PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA
Rozdział III z podr. Uczelnianego „Wstęp do prawoznawstwa” - Magdalena Holzer i Krzysztof Eckhardt.
Cz. 1 - „Norma a inne typy wypowiedzi”
Charakterystyka normy prawnej.
Wśród ludzkich wypowiedzi wyróżniamy:
Zdania,
Oceny (wyrażają nasz stosunek emocjonalny),
Wypowiedzi dyrektywalne.
Zdanie- celem jest poinformowanie. Jego cechą jest to, że może fałszywie, albo prawdziwie opisywać.
Zdanie jest prawdziwe- jeżeli opis jest zgodny z obiektywną rzeczywistością.
Zdanie jest fałszywe- jeżeli opis jest niezgodny z obiektywną rzeczywistością.
Wypowiedzi oceniające- ich zadaniem jest wyrażenie naszego emocjonalnego stosunku pod adresatem tego, czego dotyczy ocena. Stosunki mogące wyrażać:
Aprobata- coś mi się podoba,
Dezaprobata- coś mi się nie podoba.
Rodzaje ocen występujących w wypowiedziach oceniających:
Ocena zasadnicza (in. pierwotne bądź bezinteresowne): ocenia dany przedmiot lub zjawisko „samo w sobie”, „jako takie” bez żadnego kontekstu (czyli bez punktu odniesienia, zaczepienia), np. Ania ma ładną bluzkę;
Wady oceny zasadniczej: człowiek ma swoje zasady i nie przyjmuje żadnych argumentów.
Zalety oceny zasadniczej: człowiek jest szczery w tym co mówi.
Ocena instrumentalna (in. celowościowa, wtórna, utylitarna): ocenia ludzkie postępowanie, czy to jest dobre (wyraża aprobatę, gdy jest dobrym i skutecznym środkiem) do osiągnięcia danego celu, czy też złe (wyraża dezaprobatę) gdy nie służy jego realizacji, np. kłamstwo jest dobre, jeżeli choremu człowiekowi chcemy oszczędzić cierpienia; kłamstwo jest złe, jeżeli chcemy coś osiągnąć (zdobyć) dla siebie w nieuczciwy sposób;
Wady życia z osobami instrumentalnymi: taka osoba nie ma żadnych zasad, to człowiek można powiedzieć nieobliczalny, który nie liczy się z niczym.
Zalety życia z osobami instrumentalnymi: jest gotowy zmodyfikować swoje zachowanie.
Wypowiedzi dyrektywalne: dotyczą tylko ludzkich zachowań i tylko zachowań przyszłych (nie mogą dotyczyć zachowań, które miały już miejsce).
Ich sensem jest powiedzenie wcześniej czegoś, zanim to się stanie, np. macie przychodzić na zajęcia punktualnie; przerwy będą w wyznaczonych godzinach.
Wśród wypowiedzi dyrektywalnych są: rady, rozkazy, prośby, wskazówki, życzenia.
Normy postępowania tym się różnią od wypowiedzi dyrektywnych, że mają wywrzeć większy wpływ na ludzkie zachowanie. Normy są prawdziwe albo fałszywe.
Norma postępowania: wypowiedź językowa, która wskazuje adresatom jak powinni się zachować w pewnych okolicznościach. Zaliczamy do niej:
-normę prawną,
-normy etyczne (moralne),
Etyka- to nauka o normach moralnych ( np. w aspekcie opisowym)
Człowiek moralny- mierzony w kategorii dobra i zła (pod tym kątem następuje ocena ludzkiego widzenia).
normy religijne,
normy obyczajowe: to reguły postępowania w określony sposób i w określonych sytuacjach, połączone z przekonaniem, że tak wypada czynić czy postępować. Dotyczą drugorzędnych, nieistotnych spraw życia (z punktu widzenia prawa czy moralności), np. związanych z modą.
normy organizacyjne
Cz. 2 – Rodzaje norm postępowania.
Norma postępowania- mówi o adresacie i okolicznościach.
Podział norm w zależności od sposobu określenia w normie adresata i okoliczności:
NORMY INDYWIDUALNE: adresat określony jest poprzez podanie jego tożsamości (adresatem jest TYLKO 1 osoba) oraz szczegółowe określenie okoliczności, w których zachowanie ma nastąpić.
NORMY GENERALNE:
dot. szerszego grona adresatów,
występuje wskazanie cech rodzajowych, np. student, kobieta, górnik, nauczyciel,
okoliczności określone w sposób ogólny: np. w danym roku akademickim,
adresat określony poprzez użycie zaimka osobowego, np. ”każdy”, „nikt”, „wszyscy”,
adresat określony poprzez podanie jego funkcji, a nie konkretnej osoby (określonej z imienia i nazwiska)- dotyczy każdej osoby kolejno sprawującej urząd, np. prezydent RP (czyli też każdy następny prezydent), Dziekan WSPiA, (nie ma stanowisk dożywotnich)
Podział norm ze względu na określenie zachowania adresatów:
NORMA KONKRETNA (ZMIENNA): zachowanie jednorazowe, niepowtarzalne, np. stawienie się na wykład czy egzamin tu i teraz
NORMA ABSTRAKCYJNA (STAŁA): dot. zachowań stałych, powtarzalnych, wielokrotnych (w przyszłości w nieograniczonej liczbie przypadków), np. studenci będą musieli stawić się na egzamin, tu i tu, wtedy i wtedy...
Normy moralne obyczajowe, religijne itd. Z wyjątkiem normy prawnej mogą być konkretne albo abstrakcyjne.
Podział norm w zależności od tego, czy adresat normy i twórca normy to jedna i ta sama osoba, czy też są to różne osoby:
NORMA AUTONOMICZNA (wewnętrzna)
NORMA HETRERONOMICZNA (zewnętrzna): taki charakter ma tylko norma prawna
Tym, co odróżnia normę prawną od innych norm społecznych jest sposób (czy na jakiej podstawie uzasadnia się, że dana norma obowiązuje) uzasadnienia obowiązywania normy prawnej.
Wyróżniamy 3 rodzaje uzasadnienia obowiązywania norm:
UZASADNIENIE AKSJOLOGICZNE: od gr. Słowa [aksjos] – „cenny, wartościowy”. Polega na tym, że uważam normę za obowiązującą, bo w świetle moich ocen i wartości zgadzam się z treścią tej normy i ona mi odpowiada, bo np. skutki tego są dobre, właściwe, słuszne.
UZASADNIENIE TETYCZNE: uznaje normę za obowiązującą, bo ustanowił ja ktoś, kto ma nade mną władzę. Władza może dysponować przymusem i skłonić adresatów do posłuchu (lepiej dla nas będzie jeżeli będziemy trzymać się tej zasady/ normy, aniżeli mielibyśmy ponieść o wiele gorsze konsekwencje z powodu jej nieprzestrzegania).
Formalny autorytet: to taki, co wynika z prawa, np. prezydent.
Nieformalny autorytet: to cenienie czegoś, kogoś, np. wykładowcę za ciekawy wykład
UZASADNIENIE BEHAWIORALNE: z ang. [behaviour]- „zachowanie się”. Uważa normę za obowiązującą, bo w moim środowisku ludzie przestrzegają tej normy.
Cechy normy prawnej: !!!!!
Generalna,
Abstrakcyjna,
Heteronomiczna,
Tetyczna
Cz. 3 – Prawo a moralność.
Relacje miedzy prawem, a moralnością:
Uregulowania zbieżne: to przypadek, gdy jedno i to samo zachowanie jest nakazane albo zakazane jednocześnie przez różne normy (np. prawne, moralne, religijne). Polega na tym, że 1 adresatowi, w tych samych okolicznościach, jedno i to samo zachowanie jest jednocześnie zakazane albo nakazane, np. zakaz zabójstwa; nakaz udzielenia pomoczy człowiekowi w niebezpieczeństwie.
Uregulowania rozbieżne: mamy do czynienia wtedy, gdy jedna norma nakazuje coś zrobić, a druga norma tego samego zdarzenia (postępowania) zakazuje. Żeby uniknąć takiego zdarzenia, zachowania, adresat może wybrać to, co chce i to co mu sumienie podpowiada, np. z jednej str. aborcji zakazuje kościół katolicki, a z drugiej strony (ze str. prawa) w przypadkach zagrożenia życia matki czy gwałtu- aborcji można dokonać.
Uregulowania indyferentne (obojętne wobec siebie): polega na tym, że pewne dziedziny zachowań są normowane przez np. system prawny- a wtedy moralność itp. w to nie ingeruje.
I odwrotnie- prawo milczy, nie ingeruje w pewne dziedziny życia, które stanowią domenę np. moralności czy religijności, bo czynią to inne normy.
Związki między prawem a moralnością mają charakter:
Funkcjonalny: polega na wzajemnym oddziaływaniu prawa i moralności (NIE TRZEBA SIĘ TEGO UCZYĆ)
Treściowy: mogą przybrać postać inkorporacji (wchłonięcie, uzupełnienie bądź modyfikowanie norm moralnych przez systemy prawne).
Związki występują również w zasadach prawa i w klauzulach generalnych.
Zasady prawa: są to szczególnie ważne, doniosłe normy dla całego systemu prawa lub jego poszczególnych gałęzi. W tych zasadach ustawodawca wyraża pewne idee, wartości, które zamierza chronić, umacniać, rozwijać przez inne normy prawne i instytucje prawne.
Wiele zasad prawa odwołuje się do zasad moralnych (ma charakter moralny), np. zasada dobra dziecka, zasada trwałości związku małżeńskiego i założonej przez ten związek rodziny.
PRAWO jest sztywne i niezmienne w przeciwieństwie do norm społecznych (moralnych, religijnych itd.)
Klauzule generalne: są to przepisy prawne, w których ustawodawca odsyła do pozaprawnych systemów norm i ocen, np. normy moralne, religijne czy obyczajowe. Klauzule te występują przede wszystkim w prawie cywilnym, prawie rodzinnym, w prawie pracy. Są to zasady współżycia społecznego, dobro dziecka, zasady uczciwego obrotu, dobre obyczaje, słuszny interes obywatela.
