Procesy emocjonalno- motywacyjne
Emocje i uczucia
Procesy emocjonalne
Procesy emocjonalne odgrywają ważną rolę w regulowaniu stosunków człowieka z otoczeniem. Proces emocjonalny decyduje o poziomie energii, jaką człowiek angażuje , oraz o tym, czy energia ta zostanie zużyta na utrzymanie istniejącego stanu rzeczy- stanu, który ją wyzwolił, czy też na likwidację tego stanu. Dzieje się tak ponieważ:
emocja wyraża stosunek człowieka do otaczającej go rzeczywistości( spraw, ludzi, sytuacji, rzeczy itp. )
Podstawowymi składnikami procesu emocjonalnego są:
pobudzenie emocjonalne
znak emocji
jakość( modalność emocji)
Wystąpienie emocji wiąże się ze zmianą ogólnego pobudzenia organizmu. Najczęściej jest to wzrost pobudzenia. Rośnie gotowość do działania, czyli możemy powiedzieć, że wzrasta poziom aktywacji. Ogólny wzrost pobudzenia wyraża się przede wszystkim w formie wzrostu napięcia mięśniowego i aktywności motorycznej.
Bardzo niski poziom pobudzenia będzie wyrażał się apatią lub pełną relaksacją. Bardzo wysoki poziom pobudzenia może objawiać się silnym podnieceniem ruchowym, paniką, szałem, ekstazą.
Emocje można opatrzyć znakiem plus(+) lub minus (-). Mówi się o emocjach dodatnich i ujemnych. Emocja dodatnia charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania kontaktu z obiektem wywołującym ją lub do podtrzymywania aktywności związanej z taką emocją. Emocja ujemna tworzy tendencje przeciwne do przerwania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała.
Emocje zatem ukierunkowują nasze zachowania. Ludzie dorośli o prawidłowo ukształtowanej osobowości potrafią kontrolować swoje emocje i pozwalają , by wpływały one na zachowanie w sposób społecznie akceptowany.
Różnice jakości( modalności) emocji wynikają z treści tych przeżyc. Treści te wyrażają się w zachowaniach różnie ukierunkowanych, podejmowanych pod wpływem emocji. Emocja zaciekawienia skłania do podjęcia czynności poznawczych, badania, oglądania itp., gniew skłania na ogół do atakowania, przeżywanie nadziei prowadzi do planowania przyszłości itp.
Emocje charakteryzuje również ich siła i natężenie.
Z siłą emocji wiąże się pojęcie afektu.
Afekt jest bardzo silną emocją, która charakteryzuje się wysokim stopniem pobudzenia i ma gwałtowny przebieg.
Cechą wyrażającą łącznie aspekty ilościowe emocji jest jej natężenie.
Natężenie emocji jest łączną charakterystyką siły emocji i poziomu pobudzenia emocjonalnego.
Uczucia są utrwaloną gotowością do reagowania emocjonalnego wobec określonych obiektów, przede wszystkim wobec pojedyńczych osób a także grup ludzi, instytucji, wartości uznanych w społeczeństwie.
Specjalnym rodzajem uczuć są uczucia wyższe.
Uczucia wyższe są procesami emocjonalnymi związanymi z istnieniem norm i ideałów. Przykładem mogą tu być uczucia religijne bądź patriotyczne.
Nastroje są stanami emocjonalnymi nie skierowanymi na jakiś określony przedmiot. Nastroje mogą być wywoływane przez różne wydarzenia, a nawet samopoczucie fizyczne. Człowiek nie zawsze zdaje sobie sprawę z przyczyn nastroju, w jakim się znajduje. Nastrój na ogół nie jest przeżyciem zbyt intensywnym , ale za to trwa dość długo.
Procesy motywacyjne
Motywacja jest siłą poruszającą do działania i ukierunkowującą je na określone cele. Stanowi ona proces wewnętrzny aktywizujący jednostkę do działania.
