BÓL

Ból jest doznaniem czuciowym, związanym zarówno z działaniem uszkadzającego bodźca jak i spostrzeżeniem powstającym na podstawie psychicznej interpretacji zachodzących zjawisk, zmodyfikowanym przez wcześniejsze doświadczenia i psychosomatyczne uwraunkowania. Nocycepcja jest więc jedynie fizjologicznym procesem odczuwania bólu, natomiast jego klinicznym wykładnikiem jest cierpienie, będące psychicznym komponentem zachowania bólowego. Ból może powstawać w wyniku podrażnienia receptorów bólowych- nocyceptorów lu obniżenia progu ich pobudliwości, albo też w następstwie uszkodzenia układu nerwowego. Może pojawić się także bez towarzyszącego uszkodzenia tkanek, jednak jest odnoszony przez chorego do takiego uszkodzenia- ból psychogenny.

Podstawową funkcją bólu w ustroju jest jego ostrzegająco- ochronne działanie. Przemijający ból fizjologiczny(wywołany przez bodziec nieuszkadzający tkanek)pojawia się wtedy, gdy np. dotkniemy gorącego przedmiotu- wtedy naszą reakcją jest usunięcie z obszaru zagrożenia w obawie przed uszkodzeniem. Z kolei w przypadku urazów obejmujących głębokie struktury somatyczne towarzyszący im ból wymusza ograniczenie aktywności, a związana z nim nadwrażliwość dodatkowo eliminuje możliwość jakiegokolwiek kontaktu, przez co zmniejsza się potencjalne ryzyko dalszego uszkodzenia lub nasilenia zmian patofizjologicznego.

Rodzaje bólu

• Ból somatyczny, intensywny lub ostry - na ogół są to odczucia bólowe trudne do zlokalizowania i stałe. W ich powstaniu bierze udział wiele wiązek nerwowych. Intensywny ból może być dolegliwością ciągłą, pojawiać się z przerwami lub pozostawać utajony. Przyczyną mogą być choroby i różne uszkodzenia. Ból ten ustępuje po pewnym czasie, a przy najwyższym nasileniu mogą mu towarzyszyć inne objawy, np. wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, pocenie się.

• Ból przenoszony, czyli trzewny - powstaje w narządach wewnętrznych. Ale może być odczuwalny w innych miejscach, ponieważ jest przenoszony przez gałęzie nerwów i promieniuje w okolice prawdziwego źródła bólu.

• Ból skóry - jest jednym z najczęstszych rodzajów bólu. Występuje po bardzo intensywnym bodźcu, ma bardzo różny charakter. Może być ostry i ściśle zlokalizowany jak ukłucie szpilką, piekący jak po oparzeniu lub nieokreślony i przerywany jak po niektórych urazach.

• Bóle nerwowe - odczuwane są wtedy, gdy zostaje uszkodzony nerw i przekazuje samoistne urazy bólowe do mózgu. Ból nerwowy może być następstwem choroby w obrębie mózgowia, co zdarza się w udarach mózgu. Oprócz bólu pochodzenia wewnętrznego może występować pewien szczególny ból mózgowy, kiedy uszkodzony zostaje mechanizm analizujący dopływające bodźce i mózg zaczyna odczuwać każdy bodziec jako bolesny.

• Bóle psychogenne - są nazywane także bólami fantomowymi. Występują po amputacjach kończyn, odczuwa się je w nie istniejącej części. Są wyjątkowo silne i przykre. Z czasem ustępują i mózg zaczyna prawidłowo lokalizować ból pochodzący z rzeczywistych obszarów ciała.

• Ból przewlekły - zaczyna się jako ostry, po czym nie ustępuje, ale ustala się na pewnym poziomie, przez co traci charakter sygnalu alarmowego. Występuje przy wielu chorobach. Jego przewlekłość nie oznacza, że utrzymuje się przez całą dobę. Często zdarza się, że pojawia się nawrotowo w określonej porze dnia.

• Ból fizjologiczny pojawia się jako wynik działania stymulacji nocyceptywnej, która jest spowodowana uszkodzeniem tkanek. Jest on związany z aktywacją nocyceptorow bodźcami o wysokiej intensywności.

Ból powstaje najczęściej w wyniku podrażnienia zakończeń nerwowych układu nocyceptywnego przez silne bodźce(uraz, choroba), które mogą spowodować uszkodzenie tkanek. Ten rodzaj bólu nazywamy bólem receptorowym lub normalnym, ponieważ jest doznaniem, które poznaje w ciągu swojego życia prawie każdy człowiek. Jeśli dolegliowsci bólowe trwają dłużej niż 3 miesiące lub utrzymują się po wygojeniu uszkodzonych tkanek, to mówi się o bólu przewlekłym.

