Ekologia - najczęściej rozumiana jako:
1. filozofia działań na rzecz ochrony ginących gatunkow roślin i zwierząt oraz przeciwdziałania naruszenia roznowagi systemow naturalnych.
2. protest polityczny przeciw stosowaniu energii jądrowej i wszelkim zanieczyszczeniom środowiska
3. Romantyczne marzenie o powrocie do natury.
Ekologia jest to nauka biologiczna o względnych związkach miedzy organizmami żywymi a otaczającym je środowiskiem.
- Związki te ocenia się na podstawie obiegu materii oraz przepływu energii i informacji w systemie, jaki tworzą owe organizmy między sobą oraz zależnie warunków środowiskowych.
- zasoby materii i energii o które konkurują organizmy żywe są ograniczone. Większą szansę przeżycia mają te organizmy, których wymaania energetyczne są mniejsze, stąd w przyrodzie istnieje tendencja do oszczędznego zagospodarowania zasobami
- ekonomia przyrody.
Ekologia jest nauką traktującą o strukturze, funkcjonowaniu i ekonomii otaczającej nas przyrody. Bada i wyjaśnia system zależności na wszystkich szczeblach organizacji życia.
- osobniczym- reakcje i przystosow morfol, fizjol i psychiczne poszczególnych osobników, w tym stan zdrowia wynikający z przystosowania do środ.
- populacyjnym- rozrów i przeżywalność wpływające na liczebność populacji, a także reakcje społ
- biocenotycznym-stosunki między populacjami różnych gat na danym obszarze oraz problemy OŚ
- ekosystemowych- związki zespołów org z ich środ nieżywion- obieg materii i przepływ enegrii, sieci pokarmowe i problemy OŚ
Ekologia umiejscowiona jest wśród nauk biologicznych
Łączy się także z innymi wykraczającymi poza okręg biologii naukami badającymi środowisko np. biogeografia, biofizyka, chemia, klimatologia.Jest więc interdyscyplinarna- łączy dorobek biologi i nauk o środ
Wg. N. Wolańskiego wspólczesna ekologia zajmuje się strukturą i funkcjonowaniem przyrody. Zajmuje się ona m.in.
ożywionymi i nieożywionymi elementami środowiska(ekosystem)
środowiskiem życia org (biotop)
Badaniem ogółu orga 1 gatunku zamieszkującymi wspólny teren.
fizjonomią ziemi lub jej części w której działa człowiek.
środowiskiem życia na ziemi (biosfery)
zespołami ekosystemow
całokształtem potrzeb życiowych organizmow oraz miejscem tych organizmow w obrębie zespołu lub ekosystemu
Jean - Baptiste de Lamarck (1744-1829)
- uznawał jako motor zmienności ewolucyjnej wyjątkową rolę zmieniającego się środowiska. Tworca zasad Lamarkizmu
Ernest Haeckel w 1866r. wprowadził termin oecologie. Niemiecki zoolog. Ekologię rozumiał jako ekonomię przyrody,opisał eko jako naukę o stosunku org żywych do zewnętrz świata Eko pochodzi od gr oikos-dom, miejsce życia, logos-słowo,
* Thomas Robert Malthus
Ekonomista ang, duchowny
- 1798r, wydał traktat anonimowo „ prawo wolności” - przyrost wolności rośnie w postępie geometrycznym(mnożenie o stały czynnik), przyrost środków utrzymywania rośnie w postępie arytmetycznym (powiększony o stały składnik) co jest przyczyną nędzy mas.
Uważał ze środkiem zaradczym są rózne zjawiska mające wpływ na ograniczenie liczby ludności w tym wojny, klęski, głod, zarazy i wstrzemięźliwość seksualn, poźne zawieranie małżeństw.
Charles Robert Darwin, Karol Darwin (1808-1882)
- Jeden z najważniejszych XIX w. biologów. Teoria doboru naturalnego, teoria adaptacji „o powstaniu gatunkow”
* Hipokrates z Kos (460-377r.p.n.e.)
