Układ moczowo-płciowy
Narządy moczowe
1) nerki
2) miedniczki nerkowe
3) moczowody
4) pęcherz moczowy
5) cewka moczowa
Nerka
największy narząd położony w przestrzeni zaotrzewnowej
narząd parzysty
nerka lewa jest nieco większa od nerki prawej
kształtem przypomina fasolę
osie długie obu nerek biegną zbieżnie ku górze
w nerce wyróżnia się powierzchnię przednią, powierzchnię tylną, koniec górny i dolny, brzeg boczny i przyśrodkowy
brzeg przyśrodkowy ma zagłębienie zwane wnęką nerkową, które prowadzi do szczeliny zwanej zatoką nerkową
przez wnękę przechodzą: moczowód, naczynia i nerwy
Nerka
długość - 12 cm, szerokość - 7 cm i grubość - 4 cm
masa wynosi średnio 150 g
nerka jest objęta łącznotkankową błoną zwaną torebką włóknistą (obejmuje tylko nerkę) i torebką tłuszczową (obejmuje nerkę i nadnercze)
całość przykrywa powięź nerkowa
w ten sposób nerka jest przymocowana elastycznie do tylnej ściany brzucha, co zapewnia jej ruchomość, od połowy do jednego kręgu, przy oddychaniu i przy zmianie pozycji ciała
Położenie
położone w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej
nerka prawa leży nieco niżej niż nerka lewa
wnęki nerek leżą na wysokości I kręgu lędźwiowego
nerka prawa przylega ponadto do wątroby i dwunastnicy
nerka lewa przylega do śledziony, żołądka i trzustki
powierzchnia przednia przylega do gruczołu nadnerczowego, do okrężnicy poprzecznej i do jelita cienkiego
powierzchnie tylne obu nerek sąsiadują z żebrami i mięśniami
Nerki - budowa
2 części:
zewnętrzna - kora nerkowa
wewnętrzna - rdzeń nerkowy
kora otacza koncentrycznie rdzeń nerkowy i w postaci słupów nerkowych (kolumn Bertina) dochodzi do zatoki nerkowej
słupy nerkowe wnikają pomiędzy piramidy nerkowe, które tworzy rdzeń
piramidy swoimi podstawami są skierowane do powierzchni nerki (kory), natomiast ich wierzchołki, zwane brodawkami nerkowymi zwrócone są w kierunku zatoki nerkowej
od podstawy piramid w kierunku kory wnikają drobne pasma zwane promienistościami rdzennymi
Stąd korę dzielimy na:
część promienistą
część skłębioną w której promienistości nie występują
każda piramida wraz z otaczającymi ją słupami tworzy płat nerkowy
Nefron
jednostka morfologiczno - czynnościowa nerki
liczba nefronów w jednej nerce jest oceniana prawie na milion
nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalików nerkowych
Budowa nefronu
ciałko nerkowe (Malpighiego) o średnicy od 150 do 250 um. położone w korze nerki zbudowane z kłębka naczyń włosowatych tętniczych oraz torebki Bowmana
kanalik proksymalny - kręty I rzędu - wychodzący z torebki
pętla Henlego w której wyróżnia się ramię wstępujące i zstępujące
kanalik dystalny - kręty II rzędu
kłębuszek jest utworzony przez pętle naczyń krwionośnych włosowatych tworzących sieć dziwną tętniczo - tętniczą
w sieci tej naczyniami doprowadzającymi i odprowadzającymi są tętniczki
w ścianie naczynia doprowadzającego kłębuszka występuje aparat przykłębuszkowy
aparat ten umożliwia zamknięcie naczynia, co pozwala na okresowe wyłączenie niektórych kłębuszków
miejsce wejścia i wyjścia naczyń z kłębuszka nosi miano bieguna naczyniowego
Nefron
Kanalik dystalny uchodzi do cewki zbiorczej która nie jest elementem nefronu
Kanaliki (cewki) nerkowe zbiorcze, których kilka łączą się w obrębie piramidy w przewód brodawkowy
przewody brodawkowe uchodzą w liczbie od 10 do 25 na szczycie brodawki nerkowej tworząc pole sitowe
Nefron
W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz kanaliki I i II rzędu
W piramidach (rdzeniu) i promienistościach rdzennych leżą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodawkowe
Miedniczka nerkowa
rodzaj łącznotkankowego woreczka znajdującego się we wnęce nerki, który stanowi początek moczowodu
tworzy się z 2-3 kielichów nerkowych większych ,które powstają z 8-10 kielichów nerkowych mniejszych obejmujących jedną lub dwie brodawki nerkowe
duża zmienność kształtu - w zależności od niego wyróżnia się:
a) typ rozgałęziony - najczęściej spotykany
b) typ bankowy
c) typy pośrednie
budowa ściany miedniczki jest trójwarstwowa
