Wnioskowanie - ten rodzaj wiąże się tylko z przypadkami prawa umormowanymi
- a contrario - z przeciwieństwa „Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców.”
wnioskowanie a contrario- ....nie może wejść .....liści lub pąków kwiatowych.
„Kto umieszcza na statku wodnym lub powietrznym substancje zagrażające życiu podlega karze...” a contrario „Kto umieścił te substancje w samochodzie nie podlega karze...”
Wnioskowania a fortiori - oba rodzaje wnioskowań wiążą się z z przypadkami nie unormowanymi
a maiori ad minus - z większego na mniejsze - za podstawę przyjmuje się przepis prawa o charakterze uprawniającym. Jeżeli uzna się za obowiązującą normę prawną uprawniającą na zachowania bardziej uciążliwe, to należy uznać , że zachowanie mniej uciążliwe tym bardziej jest dopuszczone
a minori ad maius - z mniejszego na większe - za podstawę przyjmuje się przepis zakazujący. Jeżeli zabronione jest to , co mniejsze, to tym bardziej zabronione jest to co większe.
Analogia iuris - z prawa; na podstawie wielu norm wyraźnie ustanowionych w odniesieniu do jakiejś dziedziny czynów, ustala się domniemane ich uzasadnienie aksjologiczne i na tej podstawie, uznaje się jakoby z woli prawodawcy inną nie ustanowioną normę. Np. Jeżeli jakaś norma w przypadku kolizji interesów rodziców i ich małoletnich dzieci , każe dać pierwszeństwo interesom dzieci, tak samo kilka innych norm, to w przypadku nieokreślonym jakąś normą, a dotyczącą tego samego konfliktu , czyli interes rodziców i dzieci, należy uznać, że pierwszeństwo trzeba przyznać interesom dzieci.
Analogia legis - z ustawy; gdy zachodzi wątpliwość językowa, czy przepis zawiera normę nakazującą tylko podmiotom wymienionego w nim rodzaju A w wymienionych okolicznościach W czynić C, czy też normę nakazującą podmiotom takim jak A , w okolicznościach takich jak W czynić C i czyny z jakiegoś punktu widzenia takie jak czyny C, to wybiera się jako właściwy sposób drugi . Np. „w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców” Sąd uznał, że przepis ten stosuje się także w przypadku , gdy zarząd majątkiem dziecka sprawuje opiekun ustanowiony przez sąd. Sąd zastosował analogię legis.
Reguły kolizyjne:
lex postrerior derogat legi priori - chronologiczna reguła kolizyjna - z niezgodnych norm prawnych zawartych w równorzędnych przepisach, norma zawarta w przepisach wydanych później, eliminuje niezgodną z nią normę zawartą w przepisach wydanych wcześniej
lex specialis derogat legi generali - zakresowa reguła kolizyjna- z niezgodnych norm zawartych w równorzędnych przepisach wydanych w tym samym czasie norma o węższym zakresie stosowania eliminuje niezgodną z nią normę o szerszym zakresie zastosowania
lex superiol derogat legi inferiori - hierarchiczna reguła kolizyjna- norma aktu hierarchicznie wyższego rzędu, uchyla niezgodną z nią normę aktu hierarchicznie niższego rzędu
Chronologiczna reguła kolizji - norma zawarta w przepisach późniejszych , eliminuje normę zawartą w przepisie wcześniejszym.
Prawo stanowione - to normy oraz prawo oparte na praktyce , zwyczajach (prawo zwyczajowe)
Prawo zwyczajowe - normy powstałe w wyniku uznania przez organy państwa za obowiązujące prawo pewnej długotrwałej i równomiernej praktyki postępowania (zwyczaju) w określonej dziedzinie stosunków społecznych
Precedens - decyzja, której rozstrzygnięcie staje się wiążącym na przyszłość wzorem przy podejmowaniu kolejnych decyzji w podobnej sprawie
Common law - system prawa precedensowego
Normatywne reguły koncepcji źródeł prawa
walidacyjne reguły - rozstrzygają jakie akty i których podmiotów należy uznawać w danym systemie prawnym za tworzące nowe normy prawne; nakazują uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze danego systemu; norma prawna by obowiązywać musi zostać prawidłowo ogłoszona. Np. przepis: „Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie” zawiera regułę walidacyjną lub przepis: „Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do zawierania układów zbiorowych pracy” również zawiera regułę walidacyjną.
