Empiryzm→zmysły. (Locke,Bacon, Comte, Dewey, Hume). Empiryzm :*genetyczny-tablica toku życia, zbieranie doświadczeń *metodologiczny- nie można z góry osądzić o czym *sensualizm-nie ma niczego w umysłach czego nie było w zmysłach*NatywizmRacjonalizm -(rozsądny z łac.) *wszystko jest poznawane przez rozum *cała wiedza pochodzi od rozumu, a nie od zmysłów. Głosiciel racjonalni: Platon, Kartezjusz, Spinoza,Irracjonalizm -co można przypisać rozumowi, bez intuicji (Wolter). Rozumowanie dedukcyjne-`odogółu do szczegółu' (np.ogólna formuła na powierzchni koła S=∏r2 jest znana, jaka jest powierzchnia koła o promieniu 10cm) Rozumowanie indukcyjne -`od szczegółu do ogółu' (znany jest promień kilku okręgów, jaka jest ogólna formuła ujmująca relację między promieniem a powierzchnia koła?) Nauka: *wiedza racjonalna stanowiąca rodzaj ludzkiej wiedzy naukowej *rodzaj działalności ludzkiej wyraża się działalnością naukową *sposoby działania, czyli stosowane w procesach wyjaśniania naukowego naukowego badań, procesy myślowe oraz metody, techniki i narzędzia badawcze *podmiot zbiorowy tzn. społeczność naukowa uprawiająca systematyczną działalność badawczą i kształcenie *instytucje naukowo-badawcze i edukacyjne *formy świadomości społecznej. 1.Zespół twierdzeń i hipotez o istniejącej rzeczywistości. 2.Opracowane teorie dla poszczególnych dziedzin i dyscyplin naukowych. 3.Wypracowane przez dziedziny metody, techniki i narzędzia badawcze. 4.Określony system organizacji, prowadzenia i po kontroli badań naukowych Podział nauki ze względu organizacyjno-ustawowych :*dziedziny *dyscypliny *specjalności * specjalizacje Instytucje: *Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów *sekcja Nauk Humanistycznych * sekcja Nauk Ekonomicznych * sekcja Biolog, Rolniczych Leśnych * sekcja Nauk Medycznych * sekcja Nauk Technicznych * sekcja Sztuki Rada Nauki :zespoły robocze komisji badań na rzecz rozwoju nauki *nauki humanistyczne i społeczne *nauki ścisłe * nauki przyrodnicze zespoły robocze komisji badań na rzecz rozwoju gospodarki *do spraw infrastruktury gospodarczej *ds. materiałów surowców. W nauce wyodrębnia się kierunki studiów, czyli zakres kształcenia w ramach wyższych prowadzący do tytułu zawodowego, a wśród kierunków studiów podział na * specjalności *specjalizacje. Im więcej jest specjalności, tym specjalizacja staje się „wyższa”. NAUKA aspekt1. *całość wiedzy zdobytej przez człowieka w toku rozwoju cywilizacyjnego ujętej w teorie i prawa naukowe aspekt2. *sposób zdobywania wiedzy *proces poszerzania wiedzy. NAUKA PATOLOGICZNA: *dotyczy wniosków badań naukowych, które funkcjonują mimo, że jednoznacznie wielu badaczy z danej dyscypliny udowodniło ich błędność Przesłanki:* maxymalny obserwowany efekt jest wynikiem działania jakiegoś czynnika przyczynowego o ledwie wykrywalnej intensywności, a wielkość efektu jest zasadniczo niezależna od tej przyczyny * efekt jest ledwo wykrywalny i zawiera się na granicy wykrywalności lub też potrzeba wykonać wiele pomiarów z powodu niskiej statystycznej istotności efektu PSEUDONAUKA: *odbiega od kryteriów metody naukowej i może być identyfikowana jako rules of thumb Przesłanki: *stawianie postulatów bez wspomagania dowodami eksperymentalnymi(zjawiska paranormalne) *brak eksperymentalnej powtarzalności rezultatów, które działają przeciwko fałszerstwu. Racjonalizm-empiryzm Dedukcja-indukcja KARTEZJUSZ *nie przyjmować za prawdziwą żadnej tezy dopóki nie będzie ona rzeczywista *w rozważaniach rozbijać problemy na prostsze *”wątpienie metodyczne”