Różnice między systemem prawnym, a moralnym:
w Państwie unitarnym istnieje 1 system prawny (monomizm), a z reguły jest wiele systemów moralnych (pluralizm),
prawo powstaje w wyniku celowej, zorganizowanej działalności organów władzy publicznej, wg określonych procedur. Natomiast normy moralne są tworzone spontanicznie, żywiołowo, niezależnie od państwa jako wyraz świadomości rozmaitych grup społecznych. Są o wiele mniej precyzyjne i mogą być elastycznie interpretowane.
Pomiędzy prawem a moralności występuje 2 rodzaje sankcji:
Normy prawne- sankcja skupiona- wymierzona przez kompetentne organy państwowe, a więc w sposób zinstytucjonalizowany.
Normy moralne, obyczajowe, religijne itd. - to tzw. sankcja rozsiana, która polega na spontanicznej reakcji członków danego środowiska społecznego, do którego należy osoba naruszająca normę (np. ośmieszenie jej, potępienie przez dane środowisko, co powoduje wyrzuty sumienia u łamiącego normę).
Aby którakolwiek ze sankcji odniosła zamierzony skutek, tj. skłoniła adresata do zachowania zgodnego z normą, musi być na tyle dolegliwa, że dla adresata mniejszym złem jest realizacja wyznaczonego zachowania anieli konsekwencje związane z naruszeniem normy.
Odmienne postawy obowiązywania tych norm: Normy prawne mają charakter heteronomiczny, a normy moralne na ogół autonomiczny.
Odmienny sposób przekazywania treści norm prawnych i moralnych. Normy moralne są spisane i podane do wiadomości w sformalizowany sposób. O istnieniu danej normy moralnej człowiek dowiaduje się w trakcie życia społecznego- wtedy może wybrać taką moralność jaka mu odpowiada. Normy prawne są spisane i podane do wiadomości adresatów w sposób określony przez obowiązujące prawo.
Różnią się też przedmiotem regulacji. Prawo reguluje tylko zachowania zewnętrzne, nie ingeruje w sferę przeżyć wewnętrznych człowieka, w jego myśli, uczucia, intencje.
Moralność żąda neutralności, nakazuje życzliwość, a przynajmniej nie wrogość do innych ludzi.
Cz.4- „Norma prawna i jej budowa”.
Norma prawna- zwraca się do adresatów i mówi jak mają postępować.
3 Elementy (części składowe) normy prawnej:
Hipoteza- jedna z bardziej rozbudowanych części normy prawnej, która mówi o adresacie i okolicznościach, w których temu adresatowi coś jest nakazane, zakazane lub dozwolone czynić
Dyspozycja- --II--, która mówi jak się mamy zachować,
Sankcja- --II--, która mówi co niemiłego może spotkać adresata jeżeli nie dostosuje się do dyspozycji normy prawnej.
Brak sankcji nie pozbawia charakteru normy prawnej.
HIPOTEZA:
Zdanie warunkowe- typowa postać hipotezy jest najobszerniejszą częścią normy). Składa się z poprzednika (jeżeli…) i następnika (to…), np. „Jeżeli rzecz najęta ma wady to najemca może żądać obniżenia czynszu za czas trwania wad”. Albo: „ Dziecko po dojściu do pełnoletności, może wytoczyć powództwo o…, nie później jednak jak w ciągu…….”
Im bardziej szczegółowo określony adresat i okoliczności, tym mniejszy zakres zastosowania.
DYSPOZYCJA: przedmiotem jest ludzkie zachowanie przyjmujące postać:
Czynu bądź czynności konwencjonalnej
CZYN: zachowanie psychofizyczne (gdzie jesteśmy świadomi tego, co robimy) o jednoznacznym przebiegu i jego skutkach (zachowanie, gdzie w grę wchodzi nasza świadomość), np. pobicie kogoś; zniszczenie mienia;
CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE: zachowanie, które na mocy norm (np. prawnych, obyczajowych) nabiera szczególnego znaczenia, innego niżby wynikało to z przebiegu zachowania i jego skutków.
Czynnością konwencjonalną w prawie jest:
Stanowienie (tworzenie) prawa,
Wydawanie wyroków,
Czynności (my ludzie) ludzkie- „wiem, co robię”
Np. kupuję i biorę coś, to tylko moja własność i mogę z nią robić to, co chcę kupno samochodu w salonie i rozwalenie go siekierą w salonie na oczach sprzedawców wolno mi tak zrobić, bo to mój samochód i nie pociągnie to za sobą żadnej odpowiedzialności karnej.
Dyspozycja normy prawnej może określać, że wskazane przez nią ludzkie zachowanie jest:
Zakazane, ma charakter obowiązku,
Nakazane lub ma charakter obowiązku.
Dozwolone ma charakter dozwolenia (słabe)
Nakaz: musisz coś zrobić, jesteś zobowiązany do tego np. nakaz płacenia podatków.
Zakaz: nie wolno, zakaz robienia tego; określa typy zachowań niedopuszczalnych. Mogą być nim objęte czyny i czynności konwencjonalne. Zakazane jest odstępstwo od reguł wskazujących kto, w jaki sposób, może dokonać czynności konwencjonalnych.
Dozwolenie: masz prawo, możesz tu jest swoboda wyboru (mogę z niej skorzystać lub nie). To, co nie jest przez prawo ani zakazane ani nakazane. Są 2 rodzaje dozwoleń:
Dozwolenia słabe: nie rodzące żadnych skutków prawnych, np. sposób ubierania się; kontakty towarzyskie; sposób spędzania wolnego czasu;
Dozwolenia mocne: rodzą skutki prawne. Można, ale nie musi się z nich korzystać. Np. wierzyciel może, ale nie musi, domagać się od dłużnika zwrotu długu, jeśli tego żąda, nie może odebrać pieniędzy siłą czy też zabrać jakiś przedmiot należący do dłużnika w celu zrekompensowania długu. Gdy dłużnik nie chce zwrócić pieniędzy, wtedy pozostaje droga sądowa. Dozwolenia są wyrażone zwrotami, np. „może”, „ma prawo”, „wolno”, „jest uprawniony”.
SANKCJA: określa niekorzystne skutki prawne jakie mogą spotkać adresata naruszającego normy prawne.
Rodzaje:
Represyjna (karna),
Egzekucyjna (wydobywcza),
Nieważności (bezskuteczności)
Sankcja represyjna(karna): polega na (tym, że jak człowiek złamie prawo to idzie do więzienia albo płaci grzywnę) pozbawieniu człowieka ważnych dla niego wartości, np. wolność, kara grzywny, pozbawienie praw publicznych, zakaz wykonywania zawodu, pozbawienie prawa jazdy;
Cel: stosujemy ją żeby ukarać winnego. Ma funkcję odwetową i funkcję zapobiegawczą (prewencja).
Prewencja szczególna (indywidualna): cel zapobiegawczy polegający na odstraszeniu danego sprawcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych.
Prewencja ogólna: ma powstrzymać inne osoby od zachowań zabronionych przez prawo.
Sankcja egzekucyjna (wydobywcza): wyegzekwować (doprowadzić, wymusić, wydobyć). Polega wymuszeniu na adresacie takiego zachowania lub jego skutków, których żądała norma prawna, czego adresat z dobrej woli nie zrobił. (Nastawiona jest na osiągniecie tego, co by było, gdyby adresat z dobrej woli posłuchał normy prawnej i byłyby określone skutki dobre), np. zasądzone alimenty ściąga komornik z wynagrodzenia za pracę. Stosujemy również w sytuacji, gdy adresat złamał normę, w wyniku czego powstała szkoda i zmusza się go do naprawienia szkody albo poprzez przywrócenie stanu poprzedniego (Restytucja moralna), a jeżeli jest to niemożliwe zasądza się ekwiwalent (odszkodowanie) pieniężny (także w przypadku utraty zdrowia np. kalectwa, przez osobę poszkodowaną).
Wykonanie tej sankcji sprawia, że adresat ponosi o wiele większe koszty, np. związane z postępowaniem egzekucyjnym, niż wynikające z dobrowolnej realizacji obowiązków, a w pewnych przypadkach adresat naraża się na zastosowanie przymusu fizycznego, np. przy eksmisji z lokalu, doprowadzeniu policyjnym przed sąd.
SANKCJA EGZEKUCYJNA TO NIE JEST KARA ŚMIERCI!!!
Sankcja nieważności: polega na uznaniu za nieważną czynność prawną, która została dokonana niezgodnie z prawem- czynność prawa nieskuteczna. Oznacza, że dana czynność nie wywołuje skutków prawnych. Postacie:
Nieważność bezwzględna- następuje na mocy prawa bez potrzeby dokonywania dalszych czynności.
Nieważność względna- jest wtedy, gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności danej czynności prawnej.
KONCEPCJE DOTYCZĄCE BUDOWY NORMY PRAWNEJ:
Koncepcja Trójczłonowa- żeby dana wypowiedź była uważana za normę musi składać się z hipotezy, dyspozycji i sankcji. Brak sankcji powoduje, że ta wypowiedź nie jest normą prawną.
Koncepcja Norm Sprzężonych (Połączonych)- wg niej hipoteza, dyspozycja i sankcja nie stanowią elementów jednej normy, gdyż sankcja jest normą odrębną. W systemie prawa są 2 rodzaje norm:
Norma sankcjonowana- pierwotna, główna norma; składa się z hipotezy i dyspozycji (jak w Koncepcji Trójczłonowej). Hipoteza określa adresata, warunki i okoliczności, dyspozycja wskazuje wzór powinnego zachowania w postaci nakazu, zakazu, dozwolenia.