błona środkowa zawiera komórki mięśniowe gładkie
błona śluzowa jest wysłana nabłonkiem przejściowym, który uniemożliwia wchłanianie zwrotne
Funkcje nerek
1) produkcja moczu
2) usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii
3) zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (reabsorbcja)
4) regulacja objętości płynów ustrojowych
5) wpływ na ciśnienie tętnicze krwi
6) wpływ na prawidłową erytropoezę (produkcja erytropoetyny)
7) wpływ na równowagę kwasowo-zasadową (pH krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu
8) wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D3
Moczowód
łączy miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym
długość jego wynosi prawie 33 cm, a średnica około 0,8 cm
jest bardzo rozciągliwy
wyróżnia się w nim:
1) część brzuszną - od miedniczki nerkowej do kresy granicznej
2) część miedniczną - od kresy granicznej do pęcherza moczowego
część brzuszną można podzielić ponadto na odcinek przynerkowy i podnerkowy
część miedniczną na odcinek ścienny i trzewny
końcowa część odcinka trzewnego moczowodu wnikająca w ścianę pęcherza moczowego nosi nazwę części śródściennej
w większej swojej części moczowód przebiega zaotrzewnowo
Moczowód
w jego przebiegu wyróżnia się trzy zwężenia:
1) zwężenie górne (nerkowe)
- zwane też szyjką moczowodu
- w miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód
2) zwężenie środkowe (brzeżne)
- w miejscu skrzyżowania moczowodu z kresą graniczną
3) zwężenie dolne (pęcherzowe)
- największe
- w ścianie pęcherza moczowego
Moczowód
błona śluzowa moczowodu jest pofałdowana, wysłana nabłonkiem przejściowym
błona mięśniowa zbudowana z trzech warstw mięśni gładkich
warstwa zewnętrzną to błona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej, łączącej moczowód z otoczeniem
unaczynienie: gałęzie aorty zstępującej i tętnicy biodrowej wewnętrznej
unerwienie: nerwy błędne, pnie współczulne
Pęcherz moczowy
nieparzysty narząd zbierający mocz, spływający do niego porcjami z moczowodów
można w nim wyróżnić:
1) szczyt pęcherza
- skierowany do przodu i ku górze
2) trzon pęcherza
- część środkowa
3) dno pęcherza
- część dolno-tylna
4) szyja pęcherza
- część przechodzącą w cewkę moczową
przy wypełnionym pęcherzu można mówić o ścianie przedniej, tylnej i ścianach bocznych
przy pęcherzu pustym mówimy tylko o ścianie górnej, ponieważ przybiera on wtedy kształt misy
Lokalizacja
położony w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym
pomiędzy ścianą przednią pęcherza a spojeniem łonowym i przednią ścianą brzucha znajduje się przestrzeń załonowa, wypełniona tkanką łączną luźną - umożliwia ona przesuwanie się pęcherza podczas jego wypełniania moczem
w położeniu tym utrzymuje go aparat podporowy (mięśnie dna miednicy) i aparat wieszadłowy (więzadła łonowo-pęcherzowe i odbytniczo-pęcherzowe)
stosunek do otrzewnej zależy od stopnia wypełnienia
pojemność pęcherza może się zmieniać w szerokich granicach
w warunkach fizjologicznych wynosi od 300 do 700 ml
od tyłu uchodzą do pęcherza moczowego moczowody
ku dołowi przechodzi w cewkę moczową
Pęcherz moczowy - budowa
ściana pęcherza moczowego składa się z trzech warstw
błona śluzowa:
- pokryta nabłonkiem przejściowym
- przy niezbyt wypełnionym pęcherzu jest pofałdowana
- gładka jest jedynie w obrębie trójkąta pęcherza ograniczonego ujściami moczowodów i ujściem wewnętrznym cewki moczowej
- w obrębie trójkąta jest mocno związana z błoną mięśniową, słabiej unaczynioną i zaopatrzoną w gruczoły śluzowe
błona mięśniowa składa się z trzech warstw:
1) podłużnej zewnętrznej
2) okrężnej
3) podłużnej wewnętrznej
* wykształcają się w niej takie mięśnie, jak:
- m. wypierający pęcherza
- m. łonowo - pęcherzowy
- m. odbytniczo - pęcherzowy
- m. odbytniczo - cewkowy
błona surowicza stanowi warstwę najbardziej zewnętrzną, a tam gdzie nie występuje, jej odpowiednikiem jest tkanka łączna włóknista luźna
pęcherz moczowy co jakiś czas opróżnia się przez cewkę moczową
unaczynienie: przez gałęzie tętnicy biodrowej wewnętrznej.
