem ciaa - choroba i mier. Zo ciaa nie dotyczy duszy.

Platon - to nowo - pojmuje dusz cakowicie niematerialnie. Dotd pojmowano j jako subtelniejsz materi; Sokrates rozumia j jako demona - podr�nika. Dualizm w nauce Platona to rozdzielenie ciaa i duszy - cakowicie niematerialnej. Ciao jest dla niej wizieniem i mogi. Przeszkadza, ogranicza, degraduje dusz. Ciao nie naley do istoty czowieka. Std definicj czowieka w ujciu platoskim (dualistycznym) bdzie “dusza kierujca ciaem”. Przypomina to obraz odzi i sternika - on tylko chwilowo przebywa na niej - jak dusza chwilowo zamieszkuje w ciele (istota boska).

Dusza skada si trzech czci:

! duszy rozumnej, mylcej (waciwa czowiekowi), funkcje poznawcze;

! uczuciowej (czynnoci zmysowe);

! podliwej (wegetatywnej) funkcje waciwe rolinom: odywianie, rozmnaanie si.

Podzia ten jest r�nie rozumiany przez wielu filozof�w. Platon przyjmuje, ze w kadym czowieku kt�ry ze skadnik�w duszy przebija si na plan pierwszy - najlepiej, by by to I-szy skadnik: dusza rozumna.

Co do los�w duszy po mierci - wyjania je w postaci mit�w (opisujcych r�ne sytuacje - czy dusza otrzyma nagrod, czy kar). Sd odbywa si w wymiarze duchowym. S to mity eschatologiczne Platona - s one konieczne - nic lepszego i prawdziwszego nie mona znale. Poznanie filozoficzne jest rodkiem do wiecznego pozytywnego trwania duszy. Powr�t duszy do wiata idealnego (idee wyzwolenia duszy z tego wiata).

etyka

Platon dochodzi do teorii czterech cn�t (czy si ona z teoria trzech czci duszy).

! mdro (cnota czci rozumnej),

! mstwo, odwaga (cz uczuciowa),

! panowanie nad sob, samokontrola (cz podliwa),

! cnota sprawiedliwoci jest najwaniejsza - odpowiada za porzdek wr�d cn�t, spaja je.

Sprawiedliwo panuje w duszy wtedy, gdy kada z trzech czci duszy peni to, co do niej naley. R�ne elementy charakteru musz pozostawa w harmonii - wtedy dziaanie czowieka jest sprawiedliwe. Etyka podporzdkowana jest teorii idei. Naley dy do dobra idealnego, realizujc take dobra czstkowe.

teoria pastwa

Jest najmniej filozoficzna, ale dla Platona najwaniejsza. Idealne pastwo i prawa s cile zwizane z etyk. Platon jest przekonany, e zadaniem pastwa jest czyni ludzi lepszymi, doskonalszymi. Trzeba dba o ich dusze. To wszystko czyni najlepiej filozofia, polityk zostaje wic utosamiony z filozofem. Pastwo jest organizmem i na wz�r duszy ludzkiej ma w nim panowa ad i harmonia. Wedle Platona trzy skadniki duszy tak przekadaj si na klasy istniejce w pastwie:

! stan rzdzcy (odpowiednik czci rozumnej duszy) - to intelekt, mdro czyli mdrcy, filozofowie rzdzcy pastwem;

! stan stranik�w (wojsko do obrony pastwa) - to druga cz duszy: bojowo ukierunkowana na sprawiedliwo;

! stan ywicieli (najliczniejsza klasa), zaspokaja potrzeby ekonomiczne. Jest to podliwa cz duszy. Cecha ywicieli jest ch posiadania rzeczy materialnych. Zajmuj si rzemiosem, rolnictwem, handlem.

Wszystkie klasy funkcjonuj dobrze, o ile dzieci nie bd zmienia swego stanu (dopuszcza ewentualny system przesuni - zdolnych wyej). Platon przekonany, e pierwsze dwie klasy nie powinny posiada wasnoci prywatnej i indywidualnego ycia rodzinnego (chce wykluczy wol posiadania). Chce separacji wadzy ekonomicznej i politycznej. Doskonao oznacza wyrzeczenia wadzy: ycie ascetyczne, wsp�lnot wychowania, ywienia i posiadania. Jednostka w tej wizji podporzdkowana jest pastwu - nakierowanemu na cel idealny, wic mogcemu stosowa wszelkie metody konieczne osigniciu celu. Cnoty duszy a pastwo Platona:

Mdro - filozofowie

Odwaga - onierze

Samokontrola - ywiciele

Sprawiedliwo - kada klasa spenia naleycie swoj powinno, nie wchodzi w kompetencje innej klasy.

Teoria pastwa bya bardzo krytykowana - zawiera elementy dyktatury, nawet totalitaryzmu, nietolerancji. Te rozwaania s bardziej przypuszczeniami. Jest to bardziej eksperyment mylowy.

filozofia przyrody / kosmologia

Zaj si ni na staro. W przyrodzie dostrzeg cechy doskonaoci idei. Powici jej w caoci dialog Timajos. Tam znajduje si opis powstawania wiata. Potrzebne byy do niego trzy konieczne czynniki: idee, materia, Demiurg (rzemielnik) - umys sprawczy. On buduje wiat na ksztat idei, jest przyczyn sprawcz wpatrzon we wzory. Rzeczywisto materialna jest std obrazem rzeczywistoci zmysowej. Demiurg jest dobry, stara si wprowadzi porzdek, nadaje mu ksztat kulisty (najdoskonalszy) i wprawia w ruch kolisty (najlepszy).

Materia jest wieczna, ten budulec jest wiecznym tworzywem, jest przy tym bezksztatny. To pojemnik wszystkiego, co powstaje. Demiurg dziaa za porednictwem byt�w matematycznych i liczby (s one strukturami poredniczcymi). Platon analizuje te stworzenie czasu, zastanawia si nad naladownictwem wiecznoci, rytmem matematycznym czasu - dni, miesicy, lat... Tworzy teorie powstawania czterech element�w. Z tr�jkt�w otrzymujemy ziemi, z omiocian�w powietrze, dwudziestocian�w - wod. Dopiero dua ich liczba jest widoczna.

Demiurg tworzy te dusz wiata. To trudne pojcie, Platon pojmuje j r�wnie na zasadzie geometrycznej. Jest ona rozcignita od rodka kosmosu we wszystkich kierunkach, kolicie otacza wiat z zewntrz (s to inspiracje koncepcjami pitagorejskimi). Dusza wiata nadaje mu harmoni. Posiada struktur liczbow, a wic muzyczn. Jest to ogniwo czce wiat metafizyczny i fizyczny.

W jakim sensie demiurg jest Bogiem? Jest w kocu najdoskonalsz z przyczyn wiata. Platon wspomina, e demiurg jest dobry - kieruje nim dobro (jest wpatrzony w wiat idei. Demiurg ma pewne cechy Boga. Musi si jednak liczy z materi (wieczn i niezalen) oraz reguami liczbowymi i dobrem (one s poza nim).

estetyka

Platon pyta o warto sztuki z punktu widzenia prawdy - w jakim sensie sztuka nas do niej przyblia? Czy czyni nas ona lepszymi? Czy ma warto wychowawcz? Platon na te pytania odpowiada negatywnie - sztuka wrcz zakrywa prawd. Czowieka za nie czyni lepszym, tylko go psuje, bo jest kamliwa. Dowodem na to jest to, e sztuka jest zwr�cona do nierozumnych wadz duszy, do mniej szlachetnych jej czci.

Sztuka jest mimesis - naladownictwem rzeczy zmysowych, one z kolei s naladownictwem idea�w. Sztuka jest naladownictwem naladownictwa, kopi kopii. Jest jeszcze bardziej odlega od prawdy, ni rzeczy zmysowe. Konieczna jest kontrola pastwa nad sztuk. Naley ja wic podporzdkowa filozofii (bo tylko ona jest zdolna dotrze do prawdy). Trzeba najpierw pozna nauk o ideach i duszy, a dopiero potem tworzy sztuk. Postawa Platona oddziaaa na poniejsze teorie artystyczne. Z drugiej strony Platon sam by artyst...

Po mierci Platona Akademia Platoska dziaa nadal, zostaje zamknita dopiero w VI w. AC (jest to te umowny koniec filozofii staroytnej). Zajmowano si w niej take matematyk i astronomi; zarejestrowana bya jako co jakby „zwizek religijny”. Jej uczniowie i mistrzowie na og� nie byli wierni wobec nauki mistrza. By zbyt aluzyjny i niecisy jak na szkolne wykady. Dwaj bezporedni nastpcy: Spenzyp i Ksenokrates wyeksponowali w dziele Platona czynniki Pitagorejskie (nauka o ideach staje si nauk o liczbach). Potem dominuja tendencje etyczne, potem sceptycyzm. W III w. AC poza Akademia rodzi si neoplatonizm. Wybitny jego przedstawiciel - Proklos - bdzie jednym z ostatnich mistrz�w Akademii.

Arystoteles Stagiryta

y 384 - 322; nazywany te z racji urodzenia Stagiryt (urodzi si w Stagirze na p�wyspie Chalcedoskim) - nie by Ateczykiem, pochodzi z Macedonii. W wieku 17 lat przybywa do Akademii, gdzie spdzi 20 lat, do mierci Platona w 347 r. BC. Prowadzi te badania na wyspie Lesbos (sone jeziorko z rzadkimi gatunkami). By nauczycielem Aleksandra Wielkiego (okoo 5 lat). Gdy ten wyrusza na wielk wojn, opuszcza go i jedzie do Aten.

W Atenach otwiera Likejon (Liceum, od miejsca powiconego Apollowi Likejosowi) -szko filozoficzn nazywana te szko perypatetyczn (= arystotelick, od portyku peripatos). Byy w niej sale wykadowe, pracownie itd. Arystoteles na zawsze jednak pozosta w Atenach cudzoziemcem, po mierci Aleksandra nie czu si bezpiecznie, ba si, wycofa z ycia publicznego. Wyjecha na wie i tam wkr�tce umar.

Wiele pisa. W modoci powstaway dialogi o piknym stylu (zachwyca si nimi Cyceron; do dzi si nie zachoway...). Pozostay liczne fragmenty wykad�w z Likejonu. W I w. AC uporzdkowa je Andronik z Rodos - tematycznie, a nie chronologicznie. On te nada dzieom tytuy. Jego podzia obowizuje do dzi. Wr�d dzie Arystotelesa znajdziemy: pisma logiczne (Kategorie, Analityki, Metafizyka - XIV ksig); przyrodnicze (fizyka - VIII ks., Dzieo o niebie, O duszy); pisma praktyczne (Etyka Nikomachejska, Eudymejska i Wielka, Praktyka, Retoryka); pisma zoologiczne (4 czy 5 traktat�w o zwierztkach ze sonego jeziorka).

Podzia filozofii, logika

Arystoteles krytykowa Platosk teori idei. wiat idei jest wg niego niepotrzebn hipotez. Zadaniem nauki jest wg Arystotelesa tumaczenie zjawisk wiata empirycznego. G�wnym jego celem - wiedza o wiecie zjawisk. Od Platona przejmuje pojcie wiedzy, kt�ra ma dotyczy byt�w og�lnych, og�lnych zasad. Jest to genialna synteza podejcia empirycznego i denia do wiedzy og�lnej, pewnej.

Arystoteles dzieli filozofi na dwa dziay (+ jeden dodatkowy - sztuk):

! filozofi teoretyczn - do niej zalicza fizyk, matematyk, filozofi pierwsz (ona dzi zwana metafizyk - z powodu Andronika, kt�ry umieszcza j po fizyce = metaphisikos) kt�re zajmuj si istotnymi cechami bytu

! filozofi praktyczn, skadajc si z trzech dziedzin zwizanych z postpowaniem czowieka - etyki (czowiek sam), ekonomiki (czowiek w rodzinie i gospodarstwie domowym) i polityki (czowiek w spoeczestwie)

! poetyk - czyli teori sztuki dotyczca wytwarzania rzeczy piknych.

Wszystkie trzy zakadaj znajomo logiki - ona jest NARZDZIEM niezbdnym do pracy w kadej dziedzinie wiedzy. Nauki dostarczaj jej materiau - ona dziaa jak komputer, jest instrumentem poprawnego mylenia. Logika Arystotelesa jest bardzo rozbudowana. Podstawowa jednostka jest w niej pojecie okrelone przez definicje - z nich tworz si sdy. One z kolei dziel si na bardziej lub mniej og�lne. Najog�lniejsze to aksjomaty, kt�rych si nie dowodzi. Aksjomatem najwyszym jest zasada niesprzecznoci.

Teoria dowodzenia to szereg sylogizm�w (Arystoteles by tw�rc ich teorii). Z dw�ch zda - przesanek wynika zdanie trzecie - konkluzja (KUL to uniwersytet, na uniwersytecie wykada si filozofi, na KUL-u wykada si filozofi). Arystoteles by te tw�rca nauki o kategoriach - uporzdkowa terminy w 10 kategorii - substancji, jakoci, iloci, miejsca, czasu. Rozbudowa te teori dedukcji.

Teoria poznania

Zmysy musz zetkn si z rzeczywistoci. Podstawa zdobywania wiedzy s spostrzeenia- umys to tabula rasa, kt�r zapisuj spostrzeenia. Jest wic Arystoteles empirykiem genetycznym. Odrzuci Platosk anamnez - wiedz wrodzon. Musi by kontakt zmys�w z rzeczami. Umys droga stopniowej abstrakcji wydziela czynniki og�lne, tworzy og�lne pojcia. Poznanie jest wic u Arystotelesa bierne. Zmysy s r�wnie wane jak rozum. Celem poznania jest poznanie og�lne.

Metafizyka

Arystoteles wyr�ni skadniki bytu - wyjaniaj one mnogo i zmienno bytu - jednoczenie wprowadzaj element niezmienny. Jak to pogodzi? Arystoteles rozwizuje problem przez zw. „zoenie bytowe”. Wedug niego trzy pary opisuj byt:

! Substancja i przypado: substancja jest samodzielna, samoistna (substrat); przypado istnieje dziki substancji (cecha mogca si zmienia). To zoenie wyjania zmiany przypadociowe: co jest biae, a potem kolor si zmienia.

! Forma i materia (hylemorfizm): forma to og�lne, wsp�lne wasnoci danej rzeczy z innymi rzeczami (co jakby Platoska idea); forma jest istot, doskonaoci, elementem nie podlegajcym zmianie - ten element nie jest dostrzegany, wydobywa go si umysu filozof. Materia to podoe zjawisk i wszelkiej przemiany; jest przyczyna r�norodnoci, wieloci rzeczy. Przedmiot to materia uksztatowana w form. Arystoteles wspomina te o materii poza ksztatem - materii pierwszej.

! Akt i mono - okrelaj natur formy i materii, a take okrelaj ruch. Forma jest aktem - dziaaniem, energi; si dziki kt�rej urzeczywistniaj si zawarte w materii moliwoci. Dziki nim Arystoteles wyjania zmiany - kada jest przechodzeniem z monoci do aktu.

Te zoenia bytowe uzupenia Arystoteles przez teori 4-ch przyczyn rzeczywistoci - bdcych czterema zasadami wyjaniania rzeczywistoci i zachodzcych w niej zmian:

materialna

formalna (obie pokrywaj si z materi i form; s warunkami umoliwiajcymi zmiany, wewntrznymi warunkami w bycie)

sprawcza (dziaanie z zewntrz)

celowa (adna zmiana w przyrodzie nie jest chaotyczna, kada jest celowa, caa natura dy do jednego celu)

Przykad - rzeba: blok kamienny to przyczyna materialna. Idea, kt�ra si kierujemy - przyczyna formalna. Idea wiodca nas do tego celu - celowa. Przyczyn sprawcz jest motek, duto i nasze minie. Niekiedy przyczyna celowa i formalna s trudne do rozr�nienia.

Teologia

Nie zawsze uywa si tej nazwy (czyni tak Reale), ale cz filozofii pierwszej dotyczy Boga. Teologia ta jest bardzo cile zwizana z teori czterech przyczyn. Skoro nic si nie dzieje bez przyczyny sprawczej - a take ta przyczyna musi mie swoj przyczyn sprawcz - bdziemy si cofa w " (nieskoczono), chyba e znajdziemy przyczyn pierwsz. Arystoteles dochodzi do tego pojcia - nazywa j pierwszym motorem, poruszycielem. Jego funkcj jest nadanie ruchu. Jest Pierwszym Nieruchomym Poruszycielem.

B�g jest w tym ujciu umysem wiecznym, najdoskonalszym ruchem koowym. Jest przyczyn sprawcz, ale i celow - jest ostatecznym celem, do kt�rego zmierza wiat. On oddziauje na wiat na zasadzie mioci. Dziaa jak magnes - poprzez si mioci przyciga cay wiat, kt�ry dy do tej doskonaoci. B�g jest czystym aktem. Nie ma domieszki monoci. Jest niematerialny, niezoony, nieruchomy. Jest umysem - myli i myli tylko sam siebie. Wszystko poznaje w sobie i przez siebie. Nie interesuje si wiatem. Jest to ciekawa koncepcja - ycie aktem umysu. W myli w najwyszym stopniu pojawia si ycie - std istota najwysza wiedzie ycie zajmujc si przede wszystkim myleniem. B�g nie stwarza wiata, porusza go jedynie.

Jest to - historycznie rzecz biorc - bardzo wana definicja absolutu. Pierwszy nieruchomy Poruszyciel jest wielk zdobycz Arystotelesa - jest to pierwsze pojcie ducha, myli.