Przykład normy sankcjonowanej:
„Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani się troszczyć o niego[…]”
Norma sankcjonująca- ma charakter posiłkowy, wchodzi w grę, jeżeli następuje złamanie normy sankcjonowania. Również skł. Się z hipotezy i dyspozycji. Hipoteza normy sankcjonującej mówi o fakcie naruszenia normy sankcjonowanej. (warunkiem zastosowania n. sankcjonującej jest stwierdzenie, że adresat n. sankcjonowanej nie postąpił w sposób wyznaczony przez jej dyspozycję, mimo, że wystąpiły okoliczności określone w hipotezie).
Przykład normy sankcjonującej:
„Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności […]”
Dyspozycja n. sankcjonującej jest właściwą sankcją. Określa zachowanie 2 adresatów:
Adresat pierwotny: jest nim adresat normy sankcjonowanej. Ma obowiązek ponoszenia skutków niezastosowania się do dyspozycji normy sankcjonowanej,
Adresat wtórny: to określony organ państwowy (czyli organ władzy publicznej upoważniony do orzekania o sankcji)- ma upoważnienie do realizowania skutków niezastosowania się przez adresata pierwotnego do dyspozycji normy sankcjonowanej.
Cz. 5- „Norma prawna a przepis prawny”
Treścią prawa są normy prawne.
Przepis prawny: to forma przekazu informacji o normach prawnych. To zwykle pojedyncze zdanie wyodrębnione a akcie normatywnym jako artykuł, paragraf, ustęp. Zawiera budulec, materiał do konstrukcji normy prawnej.
Jakie są relacje między normą, a przepisem?
Do budowy normy prawnej potrzeba kilka przepisów prawnych reguła.
Poszczególne przepisy zawierają:
Element normy (fragment, np. kawałek hipotezy lub dyspozycji),
Kilka norm w niepełnym sformułowaniu,
Element wspólny do budowy wielu norm,
Mogą nie zawierać treści normatywnych (bezpośrednio służących do budowy norm)
Przepisy o wątpliwej normatywności:
Charakterystyki ustrojowe- są to pewne przepisy znajdujące się w Konstytucji zawierające informacje ideowo- programowe albo opis ustroju państwa.
Prawa niedoskonałe (zw. „Leges imperfektae”)- to normy bez sankcji. Ich naruszenie nie powoduje żadnych skutków prawnych. Sankcja nie powoduje braku norm prawnych. Występują bardzo rzadko, np. w Kodeksie Rodzinnym: „Dziecko winne być posłuszne rodzicom […]”- ale nie jest określone w jaki sposób? A jeżeli nie będzie posłuszne, to co wtedy?
Definicje legalne, zw. definicjami ustawowymi- są to przepisy, w których ustawodawca wskazuje, jak należy rozumieć pewne użyte przez niego w tekście prawnym słowa czy wyrażenia językowe. Def. legalne są wiążące dla wszystkich interpretatorów. Teksty aktów normatywnych są pisane w języku prawnym (język prawodawcy, w którym formułuje teksty aktów normatywnych itp.) . Od języka prawnego żąda się 2 cech:
Żeby był zrozumiały dla adresatów musi bazować na języku potocznym,
Powinien być precyzyjny, możliwie dokładny, a takim językiem nie jest język potoczny (w języku potocznym występują synonimy, wyrazy wieloznaczne- żeby je wyeliminować, ustawodawca korzysta z definicji legalnychktóre są wiążące dla wszystkich interpretatorów).
Język prawniczy- język, którym są formułowane różne wypowiedzi na temat prawa. Jest dziełem prawników.
Cz.6- „Rodzaje przepisów prawnych”
Ze względu na treść dzielimy przepisy na:
Materialne (prawa materialnego)- mają podstawowe znaczenie. Mówią o naszych prawach, obowiązkach, sankcjach. Służą do budowy stosunków prawnych, np. „kto zabija człowieka, podlega karze […]”.
Formalne (prawa formalnego), zw. również procesowymi albo proceduralnymi: mówią jak przed organami władzy publicznej dochodzi do przymusowej realizacji przepisów prawa materialnego (wg Kodeksów itp.), np. „sąd orzeka o […]”. 3 tryby (procedury):
Cywilna,
Karna,
Administracyjna.
Z uwagi na sposób podejmowania decyzji (sformułowania dyspozycji, przepisy):
Konkretne- wyznaczają wprost zachowanie adresata (czyli to jak się ma zachować)- jest ich najwięcej.
Blankietowe- adresat nie dowie się od razu jak się ma zachować. Zawiera upoważnienie dla organu, aby w przyszłości sformułował regułę zachowania dla adresata. (Kiedy ustawodawca wskazuje, kiedy pewne kwestie wymagają specjalistycznego unormowania. Są np. zawarte w ustawie, która zapowiada, że pewne wymienione ustawy zostaną uregulowane aktem wykonawczym).
Odsyłające- nie podają, jak adresat ma się zachować, ale wskazuje przepisy, gdzie ta reguła zachowania się znajduje. (Dzięki nim ulega skróceniu tekst aktu normatywnego. Stosuje się wówczas, gdy pewne sytuacje są od siebie różne, ale w pewnych kwestiach są podobne).
Podział na przepisy ogólne i szczegółowe:
Przepis ogólny- obejmuje szeroki krąg odbiorców, , ustanawia w dyspozycji ogólne reguły zachowania,
Przepis szczególny: ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w stosunku do przepisów ogólnych.
Z uwagi na zasięg obowiązywania wyróżniamy:
Przepisy uniwersalne- obowiązujące na terenie całego państwa
Przepisy partykularne- obowiązują na ograniczonym fragmencie terytorium państwa (np. województwo, gmina). W Konstytucji to są przepisy prawa miejscowego.
Ze względu na moc stosowania:
Bezwzględnie wiążące (ius cogens czyt. ins Kogens)- występuje nakaz i zakaz
Względnie wiążące (ius dispositivum czyt. Ins dispozitivum)- pozwolenia normują
Podział przepisów z uwagi na to, że decydują o obowiązywaniu innych przepisów:
Kolizyjne- w prawie polega na tym, że mamy do czynienia ze sprzecznymi normami (dają odmienną regulację) i gdy ustawodawca przewiduje nieuchronna kolizję, da przepis kolizyjny i wskaże, którą ze sprzecznych norm należy się kierować i zastosować, a którą zastosować jakby jej nie było. Kolizja w przestrzeni- to nieuchronna i oczywista dla ustawodawcy kolizja, która występuje wtedy, gdy własny system prawa „zderzy się” z systemem prawa innego państwa. (np. dziewczyna i chłopak z Polski mogą zawrzeć związek małżeński w wieku 18 lat. Jeśli dziewczyna z Pl chce wyjść za mąż za obywatela państwa, w którym wiek wynosi np. 21 lat, to wtedy mężczyzna musi się dostosować do wieku obowiązującego w jego kraju).
Derogacyjne- to przepisy, które uchylają moc obowiązującą pewnych przepisów, większych fragmentów aktów normatywnych, czy całych aktów normatywnych.
Przejściowe (intertemporalne)- rozwiązują kolizję w czasie w ramach danego systemu prawa i przepis przejściowy wskazuje jakie prawo (stare czy nowe) ma zastosowanie do sytuacji, które powstały pod żądaniem starego prawa i trwają nadal, gdyż już zobowiązuje prawo nowe,
Wprowadzające- to wspólna nazwa dla przepisów derogacyjnych i przejściowych. Mają za zadanie wprowadzić nową regulację do istniejącego już systemu prawa.
Cz. 7- „Budowa aktu normatywnego”
Akt normatywny: to dokument pochodzący od organów państwa, zawierający wyrażone (zawarte) w przepisach prawnych normy generalne i abstrakcyjne, regulujący jakąś dziedzinę życia.
Najwyższy akt prawny- Konstytucja (później jest: Ustawa, Rozporządzenie, Uchwała/Zarządzenia).
Skład aktu normatywnego:
Nagłówek: podpisany przez upoważniony do tego organ. Zawiera:
Wskazanie rodzaju aktu (czy to rozporządzenie, ustawa itd.),
Datę ustanowienia,
O czym jest ten akt, np. Ustawa z dn. 16.04. 2010 o Granicy Państwa
Jeżeli jest to akt powoławszy to musi mieć podstawę prawną.
Preambuły (wstępy)- wskazuje cel wydania aktu. Są pisane ciągiem (bez rozbicia na artykuły).
Część ogólna- są tu postanowienia wspólne dla całego aktu normatywnego, czyli:
Zakres podmiotowy,
Zakres przedmiotowy,
Wyłączenia,
Definicje legalne,
Ustanowienia skrótów
Część szczegółowa- zawiera regulację tych stosunków, które dotyczy dany akt:
Przepisy ogólne,
Przepisy szczególne
Część końcowa- są tu przepisy:
Derogacyjne,
Przejściowe,
Wyznaczenie terminu wejścia w życie danego aktu
Podpis osoby uprawnionej (ustawy podpisuje prezydent)
Tekst autentyczny aktu normatywnego: tekst ustawy ogłoszony w sposób oficjalny (opublikowany) w Dzienniku Ustawy (in. tekst aktu ogłoszony (opublikowany) w stosownym do tego dzienniku publikacyjnym):
Dziennik Ustaw,
Monitor Polski
Dla aktów prawa miejscowego Dziennik Urzędowy danego województwa, np. Dz. Urz. woj. podkarpackiego
Tekst nieautentyczny: ogłoszony w sposób nieoficjalny: podany do wiadomości w radiu, TV, jako dodatek do gazety.
Nowelizacja: zmiana wprowadzona do aktu normatywnego przez późniejszy akt normatywny (Ustawa została zmieniona przez późniejszą Ustawę).
Nowela ustawy- zmiana ustawy, która wprowadza zmiany do aktu normatywnego.
Tekst jednolity: tekst pierwotny, napisany na czysto z naniesionymi nań wszystkimi poprawkami (zmianami).
Tekst autentyczny: tekst Ustawy opublikowany w Dzienniku Ustaw.
Rozdział IV z podręcznika uczelnianego.