- lekarz grecki - „ojciec medycyny” podkreślał rolę środowiska w formowaniu się ras ludzkich, zdrowia, i obyczajow.
* Arystoteles (384 - 322 r.p.n.e.)
Dostrzegł wpływ klimatu na człowieka- czego rezultatem miały być wyjątkowe uzdolnienia grekow. Klimat gorący lub zimny z brakiem opadów nie nadaje się do życia człowieka.
Galen Claudius (130-200 r.n.e.)
Zalecał chorym na gróżlicę przebywanie w klimacie wysokogorskim lub pustynnym. Zalecał picie wody z akweduktów. Podkreślał szkodliwość powietrza w miastach i na obszarach wojskowych.
* Karol Ludwik Monteskiusz (1689-1755)
Uzależniał zjawisko społ- polit, obyczaje, religię od warunkow naturalnych <klimat>
* Józef struś (1510-68r)
Poskreślał związek miedzy częstością tętna i występowania chorob a porą roku. Podkreślał leczniczą rolę słońca. Autor traktatu o tętnie.
* Ellsworth Huntington (1876-1947)
Po raz pierwszy (w 1916) uzył terminu ekologia człowieka w geografii. Podkreślał role czynnikow klimatycznych, i ich zmienności na możliwości ludzkie. Ludzie w każdym środowisku wybierają drogę mniejszego wysiłku.
* Ales Hrdicka - Frauz Boaz
- podkreślali relację środowisko-człowiek
- wg Boaza watunki środowiska zakreślają możliwości a człowiek dokonuje wyboru (possibility)
- występowanie wzajemnych relacji międzywarunkami geograficznym a rozwojem kultury.
Def. Wg. Wolańskiego
Ekologia człowieka to interdyscyplinarna nauka o człowieku, w tym jego kulturze jako części ekosystemów. Eko czło, bada go jako osobę ludzką, populację jako gatunek i społeczeństwo
Współczesne koncepcje oparte są na badaniach biol mechanizmow, dostosowania się do środ (fizjologia środ) i mechanizmow ewolucji (genetyka populacyjna ewolucjonizmu)
Ekologia człowieka dzieli się na : przyrode człowiek kultura
Kultura - specyficznie ludzki srodek przystosowywania się społeczności ludzkich do środ. Jest pozasomatyczna tzn. jej treści przekazywane są poza drogą genetyczne, dzięki możliwości porozumiewania się symbolicznego.
Na kulturę składa się: Narzędzia, urządzenia służące produkcji, odzież, budowle, ozdoby, mity, język, prawo, religia, zabawy.
Przedmiotem badań eko czł: jest populacja ludzka, i jej środowisko( biol, społ i kulturowe powiązania ludzi ze środ ich życia). Oznacza to powiązania materiałowe, energetyczne, informacyjne, potrzeby organizmu i sposób eksploatacji środowiska.
Ekologia człowieka wykracza poza nauki, biologiczne, wykształca obserwacje psychologiczne, socjologiczne, etnologiczne.
Centralnym problemem ekologii (w sensie ogolnym) jest interakcja organizmow żywych ze środowiskiem.
W eko czło jest to interakcja człowieka z jego środowiskiem naturalny, jak i społeczno - kulturalnym.
Przedmiotem eko czł- w przeciwieństwie do eko zwierząt czy roślin, są nie tlyko zjawiska przyr. W procesie hominizachi, z przyrod mechanizmami samoregul przeplatały się mechanizmy kulturowe.
Ekologia człowieka
- politologia
-ekonomia
- socjologia
- etnologia
- psychologia
- antropologia
- biologia
*zoologia
* botanika
* mikrobiologia
- geografia
- geologia
Biocenoza - zespoł organizmow(populacji) współwystęp na danym terenie w określonym czasie, żywa część
Biotop - zespoł warunkow abiotycznych(nieożywionych) panujacych na danym terenie. Stanowi fiz siedlisko populacji.
