KATOLICKIE KOŚCIOŁY WSCHODNIE - wykład

Wykład 15.10.2009 r.

§ 1. HISTORIA KODYFIKACJI PRAWA DLA KOŚCIOŁÓW WSCHODNICH

KKKW stanowi zbiór prawa dla 21 katolickich Kościołów wschodnich sui iuris, kt. wraz z Kościołem łacińskim stanowią cummunio Ecclesiarum w Kościele powszechnym. 18.10.1990 r. JP II promulgował Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich.

1. Geneza prac kodyfikacyjnych. Okres historyczny (1572-1927)

Grzegorz XIII w 1573 r. powołał Kongregację do Spraw Greków, kt. miała zajmować się sprawami katolików rytu bizantyjskiego, jak i również rozkrzewianiem wiary katolickiej pomiędzy innymi chrześcijanami wschodnimi.

Klemens VIII zmienił ww. nazwę na Kongregację do Spraw Wiary i Religii Katolickiej. Natomiast Grzegorz IX w 1622 r. powołał Kongregację Rozkrzewiania Wiary i włączył w jej kompetencje sprawy katolików wschodnich.

Klemens XI przekształcił w 1719 r. Kongregację na Kongregację do korekty ksiąg Kościoła Wschodniego. Pius IX konstytucją ap. Romani Pontificis postanowił odłączyć sprawy katolików wschodnich od problemów odnoszących się do niewierzących i w tym celu w ramach Kongregacji Rozkrzewiania Wiary ustanowił sekcję pro Negotiis Ritus Orientalis.

Benedykt XV dnia 1.05.1917 r. wydał decyzję, mocą kt. sprawy wschodnie zostały wyłączone z KRW i ustanowił Kongregację dla Kościoła Wschodniego. Papież zastrzegł jednocześnie sobie i swoim następcom prefekturę tej kongregacji. Kongregacji zostały zastrzeżone wszystkie sprawy obrządków wschodnich co do osób, dyscypliny i obrzędów, także w tzw. sprawach mieszanych, tzn. takich w czymkolwiek odnosiły się do łacinników.

Sprawa kodyfikacji prawa Kościołów Wschodnich znalazła swoje odzwierciedlenie podczas obrad SW I, na kt. zauważono brak jednolitości dyscyplinarnej Kościoła zarówno w tekstach prawnych, jak i w praktyce. Pierwsze działania w kierunku kodyfikacji podjęto dopiero po promulgacji KPK z 1917 r.

2. Okres przygotowawczy (1927-1972)

FAZA 1 (1927-1935) → 22.02.1926 r. oraz 25.07.1927 r. podczas dyskusji w Kongregacji dla Kościoła Wschodniego wyniknęła pilna potrzeba kodeksu prawa dla katolików wschodnich, kt. została przedstawiona papieżowi. Kongregacja rozesłała list okólny do patriarchów wschodnich w sprawie potrzeby takiej kodyfikacji. Patriarchowie wyrazili pozytywną opinię odnośnie tego zamiaru oraz zaproponowali specjalistów o jego realizacji. Powołana Komisja przygotowawcza działała pod przewodnictwem papieża, kt. potem przekształcił w Komisję Kardynałów dla studiów przygotowawczych wschodniej kodyfikacji kanonicznej.

Faza 1 zakończyła się przygotowaniem 8 schematów, kt. zostały rozesłane do hierarchów wschodnich, biskupów łacińskich mających swoje siedziby na terytorium wschodnim, wyższym przełożonym wschodnich zakonów męskich, dykasteriom Kurii Rzymskiej oraz uniwersytetom.

FAZA 2 (1935-1948) → 17.07.1935 Pius XI przemianował dotychczasową Komisję na Komisję do Redakcji Kodeksu Wschodniego Prawa Kanonicznego. Przygotowała ona pierwszy kompletny schemat kodeksu. 13.03.1948 r. zaprezentowano ostateczną wersję papieżowi, gotową do promulgacji i składającą się z 2666 kanonów. Schemat ten spotkał się z krytyką - zbyt wzorował się na KPK z 1917 r.

FAZA 3 (1949-1958) → papież Pius XII promulgował w formie czterech motu proprio znaczną część kanonów schematu przygotowanego przez Komisję:

• 22.02.1949 - Crebrae allatae sunt, 131 kan. prawa małżeńskiego; weszły w życie 2.05.1949 r.;

• 6.01.1950 - Sollicitudinem Nostram, 576 kan. prawa procesowego; weszły w życie 6.01.1951 r.;

• 9.02.1952 - Postquam Apostolicis Litteris, 325 kan. prawa zakonnego, prawa majątkowego; weszły w życie 21.11.1952 r.;

• 2.06.1957 - Cleri Sanctitati, 588 kan. o obrządkach i osobach; weszły w życie 25.03.1958 r.

Zawierały one 1590 spośród 2666 kanonów. 18.12.1957 r. przedstawiono Piusowi XII gotowy piąty dokument, kt. zawierał kanony dot. sakramentów. Śmierć papieża przerwała proces promulgacji.

FAZA 4 (1958-1972); Dekret o Kościołach Wschodnich → kierunki reformy prawa dla Kościołów Wschodnich określone zostały w dekrecie Orientalium Ecclesiarum. Paweł VI wniósł kolejne zmiany do systemu prawnego dla Kościołów wschodnich. Schemat dekretu decyzją papieża Jana XXIII został przekazany Ojcom Soborowym 22.04.1963 r. Po nadesłanych uwagach 27.04.1964 r. przekazano kolejną wersję schematu. Schemat zawierał normy dot. współuczestnictwa w rzeczach świętych z chrześcijanami wschodnimi odłączonymi i zezwalał na udzielanie i przyjmowanie sakramentów Eucharystii, pokuty i namarszczenia chorych pod warunkiem zachowania ich ważności w danym Kościele wiernym odpowiednio dysponowanym i dla ich duchowego dobra, pod nieobecność własnego szafarza oraz przy wyłączeniu indyferentyzmu i błędu.

15.10.1964 zaprezentowano ten schemat w Auli Soborowej. Dnia 20.11.1964 r. został przedstawiony przygotowany projekt dekretu do ostatecznego zatwierdzenia przez Ojców Soborowych.

3. Okres prac kodyfikacyjnych (1972-1990)

Dnia 10.06.1972 r. Paweł VI ustanowił w miejsce dawnej Komisji Redakcyjnej Kodeksu Wschodniego Prawa Kanonicznego nową nazwę - Papieska Komisja do Spraw Rewizji Kodeksu Wschodniego Prawa Kanonicznego.

10 zespołów specjalistycznych przygotowały schematy:

• czerwiec 1980 r. schemat kanonów o kulcie Bożym, zwłaszcza o sakramentach;

• grudzień 1980 r. schemat kanonów o mnichach i pozostałych zakonnikach oraz o członkach innych instytutów życia konsekrowanego;

• czerwiec 1981 r. schemat kanonów o ewangelizowaniu narodów, nauczycielskim zadaniu Kościoła i ekumenizmie;

• wrzesień 1981 r. schemat kanonów o sankcjach karnych w Kościele;

• listopad 1981 r. schemat kanonów o duchownych i świeckich;

• luty 1982 r. schemat kanonów o ochronie prawnej, czyli o procesach;

• październik 1984 r. schemat kanonów o ustroju hierarchicznym Kościołów wschodnich.

Dnia 17.10 1986 r. przesłano organom konsultacyjnym schemat całego kodeksu. 28.01.1989 r. został przekazany Janowi Pawłowi II do zatwierdzenia. Zatwierdzenie tekstu nastąpiło 14.09.1990 r., a promulgacja 18.10.1990 r. Konstytucją apostolską Sacri Canones. 25.10.1990 r. Kodeks został zaprezentowany uczestnikom Synodu Biskupów. Datę wejścia w życie KKKW ustalono na 1.10.1991 r.

Wykład 29.10.2009 r.

§ 2. PRZYNALEŻNOŚĆ DO KOŚCIOŁA SUI IURIS (kan. 29-38 KKKW)

Chrzest jt bramą sakramentów, jego owocem jt bogata rzeczywistość, kt. zawiera w sobie odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechów osobistych, narodzenie do nowego życia, przez kt. człowiek staje się dzieckiem Bożym, członkiem Chrystusa i świątynią Ducha Świętego. Wraz z przyjęciem chrztu człowiek staje się osobą w Kościele oraz podmiotem praw i obowiązków. Zasada ta została potwierdzona w przepisach KKKW „Chrześcijanami są ci, kt. przez chrzest wszczepieni w Chrystusa zostali ukonstytuowani jako Lud Boży i stawszy się z tej racji na sposób uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego posłannictwa Chrystusa, zgodnie z własną każdego pozycją, są powołani do wypełniania misji, jaką Bóg powierzył pełnić Kościołowi w świecie” (kan. 7 § 1 KKKW).

OBRZĄDEK → nie ma definicji obrządku w KPK 83, w KKKW definicja ta została zawarta w kan. 28 § 1 „Obrządek jest dziedzictwem liturgicznym, teologicznym, duchowym i dyscyplinarnym wyodrębnionym przez kulturę i okoliczności historyczne narodów, wyrażającym sposób przeżywania wiary, właściwy dla każdego Kościoła sui iuris”. Definicja ta stanowi potwierdzenie nauki SW II, kt. w Dekrecie o Kościołach Wschodnich katolickich Orientalium Ecclesiarum, stwierdza że Kościoły Wschodu i Zachodu różnią się częściowo między sobą obrządkami (tj. liturgią, karnością kościelną i spuścizną duchową).

Definicja obrządku w znaczeniu prawnym → to szczególny sposób wyrażania wiary katolickiej przez wspólnotę wiernych, kt. łączy to samo dziedzictwo liturgiczne, teologiczne, duchowe i dyscyplinarne ukształtowane w konkretnych warunkach kulturowych i teologicznych.

Elementem wyróżniającym poszczególne obrządki są: obrzędy liturgiczne, dziedzictwo duchowe i normy dyscyplinarne, kultura i czynniki historyczne.

Wspólnymi elementami z kolei jt wiara, życie sakramentalne i zwierzchnictwo Biskupa Rzymu.

KOŚCIÓŁ SUI IURIS → przepisy Kodeksu łacińskiego podobnie jak w przypadku terminu „obrządek” nie wyjaśniają pojęcia słowa „Kościół sui iuris”. W kan. 27 KKKW stwierdza się, że „Wspólnota chrześcijan hierarchicznie ukonstytuowana wg prawa, kt. jako sui iuris wyraźnie lub milcząco uznała najwyższa władza w Kościele, w tym Kodeksie nazywana jt Kościołem sui iuris”.

