Marta Zdrojewska

• Teoria bytu.

Teorię bytu nazywamy ontologią. Jest to nauka o "pierwszych  zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o  bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego,  cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej -  przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia,  kategorie, terminy.

 Współcześnie mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z  podstawowych działów filozofii zajmujący się - obok teorii poznania  (gnozeologii) i aksjologii - teorią bytu, problemami jego natury,  sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp.

 Obecnie w filozofii występuje tendencja do wyodrębniania ontologii  szczegółowych, takich jak: ontologia egzystencjalna, ontologia  rozumienia, ontologia nicości, ontologia wartości itp.

• Teoria poznania.

Jest to teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na  pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego  warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją  granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię  dotyczącą tych kwestii. Teoria poznania nazywana jest inaczej  gnoseologią.

 Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na  racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub  falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), oraz irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne  przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę, itp. (np. Plotyn).

 Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym  (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią    poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na  podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość  poznania całej rzeczywistości lub jej części.

• Krytyka poznania

Jest to dział  filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach,  sposobach,  granicach i kryteriach poznania ludzkiego. Nazywany jest  inaczej epistemologią.

• Teoria wartości

Teoria wartości nazywana jest aksjologią. Słowo to pochodzi z  języka greckiego (aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria)  i oznacza ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę  różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i  estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i  hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie  i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości  ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.

ONTOLOGIA CZYSTA

 Ontologia czysta jest to termin wprowadzony do filozofii przez
 R.W. Ingardena, wg którego ontologia, jako nauka aprioryczna,  analizuje konieczne struktury przedmiotów możliwych, nie interesuje  się zaś faktycznym istnieniem.
 Faktycznym istnieniem i jego przejawami powinny się zajmować  ontologie:

 1) egzystencjalna,  analizująca możliwe sposoby istnienia przedmiotów.

 2) formalna,  badająca ich formy, określane jako to, co jakościowe, i obejmująca je  z konieczności jako "formy".

 3) materialna, analizująca jakościowe  uposażenie przedmiotów .

Ontologia wartości jest to teoria filozoficzna stworzona przez N. Hartmanna w związku z krytyką zasad etycznych I. Kanta i w oparciu o wcześniejsze koncepcje M. Schelera. N. Hartmann  ontologicznie traktuje wartości zaliczając je do  platońskich idei,  czy też idealnych istot. Pisze o tym w Etyce (Ethik,  1926).

---