Cz. 1- „Pojęcie stosunku prawnego”.
Stosunek prawny: to wyznaczona przez normę prawną zależność pomiędzy przynajmniej 2 podmiotami prawa w postaci wzajemnych uprawnień i obowiązków.
Jego cechą charakterystyczną jest korelat uprawnień i obowiązków. Jeżeli ktoś ma obowiązek określonego zachowania się to musi się tak zachowywać. Uprawnienie- domaganie się jakiegoś zachowania.
Po jednej stronie jak i po drugiej stronie ciążą zarówno obowiązki i uprawnienia, np. dłużnik jest zobowiązany do zwrotu określonej sumy pieniędzy w umówionym terminie, wierzyciel jest uprawniony do otrzymania spłaty.
Stosunek prawny występuje w Prawie Rodzinnym, Prawie Karnym, Prawie Cywilnym, Prawie Pracy, Prawie Administracyjnym czy Handlowym.
Tym się różni od innych stosunków, że dokładnie wiadomo na czym polega obowiązek jednego z podmiotów, a na czym uprawnienie drugiego z podmiotów.
Stosunki prawne powstają, zmieniają się, ustają z powodu okoliczności wymienionych w normie prawa. To prawo decyduje jakie okoliczności powodują powstanie stosunku prawnego.
Okoliczności, z którymi prawo łączy stosunek prawny w postaci zmiany, powstania lub ustania stosunku prawnego noszą nazwę zdarzeń prawnych.
Cz. 2- „Zdarzenie prawne”
Zdarzenie prawne: to okoliczności, z którymi normy prawne wiążą skutki prawne w postaci powstania, zmiany i ustania stosunku prawnego.
Podział zdarzeń prawnych
FAKTY DZIAŁANIA
Są to okoliczności niezależne od woli człowieka. To okoliczności zależne od woli człowieka
Jeżeli wystąpią to stosunek prawny albo powstanie,
albo się zmieni, albo ustanie (skończy się). To np.:
Zależne od naszej woli, ale nie z zamiarem wywołania skutku prawnego (powstał, zmienił się lub ustał)
upływ czasu, celowe (świadome), inne czyny:
- czynności prawne,
- orzeczenia sądowe i
- decyzje administracyjne
(te 2 ostatnie to są tylko Konstytutywne)
narodziny człowieka, z zamiarem wywołania skutku pr.:
- śmierć człowieka,
- klęski żywiołowe
Zgodne z prawem
Niezgodne z prawem:
- przestępstwa,
- wykroczenia,
- delikty prawa cywilnego, tzw. czyny niedozwolone
My ludzie podejmujemy czynności prawne wywołujące skutki prawne.
Czynność prawna: to świadome, zgodne z przepisami prawa oświadczenie woli skierowane na wywołanie skutków prawnych. Dzielimy ją na:
Jednostronna- np. sporządzenie (zmiana) testamentu- wystarczy oświadczenie woli jednego podmiotu prawa
Dwustronną- potrzebne jest oświadczenie woli dwóch stron, np. kupno długopisu w sklepie, kontakt: klient- sprzedawca; albo w pracy umowa pracodawca- pracownik;
Czynność konwencjonalna: czynność zmierzająca do wywołania określonych skutków prawnych.
Orzeczenie sądu: jest potrzebne do wykonania wszelkich prawnych zdarzeń, np. adopcja dziecka, koncesja na alkohol. Podział:
Deklaratoryjne: (potwierdzać, stwierdzać): nie tworzą nowej sytuacji prawnej tylko jest potwierdzenie przez organ państwowy, np. zarządzenie płacenia alimentów. Nie wnoszą nic nowego, natomiast tylko stwierdzają.
Konstytutywne (tworzyć, wznosić, budować): powstaje nowa sytuacja prawna, np. separacja, rozwód
(orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne).
Czyny: działania wywołujące skutki prawne, mimo, iż nie dążyliśmy do ich wywołania. Podział:
Czyny dozwolone (zgodne z prawem) – można je wykonywać jednak pociągają za sobą określone skutki prawne, np. przygarnięcie bezdomnego psa; znalezienie cudzej rzeczy- w przypadku oddania można żądać „znaleźnego” 1/10 wartości tej rzeczy czy sumy.
Czyny niedozwolone (niezgodne z prawem)- to zachowania naruszające zakazy lub nakazy obowiązującego prawa zagrożone sankcją represyjną (karną) lub innym rodzajem odpowiedzialności, np. przestępstwo komunikacyjne, spowodowanie wypadkuskutki cywilnenp. osoba kaleka do końca życia przez wypadek może od winowajcy żądać płacenia odszkodowania do końca życia wynika to z obowiązku naprawienia szkody;
Wykroczenia lżejsza sankcja represyjna.
Delikty prawa cywilnego czyny zabronione przez prawo pod groźbą sankcji egzekucyjnej (zobowiązującej do naprawienia szkody, np. wybudowanie od nowa zniszczonego mienia domu).
Cz. 3- „Elementy stosunku prawnego”
Zalicza się do nich:
Podmiot stosunku prawnego,
Przedmiot stosunku,
Obowiązek,
Uprawnienie
Podmiot stosunku prawnego: jest nim ten, kto na podstawie obowiązującego prawa może posiadać uprawnienia lub obowiązki. Dzielimy go na 2 kategorie:
Osoby fizyczne
Osoby prawne
Osoba fizyczna: każdy człowiek bez względu na płeć, wyznanie, rasę, narodowość czy pochodzenie.
Prawo nadaje każdemu człowiekowi:
Zdolność prawną- (to możność posiadania praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego) posiada ją każdy człowiek od chwili urodzenia (czyli odłączenia od ciała matki pod warunkiem, że urodzi się żywe) aż do śmierci.
Na pewnych zasadach prawa można uznać dziecko nienarodzonenasciturus [zn. mający się narodzić] i uczynić go spadkobiercą (w dziedzinie majątkowej, np. przepisać testament) jeszcze w łonie matki pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Ale podarować „coś” (np. pierścionek) można dopiero po urodzeniu się dziecka (czyli po powstaniu nowego stosunku prawnego).
Można uznać dziecko przed jego narodzeniem (np. ojciec jedzie na wojnę i nie wie czy wróci i żeby nienarodzone jeszcze dziecko miało jego nazwisko i prawo do majątku to może go „uznać” przed jego narodzeniem).
Można ustanowić opiekuna dla nienarodzonego dziecka (który będzie opiekował się jego matką itp.)
Dziecko może żądać zwrotu czy naprawienia szkód, jakiego doznało przed narodzeniem co może być przyczyną np. jego teraźniejszego kalectwa (np. może żądać tego od lekarza, który, np. podczas jakichś badań uszkodził płód musi to udowodnić).
Zdolność do czynności prawnych- to przyznana przez obowiązujące prawo możliwość, aby przez własne oświadczenie woli nabywać prawa, zaciągać obowiązki możliwość aktywnego uczestniczenia w sferze prawa tylko trzeba być pełnoletnim (18 lat!).
Polskie prawo różnicuje 3 kategorie ludzi posiadających zdolność do czynności prawnych:
Osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych- z chwilą ukończenia 18 lat , o ile nie zostały ubezwłasnowolnione oraz osoba, która uzyskała pełnoletniość poprzez zawarcie związku małżeńskiego.
Osoby posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych- od 13-18 roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo
Osoby niezdolne do czynności prawnych (nie posiadających zdolności do czynności prawnych)- od urodzenia do 13 roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
O zaliczeniu do którejś z wymienionych kategorii decydują 2 czynniki:
Wiek- Ubezwłasnowolnienie (częściowe lub całkowite): to pozbawienie lub ograniczenie człowiekowi zdolności do czynności prawnych, np. choroba psychiczna, narkomania itp.:
Ubezwłasnowolnienie Całkowite: to pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych na mocy wyroku sądu. Dotyczy to tylko osób, które ukończyły 13 lat, np. pijaństwo, narkomania itp.
Ubezwłasnowolnienie Częściowe: to pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych na mocy wyroku sądu. Dotyczy to osób, które ukończyły 18 lat.
Osoba prawna: to jednostka organizacyjna, której obowiązujące prawo nadaje zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, dzięki czemu może ona występować w sferze prawa.
2 typy osób prawych:
Korporacje (stowarzyszenia i związki): tworzy ją pena ilość osób fizycznych, zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu, np. partie polityczne, związki zawodowe.
Zakłady (fundacje): zakład- osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj działalności określa założyciel (fundator) w statucie (w akcie fundacyjnym) oraz wyposaża ją w wyodrębniony majątek, który stanowi podstawę jej działania.
3 sposoby (tryby) tworzenia (powstawania) osób prawnych:
Tryb erekcyjny: osoba prawna zostaje powołana za pomocą aktu erekcyjnego kompetentnego organu państwowego, np. przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, podstawowe szkoły wyższe.
Tryb koncesyjny: osoba prawna powstaje z woli założycieli, ale na niektóre rodzaje działalności potrzeba zgodę (zezwolenie).
Tryb rejestracyjny: osoba prawna jest utworzona z inicjatywy założycieli, zostaje wpisana do właściwego rejestru i z tą chwilą nabywa osobowość prawną, np. partie polityczne i stowarzyszenia.
Jak długo istnieje osoba prawna?:
Likwidacja
Mocą własnych organów
Osoba prawna ma: zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO:
Teorie (poglądy):
Przedmiotem stosunku prawnego są rzeczy (przedmioty materialne), obiekty (przedmioty niematerialne, np. energia, pieniądze dobra osobiste, tj. wolność, zdrowie).
(WŁAŚCIWA) Przedmiotem stosunku prawnego są ludzkie zachowania będące odpowiednikiem uprawnień i obowiązków charakterystyczne dla dyspozycji obowiązujących norm prawnych.
Przedmiotem stosunku prawnego są zarówno zachowania stron jak i rzeczy.
OBOWIĄZEK: norma prawna wyznacza zachowania, do których musi się człowiek dostosować. Jego niedopełnienie powoduje wystąpienie sankcji.
