RODZAJE SYSTEMÓW POLITYCZNYCH I ICH CECHY
DEMOKRACJA SKONSOLIDOWANA(utrwalona, stabilna demokracja): Stany Zjednoczone, Niemcy, państwa Europy Zach., Japonia, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Izrael.To taka demokracja, w której istnieją wszystkie elementy będące podstawą państw demokratycznych, m.in.:wolność słowa, wybory cykliczne, wolny rynek, autonomia władzy sądowniczej, wielopartyjność, legalna opozycja, możliwość zrzeszania się obywateli, respektowanie praw mniejszości, przestrzeganie praw człowieka, otwarte granice, mozliwość posiadania dwóch obywatelstw, aparat represji stoi na straży praw obywateli.
DEMOKRACJA NIESKONSOLIDOWANA(nowa demokracja):Polska, Łotwa, Litwa, Estonia, Czechy, Węgry, R.P.A, państwa Ameryki Łacińskiej, Korea Płd., Indie, Turcja, Filipiny.Państwa demokracji nieskonsolidowanej były najczęściej wcześniej państwami autorytaryzmu skonsolidowanego. W demokracji tej nie ma stabilności, nie wykształciły się jeszcze wszystkie cechy demokracji, może ona zmierzać ku demokracji skonsolidowanej lub szarej strefie.
SZARA STREFA:Ukraina, Rosja, Albania, Chorwacja, Indonezja, Peru, Uganda.Państwa szarej strefy to te państwa, w których mieszają się cechy demokratyczne z autorytarnymi. Właściwie nie wiadomo jeszcze w którą stronę pujdą.
AUTORYTARYZM NIESKONSOLIDOWANY(ułomny):Białoruś, Serbia, Pakistan, Afganistan.W autorytaryźmie nieskonsolidowanym nie wykształciły się jeszcze wszystkie cechy autorytaryzmu. Państwa takie mogą zmierzać albo ku autorytaryzmowi skonsolidowanemu albo ku szarej strefie.
AUTORYTARYZM SKONSOLIDOWANY(pełny):Chiny, Kuba, Korea Pół., Libia. To taki autorytaryzm, który zawiera wszystkie podstawowe cechy tego ustroju, m.in.:cenzurę, gospodarkę centralnie sterowaną, władzę z nadania, ingerencję w wyroki sądowe, monopartyjność, brak legalnej opozycji, zakaz zrzeszania się, prześladowania mniejszości, nieprzestrzeganie praw człowieka, zamknięte granice, aparat represji skierowany przeciw obywatelom, poglądy narzucane przez system, izolacja obywateli, możliwość posiadania tylko jednego obywatelstwa.
POJĘCIE SYSTEMU POLITYCZNEGO
SYSTEM POLITYCZNY-zbiór określonych elementów i relacji pomiędzy tymi elementami, związanych z państwem i sprawowaniem władzy.
PROCEDURALNA KONCEPCJA DEMOKRACJI SCHUMPETERA
Austriacki uczony podjął próbę stworzenia teorii „prawdziwszej niż życie” i niż dotychczasowe modele doktrynalne. Jego zamierzeniem było przejście ze świata normi wartości do świata faktów.Efektem tej próby stało się stworzenie modelu współzawodnictwa elit.Odrzucił możność sprawowania władzy przez lud. J.Schumpeter uznał, że demokracja jest jedynie swoistą metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm rządzenia oznacza tylko, że obywatele mają możliwość zaakceptowania lub odrzuceniatych, którzy mają nimi rządzić - za pośrednictwem cyklicznych elekcji.Demokracja nie oznacza ani realizacji woli czy dobra ludu, ani też jego wplywu na treśćdecyzji politycznych. Stanowi ona nie tyle rządy ludu, ile rządy mające aprobatę ludu.Demokratyzm systemu jest zapewniony poprzez fakt rywalizacji co najmniej dwóch partii i dwóch platform programowych. Wyborca może wybrać program, który pełniej odzwierciedla jego indywidualne preferencje.J. Schumpeter przyjmuje, że większość wyborców nie interesuje się polityką, jest niedostatecznie poinformowana, co prowadzi do tego,że staje się podatna na różnorodne techniki manipulacyjne wykorzystywane przez zawodowych polityków.Schumpeter uważa ponadto, że ten kto został wybrany, nie musi słuchać żądań osób, które nie chciały go wybrać, na niego nie głosowały.Konsekwencją tego stanowiska jest bagatelizowanie kwestii ochrony praw mniejszości politycznych. Sensem demokracji staje się zatem zasada rządów nieograniczonej większości; ten, kto potrafi zyskać władzę, może ją w dowolny sposób sprawować, pamiętając jedynie o następnych wyborach.
