Temat: Reakcja jednostki na chorobę
ZNACZENIE WŁSNEJ CHOROBY DLA CZŁOWIEKA CHOREGO
CHOROBA JAKO PRZESZKODA/ ZAGROŻENIE - choroba staje się potencjalną albo obiektywną przeszkodą w realizowaniu własnych wartości i celów.
CHOROBA JAKO STRATA/ KRZYWDA - jako nieodwracalna strata lub uszkodzenie. Może być spowodowane upośledzeniem czynności narządów, ograniczeniem ruchomości kończyny, zniekształceniem twarzy itp.
CHOROBA JAKO ULGA - przynosi usprawiedliwienie wobec siebie i innych. Prowadzi do uwolnienia od obowiązków, ciążącej odpowiedzialności, wyzwalając uczucie ulgi. Nieraz łączy się z tym zaspokojenie potrzeby akceptacji przez środowisko, które docenia obiektywność przeszkody jaką jest choroba.
CHOROBA JAKO KORZYŚĆ/ WYZWANIE - prowadzi do zaspokojenia potrzeby doznawania od innych uczucia, dowodów zainteresowania i troski. „Korzyść” ma też znaczenie inne - choroba niekiedy budzi i nasila motywację do zyskania korzyści materialnych w postaci odszkodowania czy renty.
CHOROBA JAKO WARTOŚĆ - cierpienie może korzystnie człowieka zmienić, wytwarzając dystans wobec spraw przyziemnych, ukazując rzeczywiste wartości i skłaniając do rewizji celów życiowych, dotychczasowej postawy wobec ludzi i swojego postępowania.
Reakcje poznawcze
Rozumienie własnej choroby wiąże się ze stworzeniem w umyśle jej reprezentacji. Reprezentacja ta obejmuje: objawy choroby i jej idętyfikacje, możliwe przyczyny, spodziewane skutki i czas trwania oraz sposoby reagowania na nią.
Dane do tworzenia reprezentacji choroby pochodzą z następujących źródeł:
Semantyczne skojarzenie z nazwą choroby
Doświadczenie związane z przebytymi chorobami własnymi oraz chorobami bliskich i znajomych
Informacja na temat objawów uzyskiwane od innych ludzi, ze źródeł obiektywnych oraz zakorzenione w kulturze
OCENA CIĘŻKOWŚCI WŁASNEJ CHOROBY („Czy jestem ciężko chory?”)
ZAPRZECZANIE - jest wyrazem działania mechanizmu obronnego - wyparcia. Część informacji nie zostaje przyjęta, inne ulegają wyparciu ze świadomości. Chory zaprzecza swojej chorobie.
POMNIEJSZANIE - chory bagatelizuje swoją chorobę. Wyjaśnieniom lekarzy i własnym dolegliwościom nadaje znaczenie stosunkowo łatwe do przyjęcia, tzn. nie budzące poważniejszych obaw. Pomniejszanie jest wyrazem działania mechanizmu obronnego - racjonalizacji.
PRZYJĘCIE DIAGNOZY LEKARSKIEJ, jej akceptacja - chory zdaje się na opinię lekarza. Diagnoza pacjenta i lekarza są do siebie zbliżone. Jedną z przyczyn takiej reakcji na chorobę jest silna potrzeba oparcia się (chory oddaje się w ręce doświadczonego lekarza, który jest autorytetem i opiekunem), bądź poddanie się, brak wiary i chęci pracy nad procesem swojego zdrowienia.
WYOLBRZYMIANIE - niewielkie dolegliwości odbierane są przez pacjenta jako przekonanie o poważnej chorobie. Pacjent wyolbrzymia swoją chorobę, trwa w stanie lękowej samoobserwacji (skupia się na dolegliwościach, badaniach diagnostycznych, leczeniu).
Reakcje emocjonalne
Rodzaj i siła emocji związanych z chorobą jest w dużym stopniu zależna od tego, jak choroba jest rozumiana i jakie znaczenie zostało jej przypisane.
Najczęstszą reakcją na chorobę są negatywne emocję, jednakże niekiedy choroba może wiązać się z emocjami pozytywnymi
REAKCJE EMOCJONALNE („Jakie reakcje wywołuje we mnie choroba?”)
STRACH - w szeregu przypadków prowadzi do czujnego obserwowania siebie jako człowieka cierpiącego i swojej sytuacji wyznaczonej przez chorobę. Następstwem przezywanego strachu może być potrzeba otrzymania zapewnienia budzącego ufność i zmniejszającego niepokój.
LĘK - przeżywany jest podobnie do strachu, ale nie stanowi reakcji na bezpośrednie zagrożenie. Pomiędzy strachem, lekiem a bólem zachodzą wzajemne zależności - strach i lek - potęgują ból.
GNIEW - spowodowany jest utrudniona możliwością zaspokajania szeregu potrzeb np. aktywnego działania, swobodnego kontaktowania się z ludźmi lub wręcz udaremnieniem osiągnięcia istotnych dla chorego celów życiowych. Gniew skierowany jest na los, Boga, na siebie, swoja słabość, innych ludzi, personel medyczny …
PRZYGNĘBIENIE - występuje w przypadku choroby spostrzeganej przez pacjenta jako przewlekłej, o niekorzystnym rokowaniu lub powodującej liczne dolegliwości.
NASTRÓJ PODWYŻSZONY - może być uwarunkowany: właściwościami osobowości, tj. postawa optymistyczną, skłaniającą do pomniejszania negatywnych cech, doznawaniem opieki ze strony najbliższego otoczenia, zmniejszeniem objawów chorobowych.
NASTRÓJ WYRÓWNANY - osiągnięty może być poprzez:
tzw. odważny spokój, który jest wyrazem spostrzegania choroby jako przeszkody, którą trzeba pokonać, a która wyzwala lęk. Zewnętrzny spokój jest osiągnięty w wyniku świadomej kontroli swojego zachowania i w następstwie wykorzystywania wcześniej nabytych doświadczeń w zmaganiu się z sytuacjami trudnymi;
pozorny brak emocji np. wtedy, gdy lek ulega stłumieniu (nie jest uświadamiany, ale i nie jest rozładowany). Może to w pewnych sytuacjach doprowadzić do wybuchów gniewu, ostrego lęku ….
Mechanizmy obronne
Są sposobem obrony psychiki przed wszystkim, co zagraża stabilności i integralności jednostki, i przed związanymi z tym uczuciami. Dokonują się automatycznie i poza wolą jednostki, są ochroną przed uświadomieniem sobie zagrożeń, mają za zadanie minimalizować lęk i ułatwić przetrwanie trudnej sytuacji.
Z doświadczenia klinicznego wynika, że do typowych mechanizmów obronnych, które manifestują się w sytuacji choroby należą:
Wyparcie
Reakcje pozorowane
Tłumienie
Fantazjowanie
Kompensacja
Nadkompensacja
Racjonalizacja