Filozofia przyrody

Arystoteles nazywa t dziedzin fizyk. Przeciwstawia si ilociowemu i matematycznemu rozumienia wiata. Przyrod traktuje jakociowo, ruch tumaczy celowo (teleologicznie) - kada rzecz dy do waciwego, naturalnego jej miejsca w kosmosie. Dlatego panuje porzdek.

Obraz wiata skonstruowany przez Arystotelesa panowa niepodzielnie do XVII wieku - by to okrg ziemski (podksiycowy) i niebiaski (nadksiycowy). Niebiaski zosta wprawiony w ruch bezporednio przez PNP. Inteligencje boskie poruszaj ciaa niebieskie. Wszystko przesuwa si ruchem kolistym, wiat skada si z eteru - doskonaej materii. On w spos�b cigy wypenia przestrze midzy ciaami niebieskimi. W rodku wiata skadajcego si z 51 sfer znajduje si Ziemia (w rodku bo wypeniona ciaami cikimi). Jest ona nieruchoma, porusza si ruchem prostoliniowym. Naokoo Ziemi jest pas wody, powietrza i ognia - bezporednio stykajcy si z najbliszymi sferami niebieskimi. Nie przyj Arystoteles koncepcji pitagorejczyk�w (negowali oni centraln pozycj Ziemi itd.). Arystoteles cofa wic astronomi. Odrzuca te teorie jednolitej budowy wiata (Demokryta). Na dwa tysiclecia hamuje fizyk.

Co optymistycznego i pozytywnego - daje wiele definicji fizycznych. Ruch to zaktualizowanie tego, co jest w monoci: Arystoteles rozumie go jako wszelk zmian przypadociow, ilociow, jakociow... Miejsce to granica ciaa otaczajcego (nie istnieje wic pr�nia - nie moe by miejsca, w kt�rym nic si nie znajduje). Aktualizuje Arystoteles pojcie czasu - wie go z ruchem, przeprowadza gbokie jego analizy (kto go musi liczy). Rozwaa koncepcj nieskoczonoci - mogoby ni by jedynie cos materialnego, a ciao zawsze ma granice, wic nieskoczono nie moe istnie. Tak naprawd nieskoczono u Arystotelesa to mono.

Teoria czowieka

Arystoteles bazuje w niej na hilemorfizmie. Dusza jest form dla ciaa - ciao jest dla duszy materi. Maj si do siebie tak, jak forma i materia. Czowiek jest wic jednoci - dusza nie moe istnie bez ciaa kt�rego jest form; ciao nie moe istnie bez duszy. Traktat o duszy Andronik umieci midzy pismami biologicznymi. Arystoteles klasyfikowa dusze (utosamia je z yciem). Trzy rodzaje dusz:

wegetatywna, kierujca odywianiem i wzrastaniem

zmysowa, majca zdolno odbierania wrae i

rozumna - waciwa tylko czowiekowi - to nasz intelekt, inteligencja.

Bardzo wane s rozwaania na temat intelektu czowieka - Arystoteles traktuje go odrbnie od ciaa - jako intelekt czynny, rozum czynny - niezaleny od materii, niezniszczalny. Jest wic czym boskim. Jego zadaniem jest wprawia w ruch nasz intelekt bierny (ten jest receptywny - przyjmuje materia odbierany przez zmysy, z niego abstrahuje pojcia. Rozum bierny stoi bardzo blisko wyobrani, jest z ni w cznoci.

Pomys ten jest do niejasny. Arystoteles nie pisze o niemiertelnoci duszy. Jedyn podstawa do mylenia o niej jest ten pomys intelektu czynnego. Arystoteles nie m�wi nic, czy ten intelekt jest indywidualny - duo w tej teorii znak�w zapytania. R�ne interpretacje - moe to boski umys udzielany przez bosk indywidualno - po mierci wracajcy do boskiego intelektu (wic nie byby rozum czynny indywidualny). Jest tu jaka niekonsekwencja. Intelekt czynny byby czyst forma, a Arystoteles m�wi, e one nie istniej.

Filozofia praktyczna Arystotelesa

Jest mniej wana, ni filozofia teoretyczna. Jej najwaniejsze dziay to etyka i polityka, (w niej te ekonomika i retoryka). Podzia na filozofi teoretyczn i praktyczn wynika z dw�ch funkcji rozumu: 1) poznawania zasad bytu - rozum teoretyczny i 2)poznawania zasad dziaania - rozum praktyczny. Mona wie przy tym ycie teoretyczne i czynne.

Rozwaania etyczne:

Punktem wyjcia s rozwaania nt. przyrody - Arystoteles obserwuje natur i spostrzega, e rozwija si ona w taki spos�b, eby jak najpeniej by sob - zrealizowa sw�j cel. Jaki jest cel czowieka - najwyszym celem osignicie doskonaoci, peni rozwoju waciwej czowiekowi. Celem etyki jest denie do rozumnoci - tak czowiek staje si szczliwy. Arystoteles uywa pojcia eudajmonia - szczcie r�wnajce si doskonaoci. Programem realnym (nie mona w kocu y myleniem, jak Arystotelesowski B�g) jest zaspokajanie potrzeb ludzkiej natury w rozumny spos�b. Do tego potrzebne s cnoty (one nie s celem - cnoty s rodkiem!).

Cnoty podzieli Arystoteles na teoretyczne (mdro, rozsdek) i praktyczne (jest ich tyle, ile jest czynnoci - s umiejtnociami). Cnoty mona naby przy pomocy osobistego wysiku. Cnota jest w tym rozumieniu wyporodkowaniem midzy dwoma skrajnociami, zachowaniem waciwej miary, zotego rodka (hojno to rodek pomidzy rozrzutnoci a skpstwem). Cnot zdobywa si powoli, stopniowo, wiczeniami - waciwym postpowaniem. rodek jest indywidualny dla kadego. Cnota jest w tym ujciu stanem, wytworem pewnych nawyk�w.

Polityka i ekonomika:

Czowiek Arystotelesa nie moe y w izolacji. Struktura pastwa opiera si na rodzinie. Arystoteles jest obcy ingerencji pastwa w ycie rodzinne. Podkrela warto tego ycia, jak i wasnoci materialnej - s to postawy wynikajce z natury czowieka. Rodzina nie gwarantuje jednak warunk�w ycia doskonaego, zaspokaja jedynie stron ekonomiczn. Pastwo za to zapewnia ycie doskonae, przezwycienie egoizmu, ycie wedug d�b obiektywnych. Pastwo nie jest przy tym wynikiem umowy, konwenansu.

Rodzin tworz 4 relacje: m - ona, ojciec - dzieci, pan - niewolnicy. Arystoteles akcentowa znaczenie niewolnictwa, jako stanu zgodnego z natur. Kobiety traktowa jako istoty nieco gupsze od mczyzn, a niewolnik�w gupszych nawet od kobiet. Elementem czwartym jest spos�b zdobywania rodk�w do ycia. yciem rodziny rzdzi ekonomika - sztuka zarzdzania domem. Zdobywanie rodk�w do ycia odbywa si na trzy sposoby:

1) naturalny - rolnictwo, pasterka, mylistwo, 2) drugi naturalny - wymiana d�br i 3) nienaturalny - handel za porednictwem pienidzy. Arystoteles w og�le by ostrony z pienidzem. Gromadzenia bogactwa nie naley traktowa jako celu. Pienidz jest dla ycia, nie odwrotnie.

Obywatel w tej wizji pastwa idealnego mia bezporednio uczestniczy w rzdach. Musia mie wic na to czas - nie mog tego wykonywa kobiety, niewolnicy, rzemielnicy... Obywatele stanowi wic mniejszo. Wyr�nia Arystoteles 3 ustroje:

monarchi - rzdy jednego czowieka (wykolawienie - tyrania)

arystokracj - rzdy niewielu (versa - oligarchia)

republika - dua cz spoeczestwa sprawuje rzdy (vs. Demokracja - jest ona wg Arystotelesa naduyciem - rzdzi korzy ubogich).

Pierwszy i drugi rodzaj rzd�w jest trudny do zrealizowania - trudno znale jednego (a co dopiero grup) mdrych. Arystoteles podaje te podzia funkcji w pastwie: rolnicy, rzemielnicy, wojownicy, kupcy, prawodawcy i kapani. W swych rozwaaniach na temat wychowania twierdzi, e powinno by jednakowe, ksztatujce na dobrych ludzi. Arystoteles nawet w ksztacie, wielkoci i liczbie mieszkac�w dochodzi do zotych rodk�w.

Retoryka:

To sztuka przekonywania, metody ma zblione do logiki. Retoryka wychodzi jednak od zaoe prawdopodobnych (opierajcych si na opinii, a nie naukowych). Retoryka jest cile czona przez Arystotelesa z etyk i polityk - dotyczy dobra i za (ich chwalenia i ganienia). Ma trzy rodki przekazywania:

wiarygodno - to cechy m�wcy: uczciwy, mdry

wywoywanie uczu - bra pod uwag do kogo si m�wi - znajomo psychologii

podkrelanie wartoci i skutecznoci argument�w - przez entymematy: kr�tkie sylogizmy retoryczne - maksymy, sentencje, przykady, bdce skr�cona forma indukcji. Toposy s miejscami wsp�lnymi, z kt�rych mona wywie entymematy. Toposem moe by wielko, przeszo, przyszo (topos wielkoci polega na wyolbrzymianiu lub pomniejszaniu jakiego faktu).

Arystoteles czy retoryk z moralnoci. Techniki te nie mog by amoralne, nie mog suy oszustwu.

Poetyka:

Bya bardzo rozbudowana, zachowa si tylko fragment m�wicy o tragedii. Dwa g�wne pojcia (poetyka posuguje si pojciami r�nymi od poj naukowych) - mimesis, naladownictwo i katharsis, oczyszczenie (prekursorstwo przyjemnoci estetycznej). Sztuka ma dobiera tematy tak, by dziaay w spos�b pozytywny na odbiorc. Katharsis ma czyni go lepszym, napenia go spokojem, ukojeniem.

Arystoteles by mao studiowany w staroytnoci. Pono jego nastpcy schowali jego pisma w piwnicy... Zosta najwiksz powaga i autorytetem redniowiecza. Filozof pisany przez du „f” oznacza wanie jego. Na nim koczy si okres klasyczny w filozofii greckiej...

OKRES HELLENISTYCZNY

Od czas�w Alexandra Wielkiego kultura helleska czciowo ulega kulturze obcej - tworzy si kultura hellenistyczna. Okres hellenistyczny trwa od pocztku III w. p.n.e. W filozofii obce gosy s bardzo rzadkie i sabe, jest to jednak przeom ze wzgldu na zmian zainteresowa - teraz wkrocz g�wnie etyczne (wyjanienie nadchodzi w �wczesnej sytuacji politycznej - Grecja w niewoli oczekuje od filozof�w czego optymistycznego, pocieszajcego, wyrywajcego z bezradnoci. W dziedzinie zdobyczy cenimy t epok niej, ale w staroytnoci 3 systemy hellenistyczne oddziaay bardziej ni klasyczne - byy nimi: EPIKUREIZM, STOICYZM, SCEPTYCYZM. W swych szkoach trway do V w. n.e.

Epikureizm

Troch wiemy o zaoycielu szkoy, Epikurze. By synem Ateczyka, w 306 p.n.e. zakada szko filozoficzn - „ogr�d”, umiera w 270 p.n.e. By autorem okoo 300 pism. Pozostay tylko 3 listy + sentencje. „Ogr�d” by w budynku z ogrodem warzywnym - oddalony od miasta, w ciszy p�l - tak jak tego nie lubiliby Sokrates i Platon (ich ywioem miasto, Arystoteles troch mniej z racji bada przyrodniczych). Epikur dystansuje si wic od wiata. Filozofi rozumie jako prawdziwe lekarstwo - trzeba filozofowa w modoci i staroci - bo filozofia jest rodkiem dla zdrowia duszy, leczy ludzkie cierpienie. 3 dziedziny filozofii Epikura: !logika / kanonika ! fizyka (one podpor i pomoc dla etyki) i ! etyka - najwysza z nich, jest prawdziwym lekarstwem.

Logika

Odrzuca logik Arystotelesa - nie zajmuje si definiowaniem, dedukcj. Pyta jedynie - jakie s kryteria prawdy i pewnoci? Zawa logik do krytyki poznania. Kryterium prawdziwoci stanowi wraenia zmysowe. S one absolutnie pewne i obiektywne, od nich trzeba wychodzi. Epikur robi 3 zaoenia:

! wraenia zmysowe s czym biernym, musz by wytworzone przez co, czego s skutkiem

! wraenie zmysowe jest wytwarzane przez cos innego, nie wytwarza si samo, nie moe si zmienia

! (ma zwizek z fizyk Epikura - Demokryt zakada atomow struktur materii - wraenie to wizka atom�w z rzeczy, kt�ra wnika w nas) Bierny charakter, aracjonalny. Wraenia informuj nas o podobiestwach rzeczy.

Waciwoci naszego sdu, mylnej interpretacji jest bd - nie jest on skutkiem wraenia zmysowego. Druga podstaw kryterium prawdziwoci - czucia - one s r�wnie obiektywne. Czucia posiadaj cechy takie jak wraenia zmysowe - s oczywiste. Zaoenie sensualistyczne - podkrelenie bezwzgldnych wartoci poznania zmysowego. Nic nie jest straszne, bo nic nie ma poza tym, o czym informuj nas nasze zmysy.

Fizyka

W fizyce zanadto mdry nie by - szuka wr�d istniejcych koncepcji takiej, kt�ra byaby podporzdkowana etyce (wiat tumaczony przez siebie samego - system materialistyczny) - wybiera atomizm Demokryta, troszeczk go modyfikujc. Ciaa i pr�nia tworz rzeczywisto. Pr�nia - by m�g istnie ruch, musi istnie pusta przestrze. Ciaa zbudowane s z atom�w - nie gin. Maj charakterystyczny ksztat, ciar i wielko, nie r�ni si jakoci, tylko ksztatem (nieskoczona ich ilo - to r�nica z Demokrytem). Byt jest jednostkowy, atomy s w cigym ruchu - spadaniu ku doowi. Ono jest zwizane z ciarem atom�w - atom moe w dowolnym czasie leciutko zboczy z kursu - tak napotyka inne atomy, z kt�rymi moe si poczy. W ten spos�b przeciwstawia si koniecznoci - zboczenie to jest czysto przypadkowe. Zjawiska we wszechwiecie nie s wytworem b�stwa, koniecznoci. Dusza jest zbitka ognistych atom�w, jest wic miertelna.

Etyka

Epikur gosi hedonizm i rado ycia. Szczcie polega na doznawaniu przyjemnoci. Doskonao pojta jest hedonistycznie. Epikur nie by odkrywc hedonizmu (by nim Arystyp), niemniej hedonizm trwale zwiza si z imieniem Epikura - on da mu oryginalna posta. Do szczcia wystarcza brak cierpienia - to ju odczuwamy jako przyjemno. Samo ycie jest radoci. Pogldy te cz si z epikurejskim kultem ycia - jest ono jedynym dobrem jakie jest nam dane naprawd na wasno. Filozofia staroytna uwiadomia sobie warto ycia r�wnolegle z uwiadomieniem sobie jego znikomoci. Dobro, jakie posiadamy naley oceni i zuy od razu, bo jest przemijajce i jednorazowe, trzeba je zuy doczenie. Jest to doktryna etyczna na wskro doczesna.

Rado ycia jest g�wnym skadnikiem ycia, ale nie jest jedynym. Istniej przyjemnoci kierowane dobrami zewntrznymi - wymagaj pozytywnych przyczyn, nie wystarcza im brak cierpienia. S zalene od okolicznoci, zdane na los i szczcie. Zatem s przyjemnoci wystpujce przy braku potrzeb (przyjemnoci negatywne) i te, kt�re wymagaj zaspokojenia (przyjemnoci pozytywne). Te dwa gatunki przyjemnoci nie s sobie r�wne - negatywna przyjemno jest wysza, jest waciwym celem ycia - trzeba tylko unika cierpie. Nie zaspokaja potrzeb, ale si ich wyzbywa. Przyjemno pozytywna nie jest celem, a jedynie rodkiem.

Przyjemnoci pozytywne s albo duchowe, albo fizyczne. Cielesne s bardziej zasadnicze, duchowe nie mogyby istnie bez nich („przyjemno brzucha jest podstaw i korzeniem wszelkiego dobra”). Epikur nie uznawa te jakociowych r�nic midzy przyjemnociami - s tylko mniej lub bardziej przyjemne. Zaleca zabieganie o wartoci duchowe, szerzy kult przyjani i szlachetnego ycia. ycie czyni sodszym trzewy rozum. Najskromniejsze przyjemnoci - grono przyjaci� i kwiaty w ogrodzie - byy dla epikurejczyk�w najwikszymi przyjemnociami.

Cnota i rozum s dwoma zasadniczymi rodkami do szczcia. Przepisy yciowe epikurejczyk�w byy takie same, jak idealist�w, ich uzasadnienie byo jednak inne - cnot naley pielgnowa dlatego, e jest rodkiem do szczcia, byoby nonsensem uwaa j za cenn sam przez si.

Przyja jest tak samo cenna, pozwala y przyjemnie i spokojnie - lecz take jest tylko rodkiem, a celem pozostaje przyjemno - zawsze i wycznie ona. Wzniose przepisy epikurejskie byy wic oparte na egoizmie. Altruizm - jak twierdzi Epikur - nie jest nikomu do niczego potrzebny. Najlepszymi obywatelami s interesowni, lecz rozumni, egoici. Rozum jest niezbdny do szczcia bo pozwala trafnie wybiera przyjemnoci, lecz take kieruje mylami (by nie ba si uud i straszak�w - lk bogatego przed mierci - bez sensu wg Epikura).

