Mierniki stanu zdrowia.
Pozytywne
-sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów i całego ustroju
- rozwój fizyczny
- aktywność fizyczna i sprawność ruchowa
- satysfakcja z życia
- przeciętna oczekiwana długość życia, szczególnie oczekiwane lata życia wolne od niesprawności
Wskaźnik Rozwoju Ludzkości - HDI
Uwzględnia długość życia, wykształcenie, produkt krajowy brutto na mieszkańca.
Lata życia korygowane jakością - QALY
Jeden rok życia w pełnym zdrowiu = 1QALY;
Jakość życia ocenia się na podstawie preferencji pacjentów, populacji ogólnej lub lekarzy.
Oczekiwana długość życia w zdrowiu - HALE
Negatywne
- częstość występowania chorób i ich następstw - inwalidztwa i zgonów.
Współczynnik zapadalności
Liczba nowych zachowań w danym okresie/ liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania w danym okresie*K
Współczynnik chorobowości
Ogólna liczba chorych w danym okresie/
Liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania w danym okresie*K
Współczynnik umieralności
Liczba zgonów ogółem/
Liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu w danym okresie*K
Swoisty współczynnik K umieralności wg płci, wieku i przyczyn, np.swoisty współczynnik umieralności kobiet
Liczba zgonów kobiet/
Liczba kobiet narażonych na ryzyko zgonu*K
Współczynnik śmiertelności
Określa odsetek zgonów z powodu określonej choroby wśród ogólnej liczby chorych na K chorobę.
Liczba zgonów z powodu chorych/Liczba chorych na A*100%
Współczynnik umieralności proporcjonalnej
Określa udział (w %) zgonów z określonej przyczyny wśród ogółu zgonów.
Liczba zgonów z powodu A/Liczba chorych ogółem*100%
BIOMARKERY
Wskaźniki narażenia:
Wskaźnik narażenia-
Wskaźnik dawki zewnętrznej; działa bezpośrednio na człowieka ze środowiska (z żywnością, z wodą, z powietrzem)
Wskaźnik dawki pochłoniętej-Zintegrowany wskaźnik ilości substancji przedostającej się wszystkimi drogami narażenia
Wskaźnik dawki biologicznie efektywnej
-Mówi o ilości związku zaabsorbowanego przez tkanki i reagującego ze składnikami komórek
Wskaźniki efektu zdrowotnego:
1Wskaźnik wczesnego efektu biologicznego-
Są to biologiczne, biochemiczne lub funkcjonalne zmiany w tkankach narażonych związkiem zaabsorbowanym; mogą stanowić początek procesu patologicznego
2Wskaźnik zmienionej funkcji lub struktury
3Wskaźnik chorób klinicznych-
Biochemiczna, fizjologiczna lub inna zmiana w organizmie, którą można zmierzyć i w zależności od wielkości uznać za miernik zaburzenia zdrowia
Wskaźniki podatności
Wrodzone lub nabyte zdolności organizmu do reagowania na narażenie; nie występują na drodze ekspozycja-choroba, są to cechy indywidualne organizmu, pojawiające się na różnych lub wszystkich etapach procesu chorobowego
Wskaźniki stanu odżywienia
1Wskaźniki, które są odpowiedzią organizmu na szybkie zmiany spożycia.2Wskaźniki odzwierciedlające spożycie z dłuższego okresu (tydzień, miesiąc)
Wskaźniki wrazliwosci
Genom-Informacja genetyczna o budowie wszystkich białek organizmu na różnych etapach jego rozwoju.
Gen-Odcinek DNA odpowiedzialny za syntezę określonego białka.Ekspresja genu-
Przekazywanie informacji z genu na syntezowane w rybosomach białko przez mRNA.
Polimorfizm genetyczny
Indywidualne zróżnicowanie genomu
Nie każda osoba narażona na działanie czynnika /substancji rakotwórczych zapada na chorobę nowotworową.indukowane i spontaniczne.