UPRAWNIENIE: norma prawna przyznaje adresatowi określone zachowanie, ale adresat może i nie musi się do tego dostosować- nie jest to jego obowiązkiem.
Cz. 4- „Podstawowe typy stosunków prawnych”.
Wyróżnia się 2 typy stosunków prawnych ze względu na metodę regulacji prawnej:
Stosunek cywilnoprawny:
Własność,
Umowa sprzedaży,
Darowizna,
Pożyczka, kredyt,
Umowa o dzieło, roboty budowlane, przewozu, komisu
Stosunek administracyjnoprawny:
Uwłaszczenie,
Pozwolenie na budowę,
Scalanie gruntów,
Obowiązek wymiany dowodu administracyjnego,
Pozwolenie (koncesja) na alkohol, posiadanie broni.
Różnica między stosunkiem cywilnoprawnym, a stosunkiem administracyjnoprawnym:
W stosunku cywilnoprawnym położenie stron jest równorzędne ( to stosunek partnerski), a w stosunku administracyjnoprawnym jest zawsze organ władzy publicznej, a po drugiej stronie jest obywatel (stosunek równorzędności),
Wszystkie stosunki cywilnoprawne są dobrowolne; a niektóre stosunki administracyjnoprawne są narzucone człowiekowi bądź organowi.
Dla stron bardziej swobodny jest stosunek cywilnoprawny, niż administracyjnoprawny (ponieważ w stosunku administracyjnoprawnym jest więcej przepisów bezwzględnie wiążących, natomiast w stosunku cywilnoprawnym jest więcej przepisów względnie wiążących, a mniej bezwzględnie wiążących).
Występuje różnica w sankcji!
- sankcja egzekucyjna: występuje, jeżeli upomni się o nią zainteresowany podmiot (w stosunku cywilnoprawnym),
- sankcja nieważności: jeżeli to nieważność względna
- w stosunku administracyjnoprawnym: sankcja egzekucyjna, a posiłkowo sankcja represyjna (karna).
Rozdział V z podręcznika uczelnianego.
Cz. 1- „Pojęcie ‘’źródła prawa””.
Źródła prawa: pojęcie wieloznaczne:
Źródła poznawania prawa: odpowiadają na pytanie: skąd się dowiadujemy o formach i treści prawa:
Źródła przeszłe=> źródła prawa historyczne (materiały pozostałe, np. akty, wyroki, testamenty, listy z przeszłości),
Źródła prawa w znaczeniu oficjalnym=> aktualne prawa (Dziennik Publikacyjny, Monitoring Dz.U. itd.)
Źródła prawa nieoficjalne=> z TV, radio, od sąsiadów
Źródła powstawania prawa: mówią, skąd się bierze prawo i jak powstaje:
Źródła prawa w znaczeniu materialnym: mówią o czynnikach mających wpływ treść prawną, np. oczekiwania, światopogląd; interesują np. historyka,
Źródła prawa jako fakty prawotwórcze: pytamy jakimi sposobami powstaje prawo, skąd się biorą normy prawne,
Źródła prawa w znaczeniu formalnym: to rezultat różnych faktów prawotwórczych.
Cz. 2- „Fakty prawotwórcze”
Fakty prawotwórcze- to drogi, sposoby powstawania (tworzenia) prawa:
Prawo zwyczajowe- III fakt prawotwórczy w Polsce
Stanowienie prawa- I, główny fakt prawotwórczy w Polsce
Umowa- II fakt prawotwórczy w Polsce
Precedens prawotwórczy- NIE WYSTĘPUJE W POLSCE
Opinia nauki prawa- NIE WYSTĘPUJE W POLSCE
Ad. a) Prawo zwyczajowe - przekształcenie Się zwyczajów w prawo.
Ad. b) Stanowienie prawa - celowa, zorganizowana działalność organów władzy publicznej, polegająca na regulacji przyszłych Sytuacji na tworzeniu norm generalnych i abstrakcyjnych.
Ad. c) Umowa- jest odmianą stanowienia prawa; w jej wyniku tworzą się normy generalne i abstrakcyjne;
Ad. d) Precedens prawotwórczy- nie występuje w Polsce; to rozstrzygnięcie podjęte w konkretnej sprawie, np. sąd, które staje się wzorem dla rozstrzygnięcia przyszłych podobnych spraw.
Ad. e) Opinia nauki prawa- (opinie uczonych prawników, wyst. Np. w starożytnym Rzymie), w Polsce nie jest źródłem prawa
Cz. 3- „Typy systemów prawa”.
Typy systemów prawa stanowionego:
Głównym faktem prawotwórczym jest stanowienie prawa, a jego rezultatem są akty normatywne, wśród których występuje hierarchia: akty o najwyższej mocy prawnej (Konstytucja, Ustawy), inne traktowane jako podstawowe i muszą być zgodne z Ustawami i Konstytucją;
Rozdzielenie stanowienia prawa od stosowania prawa (to rozstrzyganie pewnych sytuacji na podstawie obowiązujących norm prawnych. Organy stosujące prawa- tj. Sądy- prawa nie tworzą!
Każda decyzja stosowania prawa (orzeczenie sądowe, decyzja administracyjna) musi być oparta o podstawę prawna w postaci generalnej, abstrakcyjnej obowiązującą normę prawną. Niedopuszczalne jest opieranie rozstrzygnięć sądowych czy decyzji na podstawie precedensu.
Cechy systemu prawa precedensowego:
Istnieją równoległe sposoby stanowienia prawa:
Stanowienie prawa,
Precedens prawotwórczy,
Sędzia nie ma obowiązku wydawania wyroku na podstawie obowiązującej normy prawnej. Może oprzeć się na prawie stanowionym bądź na wcześniejszych orzeczeniach precedensowych.
W systemie prawa precedensowego nie ma problemu luk w prawie.
Rozdział VI z podręcznika uczelnianego.
W Polskiej Konstytucji w 3 rozdziale jest System Źródeł Prawa.
Źródła prawa w znaczeniu formalnym:
Akty normatywne,
Umowy międzynarodowe.
Konstytucja wyróżnia 2 rodzaje źródeł prawa:
Źródła prawa powszechnie obowiązującego:
O zasięgu ogólnokrajowym- są nałożone hierarchicznie! ( miejsce, jakie wyznacza Konstytucja aktowi normatywnemu w hierarchii, wyznacza moc prawną zależy, w jakim miejscu w hierarchii się znajduje)
O zasięgu ograniczonym terytorialnie (prawa miejscowe)
Prawo wewnętrzne: wydawane przez Radę Ministrów itp. dla podległych sobie organizacyjnych jednostek i nie mogą być podstawą decyzji wydawanych dla obywateli.
! Akty nie różnią się mocą obowiązującą, bo jest ona identyczna (obowiązują lub nie, zależy od terytorium).
! Akty różnią się mocą prawną ( są akty o wyższej mocy prawa i akty o niższej mocy prawnej).
Co wynika z różnej mocy prawnej?:
Akt o niższej mocy prawnej powstaje na podstawie upoważnienia zawartego w akcie wyższej mocy prawnej (niższe powstaje na podstawie upoważnień wyższego)!
Treść niższego musi być zgodna z treścią wyższego!
Zawsze wyższy akt/norma może uchylić niższy akt/normę prawną
Akty powszechnie obowiązujące:
Konstytucja,
Ustawa o zmianie Konstytucji,
Ustawa,
Akty prawne z mocą ustawy (Rozporządzenia),
Umowy Międzynarodowe ratyfikowane (sojusze wojskowe itp.), ratyfikuje je Prezydent (czasami Parlament musi wyrazić na to zgodę),
Akty podstawowe i Rozporządzenia z Prezydenta, Premiera, Krajowej rady Radiofonii i Telewizji,
Akty wykonawcze do Ustaw (Radiofonia i Telewizja),
Akty prawa miejscowego: wychodzące przez terenowe organy jednostek samorządowych.
Konstytucja- akt o najwyższej mocy prawnej, różni się tym od innych aktów, że:
Ma najwyższą moc prawną,
Ma szczególną treść i szczególny sposób uchwalania i zmiany.
Określa się ją Ustawą Zasadniczą. W Pl uchwala ją Sejm i Senat. Ustawa o zmianie Konstytucji- w PL 1x.
Ze względu na zmianę Konstytucji wyróżniamy 2 rodzaje:
Elastyczna- łatwo się ją zmienia,
Sztywna- występuje w Polsce i trudno ją zmienić (są pewne bariery)
Ustawa- to akt normatywny, pochodzi od Parlamentu w specjalnym trybie, zwł. Ustawodawczym. Konstytucja nie precyzuje, co jest przedmiotem Ustawy.
Z uchwalaniem (podejmowaniem decyzji w ciałach kolegialnych) wiążą się pojęcia:
Quorum- najmniejsza ilość (liczba) członków ciała kolegialnego niezbędna do tego, żeby podejmowane przez to ciało decyzje były ważne. Musi być 230 posłów, żeby można było podjąć decyzje.
3 możliwości podjęcia decyzji:
- za,
- przeciw,
- wstrzymać się od głosu
I występuje tu:
Względna większość głosów najłatwiej. Polega na tym, że głosów „za” musi być więcej niż głosów „przeciw”, natomiast głosów „przeciw” nie bierze się pod uwagę.
Bezwzględna większość głosów Polega na tym, że głosów „za” musi być więcej od sumy głosów „przeciwnych” i „wstrzymujących się”.
Kwalifikowana większość głosów ma być większa od bezwzględnej liczby głosów, ma być np. 3/5 albo 2/3 (np. 50+1).
Materia ustawowa- co ją stanowi, Konstytucja nie mówi. To wskazane przez Konstytucje sprawy, które ze względu na swą doniosłość mogą być uregulowane wyłącznie w drodze ustawy.