egzegezy reguły - to reguły wykładni, wnioskowań, i kolizyjne w oparciu o które ustala się w sposób wiążący treść norm prawnych zawartych w poszczególnych formach tworzenia prawa
Logiczne wynikanie norm - zakres stosowania i normowania pierwszej normy zawiera się w zakresie stosowania i normowania drugiej, np: jeżeli norma nakazuje płacić cło za wszelkie samochody sprowadzone do kraju to logicznie wynika z niej druga norma, która nakłada taki obowiązek na sprowadzających również samochody ciężarowe
Instrumentalne wynikanie norm - (wnioskowanie z celu na środki) - zrealizowanie jednej normy jest warunkiem przyczynowo koniecznym do zrealizowania drugiej.
Reguła (dyrektywa) techniczna - (norma celowościowa) wypowiedź warunkowo nakazująca postępowanie
Reguła (dyrektywa) instrumentalnego nakazu - nakazane jest czynić wszystko, co jest warunkiem koniecznym zrealizowania tego stanu rzeczy
Reguła (dyrektywa) instrumentalnego zakazu - zakazuje czynić cokolwiek co spowoduje niezrealizowanie się wymaganego stanu rzeczy
Dyrektywa celowościowa - zwrot wyrażający w sposób warunkowy powinność zachowania się określonego adresata
Konstytucja - najwyższy akt normatywny
Ustawa - podstawowe źródło prawa
Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy
Delegacja ustawodawcza - przekazanie przez parlament części swych kompetencji do stanowienia ustaw innym organom państwa
Główne źródła prawa międzynarodowego - umowa międzynarodowa oraz prawo zwyczajowe
Technika prawodawcza - sposoby redagowania i systematyzacji przepisów prawnych
Dyrektywy języka :
tych samych terminów należy używać zawsze w tym samym znaczeniu
należy unikać używania terminów wieloznacznych
tekst powinien odpowiadać zasadom poprawności językowej
terminologia aktu powinna uwzględniać terminologię aktów już obowiązujących
Paragraf - podstawowa jednostka redakcyjna i systematyzacyjna aktów wykonawczych; paragrafy dzielimy na ustępy, a ustępy na punkty i litery
Systematyka - budowa aktu normatywnego
Przepisy merytoryczne dzielimy na:
ogólne - określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków regulowanych przez ustawę lub wyłączonych spod jej regulacji
szczegółowe - (przepis podstawowy zrębowy) przepisy o organach i trybie postępowania oraz przepisy karne. Przepisy te powinny możliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać kto , w jakich okolicznościach i jak ma się zachowywać
odsyłające - odsyłają do przepisów tego samego lub innego aktu normatywnego
Jeżeli przepis odsyła nas do innych przepisów tego samego porządku prawnego to jest przepisem odsyłającym systemowo. Np. przepis odsyłający i przepis-odniesienie należą do porządku krajowego
Jeżeli przepis odsyła nas do przepisów innego porządku prawnego, to jest przepisem odsyłającym pozasystemowo. Np. przepis odsyłający należy do porządku krajowego a odsyła nas do prawa europejskiego lub norm obyczajowych
Przepis, który ogólnie odsyła nas w stronę „zasad współżycia społecznego”, bez określenia ich rodzaju oraz treści, nazywamy przepisem odsyłającym drugiego stopnia
Klauzula generalna - zwrot językowy, stanowiący część przepisu prawnego:
celowo nieostry lub niedookreślony (np. dobra wiara, dobre obyczaje, porządek publiczny, mienie znacznej wartości)
o charakterze oceniającym
odsyłających jednocześnie do kryteriów pozaprawnych (normy moralne, religijne) mające stanowić podstawę powyższego oceniania
stwarzających luz decyzyjny
Vacatio legis - okres, który ma upłynąć między ogłoszeniem aktu a dniem wejścia w życie wszystkich lub wybranych jego postanowień.