Przynajmniej trzy zjego założeń zostały poważnie skrytykowane:
*Jednym z nich jest postawienie znaku równości pomiędzy uczestnictwem w wyborach a legitymacją systemu.Wbrew temu, co twierdzi Schumpeter, jeśli ktoś na nas nie zagłosował, nie mamy legitymacji władzy nad całym społeczeństwem.
*Krytykowana jest także teza o nieuchronności koncentracji władzy w rękach wąskiej grupy zawodowych polityków, stanowiąca identyfikacyjny wyznacznik teorii elit. W rzeczywistości demokracja nie oznacza nieuchronnej koncentracji władzy w ręku elit. Wręcz przeciwnie:może prowadzić do dekoncentracji władzy pomiędzy rozproszone ośrodki decyzyjne znajdujące się pod oddziaływaniem różnorodnych interesów i reprezentujących je grup.
*Trzecim, mocno krytykowanym elementem koncepcji Schumpetera jest jego stosunek do kwestii mniejszości.(Pokonana w jednych wyborach mniejszość może stać się w następnych większością.Na tle obserwacji rzeczywistości nie można wykluczyć tego, że większość wyłoniona w wyborach będzie dążyć do trwałego podporządkowania sobie mniejszości).Przyjęcia postulowanej przez Schumpetera zasady „niczym nie ograniczonej władzy większości” grozi unicestwieniem demokracji.
MODEL POLIARCHII DAHLA
Punkt wyjścia rozważań Dahla stanowi stwierdzenie, że demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty.Demokracja jest dlań swoistą wizją systemu politycznego, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych oraz posiadają wszystkie możliwości, zasoby i instytucje niezbędne do rządzenia. Poszczególne systemy mogą się rozwijać w tym kierunku, nie dochodzą jednak do płnego ideału. Najbliżej idealnej demokracji są systemy, które Dahl określa jako poliarchię.
Model poliarchii wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych:1)koncepcji rządów większości, która jest zdaniem Dahla utopią w warunkach zróżnicowanego, niejednorodnego społeczeństwa.Ten sposób rozumienia może odnosić się najwyżej do małych państw;2)teorii elit, w której demokracja realizuje się poprzez władzę przedstawicieli.W tej sytuacji przyjęcie założenia rządów większości rodzi wiele problemów natury zarówno politycznej, jak i technicznej.Należą do nich m.in. trudność w zapewnieniu związku pomiędzy poglądami większości reprezentantów a preferencjami większości obywateli oraz ochrona praw mniejszości.Ponadto idea ta zakłada abstrakcyjnie pojmowaną równość jednostek, lekceważąc oczywisty fakt, że ludzie dysponują zróżnicowanym potencjałem politycznym(intelektem, umiejętnościami, zasobami materialnymi, organizacyjnymi itp.).