Rozporządzenie: to jedyny, obowiązujący akt wykonawczy do Ustaw. Wydają je Organy władzy wykonawczej (np. KRRiT). Konstytucja zawiera zakaz subdelegacji- organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tego uprawnienia innemu organowi!
Delegacja ustawowa- przekazanie kompetencji ustawodawczych wskazanemu organowi.
Rozdział VII z podręcznika uczelnianego.
Cz.2- „Zakres obowiązywania prawa”
Zakresy obowiązywania prawa:
Zakres personalny (osobowy)
Zakres terytorialny (przestrzenny)
Zakres czasowy (temporalny)
Ad. c) Zakres czasowy (temporalny): dotyczy aktów normatywnych, a nie całego prawa. Określa moment początkowy i końcowy.
Termin wejścia w życie ma 3 sposoby:
Podanie daty kalendarzowej- musi to być data późniejsza, niż data ogłoszona w akcie normatywnym,
„Prawo nie działa wstecz”- akt normatywny może wejść w życie w dniu jego ogłoszenia (np. ogłoszony 14 czerwca to wchodzi w życie 15 czerwca- liczy się dzień następny! To samo dotyczy pism i decyzji!),
Akt normatywny wchodzi w Zycie po upływie okresu „Vacatio legis” (czyli od momentu ogłoszenia do momentu wejścia w życie). Wszystkie Ustawy mają obowiązkowy vacatio legis wynoszący 14 dni.
Do kiedy obowiązuje akt normatywny?:
Zwykle wydawane są one bez określenia daty końcowej- Obowiązuje tak długo, dopóki nie zostanie uchylony przez przepisy derogacyjne późniejszego aktu normatywnego.
Dopóki akt normatywny nie jest sprzeczny z postanowieniami, to ten akt jak nie jest derogowany to obowiązuje długo. Nie może być 2 sprzecznych norm, np. kolizja w prawie rozwiązujemy ją za pomocą reguł kolizyjnych.
Reguły kolizyjne 1 stopnia:
Reguła chronologiczna: mówi, że nowe prawo usuwa prawo stare; do jej zastosowania potrzebny jest warunek, że nowa norma musi mieć co najmniej tę samą moc prawną, co prawo stare; wchodzi z dniem ogłoszenia, a nie z dniem wejścia w życie;
Reguła merytoryczna: norma szczególna usuwa normę ogólną, przy założeniu, że:
Między normami zachodzi stosunek reguła ogólna- wyjątek od reguły ogólnej;
Norma szczególna ma hierarchicznie stopień nie niższy niż norma ogólna.
Reguła hierarchiczna: zawsze norma o wyższej mocy prawnej usuwa normę o niższej mocy prawnej, np. norma w Ustawie zawsze uchyla normę z Zarządzenia (nie na odwrót).
Reguły kolizyjne 2 stopnia: (gdy ma miejsce kolizja reguł kolizyjnych)
Przy kolizji kryterium hierarchicznej i chronologicznej zwycięża hierarchiczna! (bo ma wyższą moc prawną),
Przy kolizji reguły merytorycznej i chronologicznej zwycięża reguła merytoryczna!
Przy kolizji reguły merytorycznej i hierarchicznej wygrywa reguła hierarchiczna! ( w razie kolizji normy szczególnej i ogólnej- ma wyższą moc prawną).
Norma szczególna jest stara, a norma ogólna- nowa!
Instytucja DESUETUDO: polega na tym, że obowiązują pewne przepisy prawne są warunki do ich przestrzegania ludzie ich nie przestrzegają państwo na to nie reaguje i trwa to przez kilkadziesiąt lat (czyli jest długotrwałe niestosowanie).
Norma pusta: gdy nie ma sytuacji, dla których była ona ustanowiona.
Jakie warunki musi spełnić norma prawna, aby miała moc obowiązującą?
Musi być należycie ustanowiona, ogłoszona i musi wejść w życie (warunek pozytywny),
Nie może być uchylona przez przepisy derogacyjne,
Nie może być uznana za nieobowiązującą w wyniku zastosowania którejś z reguł kolizyjnych,
Nie może wystąpić Instytucja Desuetudo.
Ad. b) Zakres terytorialny (przestrzenny): prawo obowiązuje na jego terytorium, przy czym pojęcie terytorium jest kategorią prawną regulowaną przez normy prawa krajowego i międzynarodowego.
Co zaliczamy do terytorium państwa?:
Obszar lądowy wyznaczany granicami państwowymi,
Wody śródlądowe i wody morskie do morza otwartego,
Obszar powietrzny znajdujący się nad obszarem lądowym i wodnym oraz wszystko, co znajduje się pod obszarem lądowym i wodnym.
Prawo danego państwa obowiązuje w placówkach dyplomatycznych, konsulatach, ambasadach znajdujących się na terytorium danego państwa. Terytorialne zwierzchnictwo państwa obowiązuje także na pokładach statków morskich i samolotów występujących pod banderą danego państwa, natomiast nie obowiązuje na terytorium ambasad i konsulatów obcych państw i na terenie baz wojskowych obcych państw.
Ad. a) Zakres personalny (osobowy): czyli kogo obowiązuje prawo danego państwa?
Dotyczy ono wszystkich, znajdujących się na terytorium danego państwa (oraz podlegają jego obowiązującemu prawu): obywatele, cudzoziemcy i apartydzi (osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa). Osobom nie będącym obywatelami danego państwa przysługuje podobny status prawny, jak jego obywatelom.
Wyjątek rozszerzający-
Wyjątek zwężający- osoby posiadające immunitet dyplomatyczny. Najważniejszy to immunitet nietykalności- tj. zakaz stosowania wobec nich jakichkolwiek środków przymusu. Inne immunitety to: np. sędziowski, poselski (z uwagi na pełnione funkcje).
WYKŁADNIA PRAWA.
Cz. 1 - „Pojecie wykładni prawa i teorie wykładni”
WYKŁADNIA PRAWA: to operacja myślowa polegająca na wydobyciu z przepisów prawnych normy postepowania i ustaleniu jej jednoznacznej treści, np. do dn. 5 grudnia rozpoczęcie budowy (do 4 grudnia do 2400 czy do 5 grudnia włącznie?) Odp. Do 5 grudnia włącznie!
Jak należy dokonywać wykładni?:
Teoria statyczna: wg niej należy tak ustalać znaczenie przepisów prawnych, aby ono odpowiadało takiemu ich zrozumieniu, jakie nadawał im ich Ustawodawca. Opiera się na założeniu, że przepisy mają niezmienne znaczenie od momentu uchwalenia do momentu ustania ich obowiązywania, dzięki czemu ludzie mają poczucie pewności prawnej i bezpieczeństwa prawnego.
Teoria dynamiczna: pozwala, w zależności od kontekstu, nadawać nowe znaczenie pewnym słowom (współczesne znaczenie). Jako argument podaje się, że trzymanie się starych znaczeń w nowych warunkach doprowadza do absurdów.
Cz. 2 - „Rodzaje wykładni”
Wykładnię dzielimy w oparciu o różne kryteria:
Sposób dokonywania wykładni,
Wyniki wykładni,
Podmiot dokonujący wykładni.
Ad. A) podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania (dyrektywy interpretacyjne):
Wykładnia językowa: jest jako pierwsza stosowana. Polega na tym, że czytasz przepisy i albo wiesz o co tam chodzi, albo nie wiesz. Żeby ją wykonywać trzeba znać odpowiednią kompetencję językową. Obowiązują dyrektywy językowe, ale na użytek języka prawnego są sformułowane pewne zasady:
Do tekstów przepisów prawnych nie można niczego dodawać, ani niczego odejmować,
Wyrażeniom jednobrzmiącym należy nadawać stale jedno znaczenie, natomiast wyrażenia różnobrzmiące należy interpretować odmiennie (nadawać różne znaczenia),
Definicje legalne są dla interpretatora wiążące,
Jeżeli przepis prawny ma postać zdania opisującego, to należy ją traktować jako powinnościową,
Wyjątki należy interpretować dosłownie,
Bez dostatecznych powodów interpretowanym słowom nie należy nadawać innego znaczenia aniżeli mają w języku potocznym.
Wykładnia systemowa (pomocnicza): sięgamy po nią, jeżeli zawiedzie nas wykładnia językowa- staramy się wyjaśnić znaczenie pewnych słów sięgając do większej liczby przepisów.
Wykładnia funkcjonalna: sięgamy do nas jeżeli zawiedzie wykładnia systemowa. Polega na tym, że starasz się ustalić znaczenie odwołując się do celów, funkcji, jakie zakłada Ustawodawca. Jest niekiedy zawodna.
Ad. B) podział wykładni ze względu na wyniki:
Wykładnia literalna (dosłowna): do niej należy dążyć. To wynik wykładni językowej. Otrzymujemy tu jednoznaczne znaczenie normy.
Wykładnia rozszerzająca: kiedy chcemy nadać szersze znaczenie niż wynika to z wykładni (dyrektyw) językowej.
Wykładnia zwężająca: kiedy chcemy nadać węższe znaczenie niż wynika to z wykładni (dyrektyw) językowej.
Ad. C) podział wykładni ze względu na podmiot (od tego zależy moc obowiązująca wykładni):
Wykładnia autentyczna: dokonana przez Ustawodawcę wg zasady: komu wolno tworzyć prawo, ten może dokonać wykładni. Ma moc wiążącą.
Wykładnia legalna: Organ, który sam prawa nie tworzy, ale ma uprawnienie dokonywania wykładni bądź wszystkich aktów normatywnych. Ma ona powszechną moc wiążącą.
Wykładnia praktyczna (sądowa): dokonywana przez Organy stosujące prawo np. Sądy. Ma ona ograniczoną moc wiążącą, albo wiąże w danej sprawie, albo, gdy jest to wykładnia dokonana przez Sąd Najwyższy w postaci zasad prawnych to formalnie wiąże tylko Sędziów Sądu Najwyższego.
Wykładnia doktrynalna: jest wykonywana przez przedstawicieli nauki prawa i nie posiada mocy wiążącej.
