Układ moczowo-płciowy

Narządy moczowe

1) nerki

2) miedniczki nerkowe

3) moczowody

4) pęcherz moczowy

5) cewka moczowa

Nerka

• największy narząd położony w przestrzeni zaotrzewnowej

• narząd parzysty

• nerka lewa jest nieco większa od nerki prawej

• kształtem przypomina fasolę

• osie długie obu nerek biegną zbieżnie ku górze

• w nerce wyróżnia się powierzchnię przednią, powierzchnię tylną, koniec górny i dolny, brzeg boczny i przyśrodkowy

• brzeg przyśrodkowy ma zagłębienie zwane wnęką nerkową, które prowadzi do szczeliny zwanej zatoką nerkową

• przez wnękę przechodzą: moczowód, naczynia i nerwy

Nerka

• długość - 12 cm, szerokość - 7 cm i grubość - 4 cm

• masa wynosi średnio 150 g

• nerka jest objęta łącznotkankową błoną zwaną torebką włóknistą (obejmuje tylko nerkę) i torebką tłuszczową (obejmuje nerkę i nadnercze)

• całość przykrywa powięź nerkowa

• w ten sposób nerka jest przymocowana elastycznie do tylnej ściany brzucha, co zapewnia jej ruchomość, od połowy do jednego kręgu, przy oddychaniu i przy zmianie pozycji ciała

Położenie

• położone w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej

• nerka prawa leży nieco niżej niż nerka lewa

• wnęki nerek leżą na wysokości I kręgu lędźwiowego

• nerka prawa przylega ponadto do wątroby i dwunastnicy

• nerka lewa przylega do śledziony, żołądka i trzustki

• powierzchnia przednia przylega do gruczołu nadnerczowego, do okrężnicy poprzecznej i do jelita cienkiego

• powierzchnie tylne obu nerek sąsiadują z żebrami i mięśniami

Nerki - budowa

• 2 części:

• zewnętrzna - kora nerkowa

• wewnętrzna - rdzeń nerkowy

• kora otacza koncentrycznie rdzeń nerkowy i w postaci słupów nerkowych (kolumn Bertina) dochodzi do zatoki nerkowej

• słupy nerkowe wnikają pomiędzy piramidy nerkowe, które tworzy rdzeń

• piramidy swoimi podstawami są skierowane do powierzchni nerki (kory), natomiast ich wierzchołki, zwane brodawkami nerkowymi zwrócone są w kierunku zatoki nerkowej

• od podstawy piramid w kierunku kory wnikają drobne pasma zwane promienistościami rdzennymi

• Stąd korę dzielimy na:

• część promienistą

• część skłębioną w której promienistości nie występują

• każda piramida wraz z otaczającymi ją słupami tworzy płat nerkowy

Nefron

• jednostka morfologiczno - czynnościowa nerki

• liczba nefronów w jednej nerce jest oceniana prawie na milion

• nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalików nerkowych

Budowa nefronu

• ciałko nerkowe (Malpighiego) o średnicy od 150 do 250 um. położone w korze nerki zbudowane z kłębka naczyń włosowatych tętniczych oraz torebki Bowmana

• kanalik proksymalny - kręty I rzędu - wychodzący z torebki

• pętla Henlego w której wyróżnia się ramię wstępujące i zstępujące

• kanalik dystalny - kręty II rzędu

• kłębuszek jest utworzony przez pętle naczyń krwionośnych włosowatych tworzących sieć dziwną tętniczo - tętniczą

• w sieci tej naczyniami doprowadzającymi i odprowadzającymi są tętniczki

• w ścianie naczynia doprowadzającego kłębuszka występuje aparat przykłębuszkowy

• aparat ten umożliwia zamknięcie naczynia, co pozwala na okresowe wyłączenie niektórych kłębuszków

• miejsce wejścia i wyjścia naczyń z kłębuszka nosi miano bieguna naczyniowego

Nefron

• Kanalik dystalny uchodzi do cewki zbiorczej która nie jest elementem nefronu

• Kanaliki (cewki) nerkowe zbiorcze, których kilka łączą się w obrębie piramidy w przewód brodawkowy