Ekosystem - podstawowa jednostka funkcjonalna w przyrodzie. złozona z biocenozy i biotopu.Stanowi układ powiązań między org żywymi i warunkami, w których żyją. Ekosyst łączy wspólnota zasobów materialnych i energet wystep na jego obszarze Zachodzi tu obieg materii i przepływ energii w pewnym sensie informacji genet i sposobu zachowania się.
Ekosystem ma czteropoziomową strukturę pokarmową.- środ Abiotyczne-materia nieożyw w środ
- producenci- org samożywne (autotrofy), które korzystaja tylko z abiotycznej częsci ekosyst
- konsumenci- org cudzożywne (gł zwierzęta)
- reducenci- destruenci czyli bakterie i grzyby
Przykłady ekosystemow
- naturalnych: puszcze , jeziora, gory
- sztucznych: lasy pola, stawy (zarybienie)
Łańcuchy pokarmowe to producenci (foto i chemoautotrofy) i konsumenci kolejnych rzędom konsumenci I rzędu itd. Człowiek należy do konsumentow I, II, III, r.
Typy ekosystemow wg. P. Trojana.
- Monocen - osobnik i jego środowisko (monotop)
- Demonce - jednogatunkowa populacja i jego środ (demotop)
- pleocen - populacja wszystkich gatunków zamieszkujących dane siedzisko i ich środowisko.
Głownym zakresem badań są democeny i pleoceny
ŚROD ABIOTYCZNE- oddziaływ nieożywioncyh elem środ na org. Wyróżniamy tutaj czynniki klim np.:temp, woda, światło, ciśnienie, gleba
ŚROD BIOTYCZNE- oddziaływanie org na siebie czyli zależności wewnątrz gat i wpływy org na środ abiotyczne.
ŚROD OBIEKTYWNE (funkcjonalne) to pełen zakres elementów, z którymi człowiek jest w jakiś sposób związany, a więc czynniki przyrodnicze, społ i techniczne(kulturowe)
FIZJOSFERA-część abiotyczna, w skład której wchodzi atmosfera, hydrosfera i litosfera.
BIOSFERA (ekosfera)- tworzy powłokę biotyczną, w której ma miejsce integracja org żywych z nieożywioną częścią środ. Biosfera dzieli się na fotosferę (zamieszkiwana przez rośliny) i zoosferę (szerszą)
SIEDLISKO- to obszar (z jego podłożem i klimatem- środ fiz) na którym wyst dany osobnik lub populacji. Siedlisko stwarza warunki do wyst wielu nisz ekol. Jest to rodzaj miejsca wyst w przyrodzie.
NISZA EKOL- to system związków org ze środ i sposobem jego eksploatacji. Dotyczy konkretnych warunków i zasobów w określonym czasie a na pewnym obszarze..Dla człowieka jest to system związków ze środowiskiem(w tym z innymi ludżmi) tak biologicznych , jak społeczno-kulturowych w miejscu w którym żyje. Inaczej, nisza to nasze miejsce w przyrodzie i społeczeństwie. Jest to np. miejsce zamieszkania , pracy.
KRAJOBRAZ EKOLOGICZNY- wyst na określonym terenie zespół ekosyst. W ekol czł jest to lokalna część regionu zmodyfikowana działaniami człowieka. Zespół ekosyst, w którym występuje konkretna populcja ludzka.
Biom - (jednostka fito geograficzna) to klimatycznie uformowana formacja roślinności <i związanych z nią zwierząt> charakterystyczna dla większego zróżnicowanego obszaru i na nim występująca.
Najważniejsze biomy lądowe na kuli ziemskiej
1 zawsze sielone lasy rownikowe i podzwrotnikowe
2 sawanny i lasy zrzucające liście w porze suchej
3 półpustynie pustynie gorące
4 lasy twardolistne i zawsze zielone strefy umiarkowanej
5 lasy zrzycajace liscie na zimę
6 stepy i pustynie strefy umiarkowanej
7 borealne lasy szpilkowe
8 tundry i pustynie zimne
9 roślinnosc gorska
Ekoton - strefa przejsciowa między głownymi biomami. Charakteryzuje się duzym zróżnicowaniem i gęstością organizmow, ponieważ dla obydwu głownych środowisk <biomow>, jak również gatunki przystosowane do życia na ich styku.