Sankcja - użycie lub zapowiedź użycia przymusu lub innej dolegliwości na wypadek naruszenia normy prawnej.
Przepis przejściowy - reguły normujące wpływ nowego prawa na stosunki powstałe pod działaniem dotychczasowego prawa. W przepisach przejściowych należy:
unormować sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku
rozstrzygnąć, czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem dotychczasowego prawa
rozstrzygnąć, czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje prawne, które znosi nowe prawo
rozstrzygnąć, czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi
Przepis wstępny - wyznacza zasięg całego aktu
Przepisy ogólne - zawierające rozstrzygnięcia podstawowe ,ujawniające się przy zastosowaniu danego prawa
Przepisy szczególne - wprowadzające rozstrzygnięcia korygujące lub uszczegółowiające dla wybranych przypadków rozstrzygnięcia zawarte w przepisach ogólnych
Przepis dostosowujący - normuje sposób powołania po raz pierwszy organów ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów, z jednoczesnym wyznaczeniem odpowiedniego terminu dostosowania się do nowych przepisów lub powołania nowych organów.
Przepisy końcowe - pozbawiające mocy prawnej poprzedni akt, pozostawiając jednak pewne jego przepisy jako nadal wiążące
Przepis uchylający - klauzula derogacyjna - zawiera postanowienie o uchyleniu przepisów dotychczas obowiązujących
Przepis nowelizujący - nowelizacja - częściowo zmienia lub uzupełnia obowiązujący akt normatywny.
Przepis blankietowy tzw. pusty - rodzaj przepisu, który dla swojego skutecznego wykonywania potrzebuje wydania innych przepisów, uszczegóławiających treść przepisu blankietowego. Dopóki takie rozporządzenie nie zostanie wydane, ów przepis będzie „tylko na papierze” przepisem blankietowym.
Wypowiedzi kreujące - rodzaj przepisów określających zakres obowiązywania określonego w wymiarze podmiotowym, przedmiotowym i terytorialno - czasowym, np.:
Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Wykładnia prawa - interpretacja prawa
Wykładnia operatywna - stosowana prze sądy i organy administracji w toku rozpatrywania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i administracyjnych, celem jest uzyskanie takiego poziomu precyzji znaczeniowej tekstu prawnego, jaki jest niezbędny dla rozstrzygnięcia sprawy.
Wykładnia autentyczna - dokonywana przez organ państwa, który ten przepis wydał.
Wykładnia legalna - dokonywana przez organ , któremu przyznano taką kompetencję, inny jednak niż prawodawca. Obecnie w Polsce nie obowiązuje ta wykładnia.
Wykładnia doktrynalna - (naukowa) nie ma żadnej mocy, dokonywana jest w opracowaniach naukowych oraz dydaktycznych
Wykładnia językowa - polega na ustalaniu znaczenia ze względu na właściwości języka,; zakazuje:
bez uzasadnionych powodów przypisywać różnym terminom tego samego znaczenia, a różnym znaczeniom tego samego terminu
ustalania znaczenia przepisów, w taki sposób, aby pewne jego części były zbędne
nakazują przestrzegania przepisów zawierających definicje legalne (przepisy definiujące)
Wykładnia systemowa (systematyczna) - polega na umieszczeniu interpretowanego przepisu w określonym miejscu aktu ; zakazuje:
przypisywać przepisom znaczenia, które jest sprzeczne z zasadami prawa
interpretowania przepisów prowadzących do luk
nakazują tak ustalać znaczenie interpretowanych przepisów, aby odpowiadało ono systematyce aktów
Wykładnia funkcjonalna (celowościowa) - ustala znaczenie przepisów przez odwoływanie się do słusznych przesłanek
Wykładnia literalna (stwierdzająca) - dosłowna; jest rezultatem wykładni językowej.