• przewody brodawkowe uchodzą w liczbie od 10 do 25 na szczycie brodawki nerkowej tworząc pole sitowe

Nefron

• W istocie korowej leżą ciałka nerkowe oraz kanaliki I i II rzędu

• W piramidach (rdzeniu) i promienistościach rdzennych leżą pętle Henlego oraz cewki zbiorcze i przewody brodawkowe

Miedniczka nerkowa

• rodzaj łącznotkankowego woreczka znajdującego się we wnęce nerki, który stanowi początek moczowodu

• tworzy się z 2-3 kielichów nerkowych większych ,które powstają z 8-10 kielichów nerkowych mniejszych obejmujących jedną lub dwie brodawki nerkowe

• duża zmienność kształtu - w zależności od niego wyróżnia się:

a) typ rozgałęziony - najczęściej spotykany

b) typ bankowy

c) typy pośrednie

• budowa ściany miedniczki jest trójwarstwowa

• błona środkowa zawiera komórki mięśniowe gładkie

• błona śluzowa jest wysłana nabłonkiem przejściowym, który uniemożliwia wchłanianie zwrotne

Funkcje nerek

1) produkcja moczu

2) usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii

3) zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (reabsorbcja)

4) regulacja objętości płynów ustrojowych

5) wpływ na ciśnienie tętnicze krwi

6) wpływ na prawidłową erytropoezę (produkcja erytropoetyny)

7) wpływ na równowagę kwasowo-zasadową (pH krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu

8) wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D₃

Moczowód

• łączy miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym

• długość jego wynosi prawie 33 cm, a średnica około 0,8 cm

• jest bardzo rozciągliwy

• wyróżnia się w nim:

1) część brzuszną - od miedniczki nerkowej do kresy granicznej

2) część miedniczną - od kresy granicznej do pęcherza moczowego

• część brzuszną można podzielić ponadto na odcinek przynerkowy i podnerkowy

• część miedniczną na odcinek ścienny i trzewny

• końcowa część odcinka trzewnego moczowodu wnikająca w ścianę pęcherza moczowego nosi nazwę części śródściennej

• w większej swojej części moczowód przebiega zaotrzewnowo

Moczowód

• w jego przebiegu wyróżnia się trzy zwężenia:

1) zwężenie górne (nerkowe)

- zwane też szyjką moczowodu

- w miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód

2) zwężenie środkowe (brzeżne)

- w miejscu skrzyżowania moczowodu z kresą graniczną

3) zwężenie dolne (pęcherzowe)

- największe

- w ścianie pęcherza moczowego

Moczowód

• błona śluzowa moczowodu jest pofałdowana, wysłana nabłonkiem przejściowym

• błona mięśniowa zbudowana z trzech warstw mięśni gładkich

• warstwa zewnętrzną to błona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej, łączącej moczowód z otoczeniem

• unaczynienie: gałęzie aorty zstępującej i tętnicy biodrowej wewnętrznej

• unerwienie: nerwy błędne, pnie współczulne

Pęcherz moczowy

• nieparzysty narząd zbierający mocz, spływający do niego porcjami z moczowodów

• można w nim wyróżnić:

1) szczyt pęcherza

- skierowany do przodu i ku górze

2) trzon pęcherza

- część środkowa

3) dno pęcherza

- część dolno-tylna

4) szyja pęcherza

- część przechodzącą w cewkę moczową

• przy wypełnionym pęcherzu można mówić o ścianie przedniej, tylnej i ścianach bocznych

• przy pęcherzu pustym mówimy tylko o ścianie górnej, ponieważ przybiera on wtedy kształt misy

Lokalizacja

• położony w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym

• pomiędzy ścianą przednią pęcherza a spojeniem łonowym i przednią ścianą brzucha znajduje się przestrzeń załonowa, wypełniona tkanką łączną luźną - umożliwia ona przesuwanie się pęcherza podczas jego wypełniania moczem