Zadania ekologii człowieka
* rejestracja i wyjaśnianie mechanizmow zmian organizmu człowieka i strukturypopulacji ludzkich pod wpływem przemian środowiska <np. urnabizacha industrializacja mechanizacj, i chemizacji rolnictwa, motoryzacji>
* ustalenie limitow największego dopuszczalnego stężenia czynnikow szkodliwych nie tylko w miejscach pracy, ale i zamieszkania oraz wypoczynku.
* przewidywanie ubocznych skutkow oraz odległych bezpośrednich konsekwencji przemian dokonywanych przez człowieka w swym środowisku życia: zamieszkania, pracy, wypoczynku.
* określenie możliwości i kierunkow optymalizacji warunkow bytowych w związku z biologicznymi i kulturowymi potrzebami człowieka.
* dokumentacja skutkow przemian środowiska człowieka w postaci stanu biologicznego populacji ludzkich
Znaczenie środowiska w ontogenezie
Te warunki środowiskowe, do których wahań organizm przystosowal się we wcześniejszym okresie życia i stanowią przeciętny zakres zmienności, są z reguły neutralne dla organizmu, to znaczy ze nie wywołują u niego dalszych trwałych zmian, lecz istniejący stan umacniają.
Zmiany właściwości organizmy powstają wówczas gdy zakres zmienności warunkow środowiskowych jest od tego, do którego organizm jest przystosowany, wywołując więc dostosowania <adiustacje>.
Zmiany organizmy wywołują czynniki środowiskowe wkraczające poza normalny zakres okresowych <dobowych, sezonowych> wahań warunkow zewnętrznych na terenie, na którym zył dotychczas dany człowiek.
Zmiany przystosowawcze pod wpływem bodźców środowiskowych przebiegają na kilku poziomach:
A hormonalno metaboliczne oddziaływanie na błony komórkowe
B funkcjonalno strukturalne zmiany tkanek i narządów związane ze składem chemicznym i warunkami fizycznymi otaczającego środowiska
C integracyjne zmiany przystosowawcze organizmu, jako całości.
Dodatkowo duże znaczenie ma tryb życia i aktywność danego osobnika, bowiem wynikające stąd potrzeby energetyczne SA konkurencyjne wobec procesów przystosowawczych, regeneracyjnych, i rozwojowych. Dotyczy to szczególnie rosnącego i dojrzewającego organizmu.
Reasumując: czas trwania bodźca, jego charakter i siła oraz okres ontogenezy, na jaki przypada jego działanie, ma zasadnicze znaczenie w kształtowaniu się zmian organizmu.
Zasady ekologii człowieka
* Homeostaza, homeoreza
* procesy przystosowawcze
-adaptacja
-adaptabilnosc
-adiustacja
-reakcja
* Pobudliwość <reaktywnosc>
* ekosensytywnosć
* rezystentność
* norma reakcji
* norma adaptacyjna
Homeostaza - stan równowagi wewnętrznej organizmu we wzajemnym oddziaływaniu ze środowiskiem
Homeoreza - homeostaza ontogenetyczna, jest to zjawisko polegające na utrzymywaniu stanu równowagi dynamicznej w ramach normy reakcji osobnika - miedzy czynnikami wewnętrznymi organizmy a ciągle zmieniającymi się czynnikami środowiska zewnętrznego.
W ciągu stałych internacko organizmu ze środowiskiem następuje ciągłe i stopniowe doskonalenie się tych związków zwane przystosowaniem. Wyróżniamy rożne procesy przystosowawcze, w zależności od tego czy dotyczą pojedynczego osobnika <jednostki>, czy populacji: adaptację, adaptabilność i adiustację
Adaptacja - w potocznym języku oznacza stopień dostosowania się osobnika lub populacji do środowiska sprzyjający przetrwaniu.