*kierunek rozważań-od najprostszych do złożonych METODOLOGIA NAUKOWA-traktuje o prawidłowościach rządzących procesem poznawczym wspólnym dla wszystkich nauk(klasyfikowanie,definiowanie,wnioskowanie). KONTEKST NAUKOWOŚCI: *świadomość metodologiczna *ścićle określana terminologia *weryfikowalność i powtarzalność wyników *światopogląd naukowy METODOLOGIA NAUK:*formalnych (logika, matematyka) *empirycznych (metodologie szczegółowe i normatywne ) FUNKCJE I CELE:*deskrypcja (opis)
*eksplantacja (procesy prowadz do wyjaśnień) *predykcja (prognozowanie zjawisk) WARUNKI:*uniwersalność *ścisłość *max informacyjność *pewność *prostota *powtarzalność ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO *intelektualna dociekliwość , cierpliwość i sztuka wyszukiwania, interesujących z punktu poznania naukowego problemu *śmiałość i inwencja myślenia *krytycyzm i ostrożność *systematyczność, ścisłość, precyzja*wszechstronność i bezstronność odnosząca się do wyjaśniania przedmiotu badań i rzetelne ocenianie uzyskanych wyników *rozległa wiedza o przedmiocie badań PODZIAŁ NAUK EMPIRYCZNYCH z metodolog pkt widzenia: *społeczne (socjologia, psychologia, ekonomia,naukipolityczne,lingwistyka) *wyjaśniają rzeczywistość opisując procesy zachodzące w przyrodzie *fizyczne *biologiczne *rolnicze narzędzie>technika>procedura>metoda>metodologia METODA NAUKOWA 1.całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawiania prawdy poznania (pojęcie szersze) 2. sposoby uzyskiwania tzw materiału naukowego, czyli w znaczeniu roboczej metody badań (pojęcie węższe) *m.obserwacji *m.eksperymentalne *m.tekstów *wywiady M.NAUKOWA jest to sekwencja procedur, kt uznaje się za charakterystyczne dla badania naukowego oraz które umożliwiają poznanie nowej wiedzy naukowej w oparciu o fizyczne dowody. ELEMENTY:*obserwacja *definiowanie badanych obiektów i pomiarów *hipoteza/predykcja *eksperyment *wnioski *weryfikacja wniosków i form nowej hipotezy *powtórzenie DEFINIOWANIE- w celu jednoznacznego rozumienia badanych obiektów i planowanych pomiarów HIPOTEZA-hipotetyczne wyjaśnienie obserwacji PREDYKCJA - logiczna konsekwencja sprawdzenia hipotezy prowadzące do jej weryfikacji na drodze eksperymentalnej. DOŚWIADCZENIE- to metoda badania naukowego polegająca na celowym wywołaniu zjawiska w ściśle określonych warunkach oraz badanie jego przebiegu (-ilościowe,-jakościowe,-pozytywne,-negatywne) Próba-podzbiór populacji. Parametr populacji-odchylenie,wariancja,modalna,miara statyst.odnosząca się do populacji.Statystyki z próby-miara stat.odnosząca się do próby (np.średnia).Estymacja-szacowanie nieznanych parametrów populacji na podstawie statystyki z próby (punktowa,przedziałowa). PRÓBA:*musi być losowa i reprezentatywna:-błąd próby wskazuje na fakt,że z przyczyn losowych próba nie jest reprezentatywna;-jeśli próba jest wybrana niewłaściwie to wyznaczona statystyka może być obciążona;*szacowanie nieznanego parametru populacji:-wybierz odp.statystykę próby do oceny nieznan.param. Pobieranie prób: Prawdopodobieństwo obiektywne-prawdopodobieństwo subiektywne. Czy prawdopodobieństwo wylosowania jednostki z populacji jest znane. Próba losowa(takie samo prawdopodob.wybrania każdej jednostki). Losowanie systematyczne(co n-ta jednostka).Losowanie warstwowe(kilka jednostek z każdej warstwy lub grupy).Losowanie grupowe(elementami losowania nie są jednostki lecz określone grupy).Im większa jest populacja tym mniejszy może być procentowy udział jednostek tej populacji w próbie losowej. Zmienna losowa (funkcja od zbiorów zdarzeń do liczb).