Dana sprawa: to jedna, jedyna, konkretna sprawa.
Wnioskowania prawnicze: polegają na uznaniu przez interpretatora normy, które nie są wyraźne w przepisach prawnych, ale wynikają (są konsekwencja, są w jakimś związku) z normami zawartymi w przepisach prawnych.
Cz. 3- „Wnioskowania prawnicze”.
Reguły inferencyjne:
Reguła instrumentalnego nakazu i zakazu.
Nakazu: głosi, że jeżeli obowiązuje norma nakazująca realizację określonego stanu rzeczy, to należy przyjąć, że obowiązują również normy nakazujące czynić wszystko to, co jest konieczne dla zrealizowania owego stanu rzeczy.
Zakazu: jeżeli realizacja nakazanego stanu rzeczy jest adresatowi nakazana przez obowiązujące prawo to zakazane mu są wszelkie takie działania, które są wystarczające, aby nakazany stan rzeczy nie został zrealizowany.
Reguła wnioskowań „a fortiori”:
Z większego na mniejsze: jeżeli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś więcej, to tym bardziej jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia czegoś mniej.
Z mniejszego na większe: jeżeli komuś jest zakazane czynić mniej to tym bardziej zakazane jest mu czynić więcej, np. jeżeli komuś nie wolno wejść do lasu, to tym bardziej nie wolno mu (zakazane) jest np. rozbijać namiotu czy palić ogniska.
Reguła wnioskować z przeciwieństwa („a contr ario”): jeżeli pewien stan rzeczy spełniający przesłanki „abc” pociąga za sobą skutki prawne „s”, to stan, który nie spełnia przesłanek „abc” nie pociąga za sobą skutków „s”
Reguła wnioskować przez analogię:
Z Ustawy analogia (legis): jeżeli dla jakiegoś stanu brakuje odnoszącej się do niego normy prawnej to szuka normy prawnej o podobnym stanie faktycznym.
Analogia z prawa (iuris- nie 3eba się jej uczyć).
Rozdział IX SYSTEM PRAWA
Cz. 1- „Pojecie systemu prawa, elementy systemu prawa”
System- elementy, które są uporządkowane
SYSTEM PRAWA: to całokształt normy generalnej i abstrakcyjnej obowiązujący w danym państwie w określonym czasie. Nie wchodzą tu normy na mocy reguł kolizyjnych .
Elementy systemu prawa:
Normy prawne (generalne i abstrakcyjne)
Zasady prawa (poszczególnych gałęzi prawa i całego systemu prawa): wyróżnia je od innych norm:
Szczególna treść (np. zasada praworządności, równości wobec prawa, zasada głosząca, że nikt nie może tłumaczyć się nieznajomością prawa, zasada, że prawo nie działa wstecz),
Miejsce w hierarchicznej strukturze systemu prawa (są zawarte w Konstytucji, ustawach),
Rola wobec innych norm i instytucji prawnych (stanowią uzasadnienie aksjologiczne pewnych grup norm lub instytucji prawnych, np. zasada swobody umów, ochrony dóbr osobistych),
Instytucje prawne (zespół norm regulujących w wyczerpujący sposób pewien typ stosunków społecznych).
Gałęzie prawa- największy element; kompleks norm regulujący dane dziedziny życia.
Cz. 3- „Gałęzie prawa”.
Kryterium rodzaju podmiotów:
Prawo publiczne i prywatne,
Rodzaj zależności występujących między podmiotami prawa:
Subordynacja- publiczne pr. (między podmiotami następuje relacja nadrzędności i podrzędności),
Koordynacja- pr. Prywatne (podmioty są równorzędne),
Jak reaguje prawo na naruszenie norm:
Jeżeli reaguje- pr. Publiczne (wymierza sankcję)
Jeżeli reaguje, bo podmiot chce- to pr. Prywatne (z inicjatywą musi wystąpić osoba zainteresowana w dochodzeniu swego naruszonego prawa).
Prawo publiczne: normy, które formułują nakazy i zakazy- prawo ogranicza naszą swobodę;
Prawo prywatne: dozwalają zainteresowanym podmiotom swobodne kształtowanie wzajemnych stosunków, regulują czyny nie nakazane i nie zakazane przez prawo.
Prawo materialne: formułują reguły zachowania podmiotów prawa, uprawnienia i obowiązki podmiotów, ewentualnie sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie, np. prawo karne, cywilne, rodzinne, prawo pracy.
Prawo formalne (procesowe) : przymusowa realizacja norm prawa.
Cz. 2- „Struktura systemu prawa”.
Pomiędzy normami występują 2 rodzaje więzi: (nie trzeba się uczyć tego)
Więź dynamiczna (formalna)
Więź statyczna (treściowa)
Cz. 4- „Spójność systemu prawa”
Cechy systemu prawa: (nie trzeba się uczyć tego)
Określony stopień niesprzeczności- chodzi o to, żeby było niewiele sprzeczności i żeby można było je rozwiązać, np. poprzez stosowanie reguł kolizyjnych.
Rodzaje sprzeczności norm:
Sprzeczności logiczne:
Ten sam adresat i okoliczności, w dyspozycji jest wskazane to samo zachowanie, np. drapanie się po głowie jedna jest nakazana, a druga jest zakazana,
Jedna norma dozwala, druga nakazuje,
Jedna norma dozwala, druga- zakazuje.
Przeciwieństwa logiczne- mamy np. 2 normy, jedna np. nakazuje- są niemożliwe do jednoczesnego wykonania, np. 1: masz zakaz opuszczania jutro domu!; 2: masz się jutro stawić w Sądzie jako świadek;
Niezgodności prakseologiczne- zachowanie zgodne z 1 normą niweczy skutki zachowania z 2gą normą; np.: jedna norma każe rozebrać płot, a druga norma nakazuje postawić rozebrany płot;
Sposób rozwiązywania kolizji w czasie:
Reguły kolizyjne: jedną wybrać a drugą normę uznać;
Poprzez wykładnię zmodyfikować 1 normę lub 2 norm tak, że przestaną być ze sobą sprzeczne.
Cz. 5- „Zupełność systemu prawa”
Zupełność systemu prawa:
W znaczeniu kwalifikowanym: jeżeli w oparciu o normy należące do systemu prawa o dowolnym ludzkim zachowaniu możemy powiedzieć:
Jest nakazane, zakazane lub dozwolone przez prawo,
Jest obojętne z punktu widzenia prawa (indyferentne).
W znaczeniu proceduralnym. (nie trzeba się uczyć tego)
W znaczeniu obowiązywania. (nie trzeba się uczyć tego)
LUZ- świadome użycie przez Ustawodawcę takich wyrazów, że jest możliwość wyboru jednej z kilku wyborów.
LUKA- feler, błąd ze strony Ustawodawcy, nieświadome użycie przez niego normy:
Realnej,
Pozornej (luka aksjologiczna)
Rodzaje LUK:
Luka Aksjologiczna:
Odmienny system wartości tego, kto ocenia dany system i Ustawodawcy (np. przebijanie uszu dzieciom: matka na to pozwala, a Ustawodawcy to obojętne).
Jest regulacja prawna, ale brakuje przy niej jakiejś normy, bo Ustawodawca coś zapomniał, trzeba tu dawać sankcję.
Luka logiczna: bierze się z nadmiaru norm, które są ze sobą sprzeczne (np. jedna norma nakazuje, druga norma w tych samych okolicznościach zakazuje); jest efektem nadmiaru norm i nie można ich rozwiązać poprzez reguły kolizyjne.
Luka konstrukcyjna: nie jest zakończony proces stanowienia prawa i trzeba czekać, aż akt wykonawczy się ukaże ( w Ustawie jest delegacja ustawowa).
Rozdział X- STOSOWANIE I PRZESTRZEGANIE PRAWA
Cz. 1 - „ Pojęcie stosowania i przestrzegania prawa”.
STOSOWANIE PRAWA: to działalność kompetencyjna organów władzy publicznej polegająca na rozstrzyganiu spraw na podstawie obowiązujących generalnych, abstrakcyjnych norm i rezultatem stosowania prawa są orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne zawierające normy indywidualne i konkretne ustalające skutki prawne udowodnionych faktów. Organami stosującymi prawo są sądy oraz organy administracyjne, gdy wydają decyzje administracyjne.
Cz. 2 - „Etapy procesu stosowania prawa”
Etapy procesu stosowania prawa:
Ustalenie w oparciu o stan faktyczny spraw,
Poszukanie przepisów obowiązujących i dokonanie jej wykładni w postaci normy o jednoznacznej treści.
Subsumpcja- sprawdzenie czy nasz udowodniony stan faktyczny należy do ogólnej kategorii faktów wyróżnionych w hipotezie wybranej przez nas normy prawnej,
Ustalenie konsekwencji i skutków prawnych wobec naszego stanu faktycznego, jakie przewiduje wybrana przez nas norma prawna.
PRZESTRZEGANIE PRAWA: świadoma realizacja norm prawnych przez ich adresatów.
Cz. 3 - „Postawy adresatów wobec prawa”
Postawy adresatów wobec prawa- mówią, jakimi pobudkami ludzie się kierują, ze przestrzegają prawo:
Oportunizm: przestrzega prawa z obawy sankcją, a treść prawa jest mu obojętna (uzyskanie nagrody lub strach przed karą)- to zła postawa;
Konformizm : nie ma swojego zdania i robi to, co robi grupa; wszyscy tak robią to i on;
Nonkonformizm: postępuje odwrotnie/ inaczej niż większość.
Legalizm: polega na przestrzeganiu prawa z szacunku do obowiązującego prawa. Może być postawą niebezpieczną.
Cywilne nieposłuszeństwo: odmowa posłuszeństwa prawu, żeby zwrócić uwagę prawu, że jest ono niesłuszne i domagamy się zmiany prawa;
Rozdział XI- PRAWORZĄDNOŚĆ I PAŃSTWO PRAWNE.