Wanie doktrynie etycznej epikureizm zawdzicza swoj wielk popularno. Epikur po wsze czasy pozosta patronem hedonist�w. Odegrali te rol donios w dziedzinie fizyki - od III w p.n.e. byli jedynymi, kt�rzy stali na stanowisku czysto przyczynowego i mechanicznego traktowania przyrody. cznicy midzy staroytn filozofi Greck, a nowoytn nauk. W erze chrzecijaskiej epikureizm zosta oczywicie odrzucony, by synonimem ateizmu, materializmu - doktryna przewrotna i gorszca, wrogowie religii.

Stoicyzm

Ich system by przeciwiestwem idealistycznych system�w poprzedniego okresu. Nacisk kad na etyk. Szkoa stoicka zostaa zaoona przez Zenona okoo roku 300 i przetrwaa nastpnych 5 stuleci. Stoicyzm przej pogldy cynik�w, zwaszcza pogld na samowystarczalno cnoty i bezwartociowo wszystkiego, co ni nie jest. Odnowi te tradycje joskich filozof�w przyrody, w szczeg�lnoci Heraklita. Systemy Platona, Arystotelesa i stoik�w kolejno zmniejszaj w pogldzie na wiat rol czynnik�w idealnych, a powikszaj materialne.

Tw�rc szkoy stoickiej by Zenon z Kition na Cyprze. Pocztkowo przyczy si do szkoy cynickiej, potem jednak zmodyfikowa swe stanowisko etyczne i zaoy wasn szko.

Fizyka

Wyrosa z przekonania, e wiat ma natur jednolit, cay jest materialny i oywiony i doskonay. Wytworzyo to system monistyczny. Dusze, jeli istniej, s materialne. Stoicy byli materialistami - zaprzeczali istnieniu bytu niematerialnego, duchowego, idealnego. Czas i przestrze uwaali za niebyt. Cia maja dwa czynniki - bierny i czynny (odpowiadaj Arystotelesowskim materii i formie). Form jednak pojmowali stoicy inaczej, bo materialnie (ma ten sam pierwiastek, co materia). Jest forma materi bardziej subteln ni zwyka - co na ksztat powietrza i ognia - pneuma, tchnienie. Pneuma jest wszdzie jedna i ta sama. Wszelka materia ma w sobie, a nie poza sob r�do ycia i ruchu. ich materializm jest wic cakiem inny ni atomist�w - jest dynamistyczny, nie mechaniczny.

Stoicy wracaj wic do joskiego hilozoizmu - wszechwiat jest jednorodny, jest materia i nieodcznym dla niej ruchem. Poza materi i ruchem nic nie istnieje. Marek Aureliusz pisze - „wszechwiat jest jeden, i B�g jeden we wszystkim, i substancja jedna, i prawo jedno...”

Wszystko jest w ruchu, a aden ruch nie jest moliwy bez przyczyny. Przyczyna, aby dziaa musi by cielesna i czynna, musi by pneum - ta za nie dziaa lepo, ale celowo. Pojmowanie pneumy jako rozumnej - rozum przenika wiat i rzdzi nim. Jest czym na wskro przyrodzonym (w przeciwiestwie do koncepcji Platosko - Arystotelesowskiej, e rozum jest nadprzyrodzonym demonem). Rozum jest si kosmiczn.

wiat tworzy jedn wielk cao, jest ywy, rozumny, celowy, przy tym jednolity. Jest boskiej natury. Stoicy znali jedynie materi, ale przypisywali jej wasnoci duszy, rozumu, Boga. Przez to ich materializm nie mia czystego charakteru.

Przez teori wiecznego powrotu pr�bowali wyjani powstanie i dziej wszechwiata. Boska pneuma jest jego pocztkiem - po okresie ksztatowania si wiata nastpuje okres, gdy r�nice gin w jednoci pramaterii, nastpuje wtedy „poar wiata”, co z ognia powstaje, w ogniu ginie, a potem wszystko zaczyna si znowu od pocztku. Musi jednak istnie cel tych przemian. Cel stanowi istoty, w kt�rych pramateria dochodzi do najwyszego napicia i doskonaoci. Dusze ludzkie nie s wieczne, ale trwalsze od cia, zdolne przetrwa duej lub kr�cej w zalenoci od stopnia napicia zdobytego przez dusz.

Etyka

Niezaleno od natury i zgodno z natur: Szczcie osignie si przez opanowanie zewntrznych okolicznoci, lub przez uniezalenienie si od nich. Pozostaje uniezaleni si, bo pierwszy postulat jest niewykonalny. Stoicy d wic do szczcia nawoujc do wyrzecze. Wewntrznym dobrem jest cnota, cenic cnot mdrzec uniezalenia si od wszelkich niepomylnych okolicznoci. czno mdroci, cnoty, niezalenoci i szczcia bya osnow posokratesowskiej filozofii w Grecji. Cnot take stoicy utosamiali ze szczciem i mieli j za najwysze dobro.

Drug poow ich etyki stanowi kult natury, kt�ry wyjania, na czym polega cnota. Natura jest rozumna, harmonijna, boska. Doskonaoci dla czowieka - dostosowanie si do powszechnej harmonii. ycie powinno by zwaszcza zgodne z natur samego czowieka, wtedy bdzie godne z natur w og�le. y cnotliwie i y zgodnie z natur - to to samo. W tak pojtej cnocie widzieli stoicy eudajmoni. ycie cnotliwe jest yciem wolnym. Kto bowiem dziaa zgodnie z natur (cnotliwie), ten jest wolny.

ycie zgodne z natura jest zarazem zgodne z rozumem. Stoicy wprost definiowali cnot jako rozsdek, wiedz, rozum. Rozum nie tylko rzdzi czowiekiem, ale i caym kosmosem. Dobro jest od rozumu zalene.

Dobro, zo i rzeczy obojtne: ideaem mdrzec - czowiek rozumny i cnotliwy, przez to bdcy szczliwy, wolny, bogaty, bo posiadajcy to, co naprawd cenne. Przeciwiestwem szaleniec. Midzy nim, a mdrcem nie ma przej, p�ton�w. Cnota nie ulega stopniowaniu. Ludzie dziel si na dobrych i zych, cnota jest jedna i niepodzielna, jest jedna dla wszystkich, niepodobna posiada j pod jednym wzgldem, a pod drugim nie. Jest ona dobrem, kt�re cechuje samowystarczalno. Poza cnot i jej przeciwiestwem - zem - wszystko jest obojtne. Mdrzec ignoruje zaszczyty, bogactwo, urod i przez to jest prawdziwie niezaleny.

Z rzeczy obojtnych mona robi zy, bd dobry uytek. Niekt�re s godne wyboru, inne odrzucenia. Rzeczy godne wyboru dziel si na duchowe (talenty, pami), cielesne (sprawno) i zewntrzne (posiadanie dzieci, rodzic�w). S to proegmeny - ich warto jest wzgldna. S co najwyej godne przyjcia. Wartociom duchowym z pewnoci naley si pierwszestwo przed cielesnymi.

Afekty: Rzeczy obojtne nie s dobrami, ale nie s r�wnie zem. Afekty, popdy to poruszenia duszy, bezrozumne i przeciwne naturze ludzkiej. S ich wedle Zenona 4 - zawi i podliwo - zabiegaj o rzekome dobra i smutek i obawa - stronice od rzekomego za. aden z nich nie jest naturalny i nie suy dobru, naley si ich wyzby. Najgorszy z nich jest zwaszcza smutek. Surowo i rygoryzm cechuj stoick teori i ycie, etyk moralno.

Stoicy zrozumieli te znaczenie moralne intencji. Czyn jest dobrym jeli posiada dobr intencj. Nie znajc wewntrznej kategorii czynu, nie moemy go osdzi.

Etyka spoeczna: Etyka stoik�w bya natury spoecznej, cho mogoby si zdawa , e byo inaczej. Traktowali spoeczestwo jako ogromny zesp�, czowiek powinien robi dla niego r�wnie wiele, jak dla siebie. Ludzko doniosym hasem stoik�w, ideay kosmopolityczne po cynikach. Dyli do usunicia granic.

Ich etyk cechoway og�lnie surowa powaga, rozsdna trzewo, optymizm, wiara w mono, a nawet atwo w osigniciu dobra.

Logika:

Jako pierwsi uyli tego terminu (wczeniej: dialektyka, analityka, topika, kanonika). Pojmowali j jako nauk o logosie, nauk o znaku, i o tym , co on oznacza. Najwaniejsz jej cz nazwali dialektyk - mdrzec powinien by zwaszcza doskonaym dialektykiem.

Pochodzenie wiedzy pojmowali sensualistycznie. Z postrzee powstaj pojcia - naturalne, wsp�lne wszystkim i inne, wytwarzane wiadomie przez umys na drodze refleksji. Wierzyli w istnienie twierdze, kt�re s niezawodne i prawdziwe. Prawdy takie poznajemy za pomoc zmys�w - s to spostrzeenia kataleptyczne. Odm�wi im uznania nie mona.

Wytworzyli te stoicy pojcia - oczywisto, wiadomo, przeciwstawienie podmiot - przedmiot.

Istota stoicyzmu tkwi w poczeniu racjonalizmu z materializmem. Obraz wiata to materialistyczny monizm pojmujcy jednak materi jako yw, rozumn, rozwijajc si celowo. Niebawem u spadkobierc�w stoik�w pojawi si elementy mistyczne, zbli si do sposobu mylenia ludzi wschodu. Synni stoicy rzymscy - Seneka i Marek Aureliusz odbiegli od pierwotnego stoickiego materializmu - ich pogld na wiat skania si do dualizmu i spirytualizmu. Filozofia w ich ujciu staa si rad yciowa, podpor.

Sceptycyzm

Powsta na przeomie IV i III wieku BC. Nie wytworzy sceptycyzm szkoy tak spoistej jak Epikureizm i stoicyzm. Sta na uboczu do innych, krytykowa i przeczy wszystkim. Nazywa filozof�w „dogmatykami”, siebie za „szukajcymi”. Poprzednikami sceptycyzmu byli sofici z Protagorasem na czele. Nieco zawdziczali te Demokrytowi i jego materializmowi. Tw�rc sceptycyzmu by Pirron, z zawodu malarz, na jego pogldy mieli te wpyw magowie i asceci indyjscy - w ich obojtnoci dla ycia i cierpienia ujrza Pirron najlepszy rodek do osignicia szczcia. Zaoy sw szko w Elidzie, szanowany bardzo przez mieszkac�w, obrany kapanem i zwolniony od podatk�w. Uwaajc, e wiedzy nie mona zdoby - nie pisa.

Pirron zaj w filozofii postaw sceptyczn w przekonaniu, e ona jedynie zapewni szczcie, uzna, e nie jestemy zdolni do rozstrzygania jakiejkolwiek kwestii.

Stawia trzy zasadnicze pytania:

Jakie s wasnoci rzeczy? - Nie wiemy.

Jak mamy si wobec rzeczy zachowa? - Musimy si powstrzyma od sd�w na ich temat.

Jakie s nastpstwa wobec nich naszego zachowania? - To powstrzymanie to spok�j i szczcie.

Odrbnym zadaniem bya dla sceptyk�w krytyka caej ludzkiej wiedzy, wykazanie, e w adnej dziedzinie nie jest ona moliwa. Odrzucali wic sceptycy wszelkie sdy naukowe, tylko sd�w o zjawiskach nie zamierzali kwestionowa. W przeciwiestwie do zjawisk, ich przyczyny wcale nie s nam znane - sdy o nich s wic zawsze niepewne.

Wynikiem ich krytyki izostenia - r�wnorzdno sd�w. Jednemu twierdzeniu przeciwstawiali inne, przeciwne do niego, a r�wnie mocne. Stae swoje argumenty suce do zbijania teorii nazywali tropami. Argumentami przeciwko moliwoci poznania rzeczy przez zmysy byy nastpujce klasyczne tropy (10):

czowiek inaczej postrzega rzeczy ni zwierzta

te same rzeczy s r�nie postrzegane przez ludzi

te same rzeczy s r�nie postrzegane przez r�ne narzdy zmysowe

zaley to postrzeganie od r�nych warunk�w, subiektywnych (daltonista)

a take od odlegoci i pooenia od patrzcego

oraz od rodowiska w jakim si znajduj (powietrza): nie widzimy takich, jakimi s

od iloci i ukadu (piasek na stole i na play)

od tego, czy ju wczeniej byy widziane

Sd czowieka jest zaleny od wychowania, obyczaj�w, wiary i przekona.

Tropy te daj si sprowadzi do jednego - wzgldnoci spostrzee. Take gatunek jest czym sprzecznym i nieistniejcym. Zwalczali take dedukcj (5 trop�w: rozbieno pogld�w, nieskoczono dowodu, wzgldno spostrzee, posugiwanie si niedowiedzionymi przesankami, bdne koo w dowodzeniu). Zarzuty te dotycz samych przesanek. Sceptycy wystpowali te przeciw indukcji.

Nie moemy zatem zdoby wiedzy ani bezporednio, ani porednio, ani przez zmysy, ani przez pojcia, ani przez dedukcj, ani przez indukcj. adne twierdzenie nie jest samo przez si pewne, nie ma cech wewntrznych, ani zewntrznych kryteri�w bdcych miara jego prawdziwoci.

Nie zadowalajc si og�lnym obaleniem moliwoci poznania wzili si sceptycy za obalanie szczeg�owych twierdze i teorii. We wszystkich kwestiach teologicznych istnieje rozbieno zda, pojcie b�stwa jest pene sprzecznoci (jako doskonae musi posiada wszelkie cnoty, np. znoszenie cierpie - wic musi zna cierpienie - wic jest niedoskonae). Wszelkie dowody istnienia b�stwa s niedostateczne, r�wnie niedostateczne s dowody za nieistnieniem b�stwa. Podobnie kwestie przyrodnicze s nie mniej sprzeczne. Pojcie przyczyny - podstawowe dla nich jest czym o czym mylimy i m�wimy, ale o kt�rym w rzeczywistoci nic nie wiemy. Rozwaania matematyk�w s r�wnie niepewne.

Na analogicznych argumentach opiera si sceptycyzm etyczny. Nikt nie wie, co to jest dobro. Dobro i zo jest tak samo niepoznawalne jak B�g, przyroda, czy figury matematyczne. Sceptycy nie uznawali zasad poznania - co do ycia zalecali kierowanie si tym, do czego skaniaj naturalne popdy i obyczaje. W yciu codziennym nie potrzeba pewnoci, wystarczy prawdopodobiestwo - propabilizm.

Opozycja zwalczaa ich drog ok�ln - ycie sceptyka nie jest w zgodzie z jego teori, podnosili zgubne skutki moralne sceptycyzmu. Znaczenie dziejowe sceptyk�w byo jednak pozytywne. Wyrugowali wiele dowolnoci i bd�w, zuytkowali i usystematyzowali wszystko, co byo klasyczn myl w Grecji. Byli teoretycznym sumieniem swej epoki. Sceptycyzm staroytny by szczytem rozwoju sceptycyzmu, w redniowieczu by on doktryn pomocnicz, w nowoytnoci pojawi si autentycznie i na nowo, wszelako u odosobnionych myslicieli.

Eklektyzm i koniec filozofii staroytnej

By wyrazem de do uzgodnienia zwalczajcych si doktryn. Sceptycyzm by co prawda odrbny od innych szk�, epikureizm tak samo, stoicyzm, platonizm, arystotelizm -nie. Programowy eklektyzm rozwiny przede wszystkim: Stoa i Akademia. Gruntem szczeg�lnie podatnym dla eklektyzmu okaza si Rzym. Cyceron zrcznie czy teorie pochodzce ze wszystkich szk� filozoficznych, sta si niezastpionym r�dem dla potomnoci, wiele dzie z kt�rych korzysta --zagino. Wkr�tce Ateny upadaj politycznie ostatecznie, ciar zdobyczy filozoficznych przechodzi do Rzymu i Aleksandrii.

Rzymianie dugo byli niechtni dla filozofii - zmienia si to dopiero w kocu II w p.n.e. Wytworzya si moda na filzofi, w okresie cesarstwa szczeg�lnie modny by epikureizm i sceptycyzm (w umiarkowanej, akademickiej postaci). Katon Modszy, Strabon, Horacy, Marek Aureliusz - stoicy; Wergiliusz, Owidiusz - epikurejczycy. Nikt jednak w Rzymie filozofii naprz�d nie posun. Uprawiano j nie dla samej wiedzy, lecz dla jej owoc�w - szczcia i cnoty.

Aleksandria staa si centrum wyspecjalizowanych bada naukowych. Wanym orodkiem Muzeum Aleksandryjskie -wielki instytut z biblioteka z 700 tysicami zwoj�w. Pielgnowano w Aleksandrii nauki humanistyczne.

Zestawienia filozofii hellenistycznej:

W fizyce pytaa: Co jest ukryt przyczyn zjawisk? W logice: co stanowi kryterium prawdy? W etyce: Co daje szczcie? W dziedzinie etyki rozrost zagadnie. Dobrem najwyszym byo szczcie. Epoka wprowadzia liczne terminy - podmiot, przedmiot, wiadomo, oczywisto, samowiedza, akt poznania.

