„Rośliny”
Wojciech Widłak
Są właściwie wszędzie - w górach, w wodzie, a nawet na pustyni.
Niepozorna stokrotka i potężny dąb, smaczna marchewka i kolczasty kaktus bardzo różnią się od siebie, ale mają też wiele wspólnego. Tak to już jest, jak się należy do jednej wielkiej rodziny.
Ręce, głowa, nogi
Ma ją każda roślina. No, oczywiście, wyglądają one inaczej niż u mnie czy u ciebie, ale jak się dobrze przyjrzeć, można je zauważyć. Nogi stokrotki to korzeń. Nie może się ona co prawda poruszać, ale za to dzięki korzeniowi mocno trzyma się ziemi. Zielona łodyga to tułów rośliny, rozchodzące się na boki liście przypominają ręce, a kolorowy kwiat - głowę, z płatkami zamiast włosów. Aż się prosi, żeby narysować takiego ludzika-roślinkę.
Ludzie i zwierzęta, żeby żyć i mieć się dobrze, czyli trzymać się na nogach, posługiwać się rękoma i ruszać głową, potrzebują jedzenia, picia i ciepła. Wyobraź sobie, że rośliny potrzebują tego samego!
Pije i ryje
Czy lubisz pić przez rurkę albo słomkę? Tak właśnie piją rośliny. A właściwie - przez setki, tysiące rurek. Ale nie dziw się, jeśli nigdy tego nie widziałeś, bo robią to pod ziemią. Tak, tak - ukryty pod ziemią korzeń jest pokryty mnóstwem cienkich włosów-rureczek. Przez nie roślina może pić wodę, która jest w ziemi!
I dzieje się tak zawsze, niezależnie od kształtu korzenia - w podobnym do kulki buraku, w podłużnej marchewce i pietruszce, w nitkach korzeni traw, w długich, bardzo rozgałęzionych korzeniach różnych drzew.
Korzenie rozrastają się, poszukując wody. Żeby mogły łatwo wwiercać się w ziemie, na samym końcu mają twardą część (nazywa się ją czapeczką). Choć ja sobie myślę, że bardziej przydałby im się jakiś świderek. Nie zrażają się byle przeszkodą - większe omijają, a mniejsze potrafią przesunąć. Potężne korzenie wielkich drzew mają tyle siły, że jeśli trafią pod ulicę albo chodnik, czasem aż je wybrzuszają od spodu, albo nawet przebijają się przez asfalt!
Niektóre rośliny mają korzenie nie tylko pod ziemią. Na przykład bluszcz, który potrafi wspinać się na płoty, ściany i drzewa, może to robić właśnie dzięki korzeniom. Przyczepia się nimi, gdzie może, jakby przywiązywał się sznurkiem.
Zjadłbym coś!
Kiedy człowiek jest głodny, przyrządza sobie coś do jedzenia. Rośliny też! Tyle tylko, że nie muszą przy tym wcale robić zakupów ani w ogóle nigdzie chodzić. Zresztą - po prostu nie mogą, więc radzą sobie w inny sposób. Skąd biorą wodę, już wiesz. Okazuje się, że nie tylko ją piją, ale także potrafią z tego, co w niej jest, zrobić sobie coś do jedzenia.
My gotujemy na kuchence - gazowej albo elektrycznej. Rośliny korzystają z ciepła, jakie daje słońce. My stawiamy na kuchence garnek albo patelnię. Rośliny przygotowują sobie jedzenie w swoich własnych liściach. Dziwne, bo to trochę tak, jakby człowiek smażył jajecznicę na własnej dłoni, no ale rośliny to przecież jednak nie ludzie.
To nie koniec dziwnych rzeczy, które robią liście. Wyobraź sobie, że właśnie przez nie roślina także oddycha! Ale robi to bardzo, bardzo cicho, więc nawet jeśli będziesz przykładał do niej ucho, to i tak nic nie usłyszysz.
Jak widać, liście są bardzo ważne - bez nich roślina by sobie nie poradziła. Dlatego nie można ich skubać. No, chyba że z jakiegoś dużego krzewu czy drzewa, bo wtedy zostaje jeszcze mnóstwo innych.
Jeżeli przyjrzysz się takiemu liściowi, na pewno zauważysz wiele cienkich żyłek, które układają się w kształt podobny do drzewa. To bardzo ważne przewody. Przez nie właśnie wędruje w jedną stronę woda, a w drugą - wyprodukowane jedzenie.