Na proces motywacyjny składa się cały zespół motywów. Motywy pobudzają człowieka do działania, a co najważniejsze , nadają temu działaniu określony kierunek.
Motyw to stan wewnętrznego napięcia od którego zależy możliwość i kierunek aktywności organizmu.
Procesy motywacyjne wyrażają się w takich zjawiskach, jak pragnienia, chęci, dążenia do czegoś, obawy przed czymś. Wspólnie dla tych zjawisk jest dążenie do określonego celu.
Procesy motywacyjne charakteryzują dwie cechy: kierunek i natężenie.
Motywy wyznaczają kierunek aktywności ludzkiej zmierzającej do osiągnięcia celów dodatnich lub ujemnych. W takim ujęciu motywy można utożsamiać z celami aktywności. Cele dodatnie to takie, do osiągnięcia których dąży człowiek. Celów ujemnych człowiek unika.
Natężenie procesów motywacyjnych można charakteryzować przez siłę, intensywność i wielkość motywów. Motyw jest tym silniejszy, im większą posiada zdolność eliminowania innych motywów. Trudno jest skłonić człowieka, którego postępowaniem kieruje silny
motyw, do zmiany kierunku jego działalności. Intensywność motywu można wyrazić zdolnością człowieka do wysiłku włożonego w osiągnięcie celu. Wielkość motywu objawia się w poziomie aspiracji lub osiągnięć danej osoby.
Zatem napięcie motywacyjne może być generowane przez potrzeby i zadania.
Potrzeba jest odczuwalnym brakiem, do zlikwidowania którego dąży organizm.
Z definicji wynika, że potrzeba jest związana ze stanem deprywacji, czyli braku czegoś.
Motywem pochodzącym ze struktur biologicznych organizmu jest popęd. Pojęcie popędu jest bliskoznaczne w takim ujęciu z pojęciem potrzeby biologicznej.
Popęd to stan pobudzenia organizmu będący skutkiem braku warunków do normalnego funkcjonowania bądź skutkiem działania szkodliwych bodźców np. popęd głodu, pragnienia, seksualny i inne.
Regulacyjna rola procesów emocjonalno- motywacyjnych
Procesy emocjonalno- motywacyjne pełnią dwojakiego rodzaju funkcje regulacyjne. Organizują specyficzne formy zachowania, zwane reakcjami emocjonalnymi, oraz modyfikują przebieg innych procesów regulacyjnych np. niektórych procesów poznawczych.
Formy reakcji emocjonalnych kształtują się w procesie wychowania, są zatem formami wyuczonymi. Ludzie w bardzo różny sposób wyrażają swoją radość, zdziwienie, przestrach czy gniew.
J. Reykowski rozróżnia cztery główne formy reakcji emocjonalnych:
określone wzorce ekspresyjne- mimika, pantomimika, wokalizacja
określone zachowania wyładowujące emocje
określone zmiany w stanie świadomości
gotowość do określonych stosunków z otoczeniem, czyli formy emocjonalnego ustosunkowania się - zbliżanie, oddalanie, atak, kontakt fizyczny
Ponieważ emocje powodują określone zmiany w napięciu mięśni całego ciała, powstaje dzięki temu ekspresja emocjonalna.
Ekspresję emocjonalną można traktować jako najprostszą formę komunikacji. Porozumiewanie się tego rodzaju można obserwować już u zwierząt(np. machanie ogonem czy szczerzenie zębów u psów.
Zachowania wyładowujące emocje mogą przybierać bardzo różną postać. Od najprostszych spotykanych u dzieci reakcji wokalnych i motorycznych, aż po skomplikowane formy, takie jak śpiew, i taniec. Specjalną formą tych zachowań są reakcje werbalne. Ludzie lubią „przegadać” swoje problemy emocjonalne. Zachowania te mogą przybierać też formy niepożądane, takie jak: palenie tytoniu, przejadanie się, zażywanie substancji odurzających.
Wpływ emocji na świadomość zależy od tego, jak reprezentowane są w świadomości danej osoby jej własne emocje.