OKRES KOCOWY FILOZOFII STAROYTNEJ

Umysy zostay oderwane pod koniec staroytnoci od spraw doczesnych i zwr�ciy si ku wiecznym. Zniko zaufanie do wasnych si, zaczto szuka pomocy u istot wyszych. Nastpio zblienie filozofii i religii. Epoka ta wydaa religijn filozofi - nie pytano ju „jak y?” ale: „jak y, by wyzwoli si z ycia i poczy z b�stwem. Powstaj 4 i 5 definicje filozofii - wyraz jej zespolenia si z religi:

1) poznanie bytu jako takiego

2) poznanie rzeczy boskich i ludzkich

3) nauka nad naukami

4) mio mdroci

5) rozmylania nad mierci

6) upodobnienie si do Boga

Dla tej epoki przedmiotem GODNYM POZNANIA JEST JEDYNIE B�G. Prawdy dostarcza wiedza mistyczna, osigana w stanach ekstazy (osiganej przez wybranych - autorytety). Silnie oddziaaa na ten okres filozofia i religie Wschodu - bardziej mistyczne i uduchowione. Orodkiem filozofii staa si Aleksandria - filozofia tam powstaa bya synkretyczna - pracowaa nad zespoleniem odrbnych system�w myli. Korzystano teraz ze wszystkich system�w na raz. Wytworzyy si sprzyjajce warunki do eklektyzmu. Szczeg�lnie doceniono nauk Platona i neopitagoreizmu - z nich wytworzy si doktryna neoplatonizmu - najdoskonalsza i najbardziej samodzielna formacja filozoficzna tej epoki.

Filon z Aleksandrii

Przedstawiciel synkretycznej ydowsko - greckiej filozofii, jego system powsta ju na pocztku I w n.e. Jako jeden z pierwszych za jedyny przedmiot prawdziwego zainteresowania mia Boga. Midzy BOGIEM A STWORZENIEM ISTNIAA PRZEPA, tak samo midzy duchem i materi oraz dobrem i zem. Punkt wyjcia by dualistyczny, a jednak filozofia ta odnalaza jedno tych przeciwiestw.

Duch wydawa si by w owym czasie realniejszy od materii, B�g od stworzenia - ten monizm by spirytualistyczny. RODZAJE BYTU CZ SI W SZEREG - STANOWIC SZCZEBLE JEDNEJ DRABINY. Byt stanowi wic jedno.

Punktem wyjcia B�g. czy w sobie cechy boga greckiego - absolutnego bytu z cechami ydowskiego jedynego Boga. Cechy Boga czerpie z Platona, Arystotelesa, nawet eleat�w: niezmienny, niezaleny, niezoony, wieczny, poza wiatem i poza poznaniem.

Materia - przeciwlegy kraniec w jego koncepcji. Jest albo znikoma, albo za. B�g nie tylko jej nie stworzy, ale nie stworzy nawet wiata - ona jest odwieczna. Midzy Bogiem a wiatem nie moe istnie zetknicie - musi istnie cznik: LOGOS - cznikiem tym s idee, prawz�r idealny skoczonego wiata. S one mylami i siami Boymi. S te osob - anioem, porednikiem, wysannikiem, Synem Boga, drugim Bogiem, stworzonym przez Boga. POJCIE LOGOSU WYROSO U FILONA Z PLATOSKICH IDEI, STOICKICH SI, YDOWSKICH ANIO�W. B�G, LOGOS I WIAT MATERIALNY - TRZY SZCZEBLE NA DRABINIE BYT�W.

W psychologii - dusz uwaa za miejsce spotkania dw�ch wiat�w - materialnego i boskiego - w tym mikrokosmosie te potrzebny jest cznik - Logos. Jest wic dusza z rozumu, logosu i zmys�w.

Etyka jego odwr�ceniem jego metafizyki. Byt niedoskonay - czowiek ma wej z powrotem do doskonaoci. Jego celem zczenie z Bogiem. Teoria poznania analogiczna do etyki - prawda jest tylko w Bogu, mona ja osign poprzez poczenie z Bogiem - w stanach kontemplacji i ekstazy.

Plotyn

y w III w n.e. Pochodzi z Egiptu, przeszed przez ycie obcy zupenie sprawom doczesnym i materialnym - pochonity zupenie sprawami duchowymi. Oryginalny myliciel, wielki eurudyta.

Punktem wyjcia - dualizm Platoski, odczucie ogromnych przeciwiestw tkwicych w bycie. Postacie bytu s jednak etapami tego samego rozwoju. Istot bytu stanowi stawanie si - dynamizm. Byt jest jeden, rozwija si i przybiera r�ne postacie. Trwa, produkujc byty nowe. Jeden byt ma r�norodne postacie w wyniku rozwoju - s one jego emanacj. Teoria emanacji bya podstawow myl jego systemu.

KADA POSTA BYTU POCHODZI OD INNEJ, DOSKONALSZEJ OD NIEGO - porzdek powstawania bytu jest wic porzdkiem zmniejszajcej si doskonaoci. Tworzy Plotyn hierarchi byt�w, na jej szczycie ustawia byt najdoskonalszy (prajednia, czysta jednia, absolut - jest to czysta jedno, bez element�w mnogoci). Nie jest duchem, jest bezpostaciowa, niepojta - r�do wszystkiego, co istnieje; r�dem pikna, dobra i prawdy. Zajmuje si tworzeniem, tworzenie to przelewanie si. wiato rozchodzi si ze r�da, ale nie zmienia postaci. Absolut nic nie traci ze swej postaci w wyniku dyfuzji. Wynik wysiku dokonanego przez Plotyna dla okrelenia absolutu po wsze czasy pozosta wzorem dla poszukiwaczy absolutu.

Z absolutu emanuj inne postacie bytu - hipostazy: duch, dusza wiata i materia. Duch dostpny jest w poznaniu (czysta posta mylenia) - jest to wiat idealny. Dusza wiata to wiat psychiczny, w nim zawarte s dusze jednostkowe. Ostatnia hipostaz jest materia - kres procesu emanacyjnego. Proces emanacji jest procesem koniecznym.

Hipostazy s to pratypy, prawzory rzeczy zmysowych. Cao ich jest duchem, kada idea jest duchem. Dusza wiata wyania si z ducha, jest emanacj wiata idei; kontempluje idee. Pierwsza cz tej duszy zwr�cona jest w stron ducha, druga jest czynna i ksztatuje wiat empiryczny.

Materia jest tworzywem idei. Nie ma siy tw�rczej, nie produkuje ju nic. Jest zem, brakiem bytu, jest martwa i ciemna, ale zawiera w sobie elementy pikna i harmonii (odbite z duszy wiata). Jest stworzona, ale nie istnieje w czasie. Idee odbijaj si w materii i powoduj refleks , kt�ry nazywamy materialnym wiatem.

Koncepcja czowieka: dusza ludzka ma natur wsp�ln z dusz wiata. Naley do wiata ponadzmysowego, ale musi te istnie w wiecie. Czuje si ona obco w wiecie, urzeczywistnia si ponad siebie. Jej cz podlega popdom zmysowym, doznaniom (tkwi w wiecie zjawisk) - z ni s kopoty. Istnieje niebezpieczestwo, e ta cz duszy zacznie y tylko yciem zmysowym, a ciao stanie si winiem, a zapomni o boskim pochodzeniu. Druga cz duszy jest wysza - wolna cakowicie od wiz�w cielesnych i niedoskonaoci.

Trzy drogi powrotu z upadku duszy:

! DROGA POZNANIA - przez ekstaz, zachwycenie, poznanie takie zblia do Boga, czy z Nim;

! DROGA PRZEZ PIKNO - sztuka przestaa by dla Plotyna tym, czym bya dla Platona - naladowaniem rzeczywistoci: JEST TW�RCZOCI URZECZYWISTNIAJC IDEE, PRACA ARTYSTY ODBLASKIEM B�STWA I SPOSOBEM UPODOBNIENIA SI DO NIEGO. Sztuka znalaza si na niepor�wnanie wyszym szczeblu, ni to byo u Platona i Arystotelesa. Teoria sztuki i pikna staa si po raz pierwszy istotnym skadnikiem systemu filozoficznego.

! trzecia wreszcie PRZEZ DOBRO, wol dobra i ETYK (cnoty wysze, oczyszczajce).

Cnoty wysze maj upodobnia czowieka do Boga, oderwa jego dusz od ciaa. Dusza ma uzyska zespolenie z Dobrem Najwyszym, czyli absolutem w ekstazie. Jest to zatarcie granicy midzy podmiotem a przedmiotem.

Neoplatonizm po mierci Plotyna rozwija si w trzech szkoach: Aleksandryjskiej (Porfiliusz - wpyw pitagoryzmu - myl mistyczna, wrogo do chrzecijastwa), szkole syryjskiej (Jamblich - ucze Porfiriusza, IV w.) i w szkole Ateskiej (Proplos - systematyk neoplatonizmu - V w. - mnoy hipostazy sfery inteligencji, dusz, bog�w). Znaczenie neopatonizmu wykroczyo poza staroytno - Hegel.

POCZTKI FILOZOFII CHRZECIJASKIEJ

W tym samym czasie, gdy rozwija si neopitagoreizm i neoplatonizm zacza rozwija si te filozofia chrzecijaska. Miaa wasny pocztek: wiar chrzecijask. Pierwotnie bya to wycznie nauka moralna, streszczajca si w trzech pojciach: poznania (Boga), prawa (moralnego) i zapowiedzi (ycia pomiertnego). Chrzecijastwo zdobywao powoli wiat dla swoich idei, ale wchaniao te idee obce:

! z platonizmu - idealistyczny pogld na wiat, przekonanie o wyszoci wiata duchowego nad materialny

! z arystotelizmu - B�g jako I. przyczyna i cel wiata

! ze stoicyzmu - wiat materialny jest przesycony duchem

! z filozofii cynickiej - obojtno dla spraw doczesnych

! ze sceptycyzmu - odebranie wartoci poznaniu zmysowemu, tu na korzy objawienia i natchnienia

Fundament chrzecijastwa by ju jednak utworzony w nauce Chrystusa, zanim zaczy dziaa obce wpywy. B�g jest na ziemi i w sercach, mio i aska to podstawa ycia, B�g jest pojmowany osobowo. Okres do VI w. naley jeszcze do staroytnoci - filozofia chrzecijaska rozwijaa si r�wnolegle do staroytnej. Na polu tym najbardziej zasueni Ojcowie Kocioa - tw�rcy Patrystyki. Okres od VI do VIII wieku obejmuje czas redniowiecza i rozwijajcej si scholastyki.

Patrystyka

Dzielia si na apologetyczn i systematyczn - potrzeby filozoficzne chrzecijan wypyway z potrzeb wewntrznych i zewntrznych. Filozofia miaa broni wiary na zewntrz, przed wrogami - dzieo obroc�w, czyli apologet�w. Konsekwentne zebranie pogld�w byo zadaniem systematyk�w - dla uytku gmin. Filozofia patrystyczna ze wzgldu na miejsce powstawania dzielia si na filozofi Ojc�w Wschodnich i Ojc�w Zachodnich/aciskich. Na wschodzie g�wn rol odgrywaa Aleksandria, Cezarea, Antiochia; na zachodzie Rzym i kolonie Afrykaskie.

Na Wschodzie filozofia rozwijaa si w rodowiskach tradycyjnie miujcych filozofi spekulacyjn, gdzie wsp�zawodnictwo z pogaskimi systemami byo bodcem do pracy - tam powstay pierwsze chrzecijaskie systemy. Na Zachodzie praktyczne rodowisko Rzymskie wpyno na wytworzenie si nastroj�w wrogich dla filozofii.

Chronologiczn cezur jest Sob�r Nicejski 325 r. - do niego filozofia patrystyczna okresem poszukiwa, po nim - ustalenie podstawowych dogmat�w.

! system gnostyk�w II w. n.e. - pochodzenie pozachrzecijaskie

! system Ojc�w Aleksandryjskich, g. Orygenesa, cicy ku systemom greckim

! Ojc�w Kapadockich, g. Grzegorza Nysseskiego, uzgadniajcy pomysy Orygenesa z tradycj Kocioa

! System Augustyna na przeomie IV i V w., najsamodzielniejszy i zgodny z wiar

Gnostycy

Gnoza to jedna z pierwszych pr�b przetworzenia wiary chrzecijaskiej w wiedz. By to tw�r obcy, mechanicznie dostosowany do chrzecijastwa, doktryna synkretyczna (zespolenie idei wschodu i Zachodu) - przetworzya wiar nie tyle w wiedz, co w mitologi i teozofi. Gnostycyzm by starszy od chrzecijastwa, historyczn wag otrzyma jako doktryna chrzecijan. Wany w nim - schemat stopniowej ewolucji od Boga do materii. Gnostycy tworzyli oddzielne gminy i doktryny o r�nych odcieniach (wane imiona: Saturnin z Antiochii, Walentyn Egipcjanin).

Podstawowe byo przekonanie o dwoistoci midzy duchem i materi - to dwa krace bytu. Ogniwa systemu to osoby boskie. Schemat ten pojmowali gnostycy historycznie - jako schemat dziej�w w kt�rych zmagaj si ze sob kosmiczne siy - b�stwa, duchy. Przeomowym momentem - przyjcie na wiat Chrystusa. Siy kosmiczne to EONY - 7 duch�w tworzcych wiat, przejte z religii babiloskiej - sekciarstwo religijne. Jest to mitologiczny odpowiednik abstrakcyjnych system�w filozoficznych.

wiat jest skrajnie dualistyczny. Zmagaj si w nim dwie zasady - zo i dobro, wiato i ciemno. WIAT MATERIALNY JEST DZIEEM ZEJ POTGI, przewaa w nim zo, nie moe pochodzi od Boga. Czynnik za tkwi wic w materii. Naley szuka wyzwolenia od za - ucieczk jest Chrystus - on wyzwala wiat od za, jakie sprawi eon upady, tw�rca wiata.

Co do Chrystusa - gnostycy skaniali si do doketyzmu - Jezus nie by materialny, cielesny, by zjawiskiem (nie m�g by ze zej materii).

R�d ludzki dzielili na dwie r�ne klasy: ! nalecych do wiat zmysowego i ! posiadajcych iskr wiata wyszego. P�niej dzielili ludzi na trzy kategorie: ! posiadajcych ciao (hilik�w) ! posiadajcych dusz (psychik�w) i ! majcych ducha (pneumatyk�w). Siebie zaliczali do trzeciej kategorii, bo dostpili wiedzy (gnosis ??????). Program ich polega na ZASTPIENIU WIARY PRZEZ WIEDZ. Pismo tumaczyli alegorycznie - prawdy wiary traktowali jako symbole.

Chrystianizm musia odrzuci gnoz z kilku powod�w:

! przemienili w symbole to, co Pismo podao jako fakty

! prosta myl chrzecijastwa zamienili w tajemnic teozoficzn

! jednego Boga zastpili przez mnogo

! skrajny dualizm zakada niezaleno materii od Boga, wic Jego niemoc

! pr�bowali zuchwale wnikn w stosunki wewntrzne wiata boskiego

Walce z gnostycyzmem suyo wielu apologet�w, zwaszcza Ireneusz. Gnostycy pr�bowali kompromis�w, ale wysiki ich byy pr�ne -dualistyczna doktryna nie da si zespoli z chrystianizmem. Gnostycyzm zmusi chrzecijastwo do skonsolidowania kanonu.

Gnozie pokrewne byy wszelkie herezje pierwszych 3 stuleci Chrzecijastwa. Najwaniejszy ! manicheizm - goszony przez Persa Manesa okoo po. III w. by jeszcze bardziej dualistyczny - zakada istnienie dw�ch bog�w - dobrego i zego, a w czowieku dw�ch dusz.

Apologeci Wschodu

Dyli jako pierwsi do rozstrzygnicia na gruncie Ewangelii zagadnie filozoficznych. Wytworzyli na greckim podoy swoiste koncepcje chrzecijaskie. II wiek to stulecie apologet�w, jedynych prawowiernych filozof�w tamtego czasu. Apologeci byli r�ni, r�nie patrzyli na niewiernych, na kultur hellesk, rozsdek. Najwybitniejszym apologet wschodu BY JUSTYN MCZENNIK - stoik i neoplatonista, odda si cakowicie chrzecijastwu, zamczony w Rzymie. IRENEUSZ by biskupem, zwolennik bezporedniej tradycji Aposto�w. Dla apologet�w r�dem bya grecka filozofia.

W NAUCE O BOGU rozwaali:

! Jego jedno - wiat wykazuje jedno w swoim ustroju, wic jest dzieem jednej istoty. Dla zachowani tej jednoci przyjmowali, e Chrystus jest Logosem.

! Jego stosunek do wiata - czy stworzy go z niczego, czy te z wiecznej materii. Przychylali si do I stanowiska - B�g tw�rc materii i idealnych wzor�w.

! Jego poznawalno - przymioty przekraczaj nasze pojcie, mog by poznane porednio, z dzie Boych.

NAUKA O DUSZY:

! niemiertelno ? - wywodzona jako konsekwencja jej rozumnoci, ale kwestia ta nie przestawaa by przedmiotem sporu, byy zdania, e dusza jest miertelna, a potem sprzeczano si , czy jej niemiertelno jest z jej natury, czy z postanowienia Boego?

! odwieczno ? - traducjanizm twierdzi e wszystkie dusze istniej odwiecznie, kreacjonizm - e s tworzone przy urodzeniu cielesnym.

! boska natura ? - to miao wielu zwolennik�w, cho Ireneusz by innego zdania = dusza jest jedynie obrazem Boga.

! cielesno ? - przewaao przekonanie, e dusza jest cielesna (Ireneusz: ciao subtelniejszego rodzaju). Potem koncepcja niematerialnoci duszy.