W biologii termin ten określa tylko te przeobrażenia, które mają miejsce we właściwościach dziedzicznych populacji.
- Populacje przystosowują się do życia w określonych warunkach środowiska na drodze genetycznej, a zatem proces adaptacji polega na stopniowych przemianach składu genetycznego populacji< puli genowej>, zachodzących głownie pod wpływem doboru naturalnego <główny motor d. n. to zróżnicowana płodność i wymieralność>
Zjawiska adaptacji zaobserwować można w wyniku obserwacji zmian miedzypokoleniwych w jakiś konkretnych cechach, a więc trzeba brać pod uwagę minimum 2 pokolenia. Zmiany adptacyjne <zmiany częstości genów> dotyczą zatem nie osobników, ale całych populacji. Przykłady: kształtowanie się zróżnicowania wewnątrzgatunkowego człowieka.
Adaptabilność - przystosowalność
Pod terminem tym należy rozumieć nabywanie przez osobnika właściwości biologicznych <cech> w trakcie rozwoju osobniczego <ontogenezy> pod bezpośrednim wpływem czynników środowiskowych <właściwości fenotypowe>, które utrwalają się do końca życia, ale nie są przekazywane na kolejne pokolenia, <brak dziedziczenia>.
Przykłady: adipocyty, chrzęstne tarcze wzrostowe, wybór, szlaku, rozwojowego.
Adiustacje - dostosowanie - dotyczy również jednostki <osobnika>.
Zjawisko polega na pojawieniu się zmian u osobnika w czasie krótszym niż jego życie i ma charakter odwracalny. Przemiany te nie mają wpływu na dalszy przebieg rozwoju osobniczego, wpływają raczej na kondycję osobnika.
Przykłady:
* wytrenowanie mięsni - praca fizyczna czy trening sportowy powodują wzrost masy mięśniowej oraz ich twardości i elastyczności. Gdy ustaje aktywność fizyczna, wówczas te zmiany cofają się.
* aklimatyzacja do konkretnych warunkow klimatycznych: wilgotność, temp-eratura, nasłonecznienie, cisnienie atmosferyczne, zawartość tlenu w powietrzu, wysokość nad poziomem morza - decydują np.: o rytmie pracy serca, liczbie krwinek, częstości oddechow, o pojemności życiowej płuc.
* przy wzroście wilgotności i temperatury powiększa się liczba czynnych gruczołow potowych.
* Nasilenie promieniowania UV w lecie powoduje opaleniznę - czyli wzrost melaniny w skorze, a ścislej mowiąc w warstwie podstawnej naskórka.
* Zahartowanie - do niższej temperatury <zmieniając wielkość progową reakcji na oziębienie>
Mechanizmy utrzymujące równowagę między organizmem lub populacją a środowiskiem zewnętrznym <wg N. Wolańskiego>
Bodźce środowiskowe |
Odpowiedź organizmu |
mechanizm |
przykłady |
Jednorazowy bodźce krotkotrwały |
Krotkotrwałe zmiany obronne lub mobilizacja organizmu do przetrwania |
reakcja |
Odruchowe działanie obronne, zmiana częstości tętna i oddechow, reakcje immunologiczne i emocjonalne |
Dłużej trwające bodźce, powtarzające się o umiarkowanym nasileniu |
Morfofunkcjonalne zmiany odwracalne |
adiustacja |
Aklimatyzacja, zahartowanie, przerost roboczy Komorek mięśniowych, Zwiekszenie masy k. tłuszczowych, zmiany behawioru |
Długotrwałe silne bodźce |
Morfologiczne zmiany nieodwracalne |
adaptybilność |
Zmiany budowy kości, przyrost liczby Komorek, skutki w ontogenezie |
Bardzo rzadko występujące bodźce decydujące o przezyciu |
Niemożność przezycia, zgon |
Adaptacja <genetyczna> |
Selekcja, zgon osobnikow nieprzystosowanych, skutki w filogenezie |