odpływ krwi do żyły głównej dolnej
unerwienie: nerwy trzewne miedniczne, pnie współczulne
Cewka moczowa
odmienna budowa u mężczyzn i u kobiet
Cewka moczowa męska:
- odprowadza mocz i nasienie
- rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewnętrznym cewki moczowej, a kończy na żołędzi prącia ujściem zewnętrznym cewki moczowej
- długość jej wynosi około 20 cm
- dzieli się na trzy części: sterczową, błoniastą, gąbczastą
Część sterczowa cewki moczowej męskiej
część cewki, która przechodzi przez gruczoł krokowy (stercz)
część najbliższa pęcherzowi moczowemu
na tylnej ścianie występuje wyniosłość błony śluzowej zwana grzebieniem cewki moczowej
w połowie jej długości leży wzgórek nasienny, na którym uchodzą przewody wytryskowe
ku tyłowi od nich znajduje się zagłębienie - łagiewka sterczową, będąca odpowiednikiem pochwy u kobiety
bocznie od wzgórków nasiennych znajduje się półkoliste zagłębienie - zatoka sterczowa, zawierająca liczne ujścia przewodzików gruczołu krokowego
Dalsze części cewki moczowej męskiej
Część błoniasta stanowi najkrótszą część cewki przechodzącą przez przeponę moczowo-płciową
Część gąbczasta:
- stanowi pozostałą, najdłuższą część cewki moczowej, objętą przez ciało gąbczaste prącia
występują tu zagłębienia zwane zatokami cewki moczowej
uchodzą do niej gruczoły opuszkowo-cewkowe
Cewka moczowa żeńska
ma długość od 2 do 4 cm
budową ściany przypomina część sterczową cewki moczowej męskiej
ujście zewnętrzne leży 2-3 mm poniżej łechtaczki
na tylnej ścianie występuje fałd podłużny - grzebień cewki moczowej, a przy ujściu zewnętrznym cewki uchodzą przewody przycewkowe, będące pozostałościami rozwojowymi
Wydalanie moczu
mocz wydostający się z przewodów brodawkowych gromadzi się w kielichach nerkowych mniejszych i większych i w miedniczce nerkowej
dzięki ruchom perystaltycznym moczowodu porcje moczu przemieszczają się z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego
rozciąganie ścian powoduje podrażnienie receptorów (interoreceptorów)
na drodze odruchowej, za pośrednictwem ośrodka oddawania moczu w części krzyżowej rdzenia kręgowego, następuje oddawanie moczu - na skutek zwiększonego ciśnienia w pęcherzu moczowym i skurczu mięśni gładkich mocz zostaje wydalony na zewnątrz
Narządy płciowe męskie
służą do wytwarzania plemników, które są głównym składnikiem nasienia, i do wprowadzania ich do pochwy
należą:
- jądra i moszna
- najądrza
- nasieniowody
- pęcherzyki nasienne
- gruczoł krokowy
- gruczoły opuszkowo-cewkowe
- prącie
Narządy płciowe męskie
prącie i mosznę wyodrębnia się jako narządy płciowe męskie zewnętrzne
jądro:
- narząd parzysty
- wytwarza plemniki
- położone w worku skórzanym zwanym moszną
- ma kształt owalny
- długość około 5 cm, średnica - 2,5 cm, masa - około 12 g
Powstawanie plemników
plemniki są wytwarzane w jądrach
z jąder plemniki przedostają się nasieniowodami do pęcherzyków nasiennych, gdzie mieszają się z wydzieliną gruczołu krokowego (inaczej prostaty lub stercza)
ta zawiesina plemników nazywana jest nasieniem (spermą) - 1 mililitr spermy zawiera kilka milionów plemników
Najądrza
parzysty narząd
o podłużnym kształcie, rozszerzony w swej części górnej
odprowadza plemniki i spełnia jednocześnie funkcję ich zbiornika
długość wynosi 5 cm, szerokość - 1 cm, wysokość - 0,5 cm
w najądrzu wyróżniamy: głowę, trzon i ogon najądrza
Nasieniowód
przedłużenie przewodu najądrza
uchodzi do części sterczowej cewki moczowej jako przewód wytryskowy po uprzednim zespoleniu się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego
w jego przebiegu towarzyszy mu wielu naczyń i nerwów tworzących razem z nim powrózek nasienny
można w nasieniowodzie wyróżnić: część mosznową, część pachwinową i część miedniczną
Gruczoł krokowy
inaczej stercz
nieparzysty narząd
kształtu kasztana, o średnicy około 3,5 cm, o masie od 10 do 20 g
wyróżnia się w nim płat prawy i lewy, połączone węziną gruczołu krokowego, nazywaną również płatem środkowym
Narządy płciowe żeńskie
służą do wytwarzania jaj, zapewnienia warunków do zapłodnienia jaja, rozwoju zarodka i płodu oraz jego wydalenia
pełnią również funkcję wewnątrzwydzielniczą
do narządów płciowych żeńskich należą:
- jajniki
- jajowody
- macica
- pochwa
- srom
- łechtaczka
