ROZDZIAŁ XIII
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA
Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej
Odpowiedzialność jest nie tylko kategorią prawną, ale także moralną, religijną, polityczną. Odpowiedzialność łączy się z ponoszeniem następstw własnych , niekiedy cudzych zachowań.
Odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez prawną normę sankcjonującą negatywnych skutków zachowań sprzecznych z dyspozycją sankcjonowanej w warunkach określonych przez hipotezę. Odpowiedzialność ponosić można za własne zachowania, a także zachowania cudze (innych podmiotów prawa).
Istnieje kilka rodzajów odpowiedzialności prawnej, dwa najważniejsze to:
odpowiedzialność karna - dotyczy ona ludzi (os. fizycznych), odpowiadać można tylko za własne czyny,
odpowiedzialność cywilna - dotyczy ona osób fizycznych i osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych, które nie mają osobowości prawnej, lecz mają prawo występować samodzielnie w obrocie prawnym. Istnieją dwa typy odpowiedzialności cywilnej:
odpowiedzialność z tytułu deliktu - czyli czynu niedozwolonego - za szkodę powstałą w następstwie naruszenia zakazu lub nakazu np. zniszczenie cudzej rzeczy,
odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku powstałego na podstawie czynności prawnej np. zawarcie umowy.
Inne rodzaje odpowiedzialności prawnej:
służbowa - ponoszona przez pracowników wobec pracodawcy z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywanymi czynnościami służbowymi,
parlamentarna (polityczna) - ponoszoną solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków wobec Sejmu z powodu niezgodności działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu,
konstytucyjna - najwyższych funkcjonariuszy państwa (prezydent, ministrowie) za czyny niezgodne z konstytucją lub ustawami.
Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej
W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej różne są jej przesłanki np.:
popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną,
dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania,
odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu,
musi istnieć związek przyczynowy - między działaniem a skutkiem,
czyn dokonany został w stanie winy, istnieje wina:
umyślna - gdy sprawca ma zamiar dokonać czynu zabronionego,
nieumyślna - gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach,
Fikcja powszechnej znajomości prawa
Nieznajomość prawa szkodzi - ignorantia iuris nocet, nieznajomość prawa nie usprawiedliwia - ignorantia iuris non exculpat. Współczesne ustawodawstwa stoją na stanowisku, że należycie ogłoszone akty normatywne są powszechnie znane. Fikcja powszechnej znajomości prawa jest założeniem kontrfaktycznym.