1

Ró

żne rodzaje systemów nadzoru

Wzmocnienie Nadzoru Epidemiologicznego
nad Chorobami Zaka

źnymi w Polsce

Projekt Bli

źniaczy PL2006/IB/SO/02

Projekt finansowany z funduszy Unii Europejskiej

Definicja nadzoru (1)

“Sta

ła obserwacja rozmieszczenia i trendów

zapadalno

ści, poprzez systematyczne zbieranie,

konsolidacje i ocen

ę raportów dotyczących

chorobowo

ści, umieralności i innych istotnych

danych w po

łączeniu z regularnym i w

odpowiednim czasie przekazywaniem wyników
tym, którzy powinni si

ę o nich dowiedzieć”

Alexander D. Langmuir (1910-1993)

2

Definicja nadzoru (2)

●

Systematyczne zbieranie odpowiednich danych

●

Uporz

ądkowana konsolidacja i ocena tych

danych

●

Szybkie rozpowszechnienie wyników do tych,
którzy powinni by

ć o nich poinformowani

„Informacja do dzia

łania”

21.

Światowe Zgromadzenie Zdrowia (1968)

Opieka zdrowotna

Dane

Informacja

Decyzja

Dzia

łanie

Interwencja

System
informacyjny

Nadzór

Organy w

ładzy

zajmuj

ące się

zdrowiem

3

Dane z nadzoru: kto jest potencjalnym
odbiorc

ą danych?

●

Organy w

ładzy zajmujące się zdrowiem:

–

Lokalne (gmina, powiat)

–

Regionalne (województwo)

–

Krajowe

–

Mi

ędzynarodowe

●

Rz

ąd / Politycy

●

Osoby zajmuj

ące się edukacją zdrowotną /

nauczyciele

●

Spo

łeczeństwo

Dane z nadzoru i zg

łaszanie chorób:

dlaczego?

●

Zg

łaszanie pomaga zidentyfikować osoby chore,

osoby ze styczno

ści, które mogą być zakażone,

czy osoby nara

żone na zakażenie.

●

Brak zg

łaszania, lub opóźnienie w zgłaszaniu,

mo

że ułatwiać rozprzestrzenianie się choroby.

4

Nadzór mo

że…

• Oceni

ć obciążenie chorobą

• Okre

ślić rozkład geograficzny choroby

• Ocenia

ć podjęte działania zaradcze

• Monitorowa

ć zmienność czynnika zakaźnego

• Wykrywa

ć zmiany w praktykach związanych ze

zdrowiem

0

5

10

15

20

25

30

CZAS

Z

A

C

HO

R

O

W

A

N

IA

• Wykry

ć epidemie/ogniska

• Stawia

ć hipotezy,

stymulowa

ć badania

Źródła danych

●

Lekarze (lekarze rodzinni, szpitale)

●

Laboratoria

●

Statystyka publiczna (zgony/urodzenia)

●

Sentinel

●

Rejestry

●

Badania przegl

ądowe i inne badania

epidemiologiczne

●

Administracyjne systemy danych

●

Inne

źródła danych

5

Metody prowadzenia nadzoru:
nadzór tradycyjny

●

Bierny

●

Czynny

Nadzór bierny

●

Najcz

ęstsza metoda:

–

Zbieranie ogólnych danych z u

życiem standardowych

formularzy

–

Dane dostarczane do prowadz

ących nadzór (PIS) z

ró

żnych źródeł (np. nadzór oparty na zgłoszeniach od

lekarzy, nadzór oparty na zg

łoszeniach z

laboratoriów, nadzór oparty na rejestrach chorób, lub
na innych danych administracyjnych)

●

Bierne

≠

automatyczne zbieranie danych

6

Nadzóru bierny: zalety

●

Prosty

●

Tani

●

Dostarcza informacji dotycz

ących większości

przypadków zachorowa

ń

●

Pomocny w identyfikacji ognisk

●

Pomaga przewidywa

ć trendy choroby

Nadzór bierny: wady

●

Brak lub niska zg

łaszalność

●

Mo

że nie wykryć ogniska

●

Cz

ęsto niekompletny

7

Nadzór czynny

●

Prowadz

ący nadzór zabiegają o informacje

dotycz

ące zachorowań

●

Aktywnie poszukuj

ą zachorowań poprzez

bezpo

średni kontakt z lekarzem, szpitalami,

laboratoriami lub innymi jednostkami
medycznymi

●

Mo

że odbywać się codziennie, cotygodniowo

czy comiesi

ęcznie

Nadzór czynny: zalety

●

Dostarcza pe

łniejszych danych

●

Bez opó

źnień

●

Odpowiedni do dokumentowania i potwierdzenia
podejrzenia wyst

ąpienia ogniska lub wspierania

dochodzenia epidemiologicznego

●

Mo

że być przydatny do monitorowania procesu

eradykacji wybranej choroby

8

Nadzór czynny: wady

●

Pracoch

łonny

●

Kosztowny

●

Rozbudowana metodologia/ procedury mog

ą

wymaga

ć wielu szkoleń

Nadzór typu „sentinel”