Koncepcja poliarchii odrzucając postulat rządów większości, jako nierealny, formułje jednocześnie przekonanie o możliwości zapobieżenia rządom elity, za pomocą określonych procedur i instytucji. W ten właśnie sposób może dokonywać się stopniowe (choć nigdy pełne) likwidowanie luki między ideałem a rzeczywistością polityczną. Aby zapewnić zgodę i równość polityczną, w poliarchii każdy obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość określenia i wyrażenia swoich indywidualnych preferencji oraz musi być pewny tego, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych. Poliarchia zabezpiecza osiągnięcie dwóch efektów: partycypacji i rywalizacji politycznej. Dla ich spełnienia niezbędne jest stworzenie odpowiednich gwarancji instytucjonalnych. W pierwotnej wersji modelu poliarchii przewiduje się ustanowienie następujących zabezpieczeń:
*istnienie alternatywnych żródeł informacji - nie kontrolowanych przez jedną elitę;
*swobodę ekspresji poglądów i ocen politycznych;
*powszechne prawo udziału w wyborach;
*zapewnienie warunków do odbycia wyborów opartych na zasadach uczciwości, wolności i równości szans (najpełniej wyraża to formuła „jeden wyborca - jeden głos”);
* rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi o głosy wyborców oraz inne przejawy poparcia;
*możność ubiegania się o urzędy publiczne - powszechnie dostępna dla wyborców;
*stworzenie warunków do swobodnego zakładania i działania organizacji politycznych, przede wszystkim zaś partii;
*zapewnienie zgodności działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców wyrażonymi w akcie głosowania i w innych formach ekspresji politycznej;
Dahl uważa, że te gwarancje instytucjonalne należy związać z prawem do istnienia opozycji politycznej, przesądzającej o możliwości zakwalifikowania danego systemu jako poliarchii. Podstawowymi kierunkami rozwoju poliarchii powinny być redukcja liczby prawnych wyjątków od reguły głoszącej, że prawo wyborcze przysługuje wszystkim dorosłym obywatelom obojga płci, oraz zapewnienie wysokiego poziomu partycypacji politycznej obywateli.
W późniejszych pracach Dahl uprościł nieco pierwotną koncepcję, przyznając rangę wyznaczników poliarchii czterem czynnikom:*odbywaniu wolnych i uczciwych wyborów;*zagwarantowaniu i przestrzeganiu swobody zrzeszania się;* wolności słowa
oraz *alternatywności źródeł informacji.
Stopień realizacji tych cech posłużył autorowi do stworzenia typologii poliarchii obejmującej:
# poliarchie pełne ( obecność wszystkich czynników);
# poliarchie ograniczone ( brak jednego z czynników);
# quasi-poliarchie (brak dwóch lub trzech czynników).
Uwzględniając dodatkowo czynnik czasu trwania poliarchii rozróżnił poliarchie dojrzałe, tj. zdolne do spełnienia wszystkich czterech wymogów co najmniej od roku 1950, oraz poliarchie nowsze obejmujące pozostałe przypadki.
Zmienność liczby i zróżnicowany rozwój konkretnych poliarchii skłoniły Dahla do postawienia pytania o warunki korzystne do ich stabilizowania i utrwalania. Wymienia on pięć takich czynników:& niewykorzystywanie instrumentów przemocy (głównie wojska i policji) celem zdobycia bądź utrzymania władzy;&stabilna poliarchia może rozwijać się najpełniej w nowoczesnym, dynamicznym i organizacyjnie pluralistycznym społeczeństwie;&możliwość wyniknięcia konfliktu wynikającego z istnienia różnych grup etnicznych, rasowych, wyznaniowych itp. jest do pewnego stopnia ograniczona;&została ukształtowana kultura polityczna i system przekonań korzystny dla idei demokracji i instytucji poliarchii - zwłaszcza w obrębie politycznie aktywnej warstwy społeczeństwa;&sprzyjający albo przynajmniej pozbawiony znaczenia wpływ(kontrola) środowiska międzynarodowego.
(Warunki sprzyjające uformowaniu stabilnej poliarchii mieszczą się bądź w systemie politycznym (zachowania polegające na rezygnacji z przemocy), bądź w jego społecznym, kulturowym i międzynarodowym otoczeniu.
MODEL WESTMINSTERSKI, KONSOCJONALIZM I DEMOKRACJA KONSENSUALNA
A. Lijphart aprobując ustalenia R. Dahla co do katalogu instytucjonalnych gwarancji poliarchii, koncentruje się na czynniku ostatnim, tj. na kształtowaniu i realizacji polityki uwzględniającej preferencje większości obywateli. Zauważa przy tym, że osiągnięcie efektu „odpowiedzialnego rządu” może dokonywać się w różny sposób. Lijphart skupia się również głównie na dojrzałych i stabilnych systemach demokratycznych. Punktem wyjścia do skonstruowania modelu westminsterskiego oraz zbliżonych do siebie modeli demokracji konsocjonalnej i konsensualnej - będących opozycją wobec modelu westminsterskiego - była próba typologii reżimów demokratycznych. Biorąc pod uwagę dwie zmienne: stopień fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa(wysoki lub niski) oraz styl zachowań elit politycznych (rywalizacyjny bądź konsensualny), a następnie dokonując ich skrzyżowania, otrzymał w rezultacie cztery kategorie:
demokrację rywalizacyjną odśrodkową (rywalizacyjny styl elit połączony z wysokim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa). Przykłady tego typu reżimu są we Włoszech, Francji(zwłaszcza IV Republika) oraz Republice Weimarskiej.