! czy naley na r�wni z ciaem do natury czowieka ? - jedni uwaali ciao za wizienie duszy, Ireneusz jedno i drugie zalicza do natury czowieka, Atenagoras m�wi o jednoci duszy i ciaa.

aden system staroytny metafizyki nie czyni cakowicie zado wymaganiom Ewangelii - konieczne stao si OPRACOWANIE WASNEJ METAFIZYKI:

! wiat w caoci pochodzi od Boga, ale nie jest Boskiej natury

! dusza jest niemiertelna, ale nie jest boska

! dusza ma pocztek, ale nie ma koca.

Orygenes

y 185-254. By chrzecijaninem z Aleksandrii, majc 18 lat uczy ju w Szkole Katechet�w, potem pozbawiony stanowiska i usunity z Aleksandrii. Napisa dzieo „O zasadach”. System jego by zaleny zwaszcza od Grek�w, przewaa wpyw Platona.

Orygenes wyr�nia potr�jny sens Pisma witego:

Somatyczny - czyli dosowny

psychiczny - moralny

pneumatyczny - alegoryczny

Zakada Orygenes zgodno objawienia - fundamentu wiary z rozumem. Jeden punkt tymczasem by przeszkod midzy Pismem a filozofi - nauka o przyjciu na wiat Boga - Czowieka. Usiowano go uj pod pojciem LOGOSU (ogniwo porednie midzy Bogiem a czowiekiem). JEZUS STA SI POREDNIKIEM W STWORZENIU - nie B�g, lecz Syn jest bezporednim Stw�rc - Jezus pojty zosta jako B�g, lecz nie pierwotny (Chrystus wczony w system gradualistyczny jako jedna z hipostaz, jako etap w wyanianiu si wiata z Boga). On moe wej w wiat, ucieleni si, Ojciec jest niezmienny i pozawiatowy.

System Orygenesa mia 3 czci - ! B�g i Jego objawienie si w stworzeniu ! upadek stworzenia ! powr�t przez Jezusa do stanu pierwotnego. B�g w jego koncepcji by daleki i abstrakcyjny. Poznawalny negatywnie i porednio. Niezmienny, nieskoczony, niematerialny, bdcy dobroci i mioci. CHRYSTUS - LOGOS BY HIPOSTAZ BYTU, „DRUGIM BOGIEM” - wyoni si z Boga, z Niego wyoni si wiat. wiat powsta cakowicie z Boga, z niczego. Zosta stworzony odwiecznie i przez to nie ma pocztku. Jako pierwszy widzia dwoisto natur (problem chrystologiczny). Pojcie apokatastazy - powrotu wszechrzeczy do Boga, negacja istnienia pieka.

Duchy te s stworzone odwiecznie, s te niemiertelne. W swej wolnoci mog korzysta z dobra i za. Na og� anioy poszy za Bogiem, ludzie przeciw Niemu - upadek ich przeomem, bo on poniy duchy i zczy je z materi. Droga d nawr�cenia prowadzi przez poznanie. Perspektywa powrotu do doskonaoci i szczcia nadawaa systemowi Orygenesa pitno optymizmu.

Ten system te okaza si niezgodny z wymaganiami chrzecijaskiej nauki. Chodzio g�wnie o tezy ! odwiecznoci wiata ! preegzystencji dusz ! r�wno wszystkich duch�w !ciao jako wizienie dla duszy. By jednak Orygenes wzorem w deniu do systemu i uzgadnianiu prawdy chrzecijaskiej z wywodami filozofii. Chrzecijastwo musiao wytworzy doktryn lepsz i miao czsto pomysy r�wnie bdne: ADOPCJONIZM - Jezus czowiekiem adoptowanym przez Boga, MODALIZM - Jezus nie oddzieln osob, a przejawem Boga i DOKETYZM - Jezus nie materialny, a zjawiskowy. TERTULIAN znalaz formu odpowiedni: Jezus i Ojciec dwiema odrbnymi osobami. Koci� przyjmuje to, dodajc jeszcze Ducha - dogmat Tr�jcy. IRENEUSZ ustala stosunek Boga i czowieka w Jezusie - mia on jednoczenie natur i tak i tak.

Grzegorz Nysseczyk (z Nyssy)

Dziki niemu i Orygenesowi dogmatyka chrzecijaska otrzymaa swe podstawowe sformuowania w pojciach Platoskich. Filozof chrzecijaski musia si ju teraz liczy z dogmatami. Po Orygenesie Grzegorz zachowa przekonanie o ZGODNOCI WIARY Z WIEDZ. Trafne rozumowanie musi da taki sam wynik, jak objawienie, std - nie trzeba dowodzi prawd wiary, ale mona to robi.

Przede wszystkim dowodzi istnienia Boga (! poprzez mdry ustr�j wiata), Jego jednoci (! gdyby by wieloci, nie byby doskonay), niemiertelnoci duszy (! musi by w czym podobna do Boga, by mie udzia w jego wiecznoci). Rozum w jego pojciu mia spenia wszelkie zadania wiedzy, nie sam jednak, lecz wedle dogmat�w wiary. Racjonalizm Grzegorza nie wyklucza mistycznego poznania obok racjonalnego. Tak byo wczeniej u Platona, Filona i Plotyna, tak te i potem u wikszoci Ojc�w.

PRZYJMOWA GRZEGORZ ZA PLATONEM, e

! idee og�lne istniej poza jednostkowymi rzeczami.

! „B�g” oznacza nie osoby, lecz istot, kt�ra jest jedna.

! R�wnie po platosku pojmowa stworzenie czowieka. Pierwotnym tworem Boga by czowiek jako gatunek - nie istnia realnie, lecz idealnie w umyle Stw�rcy.

! Dusz rozumia jako prost i niezoon.

! Neoplatoska bya te jego eschatologia, gosi ostateczne poczenie rzeczy z Bogiem - zbawienie wszystkich dusz.

! Kosmologia: immaterialistyczna - materia nie jest realna, byt jest wycznie natury idealnej. Cignc to dalej - B�g jest niematerialny, wic wiat, kt�rego jest tworem, musi by te niematerialny. Byo to wic usiowanie przezwycienia dualizmu wiata idealnego i realnego w duchu czystego idealizmu, uznajcego tylko wiat idealny.

Tertulian

Urodzi si w Kartaginie, zasyn jako wietny prawnik, w wieku lat 37 przeszed na chrzecijastwo, potem przyczy si do sekty montanist�w (konieczno powrotu do pierwotnej surowoci ycia chrzecijaskiego). Najoryginalniejszy umys spor�d Ojc�w Zachodnich. By przedstawicielem drugiego, ubocznego prdu - wrogo nastawionego wobec nauki wieckiej. Chrzecijastwo miao wedug niego suszno wbrew zasadom staroytnej nauki.

Odrzuci pr�by uzgodnienia objawienia i wadzy rozumowej. Wiedza rozumowa jest bezuyteczna ! Pismo ju przekazao nam prawd i ! niemoliwa - prawda przekracza rozum i ! jest szkodliwa -prowadzi do bdnych nauk i zguby moralnej. Istnieje przepa midzy filozofi i chrzecijastwem. Nasza nauka kae nam szuka Pana w prostocie serca, po Chrystusie zbdna jest wszelka ciekawo. Nikt nie moe zna prawdy bez Boga, a nikt nie zna Boga bez Chrystusa. Prawd jest to, co dla rozumu jest niemoliwoci - dlatego zmartwychwstanie Jezusa jest jak najbardziej prawdziwe.

Razem z nauk potpia Tertulian umys ludzki, kt�ry j stworzy. Czowiekowi zostawia w og�le tylko zdolnoci nisze, cielesne i zmysowe. Chcia poniy natur ludzk aby zrobi miejsce dla nadprzyrodzonej aski i objawienia. Caa mdro i dobro w czowieku jest bowiem darem Boga, a nie pochodzi z natury czowieka. TERTULIAN PONIA CZOWIEKA, BY UWYDATNI WSZECHMOC I ASK BOGA.

Jego psychologia bya materialistyczna, a teoria poznania sensualistyczna. Argumentowa na korzy cielesnoci duszy - gdyby nie bya cielesna, nie mogaby dziaa na ciao. Take Boga pojmowa jako cielesnego. BY WIC MATERIALIST.

Nauk Chrystusa uj nie jako filozofi, lecz jako prawo - religia otrzymaa od niego formuy prawne. W tym ujciu podstawowym jej czynnikiem by nie B�g, ale Koci� na Ziemi.

Koci� nie uzna koncepcji Tertuliana, cho wiele nauk szczeg�owych wczy do swej nauki

w. Augustyn 354-430

By najwikszym Ojcem Kocioa. Urodzi si w p�nocnej Afryce, w Tagacie. By Rzymianinem, ojciec jego by poganinem, a jego matka - w. Monika, wymodlia nawr�cenie syna. Mia natur bardzo wraliw, szukajc. Wyksztacenie pobiera u retora, potem by wybitnym nauczycielem retoryki. W 383 roku przeni�s si do Woch, do Rzymu ,potem do Mediolanu, gdzie zrobi karier na dworze. Czyta dialogi Cycerona, potem zwraca si w kierunku manicheizmu - by to wany etap ego ycia. Nie chcia przyj wiary bez zrozumienia, zrazia go potem ignorancja gnostyk�w. Wybra potem sceptycyzm (akademicki). Trzecie etap w rozwoju jego filozofii to neoplatonizm kt�ry zbliy go do chrzecijastwa. Czyta te listy w. Pawa i sucha kaza w. Ambroego w Mediolanie. Czwartym etapem byo wyrzeczenie si kariery, przygotowania do chrztu, kt�ry przyj na Wielkanoc w 387 r. Potem wr�ci do Afryki. W 389 roku koczy „Confessiones” - opis jego ycia duchowego.

W Tagecie zaoy rodzaj wsp�lnoty zakonnej. W 391 przyj wicenia kapaskie i si zosta wybrany na biskupa Hippony. Jest autorem wielkiej iloci pism - s to teksty filozoficzne - dialogi z okresu sprzed przyjcia chrzty „O nauczycielu”, „O niemiertelnoci duszy”, „Przeciw Akademikom”, „Rozmowy z samym sob”. Wane s jego teksty teologiczne - „De civitate dei”, „De Trinitatis”. Zajmowa si w nich g�wnie problematyk Boga i duszy. Jego rozwaania filozoficzne cz si cile z filozoficznymi w oparciu o jego doktryne uksztatowa si system filozoficzny.

Teoria poznania czyli nauka o prawdzie

Wyszed od pojcia wtpienia, typowo stoickiego, tzn. e mona wtpi w obiektywno sd�w, ale nie w nasze wasne istnienie. Sam fakt, e wtpi, wiadczy o tym, e istniej. Poznaje swoje istnienie w spos�b pewny przez introspekcj. Prawdy powszechne i niezmienne to take poznanie pewne. Znajomo prawd powszechnych i niezmiennych - niezalenie od dowiadczenia i umysu - ma swe r�do w istocie wiecznej i koniecznej. Pewno poznania daje intuicja, a r�dem prawdy jest B�g.

Teoria illuminacji

Illuminacja to owiecenie Boe. On uzdalnia nas do poznania prawdy; umoliwia naszemu umysowi widzenie prawdy, wieczne, konieczne, take Boych idei. „B�g jest socem ludzkich umys�w”. Augustyn zaleca skierowanie si ku wasnemu wntrzu, by tam odnale prawd.

Dowody na istnienie Boga, to wedug Augustyna:

Skoro istnieje prawda, musi istnie to, co istnieje u jej podstaw - a wic prawda absolutna.

skoro istnieje istnienie do Dobra - musi istnie Najwysze Dobro, czyli B�g.

istniej stae, niezmienne prawdy, wic istnieje B�g.

wiat nie jest konieczny, wic wymaga tego, co go podtrzymuje w istnieniu.

B�g jest istot, kt�ra nieskoczenie przewysza istnienie, a wic nie mona go pozna. Lepiej wiemy kim B�g nie jest, ni kim jest. Przymiotami Boga s g�wnie wieczno i niezmienno. W rozwaaniach o Tr�jcy witej podkrela Augustyn r�wno i jedno os�b boskich (po soborze nicejskim 325).

Nauka o czowieku i o jego duszy

Czowiek wie o istnieniu duszy, na podstawie jej dzie. Dusza jest nierozciga, a wic niecielesna. Argumenty na niemiertelno duszy zaczerpn w. Augustyn g�wnie z Platona:

! dusza jest yciem, kt�ry oywia ciao

! o niemiertelnoci duszy wiadczy jej uczestnictwo w niezmiennych prawdach

Dusza ludzka jest stworzona przez Boga; ma przewag nad ciaem, kt�re jest te tworzone przez Boga - wic jest dobre. Dusza jest obrazem Tr�jcy w. - ma trzy wadze:

rozum

wola - najwaniejsza (wolontaryzm)

pami - przezwycia czas, utrwala, co istniejce

koncepcja wiata, filozofia przyrody

wiat zosta stworzony z niczego, w czasie i razem z czasem. Jest dobry, bo pochodzi od Boga. Stw�rca podtrzymuje go w istnieniu tw�rcz moc. B�g stwarza wiat wedle wzor�w istniejcych w nim - egzemplaryzm. wiat stwarza si zarodkowo - najpierw zarodki rzeczy, to znaczy e wiat podlega ewolucji. B�g stwarza materi cielesn i duchow. Tylko On jest niecielesny i cakowicie niematerialny.

Historiozofia i etyka w. Augustyna

Zawar je w swoim dziele „O pastwie boym”. Prawo moralne ma r�do w Bogu, a jego zasady uwiadamiamy sobie w sumieniu. Istnieje problem relacji rozumu i woli. Sama wiadomo co jest dobre nie wystarcza - decyduje tu wolna wola, wolno wyboru, wolno czynienia dobra i unikania za (potrzebna jest aska Boa). Celem czowieka jest poznanie Boga, skierowanie ku wntrzu duszy pozwala trwale przylgn do Boga i osign szczcie.

W 410 roku Alaryk niszczy Rzym - to by pow�d do napisania dziea „O pastwie Boym”. Augustyn wprowadza pojcie Opatrznoci Boej, kt�ra kieruje wiatem. Istniej dwa pastwa - civitate dei i civitate diabolo. Walka ta zakoczy si w dniu ostatecznym oczywicie triumfem dobra. Augustyn nawizywa do Platona i neoplatoczyk�w, ale stworzy wasny tw�r, kt�rego najwaniejsze elementy to:

B�g jest bytem wiecznym i niezmiennym

przewaga duszy

potrzeba iluminacji

Boecjusz

480 - 525. Pochodzi z senatorskiej rodziny rzymskiej. Ksztaci si w Atenach i Aleksandrii. Pragn ocali dorobek staroytnoci. Uczestniczy w yciu publicznym, mia stanowisko na dworze Teodoryka Wielkiego, ale zosta stracony.

Zajmowa si sztukami wyzwolonymi (artes liberales - pojcie stworzone nie przez niego), stworzy ich podzia na trivium (gramatyka, retoryka, logika) i quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka - nauki matematyczne). Zaj si szczeg�lnie muzyk, jako dziedzin kosmologiczn. W duej mierze stworzy jzyk aciski do filozofii. Zapowiedzia, e przeoy wszystkie dziea Arystotelesa i Platona - chcia wykaza ich zgodno, ale nie dokona tego, bo zosta stracony. By nazywany ostatnim rzymianinem, czowiekiem i mylicielem granicy dw�ch epok.

Okres filozofii redniowiecznej

W 476 roku n.e. upada Cesarstwo Zachodnie, w 529 roku zamykaj Akademi Platosk. Konstantynopol upada w 1453, Ameryka zostaj odkryta 1492, Luter wystpuje 1517, sob�r trydencki 1545-63. Tak wic redniowiecze trwa od VI wieku do koca XV. Dzieli si na:

! okres przejciowy - do VIII wieku

! scholastyk (w sensie szerszym, nie cisym) - IX - XII wiek - do powstania uniwersytet�w ok. 1200 r.

! scholastyk zwizan ze szkoami katedralnymi, klasztornymi i zakadanymi przez pojedynczych mistrz�w.

! scholastyk klasyczn - to szczytowy rozw�j scholastyki, okres synte (. Bonawentura i Tomasz z Akwinu; Jan Duns Szkot) - wiek XIII.

! krytyk redniowieczn XIV - XV wiek - bez synte, na I planie logika i krytyka.

Jest to w g�wnej mierze filozofia Kocioa, On za stawia na I miejscu Boga. Filozofia ta opiera si na staroytnej filozofii greckiej. Jest to stopniowa recepcja kultury staroytnej. Logika lub dialektyka suy do roztrzsania zagadnie zwizanych z Bogiem. Ogromne przekonanie o roli rozumu. Twierdzenia pynce z wiary chrzecijaskiej s przyjmowane, ale roztrzsane z punktu widzenia rozumu i logiki.

Scholastyka to caoksztat doktryn wykadanych w szkoach redniowiecznych. Jej cechy to:

! posugiwanie si w wykadzie doktryny specyficzn metod argumentacji - polegajcej na przekonaniu, e mylenie jest rzemiosem, kt�rego prawida musz by przestrzegane: std stay element dzie scholastycznych - zarzuty i obrona przed nimi. Stosuje analiz poj, problem�w.

! posuguje si specjalnymi rodzajami literackimi zwizanymi

! opiera si na lekturze i komentowaniu dzie

Zasug scholastyki bya nauka precyzyjnego mylenia i uprecyzowanie poj, np. prawo natury, pojcie Boga.

