Barbara Bętkowska-Korpała
WYWIAD KLINICZNY
W placówkach leczenia uzależnień wywiad kliniczny jest najczęściej stosowaną metodą diagnozy psychologicznej. Zwykle rozpoczyna proces diagnostyczno-terapeutyczny.
Wyróżnia się typy wywiadu: od strukturalizowanego poprzez częściowo strukturalizowany, do swobodnego (struktura zewnętrznie niewidoczna), które mają swoje zalety i wady w zależności od celu jego przeprowadzania (Stemplewska-Żakowicz, 2005).
W wywiadzie zbierany jest materiał potrzebny do potwierdzenia lub wykluczenia hipotez związanych z celem badania i ewentualnym ukierunkowaniem terapii. Hipotezy badawcze związane są z orientacją teoretyczną w jakiej diagnosta/terapeuta pracuje i wyjaśnia zjawiska psychiczne i inne związane z funkcjonowaniem człowieka. I tak, w orientacji psychodynamicznej przyczyny zaburzeń upatruje się w nieuświadamianych doświadczeniach poprzez analizę snów, wolne skojarzenia, swobodną rozmowę. W orientacji poznawczo-bahawioralnej, na ogół przyjmowanej w placówkach odwykowych, poszukuje się przyczyn zaburzeń w wyuczonych nawykach, przekonaniach, aktualnych sytuacjach warunkujących funkcjonowanie. Z kolei w orientacji systemowej analizuje się funkcjonowanie rodziny lub innego systemu, w którym żyje człowiek.
W praktyce leczenia uzależnień obserwuje się, że cel wywiadu jest zwykle określony i obszary badane poprzez wykorzystanie wywiadu są raczej określone. Szczególnie w przypadku bardziej swobodnego wywiadu bardzo ważne jest nawiązanie dobrego kontaktu diagnostycznego polegającego między innymi na akceptacji i zainteresowaniu się osobą badaną, treściami, emocjami jakie wnosi, współpracy ze strony osoby badanej (Szustrowa, 1991).
Znajomość i naturalne stosowanie technik podtrzymujących dobry kontakt (werbalne i niewerbalne) pozwalają na pogłębienie kontaktu i dotarciem do nieraz bardzo trudnych dla pacjenta doświadczeń. Dobremu kontaktowi sprzyja przygotowanie odpowiednich warunków do prowadzenia rozmowy (miejsce, czas). Każda osoba badana powinna być powiadomiona o celu badania, o ewentualnych korzyściach jakie może odnieść (motywowanie do szczerych odpowiedzi) i poinformowana o wyniku rozmowy, bez oceniania.
Wywiad jako technika badawcza wymaga uwzględnienia pewnych założeń metodologicznych. Przygotowując wywiad diagnosta może mieć dane o badanym z innych źródeł np. historia choroby, informacja od innego specjalisty, lekarza.
Etapy postępowania przy planowaniu i analizie wywiadu (Stemplewska-Żakowicz, 2005):
cel wywiadu - kontekst sytuacji zgłoszenia i miejsca, możliwości badanego, czasem cel dodatkowy - wsparcie.
wybór orientacji teoretycznej - kluczowe pojęcia
formułowanie pytań i/lub hipotez badawczych
wskaźniki - informacje na podstawie których udzielimy odpowiedzi na pytanie badawcze
operacjonalizacja danych - sposoby uzyskania potrzebnych informacji m.in. poprzez umiejętne zadawanie pytań (otwarte, zamknięte, projekcyjne, sugerujące), sekwencje pytań.
Typowy schemat wywiadu klinicznego (Kowalik, 2006)
1. Informacje o objawach pacjenta zebrane: z innych źródeł, od pacjenta, od innych osób, z obserwacji w trakcie rozmowy.
2. Przebieg choroby: okoliczności pojawienia się objawów, reakcje na jej pojawienie się, stabilność i zmienność objawów w czasie, czynnikach nasilających i zmniejszających objawy, konsekwencjach choroby, przebiegu dotychczasowego leczenia i jego skuteczność, inne choroby.
3. Linia życiowa - najważniejsze wydarzenia w życiu: urazy, doświadczenia zadowolenia.
4. Stosunek pacjenta do własnych doświadczeń: ocena zdarzeń w kontekście znaczenia jakie miały dla rozwoju i przebiegu choroby, przekonania na temat własnej osoby, przekonania na temat bliskich osób, rozumienie przyczyn i utrzymywania się choroby, ocena skutków jakie ma choroba dla obecnego życia;
5. Dane o zachowaniu pacjenta w czasie wywiadu: zdolność nawiązywania kontaktu, adekwatność odpowiedzi i zachowania, przejawach przeżywanych emocji i doznań (lęk, napięcie, agresja,omamy).
6. Podsumowanie uzyskanych danych z wywiadu i obserwacji: zależne od celu diagnozy klinicznej, opisy przyczyn i skutków choroby, opinie osób trzecich.
Konstruktywnym doświadczeniem dla osoby badanej jest podsumowanie wyniku wywiadu i omówienie dalszych planów diagnostyczno-terapeutycznych.
Nieodłącznym elementem sprzężonym z wywiadem jest obserwacja, która także jako metoda diagnostyczna dostarcza cennych danych do wnioskowania o funkcjonowaniu osoby badanej. Interpretacji danych z obserwacji dokonujemy w oparciu o kontekst sytuacyjny, spójność przekazów werbalnych i niewerbalnych.
Potraktowanie wywiadu klinicznego jako techniki polegającej na jego planowaniu, które pomaga w jego przeprowadzeniu oraz interpretacji danych i formułowaniu wniosków celem pomocy drugiemu człowiekowi, zobowiązuje do wysokich standardów etycznych. Ważnym zagadnieniem jest umiejętność takiej obróbki danych aby interpretacja była wolna od zniekształceń wynikających z błędów diagnostycznych np. nienawiązania dobrego kontaktu wynikającego z braku zainteresowania się subiektywnym światem przeżyć osoby badanej. Do uporządkowania zwykle bogatego materiału potrzebna jest wiedza kliniczna, która pozwoli na rzetelną interpretację oraz ewentualne zaplanowanie kolejnych etapów procesu diagnostycznego.