demokrację rywalizacyjną dośrodkową (rywalizacyjny styl elit w połączeniu z niskim stopniem zróżnicowania kulturowego społeczeństwa). Ten typ jest reprezentowany m.in. w Wielkiej Brytanii, USA, Autralii, Nowej Zelandii, Irlandii, RFN, Izraelu oraz w krajach skanynawskich.
demokrację konsocjonalną (konsensualny styl elit w połączeniu z wysokim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa) - egzemplifikowaną przez Austrię, Belgię i Holandię.
demokrację zdepolityzowaną (konsensualny styl elit w połączeniu z niskim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa).
Lijphart uważał, że podstawą konstruowania tych modeli winny być wyróżnione zmienne, charakteryzujące z jednej strony właściwości struktury danego społeczństwa, z drugiej zaś dominujący sposób zachowania politycznego elit, a zwłaszcza podejmowania przez nie decyzji politycznych.W rezultacie długoletnich studiów porównawczych Lijphart sformułował tezę, która stanowi jego kredo:dla społeczeństw homogenicznych (o niskim stopniu kulturowej segmentacji)właściwszy jest model większościowy(westminsterski), dla społeczeństw zaś pluralistycznych(zwłaszcza tych, w których występuje subkulturowa segmentacja wyrażająca się w istnieniu grup wzajemnie się izolujących)bardziej odpowiedni jest model konsensualny.
Model westminsterski, opierający się na wyjściowym założeniu, że słowo „lud” stanowiące element definicji demokracji znaczy tyle, co zwykła, choćby tylko minimalna większość, obejmuje zdaniem Lijpharta 9 podstawowych cech:
Koncentrację władzy wykonawczej w rękach jednopartyjnego i „czysto większościowego” gabinetu. Składa się on wyłącznie z członków zwycięskiej partii, tj. tej, która uzyskała najkorzystniejszy wynik wyborczy, choć niekoniecznie bezwzględną większość głosów.
fuzję władzy, oznaczającą dominację gabinetu nad parlamentem.(choć teoretycznie parlament może i powinien kontrolować rząd, w praktyce parlament jest kontrolowany przez rząd).
asymetryczny bikameralizm, model westminsterski zakłada skupienie niemal całej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej, co powoduje, że parlament działa podobnie, jak jednoizbowy.
system dwupartyjny, , tj. taki, w którym zdecydowaną większość głosów wyborczych zawłaszczają dwie wielkie partie rywalizujące między sobą o zapewnienie sobie bezwzględnej większości mandatów.
jednowymiarowość systemu partyjnego, która oznacza, że między partiami rywalizującymi o zwycięstwo występuje jedna tylko płaszczyzna niezgody:polityka gospodarcza i socjalna.
system wyborczy oparty na zasadzie większościowej, co oznacza, że wybrany zostaje ten kandydat,który zyskał więcej głosów niż którykolwiek z jego rywali.
przyjęcie reguły unitarnej i scentralizowanej formy rządu, oznacza odejście od zasady separacji i względnej równowagi władz na płaszczyźnie centrum - jednostki regionalne.
niepisana konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu (nie ma ograniczeń ustawodawczej działalności parlamentu, który może w formie ustawy regulować dowolną materię.
ograniczenie zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej (wiążące wszystkich obywateli decyzje zapadają głównie w parlamencie, co oznacza, że demokracja ma charakter przedstawicielski(pośredni).