STOPNIE HIERARCHICZNE KOŚCIOŁA

1. poziom najwyższy - Kościół powszechny, z Biskupem Rzymu na czele i Kolegium Biskupów,

2. poziom pośredni - Kościół sui iuris, tzn. diecezji (eparchii) częściowo samodzielna z własną władzą (hierarchią),

3. poziom najniższy - diecezja (eparchia), z biskupem na czele.

Na dzień dzisiejszy wyróżnia się 21 Kościołów sui iuris, składających się z jednej lub kilku eparchii, a nawet metropolii. Prawodawca w KKKW przewiduje następujące rodzaje Kościołów: (1) Kościół patriarchalny, (2) Kościół arcybiskupi większy, (3) Kościół metropolitarny sui iuris, (4) pozostałe Kościoły.

W KPK 83 kwestia przynależności została określona w kan. 111 § 1 „Do Kościoła łacińskiego zostaje włączone przez przyjęcie chrztu dziecko rodziców, którzy do niego należą, lub - jeśli jedno z nich do niego nie należy - którzy zgodnie sobie życzą, by potomstwo było ochrzczone w Kościele łacińskim. Jeżeli zaś brak zgodności, zostaje włączone do Kościoła obrządku ojca”. Zgodnie z kan. 111 § 1 do Kościoła człowiek zostaje włączony przez chrzest, ale przyjęcie chrztu nie oznacza tym samym przynależności do Kościoła tego obrządku, w kt. został on udzielony.

Zasady z KPK: kodeks zajmuje się nabyciem przynależności przez chrzest, nie interesuje się natomiast sprawą chrztu udzielonego poza Kościołem łacińskim.

Prawodawca w kan. 683 KKKW konsekwentnie stwierdza, że przynależność do Kościoła sui iuris nabywa się wraz z przyjęciem chrztu. Chrzest ten ma być sprawowany zgodnie z przepisami liturgicznymi tego Kościoła, do którego zgodnie z prawem zostanie przypisana osoba ochrzczona.

Prawodawca w KKKW rozróżnia trzy sytuacje:

• dziecko poniżej 14. roku życia - przez osobę małoletnią traktuje się osobę, kt. nie ukończyła 18 roku życia, ale w odniesieniu do kwestii przynależności do Kościoła sui iuris wiekiem dojrzałości jt właśnie wiek lat 14.

• Jeżeli obydwoje z rodziców należą do tego samego Kościoła sui iuris to dziecko zostaje przypisane do niego (kan. 29 § 1 KKKW); ta zasada nie ulega zmianie, gdy rodzice chcą aby ich dziecko zostało ochrzczone w innym Kościele sui iuris lub gdy chrzest taki już nastąpił; jt to więc przynależność niezależna od jakiejkolwiek woli rodziców;

• Jeżeli rodzice dziecka przynależą do różnych Kościołów sui iuris to:

• dziecko jt przypisane do Kościoła ojca lub matki, jeżeli wyrażą na to wspólnie zgodę. Zgoda ta winna być odnotowana w księdze ochrzczonych, gdzie chrzest miał miejsce (kan. 29 § 1 KKKW);

• jeżeli między małżonkami nie ma zgody to dziecko zostaje włączone do tego Kościoła sui iuris, do kt. należy ojciec;

• rodzice są związani małżeństwem, w kt. matka jt katoliczką, a ojciec niekatolikiem to wówczas przez zawarciem małżeństwa mieszanego oraz przed zawarciem małżeństwa z osoba nieochrzczoną strona katolicka ma obowiązek złożyć oświadczenie, w kt. to zobowiązuje się dołożyć wszelkich starań, aby wszystkie dzieci zrodzone w małżeństwie zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim. Jeżeli stroną niekatolicką jt matka to wówczas obowiązuje zasada dziedziczenia po ojcu. Jeżeli ojciec jt niekatolikiem to dziecko zostaje włączone dok Kościoła sui iuris matki, niezależnie jakie jt zdanie ojca;

• dziecko jt zrodzone z matki niezamężnej to przez chrzest zostaje przypisane do Kościoła matki (kan. 29 § 2, n. 1 KKKW); dzieci z małżeństw niekościelnych winny być przypisane do Kościoła matki; Matka niezamężna to również ta, kt. żyje w związku nieformalnym lub niekanonicznym (!!!) np. małżeństwo cywilne. Błędne jt używanie określenia „małżeństwo niesakramentalne”. Mater non nupta - stanowi problem w Kościele: gdyż jt to wspólnota na wzór małżeństwa i wątpliwe jt to czy można wyciągać skutki kanoniczne z czegoś co nie jt kanoniczne.

• Jeżeli dziecko pochodzi od nieznanych rodziców - wówczas na fakt przynależności wpływa przynależność osób, kt. proszą o ten chrzest dla tego dziecka; jeżeli dziecko zostało poddane pod opiekę np. domu dziecka to jt ono przypisane do tego Kościoła, do kt. są przypisani jego opiekuni prawni; w przypadku zmiany opiekunów prawnych następuje automatyczna zmiana przynależności tego dziecka do Kościoła sui iuris.

• w przypadku rodziców adopcyjnych mają zastosowanie te same normy co dotyczące rodziców naturalnych (kan. 29 § 2, n. 2); jeżeli adopcja jt dokonywana po chrzcie a przed ukończeniem przez to dziecko 14 roku życia to powoduje to automatyczną zmianę przynależności do Kościoła sui iuris;

• Jeżeli dziecko pochodzi od rodziców nieochrzczonych to są możliwe dwa rozwiązanie tej sytuacji:

• jeżeli dziecko nie ukończyło 7 roku życia wymaga się, aby ktoś wziął odpowiedzialność za jego katolickie wychowanie; musi wówczas istnieć uzasadniona nadzieja, że dziecko zostanie wychowane w wierze katolickiej oraz przynajmniej jeden z rodziców prosi o chrzest lub się na niego godzi, wówczas to dziecko jt przypisane przez fakt chrztu do tego Kościoła sui iuris, do kt. należą osoby zobowiązujące się do ich wychowania w wierze katolickiej (kan. 29 § 2, n. 3).

WYJĄTEK: Godziwie jt chrzczone dziecko rodziców katolickich jak i akatolickich, kt. znajduje się w tak krytycznym momencie życia, że realnie przewiduje się niebezpieczeństwo śmierci przed osiągnięciem przez to dziecko używania rozumu.

• Jeżeli dziecko ukończyło 7 rok życia (a nie ukończyło 14 roku życia) to wymaga się od samego kandydata do chrztu wyrażenia pragnienia jego przyjęcia. Wówczas dziecko to należy do tego Kościoła sui iuris, do kt. należą ci kt. zobowiązują się do jego wychowania w wierze katolickiej.

• dziecko powyżej 14. roku życia w sposób wolny może wybrać przynależność do Kościoła sui iuris, chyba że prawo partykularne zatwierdzone przez Stolicę Apostolską stanowi inaczej.

• ochrzczony akatolik przyjmowany do pełnej jedności z Kościołem katolickim.

Normy dotyczące przynależności zawarte zarówno w KPK jak i KKKW razem wzięte pozwalają na precyzyjne określenie kwestii przynależności konkretnej osoby. Normy te z natury rzeczy można stosować zarówno w odniesieniu do osób przyjmujących chrzest w Kościele łacińskim jak i również w każdym z 21 Kościołów sui iuris.

ZAKAZ PROZELITYZMU (kan. 31 KKKW) „Nikt nie może przymuszać w żaden sposób żadnego chrześcijanina do przejścia do innego Kościoła sui iuris”.

Wykład 5.1012009 r.

§ 3. WYBRANE ZAGADNIENIA Z USTROJU HIERARCHICZNEGO KOŚCIOŁÓW WSCHODNICH

Kościoły wschodnie zorganizowane są w:

• Kościoły patriarchalne (kan. 55-150),

• Kościoły arcybiskupie większe (kan. 151-154),

• Kościoły metropolitalne (kan. 155-173),

• inne Kościoły sui iuris (kan. 174-176).

1. KOŚCIOŁY PATRIARCHALNE (TYTUŁ IV KKKW, KAN. 55-150)

To co w prawie odnosi się do Kościoła patriarchalnego, odnosi się także do Kościołów arcybiskupich większych. Przepisy kan. 151-154 wskazują jedynie na wyjątki jakie zachodzą w regulacji prawnej. To co odnosi się do Kościołów arcybiskupich większych, odnosi się do Kościołów metropolitalnych.

Termin patriarcha używany jt w języku potocznym, pochodzi od greckiego słowa patriarches (pater - ojciec rodu oraz archein - być początkiem). W ST określenie to było używane stosunku do głowy rodziny. W NT jt używane w odniesieniu do rodu Abrahama, dwunastu synów Jakuba i Króla Dawida.

1. Powstanie instytucji

W pierwszych wiekach Kościoła, gdy tworzyły się zręby administracji kościelnej, biskupi stojący na czele poszczególnych gmin chrześcijańskich dostrzegli konieczność wyłonienia w pewnych regionach instytucji ponadbiskupich. Najpierw zaczęto zwoływać synody, na kt. ustalano formuły doktrynalne, wyznania wiary i zasady moralności. Na nich kształtowała się polityka kościelna we wszystkich sprawach. Sporadycznie zwoływane synody okazały się niewystarczające. Konieczne było regionalne zespolenie pod kierunkiem jednego „regionalnego” biskupa. Taki biskup, najpierw metropolita, a później patriarcha, sprawował swoją władzę kolegialnie, wspólnie z zależnymi od niego biskupami.

Kolejnym czynnikiem, kt. miał wpływ na kształtowanie się instytucji patriarchatu był czynnik społeczno - kulturowy. Pięć starożytnych patriarchatów - obrządków odpowiada pięciu kręgom kulturowym starożytnego chrześcijańskiego Wschodu.

1. Aleksandria (obrządek aleksandryjski),

2. Antiochia i Jerozolima (obrządek antiocheński),

3. Konstantynopol (obrządek bizantyjski),

4. Babilon (obrządek wschodniosyryjski),

5. Cylicja (obrządek ormiański, tj. armeński),

Trzecim czynnikiem była opinia o apostolskim pochodzeniu stolic biskupich (Aleksandria - św. Marek, Antiochia - św. Piotr, Babilon i Cylicja - św. Tomasz) i znaczenie polityczne niektórych ośrodków miejskich (Konstantynopol - Nowy Rzym).

Na początki IV w. istniały ponadbiskupie instytucje kościelne. Były to metropolie, kt. ramy prawne określały synody, a następnie sobory powszechne, I Sobór Nicejski (325). Metropolici winni troszczyć się o całą prowincję, a także o wchodzące w jej skład gminy i ich biskupów. Sobór ten uznał również ponadmetropolitalną instytucję, kt. nie była jeszcze nazywana patriarchatem. Biskupi Aleksandrii i Antiochii mieli jurysdykcję, kt. przekraczała tylko jedną prowincję i była porównana do władzy Biskupa Rzymu. Honorowe prerogatywy przyznano biskupowi Jerozolimy ze względu na znaczenie jego miasta.

