Kryzys światopoglądu humanistycznego w "Trenach" Kochanowskiego

Tren- gatunek poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji przez Symonidesa. Jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, napisana "na cześć" zmarłego, rozpamiętująca jego chwalebne czyny, zalety i zasługi. Tren miał ścisły układ wewnętrzny:

1. pochwała cnót i zalet zmarłego

2. wielkość poniesionej straty

3. demonstracja żalu

4. pocieszenie

5. napomnienie- pouczenie

W "Trenach" (1580) (I - XIX) napisanych po śmierci córki Urszuli, renesansowy obraz świata i humanistyczna filozofia człowieka stają się pustymi formułami, z których poeta drwi boleśnie, bo przecież są to prawdy, którym poświęcił całe życie. Wykracza też Kochanowski poza normy klasycznej sztuki poetyckiej. Tren starożytni łączyli z dostojnymi osobami- królami, mędrcami, bohaterami, cykl czarnoleski zostaje zaś poświęcony dziecku. Nieklasyczny jest też styl "trenów". Wszechobecny niepokój, jakby poszukiwanie słów, śmiałe przerzutnie- wszystko to zapowiada wyraźnie rychły zmierzch renesansowego klasycyzmu.
Kochanowski jest w "Trenach" bezkompromisowy. Światem cierpienia i rozpaczy, światem, w którym nie istnieje naturalny porządek i ojcowie muszą grzebać swoje dzieci, nie może rządzić dobry Bóg z "Hymnu". To raczej jakaś ciemna, tajemnicza siła (los, fatum), której obcy jest jakikolwiek porządek moralny. Humanistyczna pasja zdobywania wiedzy, służenia "poczciwej sławie" jest śmieszna. Mędrca bowiem może w każdej chwili spotkać taki sam los jak głupca- cierpienie i śmierć.
Humanizm "trenów" jest trudny, można nawet powiedzieć: tragiczny. Poeta ratuje rozumną harmonię świata , ratuje sennym, być może oszukańczym, majakiem (w "Trenie XIX" we śnie ukazuje mu się matka, trzymająca na ręku Urszulkę). Konkluzja "Trenów" ocala humanistyczny porządek świata- ludzkie sprawy należy znosić po ludzku, z godnością, wierząc, że wszystkim rządzi wszechmocny Bóg. "Treny" zapowiadają już barokową wizję świata, w której wiedzę zastępuje wiara, a godność człowieka- pokora

Tren I- inwokacja, kolejne opisują smutek żal i ból
Tren XI- bunt przeciwko biegowi życia
Tren XII- charakterystyka Urszuli, refleksje filozoficzne
Tren XVIII- modlitwa
Tren XIX- pogodzenie się z losem

---