Wyobraźnia to proces poznawczy, definiowany jako umiejętność:

* przypomnienia sobie lub wytworzenia w umyśle dowolnych bodźców odbieranych przez zmysły: obrazów, dźwięków, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych

Wyobraźnia pozwala na mniej lub bardziej szczegółowe tworzenie w umyśle dowolnych sytuacji zaistniałych, hipotetycznych lub nie mogących zaistnieć w rzeczywistości. Ma związek z marzeniami sennymi.

W tym sensie używa się tego słowa w zwrotach "Kierowca jeżdżący z wyobraźnią".

Wyobraźnia artystyczna jest też czasem rozumiana jako zdolność do "zobaczenia" w swoim umyśle tworzonego dzieła artystycznego zanim zostanie ono technicznie wykonane.

Wyobraźnia zanika wraz z wiekiem.

Istnieją różne sposoby klasyfikacji pamięci w zależności od czasu jej trwania, charakteru i sposobu przypominania.

Główne etapy tworzenia i przywoływania pamięci, z punktu widzenia przetwarzania informacji, to:

* zapamiętywanie (zachowywanie)

* przechowywanie informacji (magazynowanie)

* przypominanie (odtwarzanie)

Klasyfikacja ze względu na długość trwania [edytuj]

Podstawowa i ogólnie przyjęta klasyfikacja pamięci jest oparta na długości jej trwania. Wyróżnia się trzy typy pamięci: sensoryczną (ultrakrótką, pamięć zmysłów), krótkotrwałą (operacyjną, pamięć świeżą) i długotrwałą.

Czas trwania pamięci sensorycznej wynosi do ok. 0,5 sekundy Część informacji z pamięci sensorycznej przedostaje się do pamięci krótkotrwałej, w której następuje analiza i interpretacja danych. Następnie informacja może być zapisana w pamięci długotrwałej.

Klasyfikacja ze względu na typ informacji [edytuj]

Pamięć długotrwałą można podzielić na deklaratywną (jawną, świadomą) i niedeklaratywną (ukrytą, nieświadomą).

Pamięć świadoma wymaga udziału świadomości w przypominaniu, to znaczy potrzebny jest jakiś świadomy proces kierujący odtwarzaniem informacji. Czasem jest ona nazywana pamięcią jawną, gdyż zawiera informacje, które są przechowywane i odtwarzane w sposób jawny.

Ośrodki pamięciowe [edytuj]

Miejscem magazynowania pamięci krótkotrwałej są synapsy.

Zaburzenia pamięci [edytuj]

Najczęstszym zaburzeniem pamięci jest amnezja (niepamięć).

Pamięć robocza [edytuj]

W psychologii poznawczej mówi się też o pamięci roboczej. Konstrukt ten integruje teorie pamięci krótkotrwałej oraz teorie dotyczące funkcji wykonawczych uwagi. Pamięć roboczą traktuje się nie tylko jako bufor przechowujący przez krótki okres biernie informacje, ale jako pewnego rodzaju przestrzeń roboczą (Baars), w której dokonuje się świadome przetwarzanie informacji. Istnieją dwie wiodące teorie opisujące pamięć roboczą: teoria Baddeleya oraz teoria Cowana. Pierwsza z nich wywodzi się z magazynowych modeli pamięci. Opisuje ona strukturę pamięci roboczej, dzieląc ją na podsystem odpowiadający za przechowywania i przetwarzanie informacji werbalnej (pętla fonologiczna) oraz podsystem odpowiadający za informacje obrazowe (szkicownik wzrokowo-przestrzenny). Nadzór nad tymi podsystemami pełni wg tej teorii tzw. centralny system wykonawczy odpowiedzialny za alokację zasobów uwagi, co odpowiada za wybór aktualnie wykonywanego działania. Przechowywanie czy też przetwarzanie informacji w pamięci roboczej związane jest ze świadomością tego procesu.

Rozwój pamięci.