*dyskretna (skończony lub przeliczalny zbiór wartości, *ciągła(zbiór liczb rzeczywistych). Zmienna losowa dyskr: *przyp.prosty:mioty myszy z 3 osobn. *przyp.trudniejszy: 5 stopniowa bonitacja. Rozkład prawdopodobieństwa (funkcja f(x) przyporządkowująca wartościom liczbowym zmiennej losowej odpowiednie prawdopodobieństwa). Dystrybuanta -skumulowany rozkład prawdopod F(x). Parametry rozkładu:*miara tendencji centralnej,zazwyczaj wartość oczekiwana zwana średnią, *miara rozproszenia obserwacji, zazwyczaj wariancja lub dla zachowania takiej samej skali jest średnia-odchylenie standardowe SD(x)=σ. Rozkłady zm.los.dyskr.: *Rozkład Poissona. *Rozkład dwumianowy (Bernoulliego) wynikiem doświadczenia może być tylko 1 z 2 wyników określonych jako :-sukces z prawdopodobieństwa p,-porażka z prawdopodobieństwa 1-p..Zmienna losowa Bernoulliego to zmienna losowa generowana w doświadczeniu Bernoulliego. Badania weterynaryjne:sukces: pozytywny efekt działania nowego lekarstwa; porażka: brak efektu działania nowego lekarstwa. Zmienna losowa dwumianowa. Jeśli doświadczenie Bernoulliego - powtarzamy n razy (n -liczba skończona) -doświadczenia są niezależne -prawdopodobieństwo sukcesu jest stałe w każdym z doświadczeń i nie zależy od wyniku innego doświadczenia.
Rozkład Poissona: 1.zdarzenia w jednostce czasu, powierzchni, objętości są losowe i niezależne. Przykład: losowe i niezależne występowanie osobnika jakiegoś gatunku w przestrzeni liczba drzew sosny na km2 w mieszanym lesie). 2. jest szczególną formą rozkładu dwumianowego, gdy n jest duże a prawdopodobieństwo sukcesu p jest małe, oraz można przyjąć, że np. jest małe i równe delta= np
Wybrane rozkłady zmiennej losowej ciągłej: 1.Rozkład normalny (baza! Jest to podstawowe założenie dla zasadności stosowania wielu metod statystycznych) 2. Rozkład Z (ważny! Bo umożliwia standaryzację zmiennych) 3. Rozkład t-studenta (niezbędny! Bo podstawa testów istotności - testy parametryczne) 4. Rozkład x2 (chi-kwadrat) (niezbędny! Bo podstawa testów zgodności - testy nieparametryczne) 5. Rozkład F (umożliwia porównanie wariancji). Gdy jest rozkład normalny to testy są mocne! Zasady upowszechniania wiedzy i postępu w rolnictwie: 1. Zasada współzależności celów. Znajomość celów upowszechniania wiedzy rolniczej - to podstawowy warunek prawidłowego budowania programu pracy oraz doboru metod tej pracy. Cele upowszechniania można podzielić na 3 grupy: gospodarcze, społeczne, wychowawcze. 2. Zasady zgodności treści i metod z potrzebami 3. Zasada łączenia różnych form i metod 4. Zasada aktywnego uczestnictwa 5. Zasada stopniowej realizacji postępu. Proces upowszechniania jest długotrwały. Dla osiągnięcia umieszczonych celów konieczne jest OPTYMALNE PLANOWANIE PRACY WDROŻENIOWEJ. 1. Określenie faktu dot. Sytuacji wdrążonej. 2. Wybór problemów i ich waga w danej społeczności. 3. Określenie celów i sposób realizacji. 4. Możliwość modyfikacji w trakcie realizacji tego projektu. 5. Ciągłość procesów upowszechnieniowych. 6.Uwzględnia potrzeby intlekt. Danej społeczności. 7. Posiada trwałość połączoną z elastycznością. 8. Przewiduje koordynację poczynań lokalnych rejonowych i ogólnych. 9. Posiada plan pracy. 10.Przewiduje rzeczową ocenę rezultatów. Układy doświadczalne: *czynniki jakościowe: -odmiana -rodzaj nawozu *czynniki ilościowe; -termin wysiewu -stężenie środka ochrony rosl. *obiekt doświadczalny * jedn. doświad.