Kierunek pozytywistyczny

• uznaje, że prawem jest zespół norm ustanowionych i chronionych przez państwo posługujące się środkami przymusu.

Zwolennicy pozytywizmu prawniczego np. G. Jellinek podkreślają, że normy prawne mają trzy podstawowe cechy, dzięki którym prawo pozytywne różni się od norm religii, moralności i obyczajów:

• dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie, przez co kontroli władzy publicznej nie są poddane sumienia ani myśli obywateli, jedynie ich czyny (prawo pozwalało obywatelowi cieszyć się jego własną wolnością),

• mają szczególną genezę - są ustanawiane przez uznanych wobec ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet,

• przestrzeganie tego prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym może posługiwać się władza publiczna.

np. J Austin: „Prawo jest rodzajem rozkazu, jeśli ów rozkaz nie zostanie wykonany, zostanie wytyczona sankcja.

• prawo składa się z wielu elementarnych norm (reguł), normy te tworzą uporządkowaną całość, zwaną systemem prawa

• jedynym źródłem prawa jest ustawa lub powstające na jej podstawie tzw. prawodawstwo delegowane

• nie ma koniecznego związku między prawe i moralnością.

Podstawowe założenia i twierdzenia pozytywizmu prawniczego zostały sformułowane w XIX w. Po upływie burzliwego XX stulecia pozytywistyczna wizja prawa uległa istnej modyfikacji:

• państwo jest nadal uważane za głównego twórcę prawa,

• system prawa nie składa się wyłącznie z norm przypominających wojskowe rozkazy (A ma zrobić X), lecz również innych wzorców np. z zasad (A powinien w możliwie dużym stopniu osiągnąć X)

• system prawa nie zawsze jest kompletny (zupełny) i niesprzeczny wewnętrznie,

• separacja prawa i moralności nie jest tak bezwzględna, jak wydawałoby się to prekursorom pozytywizmu prawniczego.

Prawo może być oceniane negatywnie albo pozytywnie, jako niezgodne albo zgodne z wymogami moralności.

Kierunek prawnonaturalny

• zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i że ludzie związani są także z prawem naturalnym, charakterystyka prawa naturalnego obejmuje najczęściej trzy podstawowe założenia:

• prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach,

• prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości,

• w przypadku sprzeczności między nakazem prawa naturalnego a prawem pozytywnym, prawo naturalne ma pierwszeństwo i pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania.

Kierunek realistyczny

• podkreśla równie mocno swój sprzeciw wobec koncepcji pozytywistycznych, jak i prawnonaturalnych,

• istotą prawa są ludzkie przeżycia, emocje, które są rzeczywistymi pobudkami naszego postępowania,

• drugi nurt w ramach kierunku realistycznego odwołuje się do dorobku socjologii i upatruje istoty prawa w zachowaniach ludzi.

Nurt czwarty (kierunek hermeneutyczny)

• nurt ten obejmuje m.in. teorię argumentacji, komunikacji społecznej, hermeneutykę prawniczą itp. Są to teorie, które koncentrują się na procesie, jakim jest tworzenie i ustalanie znaczenia tekstów.

• Zwolennicy tych teorii stoją na stanowisku, że normy prawa kształtuje się w procesie dyskursu (dialogu), w którym uczestniczą: oficjalny autor (np. parlament) tekstu aktu normatywnego (np. ustawy), jego fachowi wykonawcy (np. sędziowie, adwokaci, urzędnicy), ostateczni użytkownicy (adresaci) prawa (np. obywatele, osoby prawne) przedstawiciele nauki prawa, publicyści, politycy itp.

• Tekst aktu normatywnego dostarcza materiału wyjściowego, jest surowcem przy konstruowaniu normy.

Prawo w znaczeniu prawniczym

We współczesnym świecie myśli prawa i praktyka prawna są zdominowane przez założenia, które rozwinął pozytywizm prawniczy.

• podstawowym źródłem prawa są decyzje organów władzy publicznej, każdy winny jest posłuszeństwo wobec tych norm i że indywidualny sprzeciw uzasadniony religijnie i moralnie nie może usprawiedliwić niepodporządkowania się prawu - są to kanony współczesnej myśli i praktyki prawnej, ale również są to składniki pozytywistycznego dziedzictwa.

• „prawa w znaczeniu prawniczym” - czyli prawa jako zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa.

Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa

• pojawia się tylko wówczas, gdy podejmujemy się wyznaczenia sposobów zachowania jednostek ludzkich w ramach zorganizowanej grupy społecznej,

• prawo nie dotyczy stosunku człowieka do samego siebie,

• prawo wyraża wartości i potrzeby, ma je chronić i urzeczywistniać,

• prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego,

• prawo jest formułowane i bronione, przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji (parlament, rząd, sądy itp.),

• obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa tzn. w jakim stopniu członkowie społeczeństwa są gotowi przestrzegać je i sankcjonować.

Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania). Normatywność prawa jest oczywiście źródłem stanów faktycznych np. poczucia powinności, prawo ma charakter perswazyjny.

Posłuch wobec prawa może wynikać z:

• szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)

• chęci uzyskania jakichś korzyści lub unikania kar (postawa oportunistyczna)

• z chęci naśladowania zachowań innych osób lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna).

Funkcje prawa

• stabilizacyjna - utrwalanie ładu politycznego, gospodarczego,

• dynamizująca - polega na promowaniu zmian w różnych strefach życia społecznego,

• ochronna - prawo wspiera (chroni) rozmaite wartości istotne ze społecznego punktu widzenia,

• organizacyjna - tworzenie instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego,

• represyjna i wychowawcza - uwzględnia to czy prawo działa prze obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm,

• kontrolna - polega na tym, że rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli,

• dystrybutowana - jest rezultatem tego, że prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów (materialnych, moralnych)

• regulacja konfliktów - rezultatem działania prawa jest rozstrzygnięcie sporów między ludźmi.

Cel - postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności.

Funkcja - oznacza tyle samo co działanie, funkcjonowanie jakiejś instytucji, organizacji, normy postępowania.

Skutek - (rezultat) zaplanowany, bądź oczekiwany przez podejmującego działanie.

Wieloznaczność terminu „prawo”

Prawo materialne - obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz ewentualnie - określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków. Tym właśnie charakteryzuje się PRAWO KARNE MATERIALNE (ujęte w zasadniczej części przez Kodeks karny) PRAWO CYWILNE MATERIALNE (ujęte przede wszystkim w Kodeksie cywilnym), PRAWO MATERIALNE ADMINISTRACYJNE itp.

Prawo formalne - (zwane także procesowym) określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym. Postępowanie to jest regulowane m.in. przez akty normatywne: KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO (KPK), KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO (KPC), KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO (KPA).

Prawo przedmiotowe - to ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak też obowiązującego dawniej, a nawet takiego, którego obowiązywanie dopiero się postuluje np.: „prawo europejskie”, zwyczajowe prawo francuskie”, „prawo o ruchu drogowym”.

Prawo podmiotowe - to zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. W tym znaczeniu terminem „prawo” posługujemy się wówczas gdy mówimy np.: „nabyłem prawo do emerytury”, „prawa obywatelskie”, prawo własności”.