Jethon <1995> wyróżnia następujące typy procesow przystosowawczych:
* adaptacja genetyczna, czyli zmiany przystosowawcze mające odbicie w genotypie danej jednostki
* adaptacja fizjologiczna, czyli zmiany przystosowawcze w zakresie procesów wewnątrzustrojowych, będące rezultatem oddziaływać środowiskowych
* adaptacja biochemiczna, a więc zmiany zachodzące na poziomie subkomorek, dotyczące przystosowania się procesow biochemicznych do określonych obciążeń organizmu
* adaptacja morfologiczna - są to zmiany w zakresie budowy ciała wynikające z reakcji genotypu oraz środowiska <są realizowane w procesach adaptacji fizjologicznej oraz biochemicznej>
* adaptacja behawioralna stanowi funkcję inteligencji, dotyczy ona zmian zachowania zapewniających zachowanie stanu roznowagi w relacji ze środowiskiem
* adaptacja metaboliczna obejmuje szybko zachodzące zmiany przystosowawcze funkcji wewnątrzustrojowych do określonych zapotrzebować na dany czynnik
* adaptacja epigenetyczna stanowi dłużej utrzymujące się zmiany fenotypowe, po pewnym czasie utrwalające się w genotypie.
Dostosowania biologiczne <adiustacje> wg A. Siniarskiej - Wolańskiej
dostosowania regulacyjne - krotkotrwałe reakcje o szybko odwracalnych skutkach
dostosowania aklimatyzacyjne - dłużej trwające zmiany odwracalne
dostosowania rozwojowe <plastyczne> - trwałe i nieodwracalne zmiany fenotypowe, nie p-rzekazywane dziedzicznie.
dostosowania kulturowe - zmiany zachowań tak osobniczych jak i zespołowych <organizach i funkcjonowania organizacji społecznych>. Człowiek świadomoe kształtuje środowisko swego życia, tworzy warunki bytowe na tle realizowanego systemu ekonomicznego i politycznego.
Np. migracje, sposoby wychowania i nauczania, trening sportowy, sposób reakcji i wypoczynku, działania medycyny.
Wariancja - jest przeciętnym kwadratem odchyleń wartości genotypowych cech poszczególnych obiektów od średniej arytmetycznej.
Schemat podziału wariacji:
Vp =Vg+Veg+Ves+Ver
Gdzie
Vp - całkowita wariacja fenotypowa
Vg - wariacja genotypowa
Veg - wariacja specyficznych <fluktuacyjnych> efektów oddziaływania środowiska
Ver - wariancje błędu pomiarowego
Do określenia względnego udziału determinantów rozwoju <czynników endogennych genetycznych. I modyfikatorów rozwoju <czynniki egzogenne> w wartościach cech ilościowych w trakcie rozwoju służą różnego rodzaju miary odziedziczalności, jak np.
Współczynnik odziedziczalności:
h2=(Vdz-Vmz) : Vdz
Gdzie h2 - <h do kwadratu> współczynnik odziedziczalności
Vdz - wariancja cechy u bliźniąt dizygotycznych
Vmz - wariacja cechy u bliźniąt monogotycznych
Reaktywność organizmu
Każdy organizm posiada osobniczą zdolność odpowiadania na zmiany środowiska. Nazywamy to pobudliwością albo reaktywnością.
Wrażliwość organizmu na bodźce nazywamy ekosensytywnoscią, natomiast opór organizmu określamy jako rezystentność.
Ekosensytywność polega na tym, ze na jednakowy co do siły i czasu trwania bodziec organizm rezystentny reagują słabiej, zaś mniej rezystentny <wrażliwy> silniej
REAKTYWNOŚĆ
- cechy organizmu, charakterystyczne zroznicowana reaktywność (ekspresywność)
- zależność między genotypem a czynnikami środowiska zewnętrznego w trakcie rozwoju.
Genotyp zapewnia pewną plastyczną wzgl. Wpływow środowiska w postaci tzw. Normy reakcji.
- norma reakcji (def.)