Do poowy XIX wieku byo przekonanie, e filozofia nowoytna wynika wprost z antyku - nic bardziej bdnego! Pojcie „ciemnego redniowiecza” - wieki VIII - X spowodowane byo brakiem r�de dla znajomoci tej epoki (te r�da s, ale nie opracowane, nie znane). Wtedy: Pojawiaj si szkoy benedyktyskie - na Zachodzie z pojciem zakonnika wizano cech uczonoci, klasztor by wsp�lnot uczonych (w. Benedykt zaleca studiowanie ksig). Benedyktyni pojawiaj si w Irlandii (nie miaa ona kultury antycznej); doskonale rozwijaj szkolnictwo.

Jest to okres encyklopedyst�w - pojedynczych uczonych, zbieraczy.

KASJODOR (VI w.) erudyta, encyklopedysta, kad nacisk na uprawianie sztuk wyzwolonych; zaoy w Katalonii way instytut naukowy w opactwie bendyktyskim, podwaliny szkolnictwa.

JAN Z SEWILLI (I po. VII w.) przyj, e wiedza wiecka i teologia wzajemnie si uzupeniaj; zgromadzi w 26 dzieach ca �wczesn wiedz; ojciec etymologii - nauki objaniajcej istot rzeczy na podstawie struktury s�w (homo - czowiek, humus - ziemia = czowiek stworzony z ziemi).

BD CZCIGODNY (VIII w.) mnich bendyktyski, duo podrcznik�w (gramatyka, historia Koci�a, przyrodoznawstwo), wielki autorytet.

ALKUIN - VIII w., Francja - to ju renesans karoliski - nauczyciel z Akwizgranu, pisa podrczniki (teologia, gramatyka...); poda definicje filozofii: nauka o rzeczach ludzkich i Boskich (czyli o caej �wczesnej wiedzy).

HRABAN - ucze Alkuina, ostatni encyklopedysta; abp Moguncji; napisa encyklopedi „De universo”, poematy, komentarze.

Pseudo-Dionizy Aeropagita

Nazywa si Dionizym Aeropagit (ucze w. Pawa), podawa si wic za kogo, kto y VI wiek�w wczeniej. W IX wieku jego teksty przesane do Francji wzbudzay tam wielka sensacj ( z gr. na ac. Przekada go Jan Szkot Eurigena).

Pseudo Dionizy negatywnie wyraa si o moliwoci poznania Boga - moemy tylko wiedzie kim B�g nie jest. On jest ponad wszystkimi pojciami; dla oddania Jego przymiot�w stosuje okrelenia metaforyczne. Wprowadza pojcie hierarchii - byty duchowe tworz struktur hierarchiczn, dzielc si na ziemsk i niebiesk (zwizany z ni idea harmonii). Miejsce w niej jest zalene od odlegoci od Boga. Wszelki byt jest dobry, zo jest negacj bytu. By te mistykiem - wszelkie stworzenie winno wraca do Boga przez mio (kontemplacj, uni mistyczn).

w. Maksym Wyznawca

Jedyny komentator Pseudo Dionizego - dzieo „Wtpliwe sprawy”. W jego chrzecijaskiej myli transformacja struktury neoplatonizmu.

! jedyna przepa w chrzecijastwie - midzy Stw�rc a stworzeniem

! B�g jest radykalnie transcendentalny

! wiat jest wynikiem wolnego aktu stw�rczego, kady byt ma zachowana tosamo.

Jan Szkot Eurigena

By chrzecijaskim neoplatonist. Urodzi si w IX wieku w Irlandii, by bardzo wyksztacony, dziaa na dworze Karola ysego.

W swym dziele „O podziale natury” stworzy (w formie dialogu) wykadni systemu opartego na myli neoplatoskiej. Stworzy podzia natury na 4 natury:

! niestworzona i stwarzajca - B�g jako Stw�rca - objawiajcy si przez rzeczy stworzone. Jego cech nieskoczono, jest ponad wszystkim, jest ponad wszystkim - IMMANENTNO. wiat jest obrazem Boga - moemy go pozna przez ten obraz.

! stworzona i stwarzajca - zn�w B�g, tylko inaczej rozumiany. S to wzory, idee, kt�re s w Bogu, wsp�wieczne (w nieco inny spos�b) z Nim, zostay stworzone jako pierwsze, ale one take tworz wiat (B�g go tworzy poprzez nie).

! stworzona i niestwarzajca - wiat byt�w materialnych i duchowych. Czowiek jest w nim mikrokosmosem z rol g�wn. czy wiat duchowy i materialny. Reditus to powr�t do Boga poprzez kontemplacj prawdy.

! niestworzona i niestwarzajca - B�g jest ostatecznym celem wszechrzeczy, wszystko do Niego powr�ci - deifikacja stworzenia, przy zachowanej transcendencji Boga.

Mistyka Eurigeny - We wszelkim wstpowaniu do Boga I. etapem jest WIARA; kolejnym DZIAANIE, etap ZDOBYWANIA WIEDZY - z ogromn rol dialektyki i OGLD PRAWDY ( z wan rol sakrament�w i owiecenia). Wane jest te osignicie pewnej doskonaoci moralnej - dokonuje si to w intelekcie. Wystpowa przeciw doktrynie predestynacji (przeznaczenia czowieka z g�ry dla dobra lub za).

W X wieku poziom moralny i religijny b. niski. W 910 zaoenie klasztoru w Cluny - z niego duch reform. GERBERT Z DRILLAC czerpie sw wiedz od Arab�w, FULBERT, jego ucze to zaoyciel szkoy w Chartres. Wiek XI to wiek dialektyki - pojawiaj si wdrowni mistrzowie. Pojawiaj si w jej obrbie skrajnoci (tendencje antydialektyczne i przyporzdkowujce dialektyce wiar). Pojawia si konflikt midzy ni, a teologi. Zwycia „trzecia droga” - czenie wiary z rozumem - ni p�jdzie g�wny nurt chrzecijastwa.

Anzelm z Canterbury - pocztki scholastyki

Ur. 1033, niedaleko Aosty w pn. Woszech, jako rycerz, w 1065 roku wstpuje do benedyktyn�w. Zosta przeorem, wiele tworzy, w kocu zostaje arcybiskupem Canterbury. Sprzecza si z kr�lem o zwierzchno i wygnany umiera. „O prawdzie” , „O wolnoci woli” - nie wida w nim bezp. wpywu Jana Szkota Eurigeny, powoywa si g�wnie na Augustyna.

Relacja wiary i rozumu - nie miesza ze sob prawd wiary i rozumu, czy je bez okrelania ich granic. Wiara nie potrzebuje dowod�w, daje ona pewno. Powinnimy jednak dy do zrozumienia wiary, nie powinnimy odrzuca treci niemoliwych do zrozumienia. Jeeli rozum stosuje zasady logiczne, jest zmuszony uzna tak, jak dyktuje wiara. Celem czowieka jest poznanie Boga.

„Monologion” - przykad rozmylania nad racjonalnoci wiary. Przedmiotem medytacji jest B�g - jego istnienie i przymioty oraz zagadnienie Tr�jcy witej. Wszystko usiuje wytumaczy racjonalnie, bez odwoywania si do Pisma w.

Podaje dowody na istnienie Boga:

! wielo i wieloznaczno d�br, s one uczestnictwem w dobru samym w sobie - tym dobrem jest B�g.

! rozmaite rzeczy, kt�re dowiadczamy s bytem, a byt nie moe pochodzi od niebytu, musi istnie byt bdcy przyczyn wszystkich byt�w - B�g.

! dow�d z r�nych stopni doskonaoci: byty maj r�ny stopie doskonaoci, ustawiony w pewnej hierarchii w szeregu - ten szereg nie moe by nieskoczony: na jego szczycie byt najdoskonalszy musi by.

W swych wywodach Anzelm cay czas stara si nie uywa sowa „B�g”!

MISTYCYZM W OWYM CZASIE ma charakter spekulatywny - rozwija si r�wnolegle obok scholastyki, ale poza szkoami - kontemplacja mistyczna. Mistycyzm nie r�wna si mistyce. Mistycyzm to teoria, kt�ra gosi, e bezporedni kontakt z Bogiem jest rodkiem do poznania prawdy. Mistyka to bezporedni kontakt z Bogiem. Mistycyzm spekulatywny opiera si na bardzo rygorystycznych danych - pochodzcych z Pisma, od Ojc�w Kocioa. Analizie poddaje relacj midzy czowiekiem a Bogiem - najwaniejsze w jego rozwaaniach s sposoby osignicia unii mistycznej z Bogiem i struktura tej unii.

w. Bernard z Clairveaux i pocztki mistyki redniowiecznej

By g�wnym przedstawicielem tego nurtu. Zm. 1153, benedyktyn, opat Clairveaux, przeprowadzi reform cystersk, pozostawi bardzo duo traktat�w, list�w, kaza.

Zaleca przemian wewntrzn, negatywnie ocenia dialektyk - wszelkie wysiki rozumowe dla poznania prawdy (s one szkodliwe). Jego postawa to mistycyzm ekskluzywny. Uwaa, e g�wny bd Abelarda tkwi w niedostrzeganiu bariery midzy Bogiem a stworzeniem. Nie jest wedug Bernarda moliwe przez ni bezporednie zjednoczenie. Moe ono nastpi poprzez porednika - jest nim mio (caritas). Jedno ta polega na zgodnoci woli czowieka z wol Boga (harmonia akt�w woli).

Droga do osignici jednoci z Bogiem: punktem wyjcia POKORA (majca 12 stopni). Ostatnim jej stopniem jest PRAWDA, kt�ra ma 3 stopnie - rozpoznanie ndzy czowieka + mio + kontemplacja. Bernard rozwaa teori podobiestwa czowieka do Boga, kt�re zerwa grzech. Pozosta obraz, jedynym jego obrazem podobiestwa jest wolna wola. Dziki niej moliwa jest mio do Boga, a ona sprawia uni mistyczn.

Drugim orodkiem mistycyzmu spekulatywnego XII wieku byo OPACTWO W. WIKTORA W PARYU. Najwaniejszym przedstawicielem SZKOY WIKTORYN�W by

Hugo od w. Wiktora - stworzy syntez mistycyzmu i racjonalizmu. Jego haso: „ucz si wszystkiego, a zobaczysz, e nic ci nie jest zbdne”. Nauka jest przydatna dla zakonnika (zdanie przeciwne ni Bernard).

Przeprowadzi podzia nauk:

teoretyczne - poszukujce prawdy (matematyka, fizyka, teologia - quadrivium)

praktyczne - kierujce obyczajami (etyka, ekonomika, polityka - jak u Filozofa)

mechaniczne - kierujce czynami

logiczne - cae trivium

Hugo zaleca wychodzenie od dou, od logiki. Akcentowa rol dowiadczenia, wyr�nia dwa jego rodzaje:

dowiadczenie zewntrzne, podstawa wszelkich nauk

wewntrzne - podstawa wiedzy mistycznej, pewniejsze od zewntrznego.

Trzeba mie trojakie oczy: ciaa (do wiata zewntrznego), rozumu (do duszy) i kontemplacji (do widzenia Boga poprzez intuicj) - dochodzenie stopniowe do tego, co ponad stworzeniem. Oczy te s niedoskonae, szczeg�lnie rozumu i kontemplacji. Konieczne jest wic oparcie na wierze.

Dzieli te prawdy: ! wywodzce si z rozumu (przedmiot wiary), ! zgodne z rozumem (prawdy wiary), ! przekraczajce rozum i ! sprzeczne z rozumem (nie mogce by przedmiotem wiary). Rola historyczna Hugona bardzo wana, opiera si mocno na Augustynie. W XIII wieku nastpcy Hugona to augustynicy franciszkascy - spor�d nich najwikszy - W. BONAWENTURA. (Inni jego nastpcy to Gotfryd, Walter i Ryszard - wszyscy „ze w. Wiktora”).

Szkoa w Chartres

W XII w. przeywa sw�j rozkwit - jej kierownicy to Iwo z Chartres, Bernard z Chartres, Teodoryk, te z Chartres. Interesowali si staroytnoci, stworzyli wany orodek redniowiecznego humanizmu. ”JESTEMY KARAMI NA BARKACH OLBRZYM�W”- BERNARD Z CHARTRES. On wanie wprowadzi platonizm do Szkoy Chartres. TEODORYK pisze komentarz do Ksigi Rodzaju - interpretacja przyrodnicza, nie alegoryczna - B�g stworzy 4 elementy, z nich tworz si poszczeg�lne rzeczy. Inni czerpi wiedz od Arab�w. Wszyscy bardzo cenili Boecjusza (liczne komentarze). JAN Z SALISBURY - koncepcja czowieka jako mikrokosmosu. ALAN Z LILLE - tworzy encyklopedi sztuk wyzwolonych w formie poematu, pr�buje sformalizowa teologi. Podaje geometryczn definicj Boga: „ B�g to sfera intelektualnie poznawalna, kt�rej rodek jest wszdzie, a obw�d nigdzie.” BERNARD SILVESTRIS interesowa si przyrod. Pr�bowa jzykiem platoskim komentowa Ksig Genesis. W Chartres opr�cz tego znano te pisma medyczne Gallena i arabskie, znano te astronomi Ptolemeusza.

Sp�r o uniwersalia

Synny sp�r o uniwersalia, czyli powszechniki powsta midzy metafizykami a dialektykami. Metafizycy twierdzili, e pojciom odpowiada rzeczywisto, dialektycy uczynili z tego podstawowe zagadnienie filozofii. Przeomowe stanowisko w sporze zaj Abelard.

Kwesti sporu byo: czy pojciom og�lnym odpowiadaj przedmioty rzeczywiste, a jeeli tak, to jakie. Sp�r wywoany przez dialektyk�w mai charakter metafizyczny, jego r�do tkwio w platosko - arystotelesowskiej filozofii twierdzcej, e przedmiotem poj s nie rzeczy jednostkowe, lecz og�y. Kontynuowa t myl Porfiriusz, zastanawiajc si, czy rodzaje i gatunki s tylko wytworami umysu, czy istniej w przyrodzie - a jeeli istniej, to w jaki spos�b (cielenie czy bezcielenie) i czy oddzielnie od rzeczy zmysowych, czy raczej w nich.

Nowe pytanie postawi Boecjusz - czy kategorie postawione przez Filozofa s gatunkami realnych rzeczy, czy te znak�w jzykowych? Sam przychyli si do interpretacji jzykowej. Tworzya si wic dla mylicieli redniowiecza alternatywa - albo rzecz, albo wyraz. Powstao przeciwiestwo:

realizmu pojciowego (gatunkom odpowiadaj realne przedmioty) i

nominalizmu (w gatunkach widzi tylko wyrazy).

Realici skrajni mieli swe r�do w Augustynie (Platonie) i Plotynie (pojciom odpowiadaj rzeczy realne i istniejce poza rzeczami), r�do umiarkowanego realizmu stanowi Arystoteles (przedmiotem pojcia czowiek jest istota waciwa kademu czowiekowi, wsp�lna gatunkowi ludzkiemu).

Realizm by postaw naturaln dla teologicznego filozofa redniowiecza, sp�r zacz si wtedy, gdy obok realizmu wyr�s nominalistyczny antyrealizm. Jego jdrem byo to, co stale powtarza Arystoteles - nie istnieje nic poza jednostkowymi rzeczami, nominalici jednak interpretuj to inaczej - gatunki nie mog by realnymi rzeczami, bo s wytworami mowy.

Szukanie kompromisu stao si ide przewodni XII wieku. Teoria byt�w nie znajdowaa poparcia w bezstronnym rozumowaniu, z drugiej strony - czy gatunki mog by tylko nazwami? Czy nie musi istnie podstawa w rzeczach, upowaniajca do tworzenia nazw og�lnych? Kompromis dokona si g�wnie w duchu Arystotelesa. Abelard znajdowa si w centrum tego sporu, walczy z obydwoma stronnictwami.

Abelard

Piotr Abelard (1079-1142) mia ywot wyjtkowy. Wykada z powodzeniem teologi w Paryu, nieszczsna mio do Heloizy zmusia go do porzucenia stanowiska i ucieczki, potem potpiono jego nauk, czas jaki spdzi w klasztorze, potem w pustelni, wr�ci do ycia czynnego i naucza, lecz zn�w potpiono jego nauk. Sta si przez te koleje ycia postaci popularn nawet wr�d laik�w. Odosobnionym zjawiskiem bya jego etyka - twierdzi, e intencja i przekonanie decyduj o wartoci dziaania.

Chodzi wasnymi drogami. Wiar rozumia na wskro racjonalistycznie. Sdzi, e rozum moe obej si bez wiary, ale wiara nie moe bez rozumu.. Dialektyka owietla nawet tajemnice. Bernard z Clairvaux, jego anatgonista m�wi, e nie byo dla niego zagadek. Ducha witego interpretowa z Grecka, jako ducha stworzyciela wiata. Tr�jc wit pojmowa modalistycznie - jako trzy wasnoci Boga, kt�ry stworzenie uwaa za konieczne - B�g nie m�g uczyni nic innego, ni dobro. Metod przeciwstawiania i uzgadniania powag zastosowa w swoim Sic et Noc. Jego zasugi i wpyw leay bardziej w polu dialektyki, ni teologii.

Pierwotnie sta na skrajnie nominalistycznym stanowisku. Potem znajduje inne rozwizanie - uniwersalia nie s gosami, lecz wyrazami. Nale do mowy, ale ni jako zwyke dwiki, ale jako dwiki posiadajce znaczenie. Og�lnym jest wic nie sam znak, ale jego znaczenie. Jest to sermonizm. Abelard twierdzi te, e jednostki jednego gatunku posiadaj form wsp�ln i to jest podstawa, by dawa im wsp�ln nazw. Pojcia og�lne nie s wrodzone, lecz nabyte. Proces poznania zaczyna si zawsze od postrzee, potem rozum na drodze abstrakcji tworzy przedstawienia og�lne.