Narządy płciowe żeńskie
srom i łechtaczka to narządy płciowe żeńskie zewnętrzne
Jajnik:
- parzysty narząd
- kształtu migdałowatego
- długości około 5 cm, szerokości 3 cm i wysokości 1,5 cm
- o masie od 6 do 8 g
- w okresie przekwitania jajnik zmniejsza się
można w nim wyróżnić: koniec jajowodowy, koniec maciczny, powierzchnię przyśrodkową i powierzchnię boczną, brzeg wolny i brzeg krezkowy
zagłębienie w brzegu krezkowym zwane wnęką jajnika, miejsce przejścia nerwów i naczyń
położony przy bocznej ścianie miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowo, w dołku jajnikowym (zagłębieniu w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej na dalsze gałęzie)
od strony przyśrodkowej przebiega moczowód i nerw zasłonowy
w położeniu tym utrzymują go:
1) krezka jajnika, będąca częścią więzadła szerokiego macicy
2) więzadło wieszadłowe jajnika, biegnące od jajnika do ściany bocznej miednicy (zawiera tętnicę i żyłę jajnikową)
3) więzadło właściwe jajnika, przebiegające między jajnikiem a brzegiem macicy (zawiera gałąź jajnikową t. macicznej)
Jajnik
otoczony błoną białawą
dzieli się na korę jajnika i rdzeń jajnika
Jajowód
Rozpoczyna się w rogu jamy macicy ujściem macicznym
Owulacja
zwykle co 28 dni, dzięki wzrastającemu ciśnieniu, ściana jednego z pęcherzyków pęka i jajo dostaje się do jamy otrzewnej
jest to proces zwany jajeczkowaniem lub owulacją
występuje między 13 a 16 dniem cyklu miesiączkowego
po owulacji wzgórek jajonośny przekształca się w ciałko żółte, zawierające żółty barwnik - luteinę oraz tzw. komórki luteinowe wydzielające hormony
jeżeli jajo nie zostaje zapłodnione, to ciałko żółte zanika przekształcając się w ciałko białawe, z przewagą tkanki łącznej włóknistej
jeżeli zostanie zapłodnione, to rozwija się ciałko żółte ciążowe
Macica
Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, do tyłu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodopochyleniu i przodozgięciu
Przodozgięcie - zgięcie trzonu macicy względem szyjki
Przodopochylenie - jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy
Macica
Składa się z szyjki, trzonu i dna
W szyjce biegnie kanał szyjki macicy otwierający się do pochwy ujściem macicy
W trzonie macicy leży jama macicy mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny
Rak szyjki macicy
Etiologia
Zakażenie HPV (tylko w 10 % raka nie stwierdza się zakażenia HPV)
Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV - większość z nich to typy niskiego ryzyka, które nie wywołują raka szyjki macicy
Jak przenosi się wirus HPV
Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów
Zatem ryzyko zakażenia wirusem HPV dotyczy każdej aktywnej seksualnie kobiety
Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić
Jeżeli utrzymujesz kontakty seksualne możesz być zagrożona - niezależnie od wieku
Jeżeli jesteś zakażona wirusem HPV wysokiego ryzyka, we wczesnych etapach (nawet przez wiele lat) możesz nie mieć żadnych objawów
Badanie cytologiczne umożliwia wczesne wykrycie zmian komórkowych - dlatego regularne badania są tak ważne
Czynniki ryzyka
młody wiek rozpoczęcia współżycia
częsta zmiana partnerów lub jeden partner posiadający liczne partnerki
choroby weneryczne w wywiadzie
niski poziom higieny partnera
palenie tytoniu
infekcja HIV
preparaty hamujące owulację zawierające estrogeny
Choroba polega na nieprawidłowym i niekontrolowanym rozroście komórek nabłonka szyjki macicy
Profilaktyka
Unikanie czynników ryzyka
Regularne badania ginekologiczne raz w roku + badania cytologiczne
Objawy raka szyjki macicy
do bardzo późnego stadium rak nie daje objawów
krwawienia nie związane z cyklem
upławy żółte lub podbarwione krwią
jeśli występują objawy zwykle jest to okres kiedy występują już przezuty
Cytologia
Badanie to powinno być rutynowo wykonywane u każdej kobiety, po inicjacji seksualnej - początkowo raz w roku przez pierwsze 3-4 lata, a następnie powtarzane nie rzadziej niż co 3 lata
badanie cytologiczne, zwane też rozmazem cytologicznym, jest najskuteczniejszą metodą wykrywania nieprawidłowych zmian w komórkach szyjki macicy, które mogą stanowić pierwsze objawy raka szyjki macicy
badanie to nie zapobiega zakażeniu wirusem, to jednak pomaga rozpoznać wczesne objawy choroby
10