Cz. 1- „Pojęcie praworządności”.
PRAWORZĄDNOŚĆ: jest przestrzeganiem prawa przez wszystkich (przez organy władzy publicznej i obywateli); obowiązek władzy publicznej- to cecha działania państwa;
Formalna: mówi, że prawo ma być przestrzegane niezależnie od jego treści;
Materialna: chodzi o przestrzeganie prawa, ale od treści prawa my czegoś żądamy (nie każde prawo zasługuje, żeby je przestrzegać)- przestrzegamy prawo przyzwoite, a nieprzyzwoitego nie przestrzegamy!
Rozdział II
PROBLEMATYKA PAŃSTWA
Cz. 1- „Określenie Państwa”.
PAŃSTWO: to organizacja, wielka grupa społeczna, wyposażona w instytucję władztwa publicznego, obejmująca określone terytorium i zamieszkałą tam ludność.
NARÓD: wielka grupa społeczna, którą łączą więzi kulturowe, np. wspólna przeszłość, język, religia, kultura, wizja przyszłości.
Co nie musi mieć Naród, żeby był Narodem?
Nie musi mieć instytucji władzy publicznej i w skrajnych postaciach istnieją bez własnego terytorium.
Cechy państwa:
To organizacja polityczna- władcza;
To organizacja terytorialna;
To organizacja przymusowa, dotyczy 2 zagadnień:
Państwo może stosować przymus dla zapewnienia stosowania ustanowionego przez siebie prawa;
Przynależność do państwa nie należy do człowieka (do wyboru) tylko o tym decydują przepisy prawne nie wybieramy sobie obywatelstwa;
Obywatelstwo: to trwały, prawny związek człowieka z państwem.
Nabywa się je:
W sposób pierwotny- urodzenie:
Wg prawa krwi- otrzyma się obywatelstwo tego państwa, którego rodzice są obywatelami (tak jest np. w Polsce),
Wg prawa ziemi- niektóre państwa nadają obywatelstwo temu, kto urodzi się na ich ziemi (np. w Stanach Zjednoczonych).
W sposób pochodny- np. przez zawarcie małżeństwa.
To organizacja suwerenna- niezależna:
Niezależność zewnętrzna: władza państwa jest niezależna od innych państw, czy organizacji międzynarodowych,
Niezależność wewnętrzna: niezależność władzy państwa od wszelkich podmiotów znajdujących się na terytorium danego państwa, np. od Kościoła.
Konstytucja danego państwa wskazuje SUWERENA.
Demokracja przedstawicielska, pośrednia- wyłonione przez nas organy władzy publicznej sprawują władzę.
Posiadanie zorganizowanego aparatu państwowego- system organów państwowych.
Co to jest organ władzy publicznej (państwowy)?
To jednostka lub grupa osób wyposażona, na podstawie obowiązującego prawa, w uprawnienia władcze (np. burmistrz miasta, prezydent, premier, minister, Rektor Uczelni organy jednoosobowe; Sejm, Senat, Rada Ministrów, Rada Gminy, Powiatu, Senat Uczelni organy wieloosobowe).
URZĄD: to grupa ludzi wyposażona w środki materialno- techniczne (np. telefon, samochód, segregatory, skoroszyty, teczki biurowe) przy pomocy których organ realizuje swoje zadania, funkcje, np. Prezydent Kancelaria Prezydenta; Wojewoda Urząd Wojewódzki; Minister Kancelaria; Rektor Uczelni Rektorat; Dziekan Dziekanat itd.).
Cz. 2- „Klasyfikacja państw”.
Jednostki organizacyjne (typologia państwa):
Typ państwa
Forma państwa: elementy:
Budowa naczelnych organów władzy i ich wzajemne relacje: podział:
MONARCHIE: forma państwa, gdzie władzę sprawuje 1 osoba, zwykle dożywotnio i jest czasem dziedziczna;
Absolutna
Konstytucyjna
Parlamentarna
REPUBLIKA: władzę publiczną sprawuje wieloosobowy organ, np. parlament, kadencyjnie i na określony czas: dzielimy na:
Demokratyczna- wybierają wszyscy ten Organ;
Arystokratyczna: wybierają go np. zamożni, wysoce wykształceni itp.
Struktura terytorialna państwa,
Sposoby i metody rządzenia, zw. reżimem politycznym;
Zasada jednolitości władzy: cała władza państwowa spoczywa w rękach jednego organu:
Monarchia absolutna- cała władza leżała w rekach Monarchy, jednolitość władzy, Organy pod nim- wykonują jego wolę;
Monarchia konstytucyjna: najwyższym organem był Monarcha, ale jego pozycja została ograniczona do władzy wykonawczej, a władza ustawodawcza należała do parlamentu;
Monarchia parlamentarna: rola monarchy jest funkcją reprezentacyjną; cała władza spoczywa w rękach parlamentu;
Zasada podziału władzy: główne rozwiązania mające ograniczyć władzę Monarchy.
W ramach płaszczyzny: 3 pola akt! W ramach władzy państwowej wydziela się:
Stanowienie prawa/ USTAWODAWSTWO,
Wykonywanie prawa/ rządzenie- EGZEKUTYWA
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości- JURYSTRYKCJA
Płaszczyzna personalna: zakaz łączenia stanowisk;
Każdy rodzaj władzy należy do innego Organu.
Cz. 3- „Organizacja władzy państwowej”.
System rządów- to prawny i faktyczny układ relacji pomiędzy rządami władzy Ustawodawczej i Wykonawczej;
System rządów parlamentarno- gabinetowych (są tu możliwe modyfikacje):
Istnieje dwuczłonowa władza wykonawcza, np. prezydent i rząd.
Prezydent powołuje premiera, który na wniosek prezydenta powołuje Rząd- parlament ma się zgodzić na to. Los rządu zależy od parlamentu.
Kontrasygnata (podpisanie),
Odpowiedzialność konstytucyjna (w PL przed Trybunałem Stanu),
Możliwość władzy wykonawczej przedterminowego rozwiązania parlamentu.
System rządów prezydenckich.
Jednoczłonowa władza wykonawcza,
Prezydent nie odpowiada przed parlamentem,
Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych,
Jest silna pozycja władzy prezydenta w porównaniu z systemem parlamentarno- gabinetowym.
Struktura terytorialna państwa:
-Państwo unitarne (jednolite)
-Państwo federacyjne (złożone)
Różnice pomiędzy państwem unitarnym i federacyjnym:
W państwie unitarnym jest 1 system Organów, jeden główny organ, organy terenowe są podporządkowane organom centralnym;
Państwo federacyjne powstało jako trwały związek (organizacji federacyjnych) niegdyś samodzielnych państw, które przystępując do federacji, część suwerenności sobie zostawiło, a część oddało federacji, z tego wynika DUALIZM (podwójność).
Konfederacja: związek czasowy dla osiągnięcia określonego celu; członkami są państwa i dalej one zachowują swoją suwerenność.
SPOSOBY I METODY RZĄDZENIA, zw. REŻIMEM POLITYCZNYM
Reżim polityczny: w nauce słowo to ma zabarwienie neutralne; to styl, sposób rządzenia; obrazuje- jakie zachodzą relacje między władzą, a społeczeństwem. :
Reżim autokratyczny: ludzie nie korzystają z nich, bo np. są zastraszani.:
Reżim policyjny: obywateli uznaje za „małe dzieci”- władza musi ich kontrolować! I musi być siła- policja, która będzie to kontrolować.
R. wojskowy: rządzenie państwem odbywa się na rozkaz- jak w wojsku;
R. totalitarny: całość państwa podporządkowana jest jednemu władcy, dochodzi tu do eliminowania niepożądanych jednostek;
Reżim demokratyczny: ludzie maja wpływ na działania władzy:
Demokracja bezpośrednia: powstała ok. V w. p.n.e. w Grecji. Obywatele ok. 10% mieli udział w stanowieniu prawa, wykonywaniu prawa; jest możliwa w małych liczebnie państwach;
Demokracja pośrednia: np. wybieramy prezydenta kraju (burmistrza miasta itp.) żeby oni nas reprezentowali;
Formy demokracji bezpośredniej:
Referendum (w PL)
Zgromadzenie Ludowe
Weto Ludowe: pewna liczba obywateli może ustanowić weto
Inicjatywa ludowa (w PL): ludzie mogą przedstawić projekt do Sejmu, tylko 100.000 obywateli musi się podpisać pod nim.
Partia polityczna: to organizacja dobrowolna, która dąży do zdobycia władzy, bądź do jej utrzymania/.
Grupa nacisku: organizacja formalna lub nieformalna itp., zwana In. „grupą interesu”- chce wywrzeć na rządzących nacisk, wpływ, aby dla siebie zdobyć korzyść, np. strajkujący jakiejś fabryki, czy zakładu pracy.
Formą reżimu demokratycznego jest istnienie samorządów.
Cz. 5- „Związki Państwa z prawem”
Związki Państwa z prawem:
Genetyczny: państwo było jedno, a prawo jest dziełem państwa;
Funkcjonalny:
Pytanie, co robi państwo dla prawa? państwo jest jego twórcą, uznaje, albo tworzy prawo, realizuje prawo zabezpieczania przymusem państwa;
Co robi prawo dla państwa? legitymizuje;
Prawo wyznacza status jednostki państwa;
Prawo pełni rolę kulturową;
Państwo prawne: synonim państwa prawnego. Prawo wyznacza status jednostki państwa.
Jeśli nie pytamy o jego położenie- FORMALNE.
Jeśli pytamy- MATERIALNE: to jest formalne + pyta o treść prawa.
Formalne państwo prawne (podpięte pod XI rozdział podręcznika uczelnianego).
Rozdział I
NAUKI PRAWNE
Cz. 2 – „Podział nauk prawnych”.
4 grupy nauk:
Historia Państwa i Prawa,
Historia doktryn polityczno prawnych,
Nauki dogmatyczne- słowo pochodzi od „dogmat”,
Teoria państwa i prawa.