Znacznie rzadziej powstaje ból niereceptorowy czyli patologiczny, w którym wyróżnia się ból neuropatyczny oraz ból psychogenny, związany z procesem myślenia, stanem emocjonalnym lub osobowością, występujący bez uszkodzenia tkanek.

• Ból neuropatyczny jest rodzajem bólu patologicznego. Jest on zainicjowany pierwotnym uszkodzeniem układu nerwowego. Definicja obejmuje różnorodne zespoły bólowe, które nie maja wspólnej etiologii ani umiejscowienia. Częstość występowania bólu neuropatycznego wynosi 0,5-0,8% wszystkich chorych z bólem przewlekłym.

Przyczyny powstawania bólu neuropatycznego w zależności od miejsca uszkodzenia struktur układu nerwowego:

1. Nerw

• Nerwiak (amputacja, przecięcie nerwu)

• Ucisk (zespoły cieśni, guzy)

• Zmiażdżenia, rozciągnięcia, niecałkowite przecięcie

• Mononeuropatie ( cukrzyca, niedokrwienie)

• Polineuropatie (zatrucia, cukrzyca)

Zwój rdzeniowy

• Ucisk ( guz, blizna tkankowa, krążek międzykręgowy)

• Wyrwanie korzeni

• Infekcja (neuralgia popółpaścowa)

• Rdzeń kręgowy

• Stłuczenia

• Guz

• Niecałkowite przecięcie

• Pień mózgu, wzgórze, półkule mózgu

• Zaburzenia ukrwienia

• Guz

• Uraz

Czynniki zmieniające próg bólu

:

Próg bólu obniżony

• Niewygoda

• Bezsenność

• Zmęczenie

• Niepokój

• Lęk

• Gniew

• Smutek

• Depresja

• Nuda

• Zamknięcie się w sobie

• Izolacja wewnętrzna

• Opuszczenie

Próg bólu podwyższony

• Złagodzenie objawów

• Sen

• Odpoczynek

• Życzliwość otoczenia

• Zrozumienie

• Obecność innych

• Zajęcia odwracające uwagę

• Uspokojenie

• Podniesienie nastroju

• Leki przeciwbólowe

• Leki przeciwlękowe

• Leki przeciwdepresyjne




I stopień drabiny analgetycznej:

•Nieopioidy

NLPZ (ketonal,diclofenac itp.)

Paracetamol (Eferalgan)

•Adiuwanty

•Leki wspomagające

II stopień drabiny analgetycznej

:

•Słabe opioidy

-tramadol ( Tramundin, Poltram, Tramal)

-DHC continus

- kodeina

-dihydrokodeina

•Analgetyki nieopioidowe

•Leki adiuwantowe (p/depresyjne,benzodiazepiny,kortykosteroidy,p/drgawkowe,neuroleptyki np. Haloperidol)

•Leki wspomagające

III stpień drabiny analgetycznej:

•Silny opioid

-morfina (MST continus, Doltard Sevredol,)

-fentanyl (Durogesic, Fentahexal,Fentanyl TTS, Matrifen)

-Buprenorfina (tabl. podjęzykowe,plastry-Transtec)

-metadon

•Analgetyki nieopioidowe

•Leki adjuwantowe

•Leki wspomagajace

NIEFARMAKOLOGICZNE METODY LECZENIA BÓLU

Neuromodulacja

Zabiegi neuromodulacyjne są istotnymi elementami w kompleksowym leczenie bólu. Stosuje się je w celu pobudzenia mechanizmów hamujących rozwój procesu nocycepcji. W wyniku działania neuromodulacyjnej stymulacji pojawia się analgezja stymulacyjna SPA, która jest następstwem uruchomienia mechanizmów tzw. wrót bólu na poziomie segmentarnym oraz ponadsegmentarnej aktywacji zstępującego układu antynocyceptywnego.

Przezskórna elektrostymulacja nerwów- TENS

TENS jest najczęściej stosowaną techniką, gdyż ten rodzaj neuromodulacji jest skuteczny w leczeniu ostrych i przewlekłych zespołów bólowych. Mechanizm działania wiąże się przede wszystkim ze stymulacją grubych, zmielinizowanych włókien Aß, która powoduje zamknięcie tzw. wrót bólu i zahamowanie przepływu informacji nocyceptywnej na poziomie rogów tylnych danego segmentu rdzenia kręgowego, oraz aktywacją zstępujących układów antynocyceptywnych. Przezskórna modulacja nerwów może być wykonywana kilkoma metodami.