Wiek XII wytworzy jeszcze szereg innych form rozwizania sporu - m.in. konceptualizm kt�ry m�wi, e og�lne s nie rzeczy i nie nazwy, lecz pojcia rozumiane jako pewne stany psychiczne. Sp�r o uniwersalia przeszed wic przez faz panowania realizmu w typie platoskim, pojawienie si nominalizmu (XI w.) i wytworzenie w pocztku XII w. stanowiska pojednawczego w duchu realizmu Arystotelesa. Z poow wieku XII sp�r ucich.

FILOZOFIA ARABSKA i YDOWSKA

Powstanie islamu nie przerwao rozwoju myli greckiej. Powstaje arabski arystotelizm z du iloci element�w platoskich. Najwaniejszy i najbardziej filozoficzny nurt w filozofii arabskiej to nurt arystotelik�w wanie. Najwaniejszymi filozofami - Alfarbi, Avicenna i Averroes.

Alfarbi

Wiek X. Nazywany drugim nauczycielem (po Arystotelesie).

Istnienie jest przypadoci istoty.

teza o pochodzeniu od inteligencji pierwszej innych rozum�w. wiat powstaje w wyniku porednictwa szeregu czystych form.

pojcie przygodnoci wiata - jego niekonieczno. Na tej podstawie B�g staje si bytem koniecznym.

Avicenna

X / XI w. - by Iraczykiem piszcym po arabsku. Wybitnie zdolny lekarz. On te rozr�nia midzy istota a istnieniem (kt�re jest przypadoci). wiat jest dzieem myli Boej. Dawca form zawiera w sobie wszystkie formy i wciska je w materi. Przewaga og�u nad jednostk (nie ma opatrznoci indywidualnej). Intelekt czynny wsp�lny dla wszystkich ludzi. Intelekt bierny jest indywidualn wadz duszy, suy do poznawania prawdy. Uniwersalia - ! powszechniki istniejce w umyle Boym, ! istota rzeczy w nich istniejca i ! pojcia og�lne.

Averroes

Najwikszy z filozof�w arabskich, hiszpaski arab - XII wiek. Liczne komentarze do Arystotelesa, bardzo wyczerpujce - std przydomek „Komentatora”. Bardziej znany w redniowieczu aciskim, ni w arabskim. Jedynie 2 tezy raziy - teza o ! wiecznoci wiata i ! negujca niemiertelno duszy. Wyr�ni 3 rodzaje intelektu: czynny i monociowy - wsp�lne dla wszystkich ludzi oraz bierny - jest on mierteln dyspozycja do odbierania form od intelektu. Rozr�nia od siebie religi, teologi i filozofi. Religia jest najnisz, apeluje do uczu. Teologia - symboliczny wykad Koranu. Filozofia - najwysza z nich

Inni filozofowie to MOTTEKALEMINI - ortodoksyjny islamista, wyznawca atomizmu, B�g jest ograniczony reguami etycznymi. AL. GAZEL to sceptyk, chcia si opiera na objawieniu. W X w. powstaj te BRACIA CZYCI - zwizek religijny o celach naukowych, tw�rcy encyklopedii, idea moralnego posannictwa nauki

Dla filozof�w ydowskich punktem wyjcia Stary Testament, staraj si go pogodzi z filozofi greck. Trzy nurty - neoplatoski, arystotelesowski, kabaa (mistyczny).

Avicebron - nurt neoplatoski

Dziaa w pd. Hiszpanii, teza, i wszystkie byty zoone s z jednej materii i formy, take duchowe (pr�cz Boga). Pojcie materii duchowej, niecielesnej.

Mojesz Majmonides - nurt arystotelesowski

„Przewodnik bdzcych” - napisa (pr�ba pogodzenia Pisma z greck myl) - to potem oddziaa na Tomasza. Odwieczno wiata przyjmujemy na zasadzie objawienia. Podaje dowody na istnienie Boga (z ruchu i byt�w niekoniecznych), Bogu nie mona przypisa adnych wasnoci, atrybut�w. Czowiek powinien wzbogaca sw�j intelekt, by poczy si z intelektem czynnym (moe to nastpi przez filozofi - ona daje niemiertelno). Obraz wiata ma taki sam, jak u Arystotelesa. Czyste inteligencje nie posiadaj materii.

Kabaa - istota Boga jest niepoznawalna, poznawalne s Jego przymioty. Celem kabay jest interpretacja tych Boych atrybut�w. Wymylaj imiona Boe - Korona, Mdro, Rozum, Wieczno, aska, Chwaa... Ponad nimi imi najwysze JHWH. Wkraczali wielokrotnie na cieki wiedzy tajemnej...

OKRES SZCZYTOWEGO ROZWOJU SCHOLASTYKI:

XIII W

Powstanie uniwersytet�w: w Bolonii (prawniczy) i w Paryu - ok. 1200 - najwaniejszy wydzia - teologiczny. Wydziay na uniwersytetach -

! sztuk wyzwolonych / filozofii - studium wstpne - teksty Arystotelesa

! wydzia medycyny - pisma Gallena i Avicenny

! prawa - kodeks Justyniana + prawo kanoniczne

! teologiczny - konieczn podstaw do niego wydzia I, filozofii. Komentowanie tekst�w.

Rozw�j metody scholastycznej, czyli form nauczania:

! wykad: czytanie tekstu, rozoenie go na czci, wykad jego czci, dyskusja.

! dysputy - zwyke i kwodlibetalne (okres W. Postu i Adwentu) - questiones - ich zapisy.

Struktura kwestii:

!pytanie - okrelenie problemu

! trudnoci

! odpowied na nie

! wykad problemu - corpus articuli

Powstaj w owym czasie zakony ebracze (franciszkanie i dominikanie) - ich czonkowie w g�wnej mierze wykadowcami uniwersytet�w. w Bonawentura, Roger Bacon - franciszkanie, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu - dominikanie. Wprowadzona zostaje nowa literatura naukowa - poprzez przekady, mocny ruch translatorski: Jakub z Wenecji przekada z greki na acine dziea Arystotelesa, Henryk Arystyp przekada Platona). G�wne nurty filozofii XIII - wiecznej:

arystotelizm heterodoksyjny

averroizm aciski - obydwa niezgodne z nauk Kocioa

augustynizm redniowieczny (franciszkaski - g�wnie w ich szkole)

szkoa dominikaska - Albert Wielki i Tomasz z Akwinu

Arystotetelizm heterodoksyjny:

ALMARYK Z BENE - wedug niego kada rzecz jest Bogiem, a szczeg�lnie czowiek = „B�g jest form wszystkich rzeczy”. Doktryna potpiona, pisma jego zniszczone.

DAWID Z DINANT - jego doktryna potpiona razem z Almarykiem. Jego panteizm akcentuje materi. Rozum i materia nie r�ni si od siebie - rozum jest pierwsz substancj wszystkich dusz, materia - wszystkich cia. Jedyn substancj w wiecie jest Boy intelekt, wszystkie inne rzeczy to jego przejawy.

Averroizm aciski:

SIGER Z BRABANTU - jego dziea te potpione (1275). Wszyscy ludzie maja jeden wsp�lny umys, a dusza indywidualna jest miertelna. B�g nie stwarza sam wiata. Negacja Opatrznoci, odwiecznoci wiata. Ciaa niebieskie determinuj nasze ycie - astrologia. Filozofia cakowicie odrbna i nie dajca si pogodzi z teologi.

AUGUSTYNIZM redniowieczny:

Dominuje w filozofii XIII wieku. Nie rozr�nia dokadnie filozofii od teologii. Pogldy od Augustyna, niekt�re, niesprzeczne z Nauk Kocio - od Arystotelesa, troch neoplatonizmu.

! Szkoa franciszkaska oxfordzka - PRZYRODNICZE.

! Szkoa franciszkaska paryska - dominuj zainteresowania TEOLOGICZNE !

ALEKSANDER Z HALLES - tw�rca nurtu paryskiego, Anglik, dziaajcy we Francji. Autor pierwszej wielkiej summy teologicznej XIII w. - „Summa hallensis”. Pierwszy chrzecijaski uczony, kt�ry zna caego Arystotelesa. czy empiryzm Arystotelesa z iluminizmem Augustyna. Za Avicebronem przyjmowa istnienie materii duchowej.

w. Bonawentura

Waciwie Jan Fidenza - Italczyk. Studiowa w Paryu, pod kierunkiem Aleksandra z Halles. Zosta franciszkaninem i generaem zakonu. By nie tylko mistykiem, korzysta jednak z filozofii staroytnej. Stosunek jego do Arystotelesa i Platona - uwaa ich za zbyt jednostronnych.

! Poznanie empiryczne: Mona opiera si na pomysach Arystotelesa. Na drodze abstrakcji rozum dochodzi do prawd og�lnych.

! Poznanie mdrociowe: iluminacja (ogldanie rzeczy w ich wiecznych miejscach, B�g jest widziany porednio. Rozum posiada naturaln zdolno sdzenia. Znajc prawdy og�lne, rozum wydaje sdy szczeg�owe. Poznajemy prawdy szczeg�owe przez ich odwieczne zasady.

Bonawentura gosi egzemplaryzm - idee wszystkich rzeczy znajduj si w Bogu. Uznaje w poznaniu czynniki nadprzyrodzone. Wszystko, co poznajemy - poznajemy przez Boga. WIAT POZNAJEMY PRZEZ BOGA.

! Wyr�nia 6 etap�w poznania mistycznego - penego poznania Boga:

umys przyrodzony

wiara

Pismo wite

Kontemplacja

Proroctwo

ekstaza

! Oraz 3 drogi duszy w poznaniu mistycznym:

! oczyszczenie (wyzwolenie duszy ze za)

! owiecenie (wewntrzne)

! zjednoczenie z Bogiem

Poznanie Boga przez rzeczy materialne (Jego dziea) - najnisze, wysze jest poznanie przez Jego Obraz, najwysze - WPROST, mistycznie. Boga moemy pozna bezporednio.

Istnienie Boga uwaa za oczywiste - obecno Boga w duszy jest podstaw wiedzy o Nim. „JELI B�G JEST BOGIEM, B�G JEST”. W jakim sensie wiat i stworzenie moe nas do Boga doprowadzi? Bonawentura wyr�nia trzy pojcia:

odbicia - caa rzeczywisto jest ladem Boga

obrazu - B�g jest przdmiotem namysu (odnosi si tylko do czowieka)

podobiestwa - pojcie teologiczne, mona o nim m�wi, gdy w gr wchodzi aska.

wiat stworzony jest znakiem, kt�ry daje nam pozna Boga. Poniewa B�g jest Tr�jc, mona w wiecie znale znaki Tr�jcy (3 wadze duszy). Za w. Augustynem tworzy egzemplaryzm - teori wyjaniajc stworzenie wiata.

Przyjmowa powszechny hylomorfizm (materia duchowa i cielesna). W jednym bycie jest wiele form substancjonalnych - byt�w niszych. W bycie istnieje hierarchia form. Pierwsz materi wiata - najnisza, substancjonalna forma. Teori racji zarodkowych tumaczy rozw�j cia - w kadym ciele zawarty jest od pocztku zarodek, wywoujcy jego rozw�j i celowo nim kierujcy. Zarodki utosamia z formami rzeczy, daje im znaczenie nadprzyrodzone - s one mylami Boymi, zaszczepionymi w ciaach.

Teoria czowieka - czowiek skada si z dw�ch substancji niepenych, kt�re s ze sob poczone jak forma z materi, ale same te s zoone z formy i materii. Wadze duszy stanowi jej istot (najwaniejsze - intelekt i wola). Powr�t czowieka do Boga.

Szkoa franciszkaska oxfordzka - PRZYRODNICZA:

Roger Bacon: dowiadczenie i owiecenie

By przedstawicielem odamu filozof�w augustiaskich, kt�rzy byli wierni Mistrzowi w metafizyce, w nauce jednak preferowali metod empiryczn. y w XIII wieku, by Anglikiem, franciszkaninem; wiele pisa (Opus Maius); popierany by przez Klemensa IV, swego protektora i wielbiciela. Bacon by umysem wybitnie indywidualistycznym, krytycznie usposobionym wobec wszystkich i wszystkiego.

Wystpi z hasem dowiadczenia przeciw tradycyjnemu spekulatywnemu rozstrzyganiu zagadnie. Twierdzi, e tylko wiedza dowiadczalna jest przekonujca i daje pewno. Posugiwa si nie tylko dowiadczeniem, ale i eksperymentem (umylne wywoanie zjawisk dla ich badania). Zna wag matematycznego badania zjawisk. Do matematyki zalicza muzyk (pogld stary) ale z niej wywodzi pikno dowod�w matematycznych. Nie mia wielkiego pojcia o metodzie uog�lniania fakt�w dowiadczalnych (w tym bdzie celowa jego imiennik, Franciszek Bacon w XVII w.). Zdawa sobie spraw, e proces poszukiwania prawdy nie bdzie mia koca. By przekonany, e wiedza eksperymentalna przeduy ycie ludzkie, da pozna przyszo i przeszo. Mia pomys na reform kalendarza (gregoriask!). Pragn zaprzc proch do suby ludzkoci (maszyny samojezdne, statki).

W dziedzinie dowiadczenia gosi, e mona dowiadcza rzeczy nadzmysowych, nadprzyrodzonych. O Bogu wiedz zdobywamy przez dowiadczenie. Istniej przy tym dwa rodzaje dowiadczenia - ludzkie / filozoficzne i owiecenie wewntrzne (znane prorokom i patriarchom). Jest to dowiadczenie mistyczne, przekraczajce zdolnoci rozumu i wymagajce nadprzyrodzonego, boskiego owiecenia. Bacon solidaryzowa si z Augustiask teori poznania, w swym iluminizmie i mistycyzmie szed jeszcze dalej od innych augustynist�w.

Zna trojakie owiecenie: przyrodzone, dane wszystkim ludziom; wewntrzne, nadprzyrodzone; i wreszcie trzecie - praobjawienie, dane patriarchom i prorokom dzi zatracone i czciowo odzyskane przez filozof�w greckich (tu snu fantastyczn wizj w kt�rej Grecy byli spadkobiercami yd�w, a on sam mia misje odnalezienia zagubionej prawdy). Filozofi okrela jako wyjanienie boskiej mdroci przez doktryny i dzieo - wolne postpy jej tumaczy tym, e B�g, zagniewany na ludzko, skpi jej wiedzy i prawdy.

Ostateczny pogld Bacona - wszystkie prawdy znane s dziki objawieniu, filozoficzne tak samo jak tajemnice religii. Zatarta jest granica midzy prawdami przyrodzonymi a nadprzyrodzonymi - wszystkie pochodz z objawienia. Rozum sam przez si nie jest zdolny do poznania prawdy. Zaleca metod dowiadczaln, ale zaznacza, e dowiadczenie jest moliwe tylko dziki objawieniu.

Dominikanie:

w. Tomasz z Akwinu = chrzecijaski Arystotelizm

Stworzenie tego systemu byo przewrotem dla chrzecijaskiej filozofii - dotd bya ona budowana na bazie platoskiego idealizmu, teraz jej baz mia si sta empiryzm perypatetycki. System stworzony przez w. Tomasza, uczonego dominikanina, (TOMIZM) nie m�g by kopi systemu staroytnego, by do niego analogiczny. Filozofia Arystotelesa interesowaa wiat redniowieczny, jednake dopiero Tomasz przeama nieufno do niej i dowi�d, e nie jest ona sprzeczna z artykuami wiary chrzecijaskiej. Tomasz m�g wic zwalcza platonizm (w wersji augustyskiej i neoplatoskiej), jednake w wielu punktach godzi si z Augustynem, zwaszcza w obrbie teologii, nie godzc si z nim w zakresie psychologii i odrzucajc jego teorie poznania. Nauka w. Tomasza bya wielk syntez wielu kierunk�w i nurt�w filozofii (neplatoczyk�w, scholastyk�w, mistyk�w).

Nauczycielem i mistrzem Tomasza by Albert Wielki (jedyny „Wielki” scholastyk). On pierwszy oddziela sprawy bdce tajemnicami religii od tych dostpnych rozumowi, czy te Arystoteles z chrzecijastwem.

Przymi go jego ucze, z pochodzenia poudniowy Woch, z hrabiowskiej rodziny, dominikanin. G�wnym jego dzieem jest Summa Teologiczna, zaczta ok. 1265 roku i kontynuowana do koca ycia - 1274 (nieskoczona). Jest ona najpeniejszym wykadem jego filozofii, zawiera te ona najbardziej definitywne sformuowania.

Tomasz definitywnie oddzieli wiedz od wiary, dziedzin rozumu od objawienia. S co prawda prawdy dostpne z obu stron (niemiertelno duszy), na og� jednak wiara i rozum stanowi dwie r�ne dziedziny. Rozum w przekonaniu w. Tomasza jest jednak rozlegy, moe pozna Boga i jego istnienie, wasnoci, dziaania. Istniej jednak prawdy wiary dostpne tylko przez objawienie (Tr�jca w.). Tomasz nie pr�buje, jak scholastycy, dowodzi ich prawdziwoci.