Przeciwieństwo modelu westminsterskiego to koncepcja demokracji konsocjonalnej(uzgodnieniowej). Jeśli segmentacyjna izolacja społeczeństwa nie ma się zmienić we wzajemną wrogość prowadzącą do użycia siły, to konieczne są pewne rozwiązania instytucjonalne uwzględniające swoistosc struktury społeczeństwa, takie jak:
wielka koalicja - oznaczająca przktykę tworzenia koalicji parlamentarnych i rządowych z udziałem tak wielkiej liczby partii, jak tylko jest to możliwe,
wzajemne veto - który dysponują wszystkie mniejszości
proporcjonalny system wyborczy ułatwiający dostęp do areny parlamentarnej nawet małym partiom politycznym,
zapewnienie tzw.segmentalnej autonomii,pozwalającej na załatwienie maksymalnej liczby spraw dotyczących poszczególnych mniejszości, w ich obrębie i siłami reprezentujących je instytucji.
Model demokracji konsensualnej kładzie nacisk na procedury i instutucje polityczne.Lijphart wyróżnia następujące cechy demokracji konsensualnej:
szeroki udział partii politrycznych we władzy wykonawczej poprzez tworzenie tzw.wielkich koalicji.
formalna i nieformalna separacja władzy, prowadząca bądź do równowagi między parlamentem i rządem, bądź do relatywnego osłabienia pozycji egzekutywy wobec parlamentu.
zrównoważony (symetryczny) bikameralizm połączony z reprezentacją mniejszości. W społeczeństwach pluralistycznych z wyodrębniającymi się grupami etnicznymi bądź religijnymi zachodzi konieczność zabezbieczenia reprezentacji ich interesów, której model westminsterski nie zapewnia. W tym celu tworzy się m.in. wyższe izby parlamentu, wybierane na innej podstawie niż wybory rywalizacyjne, które doprowadziły do dyskryminacji mniejszości.
wielopartyjność, oznaczająca nie tylko istnienie większej liczby partii, ale i to, że żadne z istniejących ugrupowań nie posiada statusu partii większości, który zapewniłby możliwość samodzielnego sprawowania rządów.
wielowymiarowość systemu partyjnego, polegająca na występowaniu kilku płaszczyzn niezgody pomiędzy rywalizującymi partiami, odzwiercidlających pluralistyczny charakter społeczeństwa.
proporcjonalny system wyborczy,mający na celu rozdział mandatów w parlamencie w sposób maksymalnie odzwierciedlający rozkład preferencji wyborczych, w tym także poparcia dla małych partii.
Terytorialny i nieterytorialny federalizm oraz decentralizacja uprawnień. Terytorialny oznacza podział władzy pomiędzy rząd centralny i pewną liczbę rządów regionalnych. Nieterytorialny wyraża się w tworzeniu instytucji służących do rozwiązywania problemów mniejszości wyróżnianych na innej zasadzie niż miejsce zamieszkania.
pisana konstytucja i veto mniejszości.
Demokracja konsensualna opiera się na możliwie szerokiej dekoncentracji władzy - pomiędzy instytucje oraz poszczególne poziomy systemu politycznego. Demokracja westminsterska oznacza natomiast koncentrację władzy nas poziomie centralnym oraz w rękach zwycięskiej partii politycznej, która nie musi dzielić się z nikim owocami swego zwycięstwa.
POJĘCIE PODZIAŁU SOCJOPOLITYCZNEGO
Pojęcie to jest stosowane przez wielu badaczy w sposób dość luźny i intuicyjny.Może to wynikać chociażby z faktu, iż posługujący się nim kojarzą go z odmiennymi zjawiskami politycznymi o dość zróżnicowanej doniosłości politycznej, jeżeli chodzi o proces strukturyzacji zachowań rywalizacyjnych.Wielu autorów posługuje się kategorią - zbitką pojęciową podziału społecznego na określenie podziałów kształtujących się w ramach struktury społeczeństwa.Punktem ich odniesienia stają si ekonkretne grupy społeczne wyodrębnione na podstawie kryteriów socjodemograficznych. Przedmiotem zainteresowania badawczego staje się struktura konkretnego społeczeństwa, a ściślej mówiąc dynamika zmainy, jakiej ono podlega, rozpatrywana czy to w kontekście zmain ilościowych czy jakościowych. Jednak kategoria podziału społecznego i dynamika zmiany społecznej interesuje politologa jedynie w kontekście zmiany politycznej. Musi on stwierdzić, iż zmiana społeczna wywołuje określone konsekwencje na płaszczyźnie politycznej i wpływa w sposób istotny na zmianę dominującego układu rywalizacji politycznej.Chodzi więc o zmiany społeczne, które przenoszą się na arenę polityczną, a więc o określonej doniosłości politycznej.