Chromosomy-Kompleksy białkowo-nukleinowe znajdujące się w komórkach i zawierające materiał genetyczny
Mapowanie genomu-
Zlokalizowanie poszczególnych genów w genomie i określenie ich funkcji.
Zalety wskaźników
-Ograniczają błędy powstałe przy ocenie spożycia metodami tradycyjnymi
-Pomagają w wyjaśnieniu etiologii chorób dietozależnych i wykrycie wczesnych zmian w stanie zdrowia
-Ułatwiają wyodrębnienie grup ryzyka i klasyfikację osób badanych
-Umożliwiają ocenę wrażliwości na narażenie
-Ułatwiają formułowanie zadań dla działań profilaktycznych
Wady wskaźników
-Pośredni pomiar spożycia
-Często mała swoistość i duża zmienność wyników
-Brak wartości referencyjnych
-Często inwazyjność pobierania materiału
-Wpływ zakłóceń
-Niejednokrotnie wysoki koszt oznaczeń.
BADANIA:
OPISOWE daja ogólny obraz sytuacji,cel:opis stanu zdrowotnego populacji(uwzg cz.demogr i śr.)kto,gdzie kiedy//zalety:ułatwia identyfikacje cz.ryzyka//wada:brak możliwości kontroli cz.zakłócajacych
ANALITYCZNE/ nie kontrolowane(Występują w warunkach naturalnych; dobór próby wg skutków ekspozycji (choroby)kohortowe,przekrojowe,kliniczno-kontr
*KOHORTOWE:Dobór próby wg narażenia.spr czy badany
czynnik ryzyka wywołuje chorobe.2gr:narazeni i nie,długa obserwacja,porównanie zapadalonosci w obu gr.-ryzyko wzg.(częst wyst choroby u naraz.u nienaraz),ryzyko przypisane wrod narazonych(wyst u nar-wyst u nienaraz/wyst u nienaraz).ryzyko przypisane w populacji[p.(rw-1)]/p(rw-1)+1 p=proporcja osob nar na czynnik(p+ =nar/(nar+nienaraz)Zalety:cz.nar mierzone z duza dokł,mniejsze bledy w zbieraniu danych od k-k/wady:droższe i bardziej czasochlon odk-k,nieprzydatne dla chorb o niskich wsp.zapadalnos
*KLIN-KONTR-2gr chora i kontr,por proporcji narazonych i nie w obu gr.miary:IS(chor na*kont nien)/(kont nar *chor nienar)/ryzyko przyp wśród nara (is-1)is/ryzyko przyp w pop p*(is-1)/p*(is-1)+1
*PRZEKROJOWE- pom ekspozycji choroby jednoczesnie w chwili badania/zal:badania umozl anal kilku czyn ryz jednoczesnie,w stos do koh tańsze i szybsze,w resor+cz.ryz mierzone z duza dokł/wad:wieksze mozl bl w zbier dan niż w koh
współczynniku zapadalności. narażenia można mierzyćz dużą dokładnością. Wstosunku do metod retrospektywnych droższei czasochłonne, ale ma
EKSPERYMENT
ALNE-cel:spr,czy badany
czynnik ryzyka powoduje
chorobe. Wybór
planowanej interwencji
(zabiegów
profilaktycznych,
leczniczych), której
spodziewany skutek jest
oceniany przez
porównanie wyników w
grupie/ grupach
poddawanej zabiegowi w
stosunku do grupy
kontrolnej.zal:war.dosw
na kontrole cz. Ryz i
wyeliminowanie wpływu
niepożądanych cz.zakł
zas ekspert:-
sprecyzowanie celu
badania-okreslenie
jedn.eksperymentalnych-
plan ekip-dobor losowy
jedn do gr-zapewn ident
war gr.kontr i chorej-
aspekty etyczne.[kw.fol]
SKRININGOWE
cel:wykrycie wczesnych
stadiow ch w dużych po
w war
nat.