Niekt�re prawdy przekraczaj rozum, ale adna mu si nie sprzeciwia. Nie moe by sprzecznoci midzy nim, a objawieniem. Wszelka prawda pochodzi od Boga, ta zesana na drodze aski uzupenia, nie zmieniajc, t kt�r poznajemy na drodze przyrodzonej. Zdobywa si Tomasz na rozgraniczenie teologii (budujcej na bazie objawienia) i filozofii (na zasadach rozumu) - nawet jeli m�wi o tym samym, to inaczej. Filozofia moe przygotowywa do wiary i jej broni.

Za punkt wyjcia do wszelkiego poznania maj suy jednostkowe rzeczy - dane bezporednio umysowi ludzkiemu. S one samoistnymi bytami, substancjami (stanowisko wsp�lne z Augustynem). Powszechniki istniej, ale tylko w cznoci z jednostkowymi rzeczami, nie s same substancjami, mog by wyodrbnione przez umys. Co do skadnik�w bytu, za zoone przyj Tomasz istoty i istnienia. Istot kadej rzeczy jest to, co wsp�lne gatunkowi i zawarte w definicji. B�g jest bytem koniecznym (istota Jego implikuje jego istnienie) i niezalenym (istnieje z wasnej natury) a stworzenie jest bytem przypadkowym i zalenym (istnienie nie ley w jego naturze). B�g jest bytem prostym, a stworzenie zoonym - skada si przynajmniej z istoty i istnienia. Istota substancji cielesnych skada si z formy (podstawa tego, co w gatunkach jest gatunkowe) i materii (tego, co indywidualnie r�ne). To, co cielesne skada si z formy i materii, to co duchowe tylko z formy. Forma jest aktem (bytem rzeczywistym) a materia potencj (bytem moliwym).

Istnienie Boga nie jest prawd oczywist, ani wrodzon - potrzebny jest dow�d [Tomasz zrywa ze scholastyczna zasad, e B�g jest obecny w naszych duszach]. Musimy dow�d istnienia Boga oprze na dowiadczeniu (gdybymy znali istot Boga - pojlibymy od razu, e On istnieje - jednak jej nie znamy...). Analiza bytu skoczonego i niedoskonaego, danego nam w dowiadczeniu, przekonuje nas, e nie posiada on sam w sobie przyczyny swojego istnienia. Dow�d istnienia Boga jest moliwy - wywodzi Jego istnienie ze znanych nam Jego dzie.

Tomasz daje nam 5 DOWOD�W NA ISTNIENIE STW�RCY.

ISTNIEJE PRZYCZYNA RUCHU (SKORO ON ISTNIEJE)

ISTNIEJE ISTOTA BDCA PRZYCZYNA WIATA (JEST ON TAK NIESAMOWITY)

Z PRZYPADKOWOCI RZECZY NALEY WNOSI, E ISTNIEJE ZA NIMI ISTOTA KONIECZNA

Z FAKTU, E S ONE R�NEJ DOSKONAOCI - MUSI ISTNIE ISTOTA NAJDOSKONALSZA

MUSI ISTNIE ISTOTA NAJWYSZA, RZDZCA PRZYROD, BO ROZWIJA SI ONA CELOWO.

Wszystkie te dowody s typu kosmologicznego. Opieraj si na zaoeniu, e musi istnie przyczyna pierwsza. Co do przymiot�w Boga Tomasz by znania, e mona wasnoci Boga poj rozumem - drog poredni, negacji lub nieskoczonego wzmagania wasnoci istot skoczonych. Twierdzi te, e istot Boga jest samoistno - istnieje sam przez si. Jest wic niezmienny, wieczny, niematerialny; istota Jego jest identyczna z istnieniem (ustalone drog negacji) oraz doskonay, mdry, wszechmocny, inteligentny, wolny (drog eminencji). Jego natura jest prosta.

Byt jest samoistny i nadany, musiao kiedy nastpi nadanie bytu. wiat zosta stworzony z niczego (nie za z odwiecznej materii o kt�rej pisali Platon i Arystoteles - ona musiaa by by niezalena od Boga), wprost przez Boga (bez porednich przyczyn - gdy ma wielk jedno), jako akt Jego woli (urzeczywistni jedn; kada istota dziaa wedle waciwego jej sposobu dziaania). B�g mia pewien pomys, program, ide wiata - zrealizowa go przez stworzenie, kt�re nastpio w pewnym czasie (ten jeden punkt by dla Tomasza kwesti wiedzy). B�g nie tylko stworzy wiat, ale i kieruje nim. wiat rozwija si celowo, jest uporzdkowany, B�g jest celem wiata, wszystko w rezultacie suy Jemu.

Mnogo i r�norodno stworze jest potrzebna - przez to B�g wyrazi peni swej istoty. Istniej stworzenia o r�nym stopniu doskonaoci (znane z dowiadczenia), a poza nimi musz istnie wysze - bowiem musi by zachowana cigo stworzenia take midzy czowiekiem a Bogiem. S nimi czyste inteligencje = anioy (niezbdny skadnik hierarchicznego ukadu wiata). Maj one waciwoci porednie- np. poznaj bezporednio, przez iluminacj (nie przez zmysy, ani z wasnej natury). FORMA + ISTNIENIE = ANIO. Kady anio jest gatunkiem sam dla siebie.

Ciao r�wnie naley do natury czowieka (Augustyn twierdzi, e tylko dusza jest czowiekiem), jest zczone z dusz jak forma z materi. Dusza jest pojta jako forma istoty organicznej i czowieka. Teza o jednoci formy - dusza rozumna (takie poznawanie wyr�nia czowieka) obejmuje te funkcje nisze (fizyczne) - czowiek musi mie jedna form, by by jedn substancj. Twierdzenie, e czowiek nie jest sam dusz i e dusza jest form ciaa byo najmielszym i najbardziej ryzykownym fragmentem filozofii Tomasza. Hierarchizuje wiat cielesny -

podstawowe czstki

ciaa

organizmy rolinne

zwierzta

czowiek - ten nie jest ju zlepkiem anioa i zwierzcia, jest jednoci duszy i ciaa (cao nerozerwalna). Dusza znajduje si na pograniczu byt�w cielesnych i duchowych.

W nauce o poznaniu docenia rol zmys�w. Poznanie jest empiryczne, czowiek nie posiada idei wrodzonych. Umysowe wadze czowieka posuguj si w poznaniu zmysami. Nie moemy si obej bez zmys�w, ale ujmujemy za ich pomoc rzeczy umysowo. Umys zaczyna od zmys�w, ale potem wybiega daleko poza nie. Tomasz ujmowa rozum psychologicznie, jako wadze duszy, nie jako oddzieln substancj. Dzieli go na rozum czynny (jakby wiato padajce na substancj) i bierny, kt�ry to obserwuje, odbiera. Rozumem poznajemy przedmioty materialne, swoj dusze pozna moemy tylko porednio.

W filozofii moralnej Tomasz poszed za Arystotelesowsk etyk umiaru i rozumu, ceni kade dobro i kademu chcia wyznaczy nalene mu miejsce. Dla trafnego wyboru d�br rozum musi poprzedza wole i kierowa ni. Postulat pierwszestwa rozumu i postawa intelektualizmu. Ostateczny cel ycia pojmowa w szczciu - w poznaniu Boga (poznanie najwysz funkcja czowieka, B�g za najdoskonalszym przedmiotem poznania). B�g te ostatecznym celem i miar uczynk�w ludzkich (podobiestwo do augustynizmu).

Sumujc: Tomasz opiera f. chrzecijask - goszc istnienie Boga! - na dowiadczeniu!!! Gosi dualizm Boga i wiata, obiektywizm, uniwersalizm, realizm, intelektualizm. Dualizmem midzy bytem wzgldnym a bez-, stworzeniem a Stw�rc przeciwstawia si panteizmowi. Twierdzi, e natura ludzka jest jedna (hilemorfizm). Zwraca si ku wiatu zewntrznemu, nie tak jak mistycy i augustianie. By empiryst, nie jak Augustyn - aprioryst. By przekonany o wyszoci og�u nad jednostk (uniwersalizm). By umiarkowanym realist, a przez intelektualizm (pierwszestwo intelektu w poznaniu i dziaaniu) zn�w by przeciwko mistykom i Augustynowi. By bardziej wybitnym, ni typowym mylicielem scholastycznym; stworzy drugi typ myli scholastycznej.

Duns Szkot - prymat woli, B�g (te wola) stanowi prawd i dobro

Stworzy doktryn nazywan skotyzmem - tomizmowi poczyniono daleko idce ustpstwa, zasadnicza postawa pozostaa jednak augustyska. Duns y kr�tko, by franciszkaninem, by jednym z najsubtelniejszych mylicieli redniowiecza. By umysem krytycznym, jego pogldy miay wiele wsp�lnego z pogldami Tomasza, r�na bya jednak ich zasadnicza postawa i tendencje. Duns zajmowa, podobnie jak w. Augustyn postaw introwersyjn, modelowa swe pogldy na podstawie przey wewntrznych. Cechowa go gboki indywidualizm i woluntaryzm (daleki od uniwersalistycznej i intelektualisktycznej filozofii Tomasza).

Zachowa Duns zasad rozgraniczenia wiary i rozumu, redukujc dziedzin rozumu. Nie moe by, wedle niego, udowodniona wikszo tez teologicznych. Tomasz dowodzi, jakie B�g ma wasnoci - Duns to potwierdza, ale nakazywa w to wierzy, bo dowie tego nie mona. Podstawowe prawdy, dowodzone przez Tomasza, uwaa za prawdy objawienia i wiary, a nie rozumu i nauki. Analiza Szkota kwestionowaa zdolnoci rozumu i przez to wioda do sceptycyzmu. Inaczej postrzega on funkcje rozumu, dostrzega rol intuicji w abstrakcyjnym poznaniu rzeczy.

By te rzecznikiem indywidualizmu metafizycznego - indywidualno bya dla niego podstawow cecha bytu. Dusz uwaa za form podw�jn - duchow i cielesn. W poznaniu, jak m�wilimy, dostrzeg rol intuicji. Stwierdzi te, e ma w nim udzia wola. Nie kieruje ni rozum (jak twierdzi Tomasz). Pierwsze stadium poznania odbywa si bez jej udziau, drugie zawsze z ni. Prymat woli by motywem swoicie chrzecijaskim, wystpi mocno u Augustyna, powr�ci u Dunsa Szkota. Wola jest wadz najdoskonalsz, std Boga naley pojmowa jako wol. Prawdy s prawdami dlatego, e B�g je ustanowi. Ostateczna osnowa bytu jest wic nie konieczno, a wolno. B�g moe ustanawia arbitralnie prawd i pikno - nie s one obiektywne i niewzruszone.

adna doktryna chrzecijaska nie r�nia si bardziej od staroytnych. B�g przestaje by zaleny od dobra i prawdy. Caa prawda jest zalena od Boga, teologi naley wyczy ze sfery rozumu i nauki.

Na pocztku XIV wieku dokonaa si przemiana w stylu filozofowania; by to wynik wewntrznego rozwoju filozofii. Zasadnicze jej typy (chrzecijaskiej) byy ju uksztatowane. Star filozofi uprawiali tomici i skotyci (g�wnie wysubtelniali i uzupeniali wielkie rodzime systemy). Nowa fala filozofii posza drog krytyki - drog stao si nie budowanie teorii, lecz sprawdzanie ich podstawy. Przyjto dla tej szkoy nazw nominalizmu, okhamizmu - kr�tko m�wic, by to redniowieczny krytycyzm. Nowa filozofia scholastyczna metod krytykowaa doktryny scholastyczne i pozytywnie pracowaa w szczeg�owej pracy naukowe. Pierwsza poowa w. XIV bya aktywna, bujna i tw�rcza; koniec wieku, a zwaszcza wiek XV to okres stagnacji.

Ockham - sceptyk

Ockham by g�wnym przedstawicielem szkoy nowej, minimalistycznej, goszcej nominalizm i intuicyjno - empiryczny program bada. Ockham sta na stanowisku antysystematycznym (zajmowa si krytyk wiedzy), antydogmatycznym (ogromna jej cz jest pozbawiona podstaw), antyracjonalistycznym (za podstawowy organ wiedzy uwaa nie rozum, a intuicj) i antyrealistycznym (w og�lnych pojciach rozumu widzia wytw�r myli i mowy, kt�remu aden byt og�lne nie odpowiada). Na pierwszy plan wysun zadania epistemologiczne, w metafizyce indywidualizm i woluntaryzm. Wszelki byt uzna za jednostkowy i konkretny; wasnoci jego za zalene od woli (szczeg�lnie Boej). Postulowa jak najprostsze wyjanianie zjawisk.

W teologii usiowa wykaza, e nie jest ona nauk. Zakwestionowa zasad przyczynowoci, zamykajc drog dowodom teologicznym. Nawet istnienia Boga nie mona dowie. W nauce o duszy wiemy tez tylko tyle ile przez wiar. Sceptycyzm Ockhama pchn go nawet do zakwestionowania poznania intuicyjnego (kt�re uznawa za jedyn podstaw wiedzy). W kocu najmocniejszy B�g moe wywoa intuicj przedmiotu nawet wtedy, gdy go nie ma. Intuicja jest podstaw wiedzy, musi by jednak jeszcze obrabiana przez opracowanie abstrakcyjne.

Filozofowie szk� nowych twierdzili, e nie ma bytu og�lnego, e obok wyraz�w og�lnych istniej pojcia og�lne (konceptualizm). Przedmioty ujmujemy aktami umysu - te akty istniej w umyle - maj byt psychiczny (subiektywny, podmiotowy). Ockham gosi, e byty og�lne istniej tylko w umysach, e maj byt subiektywny. Byt intencjonalny dla Ockhama w og�le nie by bytem - by nim jedynie byt fizyczny lub psychiczny. Stworzy ca teori uniwersali�w (psychicznych i jzykowych odbi bytu jednostkowego).

Ockham rozpocz te badania kosmologiczne. Twierdzi, e B�g m�g stworzy wiat nieskoczenie wielki (istnieje potencjalnie nieskoczono!). Szczeg�owej krytyce podda te kolejny pogld Arystotelesa - o istnieniu jednego tylko wiata. Zajmowa si te ruchem (przypadek ciaa poruszajcego si, na kt�re przestaa dziaa sia) tworzc podstawy teorii bezwadnoci. Jego dociekania przyrodnicze miay due znaczenie dla p�niejszych docieka czternastowiecznych filozof�w. Tworzyli oni pierwociny systemu kopernikaskiego - heliocentrycznego (Mikoaj z Oresme)! Wielu z nich byo tpionych przez Koci�, a nawet w odrodzeniu idee okhamist�w spotykay si z trudnym przyjciem.

Eckhart: dusza = B�g; dusza ma podda si Bogu

Mistycyzm, kt�ry pojawi si znowu w XIV stuleciu by wyrazem wzmoonego ycia uczuciowego i indywidualizmu szukajcego nowego stosunku do Boga. Istniay dwie postacie mistycyzmu - ascetyczna (szukajca zblienia do Boga) i spekulatywna (w zblieniu szukajca poznania Boga). Wielkim mistykiem p�nego redniowiecza by Niemiec, dominikanin Mistrz (Meister) Eckhart 1260-1327. Przed mierci skarony zosta o bdne nauki i potpiony w procesie kanonizacyjnym.

By kontynuatorem linii Eurigeny i Pseudo - Dionizego. Jego spekulacje dotyczyy najczciej Boga i duszy (ich czno zaoeniem mistyki). Boga pojmowa abstrakcyjnie, n nie nadawa mu cech osobowoci. Z niego wyodrbniy si wszelkie istoty - Ono musi tworzy, stworzenie nie jest wic aktem woli, jest procesem koniecznym (w jak neoplatonizmie). Panteizmu Eckhart unikn twierdzc, e tylko byt ma natur bosk, a wszelkie stworzenie nie jest realne. B�g jest wic poza stworzeniem. wiat materialny jest czyst nicoci (immaterializm).

Dusza ludzka jest realna - bo jest boskiej natury. Oto cel jego spekulacji: dusza jest identyczna z Bogiem, moe Go oglda w mistycznej kontemplacji. Warunkiem jest, by dusza skupia si na sobie i odwr�cia si od wiata, skupia si na Bogu (ukrytemu na jej dnie) i poddaa si jego dziaaniu. Wynikiem tej kontemplacji jest upodobnianie si jej do Boga. Prawa moralne s w�wczas niepotrzebne - czowiek sam do dobra zmierza. Wiedza mistyczna nie cenia std wiedzy o wiecie zewntrznym - d�br i czyn�w.

Swe kazania Eckhart gosi masom, pogldy i postawy mistyczne rozprzestrzeniy si szybko w kocowym okresie redniowiecza.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
FILOZOFIA PRZYRODY(1)
Agazzi Evandro Filozofia przyrody, nauka i kosmologia
PLATON FILOZOFIA PRZYRODY
Atomizm, FILOZOFIA PRZYRODY
Pluraliści i eklektyczni filozofowie przyrody, Filozofia, teksty różne
27.03.10. FILOZOFIA PRZYRODY, Filozofia
filozofia przyrofy
Praca zaliczeniowa z filozofii przyrody
FILOZOFIA PRZYRODY NADAL W KRYZYSIE M Heller
Filozofia przyrody
F[1].Kreacja wg Platona, FILOZOFIA PRZYRODY
Historia filozofii nowożytnej, 03. renesansowa filozofia przyrody, renesansowa filozofia przyrody -
Filozofia 17[1].01.2008, Filozofia 17
13 - 12. 01. 2011, Filozofia, Notatki FO, III Semestr, Filozofia kultury
filozofowie przyrody
JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY epistmologia poznanie
Filozofia przyrody ćwiczenia, rok I, semestr I (2007 2008)

więcej podobnych podstron