- linia rozwoju
- kanał rozwoju
- tor rozwoju
- rozwoj osobnika
- norma adaptacyjna /reakcyjna
- normalność
- norma rozwojowa
- rozwoj normalny
- siatki ceyntylowe (centyl - częstość jaką dana cecha występuje w określonej klasie wieku- procentowy udział)
- akceleracja.
CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO
Czynniki środowiskowe- oddziaływują na biol i psycholspoł właściwości człowieka Dzielimy je na :biotyczne, abiotyczne i typ środowiska społecznego
współczesne największe zagrożenia ekologiczne:
wzrost zaludnienia
wyczerpywanie się zasobów naturalnych
zanieczyszczenia środowiska
nadmierne szybkie tempo życia i wszelkiej działalności człowieka
Trzy rodzaje poglądów:
skrajny ekologizm
skrajny antropocentryzm
koncepcja homeostazy antropogenicznej (relacje człow środ opierać się powiny na równowadze dynamicznej. Człowiek- rala czynnika dynamizującego, środ powinno pełić funkcje stabilizującą.
ANTROPOCENOZA- obszar bezpośredniego oddziaływania populacji ludzkich; populacja ludzka wraz ze środ przekształconym i/lub stworzonym przez człowieka na własne potrzeby.
ANTROPOPRESJA- wpływ populacji na przyrodę, zazwyczaj o charakterze niekorzystym, zaburzającym równowagę ekosyst
BUDOWA SKÓRY- warstwa podstawiowa, mięsień przywłosowy, gruczoł łojowy, włos, naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna, adipocyty, naczynia włosowate, gruczoł potowy, mieszek włosa, receptor dotyku
REGUŁA ALLENA- u zwierża stałocieplnych w chłodnym klimacie kończyny itp. Są krótsze niż w strefach gorących. Róznice mają charakter adaptatywny- org traci mniej ciepła przy krótszych wystających częsciach ciała.
REGUŁA BERGMANNA- Gat zwierząt stałocieplnych w chłodnym klimacie mają większą mase ciała niż w klim gorącym.
REGUŁA GLOGERA- mówi o istnieniu współzależności między warunkami hydrotermicznymi a barwą zwierząt, związek pigmentacji z szerok geograf i klimatem
REGUŁA ALEKSIEJEWEJ- w glebach ubogich w minerały kości są masywniejsze, a czaszki niskie i zaokrąglone, natomiast delikatne kości i dlugie głowy są u ludzi z terenów w gleby bogate w minerały.
REGUŁA SIEMIONOWA- fałda nakątna (mongolska) zasłaniająca mięsko łzowe oka jest ochrona przed pyłem lessowym i zimnem. Podściólka tłuszczowa, płaskość twarzi i spłaszczenie nasady nosa ludów stepowych zapobiega osadzaniu pyłow na twarzy itp.
REGUŁA RENSCHA (pustynna)- gromadzenie się dużych zwałów tłuszczu u ludzi i zwierząt na terenach pustynnych( na pośladach i kobiet w postaci steatopygii)- zapasy energetyczne przy niedoborze żywności.
ReGUŁA THOMSONA-BUXTONA- isnieje związek między szerokościa nosa u czlow a szer geograf i wilgotnościa powietrza. W suchych i zimnych- wąskie i dlugie nosy bardziej nawilżają i ocieplają powietrze.
REGUŁA HURTADO- na terenach wysoko w górach istnieją większe wymiary klatki piersiowej(większa pojemności płuc przy rozrzedzonym powietrzu)
REGUŁA COONA- odnosi się do znaczenia kształtu włosów* typu fil-fil- tropiki, ocieniają skórę głowy i ułatwiają odparowywanie na nagich przestrzeniach *włosy kędzierzawe (wełniaste)- zawierają warstwę powietrza izolującą przed przegrzaniem lub wyziębieniem.