Sobór w Konstantynopolu (381) utworzył patriarchat. Sobór ten potwierdził znaczenie stolic biskupich Aleksandrii i Antiochii, a następnie przyznał biskupowi Konstantynopola pierwszeństwo honorowe zaraz po Biskupie Rzymu.

1. Schemat organizacji kościelnej na chrześcijańskim Wschodzie

Istnieje 5 jednostek administracji politycznej: Egipt, Wschód, Azja, Tracja i Pont. Odpowiada im 5 znaczących stolic biskupich: Aleksandria (Egipt), Antiochia (Wschód), Efez (Azja), Heraklea (Tracja) i Cezarea Kapadocka (Pont).

Sobór Chalcedoński (451) przyznał supremację biskupa Konstantynopolu w cesarstwie wschodniorzymskim. Wyniósł on Jerozolimę do wyższej rangi poprzez ratyfikację porozumienia biskupów Antiochii i Jerozolimy w sprawie podziału wpływów na Wschodzie. Biskup Jerozolimy od tamtej pory uzyskał władzę nad trzema częściami Palestyny, bp Antiochii - reszta prowincji Wschodu, bp Aleksandrii kieruje Egiptem, bp Konstantynopola jt zwierzchnikiem dla Azji, Pontu i Tracji. Ci bpi mają nad sobą wyłącznie Bpa Rzymu.

Późniejszych wiekach nastąpiły zmiany w strukturze patriarchatów. W Antiochii wyodrębnił się patriarchat maronicki i melchicki oraz monofizycki jakubicki.

2. Współczesna struktura patriarchatów katolickich

STRUKTURA PATRIARCHATÓW KATOLICKICH

1. Rzym,

2. Koptyjski Patriarchat Aleksandrii (Kair),

3. Maronicki Patriarchat Antiochii (Bkerke - Liban),

4. Greko-Melchicki Patriarchat Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy (Damaszek),

5. Syryjski Patriarchat Antiochii (Bejrut),

6. Chaldejski Patriarchat Bablilonu (Bagdad),

7. Ormiański Patriarchat Cylicji (Bejrut).

W Kościele łacińskim obecne są patriarchaty tytularne (honorowe), w kt. bpi nie mają jurysdykcji specjalnej: Patriarchat Jerozolimski, Patriarchat Wenecji, Patriarchat Indii Zachodnich, Wschodnich, Patriarchat Lizbony.

2. URZĄD PATRIARCHY

Kan. 55 KKKW „Zgodnie ze starożytną tradycją Kościoła uznaną już przez pierwsze sobory powszechne istnieje w Kościele urząd patriarchatu. Dlatego szczególną czcią powinni być otoczeni Patriarchowie Kościołów wschodnich, którzy przewodzą swoim Kościołom jako ojciec i głowa”.

PATRIARCHA → kan. 56 KKKW „Patriarcha jt Bpem, kt. przysługuje władza w odniesieniu do wszystkich bpów, nie wyłączając metropolitów, i do wszystkich chrześcijan Kościoła, kt. przewodzi wg norm prawa zatwierdzonego przez najwyższą władzę Kościoła.”

Bp Rzymski ma zwyczajną władzę najwyższą, pełną, bezpośrednią, powszechną w całym Kościele. Patriarcha i arcybiskup większy mają władzę metropolitalną, tj. ponad wszystkimi chrześcijanami, duchowieństwem, biskupami i metropolitami swojego Kościoła sui iuris.

Kościoły patriarchalne cieszą się najwyższym stopniem rozwoju, ponieważ posiada on najszerszy zakres samodzielności.

METROPOLITA → to biskup, kt. wykonuje władzę ponadbiskupią, tj. ponad biskupami swojej prowincji w określonych sprawach. Z kolei biskup eparchialny jt pasterzem Kościoła partykularnego ze zwyczajną, własną i bezpośrednią władzą w swojej wspólnocie. Biskupi tytularni nie posiadają własnego Kościoła partykularnego, ale wykonują posługę w innym Kościele.

Patriarcha jt biskupem, kt. poza władzą specyficznie patriarszą posiada władzę metropolity i biskupa eparchialnego. Jako głowa całego Kościoła patriarchalnego wykonuje władzę metropolity we własnej prowincji kościelnej oraz w tych miejscach, gdzie nie ma erygowanych metropolii lub one wakują. Patriarcha wykonuje również władzę biskupa eparchialnego we własnej eparchii, monasteriach stauropigialnych swojego Kościoła patriarchalnego oraz w tych miejscach w granicach Kościoła patriarchalnego, gdzie nie zostały erygowanie ani eparchie, ani egzarchaty (kan. 101 KKKW).

Władza patriarchy jt określona przepisami kodeksowymi oraz prawem partykularnych właściwym dla Kościoła sui iuris. Jedynie najwyższa władza Kościoła (biskup Rzymu i Kolegium Biskupów) może tworzyć i dokonywać jakichkolwiek zmiany w Kościołach patriarchalnych, wynika to z zasady prymatu.

1. Zakres władzy patriarchy

ZAKRES WŁADZY

1. kryterium personalne → kan. 55 I 56 KKKW; władza patriarchy ogranicza się wyłącznie do członków Kościoła sui iuris, kt. przewodzi.

2. kryterium terytorialne → władza patriarchy jt realizowana w granicach K. patriarchalnego, jeżeli chce posiadać władzę poza tym terytorium to Kodeks lub własne prawo partykularne zatwierdzone przez Biskupa Rzymskiego musi na to wskazywać.

Patriarcha w niektórych sprawach wykonuje swoją władzę→samodzielnie, w innych wymagana jt konsultacja ze Stolicą Apostolską.

1. Precedensja patriarchów

Patriarchowie mają pierwszeństwo przed wszystkimi biskupami katolickimi, niezależnie od obrządku z zachowaniem norm specjalnych wydanych przez Biskupa Rzymskiego. Normy specjalne dotyczą kardynałów, kt. mają pierwszeństwo przed wszystkimi biskupami.

Pierwszeństwo między patriarchami jt regulowane wg zasad

• kryterium starożytnych stolic patriarchalnych → Konstantynopol - Aleksandria - Antiochia - Jerozolima;

• kryterium czasu utworzenia → Chaldejski (1553) oraz Ormiański (1742);

• kryterium czasu promocji patriarchy, gdy jt więcej patriarchów posiadających tytuł tej samej stolicy patriarchalnej.

Dwie naczelne zasady regulujące pierwszeństwo to:

• w świątyni własnego Kościoła sui iuris patriarcha ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi patriarchami niezależnie od ich starszeństwa;

• patriarcha aktualnie sprawujący urząd ma pierwszeństwo przed tym, kt. urząd utracił, pomimo że emerytowany patriarcha zachował swój tytuł.

Wykład 12.11.2009 r.

1. Wybór patriarchów

Zgodnie z tradycją patriarcha wybierany jt przez Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego. Członkami tego Synodu są wyłącznie biskupi wyświęceni dla tego Kościoła. Synod Biskupów jt organem decyzyjnym. W Kościele łacińskim funkcjonują również synody o charakterze doradczym (partykularne i diecezjalne).

BISKUP WYŚWIĘCONY → to biskup, kt. został mianowany i wyświęcony dla posługi Kościoła. Na synod Biskupów Kościoła patriarchalnego wzywa się wszystkich biskupów wyświęconych dla tego Kościoła oraz działających w diasporze, z wyjątkiem tych, kt. są niezdolni do głosowania: tj. niezdatny do aktu ludzkiego, nie posiadający głosu czynnego, publicznie porzucił wiarę katolicką lub publicznie odstąpił od jedności z Kościołem katolickim) oraz ukaranych kanonicznie (wykluczony ze stanu duchownego lub ekskomunikowany). Wybór Patriarchy nie wymaga akceptacji ze strony Stolicy Apostolskiej. W przeciwieństwie do wyboru Arcybiskupa większego, gdzie tego rodzaju zatwierdzenie musi mieć miejsce.

Kompetencje Synodu Biskupów Kościoła patriarchalnego:

1. jt organem władzy ustawodawczej dla Kościoła patriarchalnego; może stanowić prawo partykularne jeżeli ma upoważnienie kodeksowe;

2. jt organem władzy wykonawczej; wyraża zgodę na utworzenie przez patriarchę nowej eparchii lub przeniesienie biskupa;

3. jt organem władzy sądowniczej; najwyższy Trybunał w Kościele patriarchalnym; jt to trybunał trzech biskupów, powoływanych na 5 - letnią kadencję;

4. funkcja elekcyjna (wyborcza); wybiera zwierzchnika K. patriarchalnego oraz wybiera biskupów, kt. mają pełnić swój urząd na terenie tego Kościoła; kandydatów na biskupów mających działać w diasporze przedstawia się Biskupowi Rzymu.

1. Wymagania dla kandydatów na urząd patriarchy

Wymagania stawiane każdemu kandydatowi:

Kan. 180 KKKW

• niezachwianej wiary;

• dobrych obyczajów, pobożności, gorliwości o dusze i szczególnej roztropności;

• dobrej sławy;

• wolny od węzła małżeńskiego;

• przynajmniej 35 lat życia;

• przynajmniej 5 lat prezbiteratu;

• doktoratu lub licencjatu lub przynajmniej biegłości w jakiejś świętej dyscyplinie.

Wymagania specjalne wynikające z prawa partykularnego; prawo partykularne może podnieść wymogi np. dłuższy stan kapłański.

1. Procedura wyborcza

1. Musi nastąpić vacat urzędu patriarchalnego, na skutek:

• zgonu;

• rezygnacji patriarchy;

• bezpośredniej → składana jt na ręce Bpa Rzymu, kt. nie ma obowiązku konsultować się z Synodem Biskupów, wysłuchuje jedynie opinię;

• przed Synodem Biskupów po konsultacji z Synodem Biskupów;

Nie zachęca się do składania rezygnacji na skutek osiągnięcia określonego wieku.

• pozbawienia urzędu;

• przeniesienia na inny urząd.

2. Wyznaczenie administratora K. patriarchalnego (kan. 127 KKKW), kt. zostaje:

• biskup najstarszy święceniami biskupimi spośród Biskupów kurii patriarchalnej albo, jeśli ich nie ma,

KURIA PATRIARCHALNA → w skład wchodzi 3 biskupów, organ fakultatywny;

• spośród biskupów, którzy są członkami stałego Synodu;

STAŁY SYNOD → stanowi pomoc dla patriarchy pomiędzy sesjami Synodu Biskupów; składa się z 5 biskupów; organ obligatoryjny.