• BÓL OSTRY

1. ból pourazowy np. skręcenia stawu skokowego lub zwichnięcie stawu barkowego

2. ból pourazowy towarzyszący złamaniom żeber

• BÓL PRZEWLEKŁY

1. zespoły bólowe szyi i barku

2. zespoły bólowe dolnego odc. kręgosłupa

3. zespół dysfunkcyjno- bólowy stawu skroniowo- żuchwowego oraz bóle twarzy

4. ból fantomowy

5. ból naczyniowy

6. bóle głowy

Wibracja

Jest to technika terapeutyczna zaliczana do szerokiego kręgu technik masażu klasycznego, polegająca na przekazywaniu tkankom za pomocą aparatu wibracyjnego lub ręki masażysty drgań mechanicznych. Wibracje wykonuje się przez ok.5- 15 minut z 5-sekundowymi przerwami.

Efektem działania drgań wibracyjnych na organizm chotrego:

• obniżenie pobudliwości nerwowej

• działanie przeciwbólowe

• przyspieszenie tworzenia się kostniny

• zmniejszenie obrzęków

• pobudzenie czynności wewnątrzwydzielniczej

• zwiększenie siły i elastyczności tkanki mięśniowej

Termoterapia

Jest najczęściej stosowaną metodą uśmierzania lub leczenia bólu. Mechanizm działania termoterapii wiąże się z obniżeniem napięcia mięśniówki naczyń oraz zmniejszeniem aktywności wrzecion mięśniowych zarówno w mięśniach poprzecznie prążkowanych jak i gładkich przewodu pokarmowego i macicy, co prowadzi do przerwania tzw. błędnego koła bólowego. Podczas stosowania termoterapii występuje także wzrost elastyczności struktur łącznotkankowych. Termoterapia jest stosowana z wykorzystaniem dwóch rodzajów ciepła tj. powierzchniowego i głębokiego.

1. Termoterpia powierzchowna:

• ból towarzysząc zapaleniu ścięgien, torebek stawowych, skurczowi mięśni

• przewlekłe zapalenie stawów dłoni i stóp(parafina)

• ból towarzyszący zabiegom rehabilitacji

2. Termoterapia głeboka

• ból towarzyszący skurczowi mięśni (DKF)

• zapalenie ścięgien lub torebek stawowych, przykurcze mięśni, zapalenia okołostawowe, ostrogi piętowe

(ultradźwięki)

Krioterapia

Mechanizm działanie terapeutycznego krioterapii wiąże się z efektem przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym. Działanie przeciwbólowe jest następstwem zwolnienia przewodnictwa w nerwach obwodowych. Prowadzi to do zmniejszenia napięcia mięśniowego i działa przeciwskurczowo.

Laseroterapia

Przeciwbólowe działanie jest następstwem zahamowania uwalniania zapalnych mediatorów, zmniejszenia obrzęku, zwiększenia aktywacji zstępującego układu antynocyceptywnego oraz wzrostu progu pobudliwości pierwotnych zakończeń nerwowych.

Elektroterapia

Jest postępowaniem terapeutycznym, w którym wykorzystuje się prąd stały do;

• modyfikowania aktywności nerwów obwodowych oraz miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych i chłonnych- GALWANICACJA

• przez skórnego lub przezśluzówkowego wprowadzania leku- JONTOFOREZA

• aktywacji endogennych mechanizmów przeciwbólowych- TENS

Wizualna skala analogowa ( Visual Analogue Scale - VAS) to prosta metoda służąca do oceny jakiejś zmiennej subiektywnej cechy lub postawy (np. bólu), która może przybierać wartości w sposób ciągły i nie daje się precyzyjnie zmierzyć dostępnymi urządzeniami.

Wizualna skala analogowa jest wykorzystywana np. w medycynie i psychologii

Określanie natężenia bólu za pomocą wizualnej skali analogowe

Istnieje wiele narzędzi pomagających określić natężenie odczuwanego bólu, a jednym z nich jest VAS. Określanie natężenia bólu za pomocą wizualnej skali analogowej polega na zaznaczeniu przez badanego punktu na linii np. o długości 10 cm, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić. Wyrażenie nasilenia bólu w wartościach numerycznych pozwala na porównywanie w badaniach kontrolnych u pojedynczego chorego jak i porównaniach międzyosobniczych. Metoda ta ze względu na swoją prostotę oraz uniwersalne zastosowanie jest jednym z najpowszechniej stosowanych narzędzi pomiaru natężenia dolegliwości bólowych.

---