• w położeniu tym utrzymuje go aparat podporowy (mięśnie dna miednicy) i aparat wieszadłowy (więzadła łonowo-pęcherzowe i odbytniczo-pęcherzowe)

• stosunek do otrzewnej zależy od stopnia wypełnienia

• pojemność pęcherza może się zmieniać w szerokich granicach

• w warunkach fizjologicznych wynosi od 300 do 700 ml

• od tyłu uchodzą do pęcherza moczowego moczowody

• ku dołowi przechodzi w cewkę moczową

Pęcherz moczowy - budowa

• ściana pęcherza moczowego składa się z trzech warstw

• błona śluzowa:

- pokryta nabłonkiem przejściowym

- przy niezbyt wypełnionym pęcherzu jest pofałdowana

- gładka jest jedynie w obrębie trójkąta pęcherza ograniczonego ujściami moczowodów i ujściem wewnętrznym cewki moczowej

- w obrębie trójkąta jest mocno związana z błoną mięśniową, słabiej unaczynioną i zaopatrzoną w gruczoły śluzowe

• błona mięśniowa składa się z trzech warstw:

1) podłużnej zewnętrznej

2) okrężnej

3) podłużnej wewnętrznej

* wykształcają się w niej takie mięśnie, jak:

- m. wypierający pęcherza

- m. łonowo - pęcherzowy

- m. odbytniczo - pęcherzowy

- m. odbytniczo - cewkowy

• błona surowicza stanowi warstwę najbardziej zewnętrzną, a tam gdzie nie występuje, jej odpowiednikiem jest tkanka łączna włóknista luźna

• pęcherz moczowy co jakiś czas opróżnia się przez cewkę moczową

• unaczynienie: przez gałęzie tętnicy biodrowej wewnętrznej.

• odpływ krwi do żyły głównej dolnej

• unerwienie: nerwy trzewne miedniczne, pnie współczulne

Cewka moczowa

• odmienna budowa u mężczyzn i u kobiet

• Cewka moczowa męska:

- odprowadza mocz i nasienie

- rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewnętrznym cewki moczowej, a kończy na żołędzi prącia ujściem zewnętrznym cewki moczowej

- długość jej wynosi około 20 cm

- dzieli się na trzy części: sterczową, błoniastą, gąbczastą

Część sterczowa cewki moczowej męskiej

• część cewki, która przechodzi przez gruczoł krokowy (stercz)

• część najbliższa pęcherzowi moczowemu

• na tylnej ścianie występuje wyniosłość błony śluzowej zwana grzebieniem cewki moczowej

• w połowie jej długości leży wzgórek nasienny, na którym uchodzą przewody wytryskowe

• ku tyłowi od nich znajduje się zagłębienie - łagiewka sterczową, będąca odpowiednikiem pochwy u kobiety

• bocznie od wzgórków nasiennych znajduje się półkoliste zagłębienie - zatoka sterczowa, zawierająca liczne ujścia przewodzików gruczołu krokowego

Dalsze części cewki moczowej męskiej

• Część błoniasta stanowi najkrótszą część cewki przechodzącą przez przeponę moczowo-płciową

• Część gąbczasta:

- stanowi pozostałą, najdłuższą część cewki moczowej, objętą przez ciało gąbczaste prącia

• występują tu zagłębienia zwane zatokami cewki moczowej

• uchodzą do niej gruczoły opuszkowo-cewkowe

Cewka moczowa żeńska

• ma długość od 2 do 4 cm

• budową ściany przypomina część sterczową cewki moczowej męskiej

• ujście zewnętrzne leży 2-3 mm poniżej łechtaczki

• na tylnej ścianie występuje fałd podłużny - grzebień cewki moczowej, a przy ujściu zewnętrznym cewki uchodzą przewody przycewkowe, będące pozostałościami rozwojowymi