Do administratora Kościoła patriarchalnego należy:

• zawiadomić Biskupa Rzymskiego i wszystkich Biskupów Kościoła patriarchalnego o wakansie stolicy patriarchalnej;

• dokładnie wypełniać lub dbać, aby inni wypełniali normy specjalne, które dla różnych okoliczności podczas wakansu stolicy patriarchalnej podaje prawo;

• zwołać Biskupów na Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego dla wyboru Patriarchy oraz rozporządzać we wszystkich innych sprawach koniecznych dla tego Synodu.

3. Administrator zwołuje synod wyborczy;

4. CZAS I MIEJSCE → nakazane jt aby w ciągu miesiąca od dnia zawakowania stolicy patriarchalnej zwołać synod wyborczy, jednak prawo partykularne może ustanowić inny, dłuższy termin, nieprzekraczający 2 miesięcy. Przekroczenie terminu powoduje utratę prawa do wyboru patriarchy i konieczność przekazania sprawy Biskupowi Rzymu.

Czas zwołania synodu powinien być dostosowany do możliwości dotarcia na miejsce elektorów. Wezwanie powinno zostać doręczone pod sankcją nieważności, w miejsce stałego lub tymczasowego zamieszkania elektora.

Miejscem zgromadzenia jt rezydencja patriarchy lub inne miejsce, kt. wybiera administratorów (wymaga się zgody stałego synodu).

5. UCZESTNICY SYNODY WYBORCZEGO → wszyscy i wyłącznie członkowie Synodu Biskupów Kościoła patriarchalnego. Członkami Synodu są wszyscy wyświęceni dla tego Kościoła, niezależnie od tego gdzie zostali ustanowieni.

Prawodawca zabrania głosowania przez pełnomocnika. Osoby obecne mogą oddać swój głos za pomocą skrutatorów. Każdemu przysługuje jeden głos.

Pominięcie w wezwaniu któregokolwiek z uprawnionych do głosowania nie powoduje nieważności wyboru z mocy samego prawa, ale wybór taki może zostać unieważniony, jeśli fakt pominięcia zostanie udowodniony, a rekurs zostanie złożony w terminie 3 dni liczonych od daty uzyskania wiadomości o dokonaniu wyboru.

Gdyby w głosowaniu udział wzięła osoba nie należąca do kolegium wyborczego, wybór jt nieważny z mocy samego prawa.

Wszyscy wezwani na synod mają obowiązek uczestniczenia w nim. Przeszkodzeni są zobligowani do usprawiedliwienia, kt. następnie są weryfikowane przez Synod.

KWORUM → Synod jt uprawniony przystąpić do głosowania, jeżeli obecne są ⅔ biskupów zobowiązanych do uczestnictwa, po odliczeniu nieobecnych usprawiedliwionych.

WYMAGANA WIĘKSZOŚĆ GŁOSÓW → do wyboru wymaga się, aby kandydat otrzymał w 1, 2 lub 3 głosowaniu większość kwalifikowaną ⅔ oddanych głosów. Ta sama liczba głosów jt wymagana w kolejnych głosowaniach, chyba że prawo partykularne uzna za wystarczającą większość absolutną (tj. więcej niż połowa głosów).

Wybór powinien być dokonany w ciągu 15 dni od rozpoczęcia synodu wyborczego. W razie niedokonania wyboru w tym terminie, synod traci prawo wyboru patriarchy i sprawa zostaje przekazana Biskupowi Rzymu. Papież decydując o dalszej procedurze, może np. przedłużyć termin lub dokonać nominacji patriarchy.

6. POWIADOMIENIE ELEKTA O WYBORZE

Możliwe są następujące sytuacje:

1. elektem jt biskup wyświęcony lub przynajmniej prawie ogłoszony;

2. elektem jt prezbiter, kt. nazwisko znajduje się na liście zaaprobowanej przez Biskupa Rzymskiego kandydatów do biskupstwa;

3. elektem jt prezbiter, kt. nazwisko nie znajduje się na liście.

W I i II przypadku należy zawiadomić elekta o wyborze i zapytać, go czy przyjmuje wybór. W III przypadku postępowanie należy uzupełnić o czynności związane z ogłoszeniem biskupa z zastosowaniem norm dot. wyboru biskupów. Synod ulega zawieszeniu, wszyscy kt. znają wynik muszą zachować wiadomość w tajemnicy, także w odniesieniu do elekta, a sprawa zostaje przedstawiona Biskupowi Rzymu do zatwierdzenia wyboru. Dopiero po otrzymaniu zawiadomienia o zatwierdzeniu zawiadamia się elekta. W przypadku odmowy należy dostosować się do nowego terminu wyznaczonego przez Biskupa Rzymu, w kt. synod dokona wyboru.

7. AKCEPTACJA WYBORU. Elekt po otrzymaniu zawiadomienia o dokonanym wyborze ma 2 dni na akceptację wyboru. W przypadku nieprzyjęcia wyboru lub nieudzielenia odpowiedzi w tym terminie, elekt traci prawa płynące z wyboru. Po dokonanej akceptacji elekt zobowiązany jt do złożenia przed synodem wyznania wiary i przysięgi wiernego wypełnienia swojego urzędu.

1. OGŁOSZENIE I INTRONIZACJA

Po akceptacji wyboru przez elekta następuje ogłoszenie jego wyboru, po czym następuje intronizacja. Jeżeli elektem jt prezbiter, najpierw powinien przyjąć święcenia biskupie, w przeciwnym razie intronizacja byłaby nieważna. Intronizacja jt czynnością prawno-liturgiczną, przez kt. elekt obejmuje urząd z wszystkimi konsekwencjami prawnymi. Jt ona warunkiem ważnego wykonywania urzędu patriarchy. Synod następnie ma obowiązek zawiadomić Biskupa Rzymu o dokonanym wyborze, złożeniu przez elekta wyznania wiary i przysięgi oraz o dokonanej intronizacji.

3. COMMUNIO

Nowo wybrany patriarcha ma obowiązek jak najszybszego zwrócenia się do Biskupa Rzymskiego, poprzez własnoręcznie podpisany list, o znak komunii kościelnej, czyli communio. Communio można określić jako wzajemne uznanie w duchu tej samej wiary, sprawowania tych samych sakramentów, przyjęcia tych samych norm dyscyplinarnych. Po uzyskaniu communio patriarcha może zwołać Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego i legalnie wyświęcać biskupów.

Communio nie jt zatwierdzeniem dokonanym przez Biskupa Rzymu, dokonuje się już po wyborze i objęciu urzędu.

Arcybiskup większy → po przyjęciu wyboru prosi on Biskupa Rzymu o zatwierdzenie; po otrzymaniu składa wyznanie wiary, następuje ogłoszenie i intronizacja.

Wykład 26.11.2009 r.

4. PRAWA I OBOWIĄZKI PATRIARCHY I ARCYBISKUPA WIĘKSZEGO

Zgodnie z kan. 152 KKKW „To, co w prawie wspólnym odnosi się do Kościołów patriarchalnych lub do Patriarchów, ma zastosowanie do Kościołów arcybiskupich większych i do Arcybiskupów większych, chyba że co innego prawo wspólne wyraźnie zastrzega albo wynika to z natury rzeczy.” Status prawny Patriarchy i Abpa Większego niczym się nie różni po objęciu przez Abpa Większego swojego urzędu.

1. Uprawnienia patriarchy

GŁÓWNE UPRAWNIENIA PATRIARCHY

• jt głową Kościoła sui iuris, metropolitą w swojej prowincji kościelnej oraz kościoła patriarchalnego, kt. nie ma swojej własnej prowincji (jt wówczas biskupem eparchailnym dla tego kościoła) oraz przełożonym w tzw. monasterach stauropigialnych (tj. bezpośrednio podlegających Patriarsze na podstawie egzempcji);

• ma prawo przenosić biskupów we wszystkich możliwych konfiguracjach, ale uprawnienie to odnosi się tylko do terytorium własnego (do diaspory już nie); tworzyć nowe eparchie - ale za zgodą Synodu Biskupów Kościoła Patriarchalnego;

• może erygować egzarchaty na terenie własnym za zgodą synodu stałego.

INNE UPRAWNIENIA PATRIARCHY I ARCYBISKUPA WIĘKSZEGO

• czuwa nad sprawami wiary, obyczajów i dyscypliny w swoim kościele,

• jt reprezentantem Kościoła sui iuris na zewnątrz,

• posiada przywilej stauropigium (tj. możliwość wyłączenia spod władzy lokalnego biskupa jakiegoś miejsca z jednoczesnym podporządkowaniem go sobie),

• ma być wymieniany we wszystkich celebracjach liturgicznych (w kolejności między Papieżem a biskupem),

• w relacji do Biskupa Rzymskiego Patriarcha ma obowiązek okazywać (1) jedność hierarchiczną, cześć i posłuszeństwo (kan. 92 § 1 KKKW), (2) powinien wspominać Biskupa Rzymskiego w Boskiej Liturgii i nabożeństwach na znak pełnej z nim jedności oraz zatroszczyć się, aby czynili to wszyscy Biskupi i inni duchowni Kościoła, któremu przewodzi (§ 2) oraz (3) często spotykać się z Biskupem Rzymskim oraz według specjalnie określonych przepisów przedstawiać mu relację o Kościele, któremu przewodzi; w ciągu roku od swego wyboru a następnie wielokrotnie podczas wypełniania urzędu powinien składać wizytę w Rzymie dla uczczenia progów świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz stawienia się przed następcą w prymacie świętego Piotra nad Kościołem powszechnym (§ 3),

• może wydawać encykliki odnoszące się do spraw jego obrządku,

• może zawierać umowy z władzą świecką, z tym że umowy takie wchodzą w życie dopiero po ich zaaprobowaniu przez Stolicę Apostolską,

• ma prawo do posiadania dwóch kurii (tzw. kuria patriarsza),

• posiada upoważnienie do błogosławienia na całym świecie małżeństw pod warunkiem, że przynajmniej jeden z małżonków należy do obrządku danego Kościoła sui iuris,

• posiada specyficzne kompetencje do dyspensowania od przeszkód i formy wymaganej do zawarcia małżeństwa:

• od wszystkich przeszkód zrywających, z wyjątkiem przeszkody święceń,

• od przeszkody wynikającej z wieczystego publicznoprawnego ślubu czystości bez względu na jakim prawie jt zakon,

• od przeszkody święceń dyspensować może tylko Stolica Apostolska,

• od formy kanonicznej może dyspensować tylko Patriarcha, hierarcha miejsca nie posiada tego uprawnienia, wynika to z innej koncepcji funkcji szafarza,

• ma obowiązek modlić się za swoich wiernych w dni świąteczne określone w kalendarzu własnym danej wspólnoty,

• ma obowiązek troszczyć się o respektowanie statutów personalnych tj. prawa specjalnego np. dla chrześcijan, kt. istnieje obok prawa kt. obowiązuje wszystkich; ma to zastosowanie np. w krajach muzułmańskich, pełni rolę swego rodzaju „klauzuli sumienia”.