Informacje uzyskane w wyniku odbierania wrażeń zmysłowych, spostrzegania i myślenia mogą być magazynowane i wykorzystywane w późniejszym działaniu dzięki procesom pamięci. Procesy te to:

• zapamiętywanie - zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzony

• przechowywanie - prace, w toku których magazynuje się zapamiętany materiał

• przypominanie - proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych w nim informacji

Doskonalenie się pamięci następuje wraz z wiekiem dziecka, jest efektem dwu zasadniczych zmian, jakie zachodzą w toku rozwoju. Polegają one na wzrastaniu dowolności pamięci oraz kształtowaniu się zdolności do zapamiętywania logicznego. Całkowity brak dowolności pamięci, z jakim mamy do czynienia na najwcześniejszym etapie rozwoju, oznacza niezamierzony charakter wszystkich trzech procesów - zapamiętywania, przechowywania i przypominania. Nie stanowią one wówczas samodzielnych czynności, dokonują się w toku praktycznego działania, będąc z nim nierozerwalnie złączone. Pierwsze przejawy dowolności dotyczą procesu przypominania. Mają one miejsce w drugiej połowie wieku przedszkolnego, kiedy to daje się zaobserwować u dziecka nastawienie na odtwarzanie wcześniej zdobytej wiedzy. W dalszej kolejności pojawia się zamierzone zapamiętywanie, przy czym zabiegowi zaczynają towarzyszyć celowo podejmowane zabiegi ukierunkowane na przechowywanie określonych treści, polegające np. na powtarzaniu. Szczególnie intensywny rozwój dowolności pamięci ma miejsce w wieku szkolnym. U dziecka przedszkolnego zapamiętywanie mimowolne znacznie przewyższa swoją skutecznością dowolne, a w pierwszej klasie szkoły podstawowej brak jest wyraźnych różnic między efektywnością tych dwu rodzajów pamięci.

Dowolne kierowanie przez człowieka własnymi procesami pamięciowymi wymaga posiadania przez niego wiedzy na temat systemu pamięci i czynników wpływających na jej efektywność. Wiedzę tego rodzaju określa się jako metapamięć. Początki jej rozwoju mają miejsce w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko zaczyna rozumieć, że w pewnych sytuacjach jest konieczne podejmowanie wysiłku, by przechować określone informacje w pamięci i potrafi rozpoznać takie sytuacje. W wieku szkolnym dziecko zdaje sobie już sprawę z ograniczeń pamięci krótkotrwałej i z tego, że trwałe zapamiętywanie wymaga uczenia się i wydobywania informacji z pamięci. Wzrost wiedzy metapamięciowej obserwuje się jeszcze po 16-18 roku życia.

Celem oddziaływań rozwijających pamięć powinno być przede wszystkim wdrażanie dziecka do posługiwania się przy zapamiętywaniu dostępnymi mu operacjami umysłowymi. Podstawowym warunkiem tego jest uświadomienie sobie przez dziecko większej skuteczności zapamiętywania logicznego niż mechanicznego. W przypadku uczenia się szkolnego sprzyja temu nie tylko ukierunkowany proces zapamiętywania, ale również ukierunkowanie procesu przypominania. Postęp w zakresie logicznego zapamiętywania będzie zależał od stopnia, w jakim uczeń doceni znaczenie organizacji materiału. Pożądane jest wskazywanie uczniom na to, że istnieją różne sposoby organizowania zapamiętywanych treści. Zatem oddziaływanie na rozwój pamięci powinno polegać na wyrabianiu w dziecku świadomego stosunku do własnych procesów pamięciowych i stawianiu przed nim zadań wymagających wiązania pamięci z myśleniem.

Co to jest integracja sensoryczna

W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr A. Jean Ayres terapeuta zajęciowy i psycholog sformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka. Wyniki tych badań wykazały, że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów występujące tylko u dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego. Wyłonione czynniki obejmujące integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych zinterpretowała jako zaburzenia integracji sensorycznej.