(ziarniak). *cecha *układ doświad. (przyporządkowanie jedn.doświad. obiektom) *powtórzenie *błąd doświadczalny *model matematyczny *sytuacja doświad. *technika doświad. Przy planowaniu badań eksperymentalnych dwa podst. pojęcia: powtórzenie, randomizacja(losowe przyporządkowanie jednostek obiektom). Czynniki doświad: -dawka ścieków komunalnych. Obiekt doświa, -konkretna dawka. Jednostka doświa- poletka. Podstawowe układy doświad. z 1 czynnik; *CRD- układ kompl. losowych bloków. * RBD- uk. losowych bloków. *kwadrat łaciński. *IBD niekompletny układ losowych bloków. 2 czynniki: *CRD *RBD *split-plot (losowych podbloków) *split-plot (pasów prostopadłych). 3 lub więcej czynników: *ukł kombinowane układów 2 czynnikowych ( splot-plot, split-plot w split-block) *ukł czynnikowe- wszystkie możliwe kombinacje czynników. *ukł czynnikowe frakcyjne (ułamkowe)- frakcje wszystkich możliwych kombinacji czynnikowych. ANOVA- Sir Ronald Fisher - podstawy metody (lata 20-30 XX w). Założenia: *rozkład normalny badanej cechy *jednorodność wariancji prób *niezależność błędów losowych. Addytywność wariancji - jeżeli w 1 bloku odmiana A lepiej plonuje niż w B, to w 2 bloku też tak musi być. Podział modeli ANOVA ze wzg na liczbę czynników: *jednoczynnikowe (1 zmienna) wieloczynnikowe. Podział ze wzgl na rodzaj efektów: *stałe (in. model stałych efektów). *losowe ( in. model losowych efektów) *mieszane. UKŁAD CAŁKOWICIE LOSOWY (CRD) *przyporządkowanie obiektów jednostkom doświadczalnym (lub przyporządkowanie jednostek doświadczalnych obiektom ) jest losowe *stosuje się klasyczne metody losowa nią (karty do gry) *typowe doświadczenia :*laboratoryjne *wazonowe, *niektóre polowe, gdy poletka są losowo przyporządkowane obiektom *prowadzone w terenie MODEL MATEMATYCZNY pojedyncza obserwacja i-tego obiektu w j-tym powtórzeniu = średnia generalna z doświadczenia(populacyjna) + efekt i-tego obiektu + efekt i-tego obiektu w j-tym powtórzeniu UKŁ.LOSOWANYCH BLOKÓW RBD (klasyfikacja dwukierunkowa „podwojna”) *umożliwia grupowanie obiektów w grupy obiektów, tzw bloki, o max wyrównanym materiale np.myszy tego samego miotu, pożywki o jednakowym składzie *każdy blok zawiera wszystkie badane obiekty *obiekty w obrębie bloku rozmieszczone są losowo *blok jest jednostką niepodzielną *umożliwia eliminowanie efektów zmienności międzyblokowej ze zmienności błędu doświadczalnego KLASYFIKACJA DWUKIERUNKOWA ANOVA-RBD założenia: *rozkład normalny badanej cechy *jednorodnośĆ wariancji badanej prób*niezależnośc błędów losowych KWADRAT ŁACIŃSKI (klasyfikacja trójkierunkowa „potrójna”) *n=liczba obiektów (k)=liczba wierszy (rz)=liczba kolumn (kol) *randomizacja (wariant Statystycznie dopuszczalny) -zapisz dowolny kwadrat łaciński -losowanie kolejności rzędów i kolumn -przyporządkowanie obiektów do liter kwadratom *umożliwia eliminowanie zmienności dwukierunkowej PORÓWNANIE: test statystyczny. Porównanie planowane:*test statystyczny porównania średnich jest określony przed wykonaniem doświadczenia zanim znane będą dane z doświadczenia *porównanie post-hoc:-test statystyczny porównania średnich jest określony po analizie danych z doświadczenia,- umożliwia lepsze zrozumienie porównań planowanych, umożliwia wgląd w trend danych. PORÓWNIA WIELOKROTNE-porównanie średnich w grupach np., przy porównaniu y średnich możliwych jest 6 porównań między parami średnich-taki zbiór porównań nazywa się rodziną porównań. BŁĄD porównania pary średnich- prawdopodobieństwo popełnienia błędu rodzaju przy pojedynczym porównaniu pary średnich, przy założeniu prawdziwej hipotezy zerowej TESTY szczegółowe do porównania średnich obiektowych :TESTY PROSTE t-studenta, t-Tukey'a, Sheffego TESTY wielokrotne :Duncana, Tukey'a