5. KURIA PATRIARCHALNA

1. Struktura kurii

1. Synod stały

2. Biskupi kurii patriarchalnej

3. Trybunał zwyczajny kościoła eparchialnego

4. Ekonom patriarchalny

5. Kanclerz patriarszy

6. Komisja ds. liturgicznych

SYNOD STAŁY → stały składa się z Patriarchy i czterech Biskupów ustanowionych na pięć lat; trzech spośród tych czterech jt wybieranych, wśród których przynajmniej dwóch powinno być Biskupami eparchialnymi, są oni wybierani przez Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego, jeden zaś z nich jest mianowany przez Patriarchę.

Oprócz wyznaczonych ww. biskupów powinni być wyznaczeni w ten sam sposób tzw. biskupi rezerwowi w liczbie 4, kt. zastąpią biskupów będących członkami Synodu stałego w przypadku ich przeszkodzenia, lista rezerwowych obowiązuje na stale, a nie od czasu przeszkodzenia.

Stały synod powinien być zwoływany w oznaczonym czasie, nie rzadziej jednak niż 2 razy w roku oraz ilekroć Patriarcha osądzi, że jest to pożyteczne, a także ilekroć pojawią się sprawy, co do których prawo wspólne wymaga zgody lub rady tegoż synod (kan. 120 KKKW).

Zgodnie z kan. 116 KKKW do Patriarchy należy zwoływanie stałego Synodu i przewodniczenie mu.

Jeśli:

• Patriarcha jest przeszkodzony i jest nieobecny na stałym Synodzie, sesjom przewodniczy najstarszy święceniami biskupimi spośród członków stałego Synodu, po uzupełnieniu liczby do pięciu według kan. 115, § 3. (§2);

• Stały Synod rozstrzyga sprawę, dotyczącą osoby Biskupa, który jest członkiem tego Synodu lub jego eparchii lub urzędu, należy go wysłuchać, lecz na Synodzie niech zastąpi go inny biskup, według kan. 115, § 3 (§ 3).

Przewodniczący i wszyscy inni członkowie stałego synodu, którzy w nim uczestniczyli, powinni podpisać akta synodu (kan. 117 KKKW).

BISKUPI KURII PATRIARSZEJ → może w niej pracować do trzech biskupów (urzędników), kt. nie są jednocześnie biskupami pomocniczymi patriarchy i działają tylko w Kurii. Instytucja ta ma istotne znaczenie podczas wakansu, bowiem administratorem Kościoła patriarchalnego staje się Biskup najstarszy święceniami biskupimi spośród Biskupów kurii patriarchalnej albo, jeśli ich nie ma, spośród Biskupów, którzy są członkami stałego Synodu (kan. 127 KKKW).

TRYBUNAŁ ZWYCZAJNY KOŚCIOŁA EPARCHIALNEGO → jt trybunałem apelacyjnym od wyroków sądów niższych; skład taki sam jak w przypadku innych trybunałów. Zasadą jt, że powinno apelować się do tego trybunału, kt. jt najbliżej.

Rodzaje trybunałów

1. Trybunał eparchialny

2. Trybunał metropolii

3. Trybunał patriarszy

EKONOM PATRIARCHALNY → kan. 122 KKKW, na koma patriarchalnego ma zostać wybrana inna osoba niż ta, kt. sprawuje urząd ekonoma patriarchy (urzędu tego nie powinny pełnić również osoby spokrewnione z Patriarchą); jt mianowany na czas określony prawem partykularnym; podczas wypełniania urzędu nie może być odwołany przez Patriarchę, chyba że za zgodą Synodu Biskupów Kościoła patriarchalnego albo, jeśli zwłoka mogłaby spowodować niebezpieczeństwo, stałego synodu.

Ekonom powinien co roku zdawać na piśmie relację stałemu synodowi z administrowania w minionym roku oraz przewidywane dochody i wydatki w nadchodzącym roku; sprawozdanie powinno być także składane ilekroć o to prosi stały synod.

Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego może domagać się od ekonoma patriarchalnego i poddać własnej ocenie sprawozdanie z administracji i przewidywane dochody i wydatki.

KANCLERZ PATRIARSZY → kan. 123 KKKW, jt mianowany przez Patriarchę, może nim być prezbiter lub diakon wolny od wszelkich zarzutów, kt. zadaniem jt kierowanie kancelarią patriarchalną i archiwum kurii patriarchalnej; w swoim działaniu może być wspomagany przez zastępcę mianowanego przez Patriarchę.

KOMISJA DO SPRAW LITURGICZNYCH → kan. 124 KKKW, jt ustanawiana przez Patriarchę, powinna istnieć w każdym Kościele patriarchalnym (ma więc charakter obligatoryjny); Patriarcha może powołać pozostałe komisje przepisane dla Kościołów sui iuris. Składają się one z osób mianowanych przez Patriarchę i rządzą się normami ustanowionymi przez niego, o ile prawo inaczej nie zastrzega.

6. ZGROMADZENIE PATRIARSZE (KAN. 140-145 KKKW)

ZGROMADZENIE PATRIARCHALNE → instytucja o charakterze nadzwyczajnym, kt. jt zebraniem doradczym całego Kościoła pod przewodnictwem Patriarchy, kt. świadczy pomoc Patriarsze i Synodowi Biskupów Kościoła patriarchalnego w sprawach większej wagi, szczególnie jeśli chodzi o formy i środki apostolstwa, a także o dyscyplinę kościelną, z uwzględnieniem zachodzących okoliczności czasu oraz dobra wspólnego własnego Kościoła i z zachowaniem także dobra wspólnego całego terytorium, gdzie występują liczne Kościoły sui iuris w sposób władczy założone. Zgromadzenie patriarchalne jt odpowiednikiem synodu plenarnego w Kościele łacińskim.

Zgromadzenie patriarchalne powinno być zwołane przynajmniej co 5 lat i za zgodą stałego synodu albo Synodu Biskupów Kościoła patriarchalnego, ilekroć Patriarcha uzna to za wskazane.

W czasie wakansu stolicy patriarchalnej zgromadzenie patriarchalne z mocy prawa zostaje zawieszone, aż nowy Patriarcha nie postanowi czegoś w tej sprawie (kan. 122 KKKW)

1. Skład zgromadzenia patriarchalnego

Na zgromadzenie patriarchalne należy powołać

• Biskupów eparchialnych i pozostałych Hierarchów miejsca;

• Biskupów tytularnych;

• przewodniczących konfederacji monastycznych, przełożonych generalnych instytutów życia konsekrowanego oraz przełożonych monasterów sui iuris;

• rektorów uniwersytetów katolickich i kościelnych oraz dziekanów wydziałów teologii i prawa kanonicznego, mających swoją siedzibę na terytorium, którego dotyczy zgromadzenie;

• rektorów wyższych seminariów;

• z każdej eparchii przynajmniej jednego z prezbiterów należących do tej eparchii, szczególnie spośród proboszczów, jednego z zakonników lub członków stowarzyszenia życia wspólnego na wzór zakonników oraz dwóch świeckich, chyba że statuty określą większą liczbę; ci wszyscy desygnowani są w sposób określony przez Biskupa eparchialnego, a jeśli chodzi o członków instytutów zakonnych lub stowarzyszeń życia wspólnego na wzór zakonników, za zgodą kompetentnego przełożonego'

• można również zaprosić obserwatorów z Kościołów lub wspólnot kościelnych akatolickich a także osoby z innych Kościołów sui iuris.

Tylko Patriarcha lub Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego mogą określić materiał, kt. ma będzie rozważany na zgromadzeniu patriarchalnym. Dokumenty, kt. zostaną wypracowane przez Zgromadzenie Patriarchalnego mogą stać się przepisami prawa, jeżeli zostaną zaaprobowane przez Synod Kościoła patriarchalnego.

W KKKW gdzie jt mowa o organach kościoła patriarchalnego o charakterze doradczym używa się określenia „conventus”, określenie „synodus” używa się w odniesieniu do ciał biskupich.

Urząd metropolity w Kościele patriarchalnym jt tożsamy z urzędem metropolity w Kościele łacińskim, ale nie jt tożsamy z pojęciem metropolity Kościoła sui iuris.

Do Metropolity, który zarządza jakąś prowincją w granicach Kościoła patriarchalnego, oprócz spraw, które przyznaje mu prawo wspólne, należy:

1. wyświęcanie i intronizowanie Biskupów prowincji w czasie określonym przez prawo;

2. zwoływanie synodu metropolitalnego w czasie określonym przez Synod Biskupów Kościoła patriarchalnego, oraz podwanie do wiadomości spraw mające być na nim omówione, przewodniczenie synodowi, przenoszenie, przedłużanie, zawieszanie i rozwiązanie;

3. erygowanie sądu metropolitalnego;

4. czuwanie, by wiara i dyscyplina kościelna były właściwie zachowywane;

5. dokonywanie wizytacji kanonicznej, jeśli zaniedbał jej Biskup eparchialny;

6. mianowanie i zatwierdzanie osoby przedstawioną lub wybraną na urząd, jeśli Biskup eparchialny w czasie przepisanym przez prawo zaniedba tego uczynić, mimo że nie był zatrzymywany słuszną przeszkodą, a także mianować ekonoma eparchialnego, jeśli Biskup eparchialny, przynaglony do mianowania go, zaniedbał ten obowiązek. § 2. W załatwianiu wszystkich czynności prawnych prowincji Metropolita reprezentuje ją.

7. RELACJE MIĘDZY PATRIARCHĄ - ARCYBISKUPEM WIĘKSZYM - KOLEGIUM KARDYNALSKIM

Kardynał, kt. jt patriarchą wschodnim jt zawsze kardynałem biskupem przy czym zachowuje jako tytuł swój kościół patriarchalny, a więc nie otrzymuje diecezji podmiejskiej; arcybiskupi więksi są kardynałami w stopniu prezbiterów. Papież dokonuje promocji mianowanych kardynałów na konsystorzu. Liczba kardynałów jt stała.