Integracja sensoryczna to proces organizujący docierające do mózgu informacje płynące z ciała i środowiska. W procesie tym mózg rozpoznaje, segreguje, interpretuje i unifikuje te informacje tak by mogły być użyte w reakcji na wymagania płynące z otoczenia w celowym działaniu.

Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych i smakowych a nawet ze specjalnego systemu rejestrującego ruch /układ przedsionkowy/. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości - lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną w prawidłowej organizacji, mogą być użyte do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Jeśli pojawiają się nieprawidłowości w tym procesie mamy do czynienia z problemami w pobudzeniu dziecka, nadmiernej ruchliwości, kłopotami z koncentracją uwagi, zaburzeniami w rozwoju koordynacji ruchu, umiejętności pisania czy czytania.

Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju dziecka. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.

We wczesnym rozwoju dziecka zaznaczają się intensywne zmiany w sferze percepcji. Małe dziecko nabywa wiele sprawności motorycznych, rozwija się jego kompetencja komunikacyjna, nabiera zaufania do swoich opiekunów i siebie samego: swoich zmysłów i zdolności radzenia sobie pod nieobecność opiekunów.

ROZWÓJ PERCEPCJI

W chwili urodzenia podejmują swoje funkcje podstawowe systemy percepcyjne. Poznanie wyprzedza percepcję. Dopóki bowiem człowiek nie potrafi skategoryzować obiektu, zaliczyć go do jakiejś klasy obiektów, nie wyodrębnia go spostrzeżeniowo. Otaczający nas świat spostrzegamy zależnie od posiadanej wiedzy.

WZROK - stanowiący dla człowieka podstawowy zmysł orientacji w otoczeniu, rozwija się w okresie wczesnego dzieciństwa bardzo intensywnie. Niemowlę osiąga poziom ostrości wzroku charakterystyczny dla człowieka dorosłego. Między 3 a 5 miesiącem rozwija się spostrzeganie głębi dzięki konwergencji osi wzrokowych oraz zestrajania w korze mózgowej informacji przesyłanych z obojga oczu. W 3 miesiącu dzieci rozróżniają cztery podstawowe barwy i przejawiają preferencję barwy żółtej i czerwonej w stosunku do zielonej i niebieskiej. Ruchy oczu niemowlęcia patrzącego na jakiś obiekt są podobne do ruchu oczu człowieka dorosłego. Patrząc na twarz ludzką, dziecko najpierw zatrzymuje wzrok na brzegach twarzy, a potem przenosi spojrzenie na jej wewnętrzne elementy, przy czym najwcześniej zatrzymuje wzrok na oczach, potem na oczach i nosie, w końcu patrzy na oczy nos i usta. Dzieci patrzą dłużej na twarz osoby mówiącej lub uśmiechniętej. Świat, odbierany zmysłem wzroku dość wcześnie (4 miesiąc), jawi się dziecku jako stabilny. Najwyraźniej zaznacza się spostrzeganie stałości wielkości, słabiej zaś - spostrzeganie stałości kształtu i barwy.

Dziecko jeszcze przed urodzeniem zapoznaje się ze światem DŹWIĘKÓW. Po urodzeniu już trzydniowe niemowlęta rozpoznają głos swojej matki i potrafią go odróżnić od głosu innej kobiety, co jest związane z kontaktowaniem się dziecka z pewnymi charakterystykami głosu matki przed narodzeniem. Okazało się że już w 1 miesiącu dziecko różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkową spółgłoską, np. p - b. Z kolei eksperymenty z różnicowaniem dźwięków charakterystycznych dla języków nieznanych dziecku wykazały, że zdolność ta jest wrodzona i wyraźnie zmniejsza między10 a 12 miesiącem.

Aktywność percepcyjna niemowlęcia od początku jest sensowna. Dziecko od pierwszych dni swojego życia identyfikuje te bodźce które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu: umożliwiają przewidywanie i rozumienie docierających do niego sygnałów. Powoli dziecko uczy się te bodźce różnicować i z czasem potrafi czynić to nawet w odniesieniu do tych, które wydają się podobne (np. różnicuje odcienie kolorów, odróżnia rodzaje czworoboków). Uczy się także dostrzegać tożsamość w obiektach, które zmieniły wygląd zewnętrzny czy położenie w przestrzeni (np.. ujmuje stałość liczby obiektów bez względu na ich układ w przestrzeni).