Wykładnia autentyczna - dokonywana przez organ, który interpretował przepis
Wykładnia rozszerzająca - rozszerza ze względu na słuszne racje, sens językowy przepisu
Wykładnia zwężająca - zwęża w słusznej racji sens językowy przepisu
Fikcja prawna - rodzaj przepisu prawnego, w którym przyjmuje się założenie, że w rzeczywistości nie istniejący fakt istnieje i wywołuje określone przez prawo skutki prawne.
Prospektywność - stanowionych norm przejawia się w tym, że dotyczą one zachowań przyszłych, które mogą nastąpić w przyszłości. Forma aktywności prawotwórczej.
Domniemania:
formalne - przyjmuje się, że istnieje określony (przyjęty przez nas) stan faktyczny, istotny z prawnego punktu widzenia, aż do momentu, w którym nie zostanie udowodniony odmienny stan faktyczny. Np. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego
materialne - jeżeli udowodni się fakt A, to na tej podstawie należy uznać fakt B (prawnie narzucona dyrektywa inferencyjna). Np.
Czynność konwencjonalna - świadome i celowe zachowanie się człowieka wymagające wcześniejszego istnienia stosownych reguł, np. podniesienie ręki na znak powitania
Obowiązywania ;
aksjologiczne - (nauka o wartościach) odwołanie do wartości, norma obowiązuję, ponieważ w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen, nakazane czyny są dobre bądź złe.
tetyczne - norma ma uzasadnienie tetyczne, jeżeli została ustanowiona przez kogoś kto ma władzę nad jej adresatami.
systemowe, formalne - podstawą obowiązywania jest sam akt stanowienia normy, jej cechy formalne (kto i w jakim trybie ustanowił normę) , oraz relacja tej normy do innych norm obowiązujących w danym systemie:
norma musi być poprawnie wprowadzona do systemu prawa ,
zgodna z normami merytorycznymi
nie została uchylona
faktualne, behawioralne - obowiązują normy, które są faktycznie stosowane lub przestrzegane Powszechna praktyka stosowania prawa
Prakseologiczna niezgodność norm - normy można zrealizować, ale zrealizowanie jednej z nich niweczy skutki zrealizowania drugiej. Np. N1 nakazuje otworzyć drzwi, N2 nakazuje zamknąć drzwi
Modele stosowania prawa:
sądowy- podmiot stosujący prawo nie pozostaje w żadnym stosunku służbowym czy organizacyjnym wobec adresatów wydawanej decyzji. Decyzja stosowania prawa jest podejmowana w sytuacji sporu. Decyzja ma zastosowanie tylko do sprawy, w której została podjęta.
kierowniczy - podmiot stosujący prawo pozostaje w stosunku organizacyjnym do adresatów decyzji (minister, wojewoda, policja, ZUS)
decyzyjny - ustalenie obowiązywania przepisów (decyzja walidacyjna) precyzyjne ustalenie znaczenia przepisu, uznanie za udowodnione faktów sprawy, ustalenie konsekwencji prawnych, wydanie decyzji finalnej.
Dogmatyka prawa - prawo aktualnie obowiązujące w konkretnym państwie.
Problem dogmatycznoprawny - norma N jest obowiązująca w czasie T wobec osób A i powoduje obowiązek Z.
Semiotyka - teoria znaków językowych, dzieli się na:
semantyka - relacja między znakami a tym do czego się one odnoszą
syntaktyka - relacje między samymi znakami
pragmatyka - relacje między znakami a ich użytkownikami
Desuetudo - odzwyczajenie, odwyknięcie
Subsumpcja - zaliczanie się , należenie do jakiejś klasy
Derogacja - uchylenie
ius commune prawo ogólne, powszechne
ius particulare prawo szczegółowe
ius cogens prawo bezwzględnie wiążące,
ius dispositivum prawo względnie wiążące,
lex generalis ustawa ogólna
lex specialis ustawa szczególna
lex superiol przepis hierarchicznie wyższy
lex inferiol przepis hierarchicznie niższy
a simili - wnioskowanie z podobieństwa , z analogii