8. KOŚCIOŁY METROPOLITARNE SUI IURIS (TYTUŁ VI KAN. 155-173 KKKW)

Kościołowi metropolitalnemu sui iuris przewodzi Metropolita określonej stolicy mianowany przez Biskupa Rzymskiego i wspomagany w swoim działaniu przez Radę Hierarchów (Consilio Hierarcharum) - tj. biskupów wyświęconych dla tego Kościoła sui iuris. Głos decydujący w Radzie Hierarchów mają Biskupi eparchialni i Biskupi koadiutorzy; pozostali zaś Biskupi Kościoła metropolitalnego sui iuris mogą posiadać ten głos, jeśli wyraźnie zostało to postanowione w prawie partykularnym (kan. 164 § 2 KKKW). Decyzje podjęte przez Radę Hierarchów wymagają recognitio ze strony Stolicy Apostolskiej, dopiero po tym mogą być promulgowane przez Metropolitę.

Do najwyższej władzy kościelnej należy erygowanie Kościołów metropolitalnych sui iuris, przekształcanie ich, znoszenie oraz określanie ich granice na danym terytorium (kan. 155 KKKW).

Metropolita w terminie 3 miesięcy liczonych od święceń biskupich (jeżeli był już Biskupem), albo od intronizacji, zobowiązany jt poprosić Biskupa Rzymskiego o paliusz, kt. jt znakiem władzy metropolitalnej i pełnej jedności Kościoła metropolitalnego sui iuris z Biskupem Rzymskim. Przed nałożeniem paliusza Metropolita nie może zwołać Rady Hierarchów i święcić Biskupów (kan. 156 KKKW).

Metropolita występuje we wszystkich sprawach, kt. dotyczą jego kościoła metropolitarnego sui iuris. Swoją władzę metropolita ważnie sprawuje tylko na terenie swojego Kościoła metropolitarnego sui iuris.

PRAWA I OBOWIĄZKI METROPOLITY

Kościele metropolitalnym sui iuris, któremu przewodzi, Metropolita, oprócz tego, co przyznaje mu prawo wspólne lub partykularne ustanowione przez Biskupa Rzymskiego, posiada następujące kompetencje:

1. wyświęcać i intronizować Biskupów swojego Kościoła w określonym czasie;

2. zwoływać według norm prawa Radę Hierarchów, w dogodny sposób informować o sprawach do omówienia, jej przewodniczyć i przenosić, przedłużać, zawieszać i rozwiązywać;

3. erygować trybunał metropolitalny;

4. czuwać, aby wiara i dyscyplina kościelna były dokładnie zachowywane;

5. odbywać wizytację kanoniczną w eparchiach, jeśli zaniedbuje ją Biskup eparchialny;

6. mianować administratora eparchii w przypadku określonym w kan. 221 n. 4;

7. osobę prawnie przedstawioną na urząd lub wybraną, mianować lub zatwierdzać, jeśli Biskup eparchialny w czasie określonym przez prawo nie wykrywszy przeszkody, tego nie uczynił, mianować ekonoma eparchialnego, jeśli Biskup eparchialny upomniany tej nominacji zaniedbał;

8. wraz z Biskupami eparchialnymi i innymi, do których to należy, ogłaszać akta Biskupa Rzymskiego, chyba że Stolica Apostolska bezpośrednio to uczyniła, i troszczyć się, aby rozporządzenia, które są zawarte w tych aktach, były wiernie wypełnione.

9. POZOSTAŁE KOŚCIOŁY SUI IURIS (KAN. 174-176 KKKW)

Przez miano pozostałych kościołów sui iuris należy rozumieć Kościoły kt. nie są ani patriarchalne, ani arcybiskupie większe, ani metropolitalne, powierza się je Hierarsze, kt. przewodzi mu według norm prawa wspólnego i prawa partykularnego wydanego przez Biskupa Rzymskiego (kan. 174 KKKW).

Kościoły te są zależne bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej; prawa zaś i obowiązki, o których mowa w kan. 159 n. 3-8, wykonuje Hierarcha delegowany przez Stolicę Apostolską.

Wykład 03.12.2009 r.

§ 4. EPARCHIA I BISKUPI (TYTUŁ VII KAN. 177- KKKW)

EPARCHIA → stanowi część ludu Bożego, która powierzona jest pasterskiej pieczy Biskupa ze współpracującym z nim prezbiterium, tak by trwając przy nim jako swoim Pasterzu i zgromadzona przez niego w Duchu Świętym przez Ewangelię i Eucharystię, tworzyła Kościół partykularny, w którym prawdziwie obecny jest i działa jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół Chrystusa.

EGZARCHAT → to część Ludu Bożego, kt. nie została erygowana jako eparchia lub nigdy nie zostanie w nią przekształcona.

Wyróżnia się dwa rodzaje egzarchatu:

1. apostolski - erygowany jt przez Biskupa Rzymskiego;

2. patriarszy - erygowany przez patriarchę za zgodą Synodu Stałego na własnym terytorium (nie w diasporze - w tym przypadku erygowany jt przez Biskupa Rzymskiego i wówczas jt to egzarchat apostolski. Obecnie występuje on w Monachium, w Londynie oraz w Paryżu);

arcybiskupi - arcybiskup większy może erygować na terytorium swojego Kościoła powszechnego za zgodą Synodu Stałego.

Istnieje możliwość ustanowienia administratury apostolskiej. Stolica apostolska może tworzyć ordynariaty dla wiernych Kościoła wschodniego, kt. nie mają hierarchy własnego obrządku. Obecnie jt ich pięć: Brazylia, Argentyna, Francja, Austria, Polska

W 1981 roku odbyły się pierwsze święcenia dla obrządku wschodniego. Pierwszym biskupem pomocniczym Prymasa Polski dla obrządku wschodniego był bp Martyniak.

Obecny arcybiskup warszawski Kazimierz Nycz jt równocześnie ordynariuszem dla wiernych obrządku wschodniego.

Ostatnio zostały erygowane trzy parafie obrządku ormiańskiego: w Gliwicach, Warszawie i Gdańsku. W tym ostatnim powołano trzech proboszczów w tym dwóch birytualistów (są to księża obrządku łacińskiego, kt. mają zezwolenie na odprawianie mszy św. w obrządku wschodnim).

Na czele egzarchatu stoi egzarcha (biskup lub prezbiter); zakres jego władzy określony jt w akcie nominacji.

SPOSÓB USTANOWIENIA BISKUPÓW W KOŚCIOŁACH WSCHODNICH

1. w Kościele patriarchalnym i w Kościele arcybiskupim większym biskupi wybierani są przez Synod Biskupów, kt. sporządza listę kandydatów, a następnie przedstawia ją Biskupowi Rzymu celem zatwierdzenia. Po dokonanym zatwierdzeniu Synod Biskupów może dokonać wyboru bez wymogu uzyskania zgody Biskupa Rzymu. Synod Biskupów ma jedynie obowiązek powiadomić go o wyborze.

Zadaniem Biskupa Rzymskiego jt akceptacja listy kandydatów, do której może wprowadzać zmiany.

W sytuacji, gdy wybór zostałby dokonany względem osoby, kt. nie było na liście zatwierdzonej przez Biskupa Rzymu, to wówczas wymaga się jego zatwierdzenia.

Synod Biskupów może dokonać wyboru biskupa pod warunkiem, że znajduje się on na terenie jego Kościoła.

2. pozostali biskupi (nie w K. patriarchalnym, arcybiskupim większym oraz w diasporze) mianowani są przez Biskupa Rzymu. Synod jedynie p[przedstawia listę kandydatów.

ZEBRANIA HIERARCHÓW WIELU KOŚCIOŁÓW SUI IURIS

Jeżeli według Stolicy Apostolskiej wydaje się to pożyteczne, Patriarchowie, Metropolici Kościołów metropolitalnych sui iuris, Biskupi eparchialni i inni Hierarchowie miejsca różnych Kościołów sui iuris, także Kościoła łacińskiego, zwoływani są przez Patriarchę lub inną władzę wyznaczoną przez Stolicę Apostolską na okresowe zgromadzenia, aby poprzez wymianę doświadczeń, metod i udzielane rady dokonywało się święte zjednoczenie sił dla dobra wspólnego Kościołów, wspierające jedność działania i wspólne dzieło, rozszerzające dobro wiary i skuteczniej zachowujące dyscyplinę kościelną.

Obecnie takich zgromadzeń jt około 5 → np. Zgromadzenie Hierarchów Katolickich Libanu, Egiptu, Indii, Ziemi Świętej, Iranu.

Postanowienia tego zgromadzenia nie mają wiążącej mocy prawnej, chyba że odnoszą się do tych spraw, które nie mogą stanowić żadnego uszczerbku dla obrządku Kościoła sui iuris lub władzy Patriarchów, Synodów, Metropolitów lub Rad Hierarchów, a jednocześnie zostały uchwalone większością przynajmniej ²/₃ głosów członków posiadających głos czynny i zostały zatwierdzone przez Stolicę Apostolską.

Odpowiednio do zgromadzenia hierarchów zastosowanie znajdują normy mp. Apostolos suos Jana Pawła II (jednak nie znajduje zastosowania do Synodu Biskupów).

W Kościele łacińskim - dwie kategorie osób: duchowni i świeccy.

W Kościele wschodnim - trzy kategorie osób: duchowni, świeccy i zakonnicy.

§ 5. ELEMENTY PRAWA SAKRAMENTALNEGO

„Communicatio in saris” - zasady takie jak w Kościele łacińskim.

Kan. 670 KKKW - brak odpowiednika w KPK.

§ 1 Katolicy dla słusznej przyczyny mogą być obecni podczas sprawowania kultu Bożego przez innych chrześcijan, a także uczestniczyć w nim, z zachowaniem tego wszystkiego, co, stosownie do stopnia wspólnoty z Kościołem katolickim, postanowił Biskup eparchialny lub wyższa władza.

§ 2 Jeżeli chrześcijanie akatolicy nie mają miejsca, w którym mogliby godnie sprawować kult Boży, Biskup eparchialny może zezwolić na używanie budynku katolickiego, cmentarza lub kościoła, według prawa partykularnego własnego Kościoła sui iuris.

Warunki: (1) chrześcijanie niekatolicy nie mają miejsca, w kt. mogliby sprawować kult Boży; (2) biskup eparchialny ma wyrazić zgodę na udostępnienie miejsca.

Kan. 674 § 2 KKKW

BIRYTUALISTA → to duchowny katolicki, który ma prawo celebrować sakramenty i inne nabożeństwa w dwóch obrządkach - najczęściej jest to ryt łaciński i jeden z obrządków wschodnich, np. duchowny obrządku łacińskiego otrzymuje pozwolenie na posługę liturgiczną w jednym konkretnym obrządku wschodnim, lub też duchowny obrządku wschodniego otrzymuje pozwolenie albo na posługę liturgiczną w obrządku łacińskim, albo w innym obrządku wschodnim. Pozwolenia na birytualizm udziela Kongregacja ds. Kościołów Wschodnich w Rzymie.