Wydalanie moczu

• mocz wydostający się z przewodów brodawkowych gromadzi się w kielichach nerkowych mniejszych i większych i w miedniczce nerkowej

• dzięki ruchom perystaltycznym moczowodu porcje moczu przemieszczają się z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego

• rozciąganie ścian powoduje podrażnienie receptorów (interoreceptorów)

• na drodze odruchowej, za pośrednictwem ośrodka oddawania moczu w części krzyżowej rdzenia kręgowego, następuje oddawanie moczu - na skutek zwiększonego ciśnienia w pęcherzu moczowym i skurczu mięśni gładkich mocz zostaje wydalony na zewnątrz

Narządy płciowe męskie

• służą do wytwarzania plemników, które są głównym składnikiem nasienia, i do wprowadzania ich do pochwy

• należą:

- jądra i moszna

- najądrza

- nasieniowody

- pęcherzyki nasienne

- gruczoł krokowy

- gruczoły opuszkowo-cewkowe

- prącie

Narządy płciowe męskie

• prącie i mosznę wyodrębnia się jako narządy płciowe męskie zewnętrzne

• jądro:

- narząd parzysty

- wytwarza plemniki

- położone w worku skórzanym zwanym moszną

- ma kształt owalny

- długość około 5 cm, średnica - 2,5 cm, masa - około 12 g

Powstawanie plemników

• plemniki są wytwarzane w jądrach

• z jąder plemniki przedostają się nasieniowodami do pęcherzyków nasiennych, gdzie mieszają się z wydzieliną gruczołu krokowego (inaczej prostaty lub stercza)

• ta zawiesina plemników nazywana jest nasieniem (spermą) - 1 mililitr spermy zawiera kilka milionów plemników

Najądrza

• parzysty narząd

• o podłużnym kształcie, rozszerzony w swej części górnej

• odprowadza plemniki i spełnia jednocześnie funkcję ich zbiornika

• długość wynosi 5 cm, szerokość - 1 cm, wysokość - 0,5 cm

• w najądrzu wyróżniamy: głowę, trzon i ogon najądrza

Nasieniowód

• przedłużenie przewodu najądrza

• uchodzi do części sterczowej cewki moczowej jako przewód wytryskowy po uprzednim zespoleniu się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego

• w jego przebiegu towarzyszy mu wielu naczyń i nerwów tworzących razem z nim powrózek nasienny

• można w nasieniowodzie wyróżnić: część mosznową, część pachwinową i część miedniczną

Gruczoł krokowy

• inaczej stercz

• nieparzysty narząd

• kształtu kasztana, o średnicy około 3,5 cm, o masie od 10 do 20 g

• wyróżnia się w nim płat prawy i lewy, połączone węziną gruczołu krokowego, nazywaną również płatem środkowym

Narządy płciowe żeńskie

• służą do wytwarzania jaj, zapewnienia warunków do zapłodnienia jaja, rozwoju zarodka i płodu oraz jego wydalenia

• pełnią również funkcję wewnątrzwydzielniczą

• do narządów płciowych żeńskich należą:

- jajniki

- jajowody

- macica

- pochwa

- srom

- łechtaczka

Narządy płciowe żeńskie

• srom i łechtaczka to narządy płciowe żeńskie zewnętrzne

• Jajnik:

- parzysty narząd

- kształtu migdałowatego

- długości około 5 cm, szerokości 3 cm i wysokości 1,5 cm

- o masie od 6 do 8 g

- w okresie przekwitania jajnik zmniejsza się

• można w nim wyróżnić: koniec jajowodowy, koniec maciczny, powierzchnię przyśrodkową i powierzchnię boczną, brzeg wolny i brzeg krezkowy

• zagłębienie w brzegu krezkowym zwane wnęką jajnika, miejsce przejścia nerwów i naczyń

• położony przy bocznej ścianie miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowo, w dołku jajnikowym (zagłębieniu w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej na dalsze gałęzie)

• od strony przyśrodkowej przebiega moczowód i nerw zasłonowy

• w położeniu tym utrzymują go:

1) krezka jajnika, będąca częścią więzadła szerokiego macicy

2) więzadło wieszadłowe jajnika, biegnące od jajnika do ściany bocznej miednicy (zawiera tętnicę i żyłę jajnikową)

3) więzadło właściwe jajnika, przebiegające między jajnikiem a brzegiem macicy (zawiera gałąź jajnikową t. macicznej)

Jajnik

• otoczony błoną białawą

• dzieli się na korę jajnika i rdzeń jajnika

Jajowód

• Rozpoczyna się w rogu jamy macicy ujściem macicznym

Owulacja

• zwykle co 28 dni, dzięki wzrastającemu ciśnieniu, ściana jednego z pęcherzyków pęka i jajo dostaje się do jamy otrzewnej

• jest to proces zwany jajeczkowaniem lub owulacją

• występuje między 13 a 16 dniem cyklu miesiączkowego

• po owulacji wzgórek jajonośny przekształca się w ciałko żółte, zawierające żółty barwnik - luteinę oraz tzw. komórki luteinowe wydzielające hormony

• jeżeli jajo nie zostaje zapłodnione, to ciałko żółte zanika przekształcając się w ciałko białawe, z przewagą tkanki łącznej włóknistej

• jeżeli zostanie zapłodnione, to rozwija się ciałko żółte ciążowe

Macica

• Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, do tyłu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodopochyleniu i przodozgięciu

• Przodozgięcie - zgięcie trzonu macicy względem szyjki

• Przodopochylenie - jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy

Macica

• Składa się z szyjki, trzonu i dna

• W szyjce biegnie kanał szyjki macicy otwierający się do pochwy ujściem macicy

• W trzonie macicy leży jama macicy mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny

Rak szyjki macicy

Etiologia

• Zakażenie HPV (tylko w 10 % raka nie stwierdza się zakażenia HPV)

• Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV - większość z nich to typy niskiego ryzyka, które nie wywołują raka szyjki macicy

Jak przenosi się wirus HPV

• Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów

• Zatem ryzyko zakażenia wirusem HPV dotyczy każdej aktywnej seksualnie kobiety

• Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić

• Jeżeli utrzymujesz kontakty seksualne możesz być zagrożona - niezależnie od wieku

• Jeżeli jesteś zakażona wirusem HPV wysokiego ryzyka, we wczesnych etapach (nawet przez wiele lat) możesz nie mieć żadnych objawów

• Badanie cytologiczne umożliwia wczesne wykrycie zmian komórkowych - dlatego regularne badania są tak ważne

Czynniki ryzyka

• młody wiek rozpoczęcia współżycia

• częsta zmiana partnerów lub jeden partner posiadający liczne partnerki

• choroby weneryczne w wywiadzie

• niski poziom higieny partnera

• palenie tytoniu

• infekcja HIV

• preparaty hamujące owulację zawierające estrogeny

• Choroba polega na nieprawidłowym i niekontrolowanym rozroście komórek nabłonka szyjki macicy

Profilaktyka

• Unikanie czynników ryzyka

• Regularne badania ginekologiczne raz w roku + badania cytologiczne

Objawy raka szyjki macicy

• do bardzo późnego stadium rak nie daje objawów

• krwawienia nie związane z cyklem

• upławy żółte lub podbarwione krwią

• jeśli występują objawy zwykle jest to okres kiedy występują już przezuty

Cytologia

• Badanie to powinno być rutynowo wykonywane u każdej kobiety, po inicjacji seksualnej - początkowo raz w roku przez pierwsze 3-4 lata, a następnie powtarzane nie rzadziej niż co 3 lata

• badanie cytologiczne, zwane też rozmazem cytologicznym, jest najskuteczniejszą metodą wykrywania nieprawidłowych zmian w komórkach szyjki macicy, które mogą stanowić pierwsze objawy raka szyjki macicy

• badanie to nie zapobiega zakażeniu wirusem, to jednak pomaga rozpoznać wczesne objawy choroby

10

---