Intermodalny charakter percepcji

Od urodzenia dziecko ma skłonność do dokonywania powiązań między modalnościami percepcji. Powiązania te utrwalają się i modyfikują w toku rozwoju. U dwumiesięcznego niemowlęcia obserwuje się koordynację słuchu ze wzrokiem: dziecko, słysząc dźwięk, zwraca wzrok w jego stronę. Niemowlęta od 2 do 4 miesiąca życia są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków, co ma znaczenie przy zdobywaniu kompetencji językowej. W 1 roku życia intensywnym zmianom podlega koordynacja wzrokowo - ruchowa, co znajduje wyraz w rozwoju chwytu dowolnego i manipulacji specyficznej.

Powstawanie powiązań między różnymi danymi percepcyjnymi dobrze wyjaśnia koncepcja Stefana Szumana. Jego zdaniem, każdy akt percepcji ma dwufazową strukturę. Składa się z fazy inicjującej, w której jednostka zostaje pobudzona, zaktywizowana przez jakiś bodziec, i finalizującej, która niesie uspokojenie, związane z osiągnięciem efektu poznawczego. Rozwój przechodzi przez trzy etapy. Najpierw dziecko angażuje tylko jeden zmysł, ten sam w obu fazach, co prowadzi do niepowiązanego ujmowania poszczególnych sensorycznych właściwości obiektów. Działania z przedmiotem, angażując różne zmysły (odmienny w fazie inicjującej i finalizującej), prowadzą do dynamicznego wiązania poszczególnych danych zmysłowych, co przynosi w efekcie powstanie „strefy” wiadomości o danym przedmiocie. Jednocześnie dzięki zaangażowaniu zmysłu dotyku przedmiot nabiera cech realności. Na ostatnim etapie dziecko potrafi aktualizować wiedzę o przedmiocie (faza finalizująca) na podstawie jednej informacji sensorycznej lub zastosowania symbolicznego zastępnika w postaci nazwy.

Manipulacja wczesnodziecięca

Od okresu chwytu dowolnego rozpoczyna się chwytanie i sięganie pod kontrolą wzroku. W toku rozwoju następuje skracanie drogi ręki do przedmiotu, oburęczne sięganie po przedmiot zostaje zastąpione przez jednoręczne, z zaznaczającą się przewagą ręki prawej lub lewej, poznawanie jedynie dotykowe ustępuje miejsca poznaniu wielozmysłowemu. Zmienia się również sam chwyt: od chwytu prostego (dziecko nakrywa dłonią przedmiot i owija go palcami) poprzez chwyt nożycowy (przywodzenie kciuka do pozostałych palców) do chwytu pęsetkowego (przeciwstawianie kciuka i palca wskazującego; chwytanie opuszkami.

W 1 roku życia dziecko manipuluje w sposób niespecyficzny: zdobyty przedmiot wyzwala jego eksplorację. Dopiero pod koniec 1 roku działania dziecka stają się specyficzne: uczy się turlać piłkę, wkładać klocki do wiaderka.

Na drugi rok życia dziecka przypada okres rozwoju manipulacji specyficznej. Uczy się ono dostrajać swoje ruchy do kształtu przedmiotów, ich wielkości, oddalenia. Ruchy dziecka nabierają precyzji.

W wieku poniemowlęcym dziecko uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku. Podstawą nabywania tych umiejętności przez dziecko jest mechanizm naśladowania wzoru czynności, proponowanego przez dorosłego. Większość dzieci w 2 roku życia potrafi posługiwać się łyżką, 2,5 latek potrafi przenieść szklankę napełnioną w 3 płynem, nałożyć części ubrania; 3 latek umie umyć twarz, ręce i wytrzeć się ręcznikiem.

---