/masowe,celowane,prz
y okazji//musi być:prosty-
tani-nieuciazliwy dla
badanego-rzetely/powt-
trafny(czuly i
swoisty)zalety:stosuje się
tu proste i tanie
testy/pozw na identyf
grup ryzyka/ulatwia
leczenie i dziala
prof.np.fenyloket,rak
sutka macicy
Źródła błędów
Losowe
Pomiar raz zawyża, raz zaniża wynik. Błędy są różnokierunkowe i znoszą się, a efekt można zmniejszyć przez zwiększenie liczebności próby.
Systematyczne
Stała tendencja do zawyżania lub zaniżania wyników. Błędy są jednokierunkowe i sumują się.
Błąd losowy
- osobnicza zmienność biologiczna/ występuje zawsze
- błąd losowania - uczestnicy badania nie stanowią idealnej reprezentacji populacji
- błąd pomiaru - konieczność walidacji metod oceny spożycia
- błąd badacza - ocena wartości odżywczej diety
Błąd systematyczny
- błąd selekcji
np. samoselekcja w fabryce. Pamiętać o analizie niezbadanych.
- błąd pomiaru
np. w laboratorium aparat zawyża wyniki
- błąd pamięci badanych osób
Zakłócenia
Występują wówczas, gdy inny czynnik (zakłócający) wiąże się z czynnikiem stanowiącym przedmiot badania i wpływa niezależnie na uzyskane wyniki.
Np. płeć, wiek, poziom wykształcenia, wiedza o żywieniu, ora roku, odchudzanie się respondenta, powiązanie zmiennych (np. spożycie kawy i palenie tytoniu), itp.
Przyczyny:
Warunkowa
- konieczna
(nie jest wystarczająca), np. niedobór składnika pokarmowego, wirus
- wystarczająca
(nie jest konieczna), np. upośledzenie wchłaniania, starszy wiek, zły stan zdrowia
Bezwarunkowa
Konieczna jest jednocześnie wystarczającą np. głęboki niedobór wit A - kurza ślepota
METODY ŁĄCZENIA WYNIKÓW RÓŻNYCH PRAC
1.prace przeglądowe(pods.jak)zalety:prawidłowo przepr daje wyczerp przegląd prac na dany tem/stos maly nakład pracy/niski koszt.wady:jak niewól dobrane dane to w tedy jedynie jako subiekt oc badan na d.tem.2.metaanaliza-zespol met.stat do oprawco inf il opartych na an wynikowpoch z roznych badan i osr.zalety:mozl wyk danych bez zgod aut/dobor do analizy wszystkich prac/bardziej obiekt niż tradycyjny przegląd pism/bardziej wiary niż w przyp poj badan/mozl opracowania modeli mat.wady:duze zroznicow metod poszcz prac/możliwość blednego interpretowania i wniosk przy nieprawidl dobranych pracach/pracochl i czasochł zbierania danych WYMOGI ODNOŚNIE BADAN W METAANALIZIE:-korzytanie z obszernych baz danych(np.Medline)w celu wykl selektywności doboru piśm-wysoko not i recenzowane czasom nauk(wg punktacji Kom BAD Nauk w por z PAN lub zagr wg listy filadelfijskiej)-porownywalnosc pod wzg metodycznym-podobny sposób wyr wynikow(np.wg IS-oszacowanie narazenia w gr.chorej i kontr)-stosowanie podobnych met statystycznych
3.Metanaliza na podst danych sur uzysk w poszcz badaniach - konieczność wsp z poszcz autorami i osr-ustalenie jednolitych kryt wlacznia prac do anal-praci i czasochl,droga-niosaca ryz selekcji prac 4.zbiorcza analiza-ujednoliconba proced badan dla kilku osr-ujednolic met analizy stat-koszt i długoterminowe-jednorazowy blad w planow lub met zostaje powt we wszystkich osr.