KLASYFIKACJA WG.MICHALSKIEGO kierunek morfologiczno-porównawczy- Odmiany:* biała-A- nordyczna, Y-kromanionoidalna, P-ajnuidalna B-berberyjska E-śródziemnomorska K-orientalna H-arnemoidalna Żółta: L- laponoidalna M-mongoloidalna Z-pacyficzna I-arktyczna Q-wyżynna Czarna: N- negroidalna, O- pigmejska S-sudańska X- ekwatorialna Taustraloidalna
Odzywianie - pokrycie zapotrzebowania energetycznego oraz dostarczenie budulca.
Podstawowa (spoczynkowa) przemiana materii - związana z elementami funkcyjnymi tkanek, narządow niezbędnych do utrzymania przy życiu w stanie zupełnego spokoju.
Np. dla mężczyzny 70kg - 70kcal/h, dla dzieci 40-60 kcal/h, kobiety w ciązy, karmiące 100kcal/h
Na zapotrzebowanie podstawowej przemiany materii wpływają czynniki biogeograficzne i społeczno-ekonomiczne, płeć, wiek, rozmiar ciała, klimat, pora roku, pora doby, charakter wykonywanej pracy.
Ze względu na wydatek energetyczny wyróżniamy pracę:
Lekką - zapotrzebowanie 2300-2400 kcal/dobę męzczyzna, 1900-2100kcal /dobę kobieta
Średniocięzkoą
Ciężką
Bardzo ciężką - pow. 4,800 kcal (trening, zawody sportowe>
Dodatkowe zapotrzebowania 250kcal/h lekka, 400-500kcal/h cięzka
- 2000-2500 kcal/dobę - 8 h pracy w przemyśle
- z 2000-3000 kcal, <przeciętne zapotrzebowanie człowieka> 30-40% wydatkowane na czynności niezbędne np. zdobywanie pokarmu
- u naczelnych <prymaty> 70% tracą na zdobywanie pokarmu
- Mamy nadwagę
- musi być wprowadzona zasada bilansu między energią dostarczoną a wykorzystaną
- Podstawowe składniki pokarmu: węglowodany, białka, tłuszcze
Proporcje miedzy tymi składnikami zmieniają się w toku ewolucji co umozliwia zasiedlanie się dostosowanie do warunkow.
Węgl. -55-65%
Białko - 10-15%
Tłuszcz - 25-30%
21 grama tłuszcz-9kcal, węglowodan-4kcal.
Aminokwasy egzogenne - te które musza być dostarczone w pożywieniu (fhe)(Ile)(leu)(met)(thr)(trp)(val) dla dzieci (his)(Arg)
Aminokwasy endogenne - te które organizm jest w stanie wyprodukowac, (Ala)(asu)(ASP)(cys)(glu)(gly)(pro)(ler)(tyr)
Wady żywieniowe
-niedobor, nadmiar pokarmow
-źle zbilansowana dieta
-ograniczenie liczby posiłkow w ciągu doby
*nadmierne pobieranie energii-otyłość
*zbyt duzo tłuszczow
*zbyt niskie spozycie cholesterolu
*niskie spozycie witamin i błonnika
- specyfika odżywienia w roznych populacjach
- kraje trzeciego świata
Głownymi problemami są : utrata opieki ze strony metropolii, po uzyskaniu niepodległości, konflikty na ile kulturalnym, etnicznym, niemożność zorganizowania stadnych rzędow, przyrost kulturalny.
* Głód - brak minimalnej ilości pożywienia do szykowania potrzeb organizmu, pojawił się w neolicie
* Głód jawny - następstwo wojen, klęsk żywiołowych.
* Głód utajany - zjawisko stałe na obszarach Afryki, Azji i ameryki, łacińskiej, wzmaga popęd płciowy i rozrodnosc
Długotrwały głod - <całkowity> upośledzone funkcje rozwojcze np. zanik zarostu u mężczyzn azjaci, skłonność do melancholii
Ludzie cierpią na głow w ok. 33 państwach
* niedożywienie - wtedy gdy brakuje organizmowi energii na dodatkowe prace <wystarcza tylko na spoczynkową przemianę materii>