Koncelebrować Eucharystię można bez zezwolenia.

Zgodę wydaję się, gdy

1. brak szafarzy;

2. kandydat na duchownego formalnie należy do Kościoła sui iuris i chce przyjąć święcenia w innym Kościele, to wówczas;

• albo zmiana obrządku;

• albo zezwolenie na przyjęcie święceń w innym Kościele (praktycznie będzie to birytualizm, ale faktycznie nie).

Ze względu na szczególną okoliczność (ad casum)

Wykład 17.12.2009 r.

W Watykanie ogłoszono papieskie motu proprio „Omnium in mentem”, dostosowujące normy prawne do treści Katechizmu Kościoła Katolickiego oraz orzeczeń Papieskiej Komisji ds. Tekstów Prawnych.

Chodzi o kanony 1008 i 1009 Kodeksu Prawa Kanonicznego, których zmianę nakazał w 1998 r. Jan Paweł II w związku z modyfikacją n. 1581 Katechizmu Kościoła Katolickiego. Dodano w nim, że „biskupi i kapłani otrzymują od Chrystusa misję i zdolność działania w osobie Chrystusa Głowy (in persona Christi Capitis), natomiast diakoni moc służenia ludowi Bożemu w «diakonii» liturgii, Słowa i miłosierdzia”.

Nowe brzmienie kanonu 1008 jest następujące:

„Na mocy ustanowienia Bożego, przez sakrament kapłaństwa niektórzy spośród wiernych, naznaczeni w nim niezatartym charakterem, są ustanawiani świętymi szafarzami; są oni mianowicie konsekrowani i przeznaczeni ażeby - każdy odpowiednio do swojego stopnia - służyli ludowi Bożemu z nowego i szczególnego tytułu”.

Natomiast do kanonu 1009 Benedykt XVI dodał § 3:

„Ci, którzy zostali ustanowieni biskupami lub kapłanami otrzymują misję i zdolność działania w osobie Chrystusa Głowy, natomiast diakoni otrzymują moc służenia Ludowi Bożemu w diakonii liturgii, słowa i miłości”.

Ojciec Święty postanowił także, aby z kanonów mówiących o formach niezbędnych do ważności małżeństwa (1086, 1117, 1124) usunąć odniesienia do „aktu formalnego odłączenia się od Kościoła”. Wyłączały one z obowiązku zawarcia małżeństwa kanonicznego tych ochrzczonych, którzy porzucili Kościół, wchodząc na przykład do sekt, czy też czyniąc to, aby nie płacić, jak to ma miejsce w niektórych krajach, podatków kościelnych. Powstały w związku z tym komplikacje duszpasterskie, kiedy osoby te chciały powrócić do Kościoła. Praktycznymi konsekwencjami nowych uregulowań jest to, że osoby w takiej sytuacji będą traktowane przez Kościół jak katolicy, którzy zawarli małżeństwo w urzędzie stanu cywilnego, tzn. nieuznawane przez Kościół za ważne. Ułatwia to powrót tej kategorii wiernych do Kościoła i uregulowanie ich sytuacji małżeńskiej.

Nowe normy wejdą w życie trzy miesiące po opublikowaniu motu proprio w "Acta Apostolicae Sedis".

1. SAKRAMENTY WTAJEMNICZENIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

1. Chrzest

1. Szafarz

SYTUACJA ZWYCZAJNA → zgodnie z kan. 677 KKKW chrzest jt udzielany przez kapłana; ale kompetentnym do jego udzielania, z zachowaniem prawa partykularnego, jest proboszcz własny przyjmującego chrzest lub inni kapłani za zezwoleniem tegoż proboszcza lub Hierarchy miejsca.

HIERARCHA MIEJSCA → odpowiada terminowi ordynariusz miejsca; tj. biskup eparchialny, protosyncel (zawsze posiada uprawnienia wikariusza generalnego, jest jeden w każdej eparchii) oraz syncel (może mieć uprawnienia wikariusza generalnego lub biskupiego w zależności od decyzji biskupa eparchialnego).

PRZYPADEK KONIECZNOŚCI → chrzest może być udzielony przez diakona, albo w przypadku jego nieobecności lub przeszkody, inny duchowny, członek instytutu życia konsekrowanego lub jakikolwiek inny chrześcijanin; nie zezwala się jednak na to ojcu lub matce, jeśli jest obecny ktoś inny umiejący udzielić chrztu (mogą udzielić w sytuacji, gdy nie ma nikogo innego, nawet osoby nieochrzczonej, kt. mogłaby udzielić chrztu).

Kan. 678 § 1 - Na obcym terytorium nikt nie może udzielić chrztu bez koniecznego pozwolenia; tego pozwolenia nie może jednak odmówić proboszcz innego Kościoła sui iuris kapłanowi Kościoła sui iuris, do którego należy przyjmujący chrzest.

§ 2 W miejscach, w których są liczni chrześcijanie nie mający proboszcza Kościoła sui iuris, do którego należą, Biskup eparchialny, o ile to możliwe, winien wyznaczyć prezbitera tego Kościoła, który będzie udzielał chrztu.

2. Rodzice chrzestni

WYMAGANIA DO WAŻNOŚCI	WYMAGANIA DO GODZIWOŚCI
Kan. 685 § 1: przyjął sakramenty chrztu, chryzmacji i Eucharystii; należy do Kościoła katolickiego, posiada intencję pełnienia tego zadania jest wyznaczony przez samego przyjmującego chrzest albo przez jego rodziców lub opiekunów, albo, jeśli ich nie ma, przez szafarza chrztu; nie jest ojcem, matką lub małżonkiem przyjmującego chrzest; jest wolny od ekskomuniki, także mniejszej, suspensy, depozycji i nie został ukarany pozbawieniem prawa podjęcia funkcji chrzestnego.	Kan. 685 § 2: ukończył wiek przepisany prawem partykularnym; prowadzi życie zgodne z wiarą i odpowiadające funkcji, jaką ma pełnić.
WYMAGANIA TE ISTNIEJĄ ZE WZGLĘDU NA MOŻLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA PRZESZKODY DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Formuła sakramentalna. „Sługa Boży jest chrzczony”.

Treść aktu chrztu (kan. 689). Proboszcz miejsca udzielenia chrztu powinien bezzwłocznie i dokładnie zapisać w księdze ochrzczonych nazwisko ochrzczonego, czyniąc wzmiankę o szafarzu, rodzicach, chrzestnych oraz o świadkach, jeśli są obecni, o miejscu i dacie udzielonego chrztu, podając również miejsce urodzenia oraz Kościół sui iuris, do którego ochrzczony nabył przynależność.

Funkcja chrzestnego może być podjęta przez pełnomocnika, kt. wówczas staje się świadkiem chrztu.

1. Bierzmowanie

MYRON → olej, kt. odpowiada olejowi krzyżma w Kościele łacińskim; składa się z oleju z oliwek lub innych roślin oraz z substancji aromatycznych, może być sporządzany jedynie przez biskupa z zachowaniem prawa partykularnego, zgodnie z którym władza ta zastrzeżona jest Patriarsze.

Czas udzielania. Chryzmacja powinna być udzielana razem z chrztem, z wyjątkiem przypadku prawdziwej konieczności. Należy jednak jak najszybciej jej udzielić.

Szafarz. Kan. 696 § 1 KKKW - Wszyscy prezbiterzy Kościołów wschodnich ważnie udzielają chryzmacji zarówno łącznie z chrztem, jak też oddzielnie wszystkim chrześcijanom każdego Kościoła sui iuris, także łacińskiego.

§ 2 Chrześcijanie Kościołów wschodnich mogą ważnie przyjąć chryzmację także od prezbiterów Kościoła łacińskiego, według uprawnień, jakie oni posiadają.

§ 3 Każdy prezbiter godziwie udziela chryzmacji jedynie chrześcijanom własnego Kościoła sui iuris. Co się zaś tyczy chrześcijan innych Kościołów sui iuris, czyni to godziwie, jeśli czyni to w odniesieniu: do własnych podwładnych, do tych, którym udziela chrztu z innego prawnego tytułu, albo do tych, którzy znajdują się w niebezpieczeństwie śmierci, zawsze z zachowaniem umów zawartych w tym przedmiocie między Kościołami sui iuris.

2. Eucharystia

Wtajemniczenie sakramentalne w misterium zbawienia doskonali się w przyjęciu Eucharystii i dlatego Eucharystia powinna być udzielana chrześcijanom jak najszybciej po chrzcie i chryzmacji, według norm prawa partykularnego własnego Kościoła sui iuris.

Pierwsza komunia św. udzielana jt zaraz po chrzcie, kolejna dopiero wtedy, gdy osoba posiada wystarczające używanie rozumu.

Zgodnie z kan. 707 § 2 wolno użyć szat liturgicznych i chleba innego Kościoła sui iuris, jeśli nie ma szat liturgicznych i chleba własnego Kościoła sui iuris.

2. SAKRAMENTY UZDROWIENIA (POKUTY, NAMASZCZENIA CHORYCH)

1. Sakrament pokuty

Kan. 718 KKKW W sakramencie pokuty chrześcijanie, którzy, popełniwszy po chrzcie grzechy, prowadzeni przez Ducha Świętego zwracają do Boga serca i poruszeni żalem za grzechy zaczynają nowe życie, przez posługę kapłana, wyznając przed nim grzechy i przyjąwszy odpowiednią pokutę, otrzymują przebaczenie od Boga i jednocześnie dostępują pojednania z Kościołem, któremu grzesząc zadali ranę. W ten sposób sakrament pokuty ukierunkowuje jak najbardziej ku pogłębieniu życia chrześcijańskiego i przygotowuje do przyjęcia Boskiej Eucharystii.

W Kościele Wschodnim nie ma kar latae sententiae (kary ferendae sententiae wymierzane są dekretem lub wyrokiem).

W kan. 728 § 1. KKKW Stolicy Apostolskiej jest zarezerwowane rozgrzeszenie z następujących grzechów:

• bezpośrednie naruszenie tajemnicy spowiedzi;

• rozgrzeszenie wspólnika w grzechu przeciwko czystości (absolutio complicis) - jednak w niebezpieczeństwie śmierci można udzielić rozgrzeszenia (kan. 730 KKKW „Rozgrzeszenie wspólnika w grzechu przeciwko czystości poza niebezpieczeństwem śmierci jest nieważne”).

§ 2. Biskupowi eparchialnemu jest zastrzeżone rozgrzeszenie z grzechu dokonania aborcji, gdy skutek nastąpił (uwolnić od ekskomuniki może każdy ordynariusz).