Drugie pojęcie, często pojawiające się w rozważaniach politologicznych to podział polityczny. Jest to kategoria stosowana przy analizie różnorodnych zachowań politycznych wpływających na strukturę rywalizacyjnych układóworaz styl uprawianej polityki. Z reguły o charakterze i trwałości dominujących podziałów politycznych decydują zachowania elit politycznych a zwłaszcza partyjnych.System polityczny nie może rozwijać się w absolutnie autonomiczny sposób wobec logiki przeobrażeń zachodzących na poziomie społecznym. Podział opiera się więc na istniejącym systemie wartości i przekonań, czyli w konsekwencji sugeruje pojawienie się wielu odmiennych punktów widzenia.Interesujące nas pojęcie odnosi się zarówno do systemu wartości i przekonań, jak i sposobu działania grup społecznych, a fakt jego istnienia musi prowadzić do akcji i kontrakcji politycznej.
Zasadniczy problem z kategorią „podziału socjopolitycznego” polega na tym, iż znajduje się on gdzieś „pośrodku”, między dwoma głównymi sposobami podejścia reprezentowanymi w socjologii polityki: z jednej strony sposobem polegającym na uznaniu faktu, iż stratyfikacja społeczna nie wpływa na instytucje i zachowania polityczne, a z drugiej - uznającym, że instytucje i zachowania polityczne należy traktować jako zjawiska do pewnego stopnia autonomiczne, które oddziałują na strukturę społeczeństwa i proces zmiany politycznej. Kategoria „podziału socjopolitycznego” pozostaje więc czymś w rodzaju syntezy obu nurtów myślenia, ogniwem pośredniczącym, łączącym strukturę społeczną z porządkiem polityczno - instytucjonalnym.
POZIOMY PODZIAŁU SOCJOPOLITYCZNEGO BARTOLINIEGO I MAIRA
Obaj autorzy w obrębie podziału socjopolitycznego wyróżniają trzy powiązane ze sobą poziomy:
poziom empiryczny. Określa on społeczny punkt odniesienia konkretnego podziału socjopolitycznego. Chodzi o taki podział społeczny, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne (np.zawód, religijność, wykształcenie, płeć itp.).Na podstawie tych cech jesteśmy w stanie wyodrębnić w ramach społeczeństwa grupy społeczne tworzące jego strukturę.W ten sposób definiujemy społeczną bazę ewentualnego konfliktu, posługując się socjologiczną kategorią grupy społecznej.Fakt uznania poziomu empirycznego za istotny element pojęcia podziału socjopolitycznego nakazuje wyłączyć z tej kategorii wszystkie te konflikty, które pojawiają się jedynie na poziomie polityki, nie mając swoistego wsparcia w strukturze grupowej społeczeństwa.
poziom normatywny.Określona grupa, by stać się stroną podziału społecznego, musi być świadoma faktu dysponowania własną tożsamością oraz gotowa do jej obrony, skonsolidowania lub promowania.Ta tożsamość grupowa decyduje o wykształceniu się poczucia własnej odrębności grupowej, co z kolei przyczynia się do kształtowania określonych interesów tej grupy, które chce ona zaspokoić. Jeżeli te interesy nabierają charakteru politycznego, to jej poczucie odrębności nabiera nowej kwalifikacji. Nie będzie można jednak mówić o podziałe socjopolitycznym, jeżeli określona grupa będzie na rynku politycznym monopolistą. Musi mieć ona przeciwników, rywali. muszą istnieć dwie strony konfliktu.
poziom organizacyjny.Ukoronowaniem procesu tworzenia konkretnego podziału socjopolitycznego jest pojawienie się struktury organizacyjnej. W ten sposób „obiektywne i subiektywne” aspekty procesu rozwarstwienia społecznego nabierają wyrazu instytucjonalnego, a interesy grupowe jednej ze stron konfliktu nabierają charakteru strukturalnego. W efekcie właśnie pojawienie się tego typu organizacji znamionuje zamknięcie procesu powstawania podziału socjopolitycznego.