Słońce, woda, ziemia
Wszyscy lubimy słońce i światło. Rośliny też - zawsze wychylają się w tę stronę, gdzie jest jaśniej. Najbardziej są z tego znane słoneczniki - ich okrągłe, pełne nasion kwiaty przez cały dzień odwracają się w tę stronę, z której świeci słońce. Zresztą dlatego właśnie tak się nazywają.
Bez wody człowiekowi chce się pić. Roślinie też. Nie potrafi tego powiedzieć słowami, ale mówi całą sobą - zwija liście, traci kolor, usycha i łatwo ją złamać. Jeśli podleje się ją na czas, może jeszcze odżyć. Ale jeśli będzie się czekać zbyt długo, to zarówno mały kwiatek, jak i wielkie drzewo mogą uschnąć na zawsze.
Może ci się to wydać dziwne, ale ziemia wcale nie jest roślinom konieczna do życia. Wystarczy jeśli w wodzie, którą piją, będą pożyteczne rzeczy. Dlatego niektóre roślinki dają sobie radę, pływając po jeziorze, a inne są hodowane przez człowieka w naczyniach napełnionych wodą, do której wsypuje się coś w rodzaju jedzenia dla nich.
Będziemy mieli dziecko
Chyba nikt nigdy nie słyszał, żeby jakieś drzewo, krzew czy kwiatek tak mówił. Ale rzeczywiście tak jest, że rośliny mają swoje dzieci. A skąd się biorą dzieci? Wiadomo - z nasionka.
Nasiona są tak różne, jak różne są same rośliny. Groch ma zielone kuleczki, cytryna, pomarańcza, grejpfrut - małe białe pestki, a na przykład orzechy chowają nasiona w twardej łupince.
Każde dziecko w swoim czasie opuszcza dom rodzinny o zaczyna żyć na własny rachunek. Rośliny, choć nie umieją chodzić, robią to samo. Mają wiele ciekawych sposobów na to, żeby nasionko znalazło sobie miejsce do rośnięcia. Malutkie ziarna maku, nasionka mlecza pod białym dmuchawcowym parasolem i dwuskrzydłe helikopterowe nasiona klonu łatwo przenosi wiatr. Kolczasty rzep przyczepia się do sierści zwierząt i do ubrań ludzi (a nawet, brr, do włosów) i wędruje aż do miejsca, gdzie zostanie odczepiony. Niektóre podłużne strąki najpierw niczym pudełeczka chronią nasiona w swym wnętrzu, a gdy staną się suche, otwierają się gwałtownie, jakby wybuchały, i rozrzucają je wokół siebie. Orzech palmy kokosowej, która rośnie na plaży, spada do wody i wędruje czasem niemal na drugi koniec świata, a morze wyrzuca go na jakiejś plaży, żeby mogła z niego wyrosnąć następna palma.
Orzechy laskowe zbiera i zakopuje na zimę wiewiórka. Ale że jest zapominalska, często nie pamięta, gdzie je zakopała, i z tych niezjedzonych zapasów wyrastają nowe krzewy. Bardzo wiele nasion roznoszą też wszędobylskie ptaki.
Mamy inne sposoby
Niektóre rośliny radzą sobie bez nasionek. Wiele z tych, które są hodowane w ogródkach skalnych, wypuszcza na boki jakby wąsy, a z nich wyrastają roślinki - dzieci, mniejsze kopie mamy. Podobnie zresztą rozmnażają się na grządce krzaczki truskawek. Jeśli się dobrze przyjrzeć, widać, że truskawkowe rodziny cały czas są ze sobą połączone czymś w rodzaju kabelka. Tak jakby każdy krzaczek chciał zawsze mieć możliwość porozmawiania z innymi członkami swojej rodziny.
Przypominający małą twardą kapustkę rojnik, jedna z moich najbardziej ulubionych roślinek, jest jeszcze bardziej rodzinny - jego dzieci wyrastają z niego i pozostają mocno przytulone także potem, gdy obok nich pojawiają się wnuki i prawnuki. I nie narzekają, choć musi im być naprawdę ciasno.
Z cebulek, a nie z nasion, wyrastam wiadomo, cebula. Ale nie tylko - także wiele kwiatów, na przykład krokusy, żonkile i tulipany. Duża cebulka wypuszcza pod ziemię nowe, mniejsze, i potem z każdej wyrasta jeden kwiatek. To dlatego właśnie krokusy i tulipany często rosną w małych kępkach - po kilka obok siebie.
Ale o kwiatach opowiem kiedy indziej. Obiecuję.
„DZIECKO” nr 7, lipiec 2002, s. 70-71