Kan. 729 KKKW - Jakiekolwiek zastrzeżenia rozgrzeszenia nie mają mocy:

• jeśli spowiada się osoba chora, kt. nie może opuścić domu, lub nupturient z okazji sakramentu małżeństwa;

• jeśli na podstawie roztropnego osądu spowiednika nie może on zwrócić się o upoważnienie do kompetentnej władzy bez poważnej niedogodności dla penitenta lub bez narażenia na niebezpieczeństwo naruszenia tajemnicy sakramentalnej;

• poza granicami terytorium, na którym zastrzegający wykonuje swoją władzę.

Kan. 736 § 1 KKKW - Miejscem właściwym dla sprawowania sakramentu pokuty jest kościół.

1. Sakrament namaszczenia chorych

Kan. 737 § 1 KKKW - Przez sakramentalne namaszczenie chorych sprawowane przez kapłana wraz z modlitwą, chrześcijanie będący w stanie ciężkiej choroby i skruszeni w sercu otrzymują łaskę, dzięki której umocnieni w nadziei wiecznej i uwolnieni od grzechów są wspomagani do prowadzenia poprawnego życia i do przezwyciężenia choroby oraz do znoszenia cierpienia.

§ 2. W Kościołach, w których jest zwyczaj, aby sakrament namaszczenia był sprawowany równocześnie przez wielu kapłanów, należy, o ile to możliwe, ten zwyczaj zachować.

Max. 2 kapłanów, kt. udzielą namaszczenia na czole i dłoniach (o ile jt to możliwe);

Kan. 739 § 1 KKKW - Sakrament namaszczenia chorych ważnie sprawuje każdy kapłan i tylko kapłan.

§ 2. Sprawowanie sakramentu namaszczenia chorych należy do proboszcza, wikariusza parafialnego i do wszystkich innych kapłanów wobec osób, o kt. troska została im powierzona z urzędu. Każdy zaś kapłan może, przynajmniej za domniemaną zgodą wyżej wymienionych, ten sakrament sprawować, a w przypadku konieczności powinien to uczynić.

3. ŚWIĘCENIA I MAŁŻEŃSTWO

1. Sakrament święceń

Kan. 743 KKKW - Przez sakrament święceń udzielany przez biskupa, poprzez działającego Ducha Świętego są ustanawiani święci szafarze, którzy ubogacani są zadaniem i władzą udzieloną przez Chrystusa Pana Jego Apostołom i na różnych stopniach owocują głoszeniem Ewangelii oraz pasterzowaniem i uświęcaniem Ludu Bożego.

Szafarz święceń. Jedynie biskup ważnie udziela święceń poprzez włożenie rąk i modlitwę przepisaną przez Kościół (kan. 744 KKKW).

ŚWIĘCENIA BISKUPIE są zarezerwowane według norm prawa Biskupowi Rzymskiemu, Patriarsze lub Metropolicie w ten sposób, że żadnemu biskupowi nie godzi się wyświęcać kogokolwiek na biskupa, jeśli wcześniej nie upewni się o prawnym zleceniu (Kan. 745 KKKW).

Biskup jest wyświęcany przez trzech biskupów. Biskupi drugi i trzeci, jeśli nie mogą być obecni biskupi tego samego Kościoła sui iuris co pierwszy biskup udzielający święceń, mogą być z innego Kościoła sui iuris.

ŚWIĘCENIA DIAKONATU I PREZBITERATU → powinien być święcony przez własnego Biskupa eparchialnego lub przez innego Biskupa na podstawie dymisoriów wystawionych zgodnie z prawem (kan. 747 KKKW).

Przyjmujący święcenia. KKKW nie rozróżnia nieprawidłowości (tj. okoliczność, kt. może ustać w drodze dyspensy) lub przeszkód (tj. przeszkoda, kt. może ustać samoistnie np. węzła małżeńskiego) do przyjęcia święceń.

Kandydat do święceń. Musi to być mężczyzna ochrzczony. Do przyjęcia diakonatu należy ukończyć 23 lata, do prezbiteratu należy ukończyć 24 lata, z zachowaniem prawa partykularnego własnego Kościoła sui iuris, kt. może ustanowić wyższy wiek do przyjęcia święceń (kan. 759 KKKW). Do jednego roku od wymaganego wieku do przyjęcia święceń może zostać udzielona dyspensa.

Celibat. Zależy od prawa partykularnego każdego kościoła; w niektórych ma on postać obligatoryjną (np. w kościele koptyjskim) a w niektórych fakultatywną. W kościele greckim prawosławnym akatolickim prezbiter musi mieć żonę; w przypadku święceń biskupich nie może mieć. Inna dyscyplina odnośnie celibatu może panować terytorium własnym a inna w panować w diasporze.

Interstycje. O nich decyduje prawo partykularne.

2. Sakrament małżeństwa

1. Elementy prawa małżeńskiego

NORMY WSPÓLNE

Przepisy prawa naturalnego, kt. zostały zdeklarowane w kodeksach (nie można od nich dyspensować):

• małżeństwo to związek biologicznego mężczyzny z biologiczną kobietą;

• każdy ma prawo zawarcia małżeństwa;

• zabrania się zawarcia małżeństwa, gdy mamy pokrewieństwo w linii prostej (również pomiędzy rodzeństwem rodzonym i przyrodnim);

• przymus jako wada konsensu małżeńskiego stanowi przyczynę nieważności małżeństwa;

• kan. 1098 KPK - podstępne wprowadzenie w błąd;

• kan. 1095 KPK - niezdolni do zawarcia: pozbawieni wystarczającego używania rozumu; poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych; z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.

• cele małżeństwa: dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa;

• monogamiczność;

• wymóg trwałości małżeństwa (a nie rozerwalności);

MAŁŻEŃSTWO	SAKRAMENT MAŁŻEŃSTWA
Różnice
Małżeństwo jt pojęciem szerszym.		jt przymierzem "przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa". Każdy sakrament małżeństwa jt małżeństwem.

21.1.2010 r.

1. Forma kanoniczna (kan. 822 - 842 KKKW)

Zwyczajna forma udzielenia sakramentu

Kan. 828 § 1 KKKW - Tylko te małżeństwa są ważne, kt. są zawierane z zachowaniem świętego obrzędu wobec Hierarchy miejsca lub proboszcza miejsca lub kapłana, kt. od jednego z nich otrzymał upoważnienie do błogosławienia małżeństw i wobec przynajmniej dwóch świadków…

Ritus sacer - za święty uważany jest obrzęd z udziałem kapłana asystującego przy wyrażaniu konsensu małżeńskiego przez nupturientów i błogosławiącego (co jt wymagane do ważności małżeństwa).

Szafarzem ukoronowania (małżeństwa) jt biskup lub prezbiter; w kościele łacińskim to małżonkowie są szafarzami sakramentu, a kapłan lub biskup udziela im błogosławieństwa.

Łącznie przy zawieraniu małżeństwa musi być 5 osób (tj. małżonkowie, szafarz i dwóch świadków).

W prawie kościołów wschodnich diakon nie jt traktowany za osobę kompetentną do błogosławienia małżeństw.

Co w sytuacji, gdy małżeństwo jt zawierane przez nupturientów należących do różnych Kościołów sui iuris? Czy diakon jt uprawniony do udzielenia im sakramentu? Dwie opinie (1) obowiązuje zasada locus regit actus - czynność prawna rządzi prawem tj. miejsce udzielanego sakramentu decyduje o tym jakie prawo obowiązuje; (2) w kościele wschodnim nie można zawrzeć inaczej małżeństwa jak tylko z zachowaniem świętego obrzędu, a więc diakon nie może udzielić sakramentu małżeństwa.

Kan. 829 § 1 KKKW - Hierarcha miejsca i proboszcz miejsca po kanonicznym objęciu urzędu, podczas prawnego sprawowania urzędu w granicach swojego terytorium wszędzie ważnie błogosławią małżeństwo, zarówno w odniesieniu do narzeczonych swoich podwładnych, jak i w sytuacji, gdy narzeczeni nie są podwładnymi, ale przynajmniej jedna strona należy do jego własnego sui iuris.

§ 2. Hierarcha i proboszcz personalny na mocy urzędu ważnie błogosławią jedynie małżeństwa tych, z których przynajmniej jedna strona jest jego podwładnym, w granicach swojego okręgu.

§ 3. Patriarcha z mocy prawa posiada upoważnienie błogosławienia na całym świecie małżeństw, w których przynajmniej jedna strona należy do Kościoła, któremu on przewodzi.

Kan. 730 § 1 KKKW - Hierarcha miejsca i proboszcz miejsca w czasie prawnego sprawowania urzędu mogą upoważnić kapłanów każdego Kościoła sui iuris, także Kościoła łacińskiego, do błogosławienia określonego małżeństwa w granicach swojego terytorium.

§ 2. Upoważnienia ogólnego do błogosławienia małżeństw może udzielić jedynie Hierarcha miejsca, z zachowaniem kan. 302 § 2.

§ 3. Udzielenie upoważnienia do błogosławienia małżeństw, aby było ważne, powinno zostać dane w sposób wyraźny określonym kapłanom, a ponadto jeśli chodzi o upoważnienie ogólne, powinno być ono dane na piśmie.

Nadzwyczajna forma udzielenia sakramentu

Kan. 832 § 1 KKKW - Jeśli kapłan, według prawa kompetentny, jt nieosiągalny lub nie można się do niego udać bez poważnej niedogodności, ci, którzy pragną zawrzeć małżeństwo mogą to uczynić ważnie i godziwie wobec samych świadków

• w niebezpieczeństwie śmierci;

• poza niebezpieczeństwem śmierci jedynie wtedy, gdy roztropnie przewiduje się, że te okoliczności będą trwały przez miesiąc.

§ 2. W obydwu przypadkach, gdyby był osiągalny inny kapłan, o ile to możliwe należy go poprosić o pobłogosławienie małżeństwa, z zachowaniem zasady ważności małżeństwa wobec samych świadków; w takiej sytuacji może być poproszony także kapłan akatolicki.

§ 3. Jeśli małżeństwo zostało zawarte wobec samych świadków, małżonkowie nie powinni zaniedbać przyjęcia jak najszybciej od kapłana błogosławieństwa małżeństwa.

Kan. 833 § 1 - Hierarcha miejsca może udzielić każdemu kapłanowi katolickiemu upoważnienia do błogosławienia małżeństwa chrześcijan każdego Kościoła wschodniego akatolickiego nie mogących udać się do kapłana własnego Kościoła bez poważnej niedogodności, jeśli chrześcijanie ci dobrowolnie o to proszą i jeżeli nic nie będzie przeszkadzać ważnemu lub godziwemu zawarciu małżeństwa.

-1-

Katolickie Kościoły Wschodnie - Ks. dr hab. Leszek Adamowicz - wykłady

---