Jeśli są to emocje przez siebie samego nieakceptowane, to przekazywanie do świadomości informacji o tych emocjach może być znacznie utrudnione lub zniekształcone.
W najbardziej podstawowej formie ustosunkowania emocjonalne mają postać oczywistą, łatwą do odczytania. W zależności od stosunku danej osoby do obiektu uczuć mogą to być formy kontaktowania się fizycznego, badania, zbliżania, lub też unikania, ucieczki, a czasem mogą to być formy ataku, niszczenia. Nawet w stosunku do jednej osoby można przeżywać cały zespół uczuć. Może podobać się nam jej wygląd, może ujmować nas wdziękiem, ale jednocześnie razi nas jej nielojalność, mamy wątpliwości , jak się wobec nas zachowa, bolejemy nad tym , ponieważ kontakt z tą osobą nadal wydaje się nam atrakcyjny.
Wpływ procesów emocjonalno- motywacyjnych na procesy poznawcze jest tym większy, im większa jest siła emocji bądź motywów kierujących postępowaniem człowieka.
Zaburzenia procesów emocjonalnych
Znane wszystkim emocje ujemne, takie jak strach i lęk mogą czasami stać się wyrazem zaburzeń psychicznych. Szczególnie lęk, który występuje bez żadnej uchwytnej przyczyny, jest częstym objawem zarówno nerwic, jak i ciężkich psychoz.
Wyraźnie trzeba podkreślić, że jakkolwiek strach i lęk często towarzyszą chorobom psychicznym, to są niemal równie częste
u ludzi zdrowych i nie świadczą wtedy o zaburzeniach życia emocjonalnego. Lęki fizjologiczne i patologiczne, utrzymujące się przez dłuższy czas, nazywa się stanem lękowym.
Niemal wszystkie silne emocje o cechach afektów mogą stać się również objawem choroby, mówimy wtedy o afekcie patologicznym.
Afekt patologiczny powoduje zaburzenia świadomości o cechach zamroczenia. Typowymi objawami tego afektu są:
nagły początek, siła afektu jest niewspółmierna do bodźca, który go wywołał
burzliwy przebieg z silną agresją, głównie fizyczną
wyraźne objawy wegetatywne
krótki czas trwania
silne znużenie po wygaśnięciu afektu, często przechodzące w sen
całkowita niepamięć lub wyspy pamięciowe
Kolejnymi zaburzeniami emocji są:
podwyższenie nastroju ( bywa objawem choroby psychicznej, przypomina przeżywanie radości przez ludzi zdrowych. Często występuje wzmożona aktywność ruchowa, a przy silnie podwyższonym nastroju- drażliwość).
obniżenie nastroju (nazywane jest inaczej przygnębieniem lub obniżonym samopoczuciem. Dominujące jest w nim uczucie smutku. Obniżenie nastroju zdarza się ludziom zdrowym, ale występuje też jako częsty objaw nerwic oraz niektórych chorób psychicznych).
Podwyższenie i obniżenie nastroju są objawami charakterystycznymi dla zespołów psychopatologicznych- maniakalnego i depresyjnego
dysforia ( jest zespołem objawów, na który składa się obniżony nastrój, gniewliwość, i rozdrażnienie, często rozładowujące się w postaci wybuchów gniewu i czynów agresywnych. Dysforia jest charakterystyczna dla chorób organicznych mózgu).
Dla chorób organicznych mózgu charakterystyczne są też dwa dalsze objawy:
lepkość emocjonalna ( szczególnie częsta w padaczce, polega na nadmiernie długim utrzymywaniu się raz wzbudzonej emocji)
chwiejność emocjonalna (to zbyt łatwe przechodzenie z nastroju podwyższonego w obniżony i odwrotnie)
Dla zespołów schizofrenicznych typowy jest objaw nazywany stępieniem uczuciowym. Istotą tego objawu jest zanik uczuć wyższych.