●

Sentinel wykorzystuje ograniczon

ą liczbę

wybranych miejsc (np. szpitale, laboratoria,
praktyki lekarzy rodzinnych) z których dane
mo

żna odnieść do całej populacji

●

Stanowi alternatyw

ę dla nadzoru obejmującego

ca

łą populację

●

System sentinelowy mo

że być czynny i bierny.

9

Nadzór typu „sentinel”: zalety

●

Łatwe zbieranie danych indywidualnych o
chorych

●

Mniej kosztowny i mniej obci

ążający dla

posiadanych zasobów

●

Elastyczny w projektowaniu

●

U

żyteczny w dokumentowaniu trendów

Nadzór typu „sentinel”: wady

●

Potencjalna stronniczo

ść lub zniekształcenie

wyników

●

Wysokie koszty, zale

żnie od przyjętych procedur

●

Brak mo

żliwości wnioskowania o rozkładzie

geograficznym choroby

●

W tej metodzie nie s

ą zbierane dane o

zapadalno

ści

10

Nowe i z

łożone jednostki chorobowe

równie

ż muszą być monitorowane …

Pojawi

ć mogą się nowe zespoły

chorobowe o nietypowym
przebiegu

Nadzór oparty o zespo

ły objawów

(syndromiczny)

●

Nowsza metoda nadzoru, w której analizuje
dane o wyst

ępowaniu zespołu objawowego

zamiast o wyst

ępowaniu rozpoznanych

zachorowa

ń, w celu wykrycia ogniska.

●

Zaprojektowany w celu szybszego ni

ż w

tradycyjnym nadzorze wykrywania ognisk
spowodowanych atakiem bioterrorstycznym lub
ognisk nowo pojawiaj

ącej się choroby.

●

Przydatny, gdy dost

ęp do testów potwierdzenia

jest ograniczony (np. biedniejsze kraje).

11

Przyk

ład nadzoru biernego

●

Dzie

ń 1- stan dobry

●

Dzie

ń 2- ból głowy, gorączka – kupuje paracetamol

●

Dzie

ń 3- kaszel – dzwoni do lekarza na „gorącą linię”

●

Dzie

ń 4- wizyta u lekarza – rozpoznanie „grypa”

●

Dzie

ń 5- pogorszenie – wzywa karetkę – trafia na Izbę

Przyj

ęć

●

Dzie

ń 6- przyjęty do szpitala - “zapalenie płuc”

●

Dzie

ń 7- stan krytyczny - OIOM

●

Dzie

ń 8- zgon - “Niewydolność oddechowa”

●

Przypadek zg

łoszony do systemu nadzoru

Przyk

ład nadzoru opartego o zespoły

objawów

●

Dzie

ń 1- stan dobry

●

Dzie

ń 2- ból głowy, gorączka – kupuje paracetamol

●

Dzie

ń 3- kaszel – dzwoni do lekarza

●

Dzie

ń 4- wizyta u lekarza – „grypa”

●

Dzie

ń 5- pogorszenie – wzywa karetkę – oddział

przypadków nag

łych

●

Dzie

ń 6- przyjęty do szpitala - “zapalenie płuc”

●

Dzie

ń 7- stan ciężki - OIOM

●

Dzie

ń 8- zgon - “Niewydolność oddechowa”

●

Lokalne organy zdrowia publicznego wdro

żyły

natychmiastowe

dochodzenie, co jest mo

żliwe

dzi

ęki

danym zebranym przed ostatecznym rozpoznaniem

Sprzeda

ż apteczna

„Gor

ąca linia” z lekarzem

Rejestr absencji

Org kieruj

ąca opieką

Dyspozytorzy pogotowia

Rejestr Izby Przyj

ęć

12

Nadzór oparty o zespo

ły objawów : zalety

●

Zdolny do wykrycia du

żych ognisk chorób,

których wczesne objawy nie s

ą specyficzne

●

Przydatne w analizowaniu wzorców
geograficznych zapadalno

ści na daną chorobę

Nadzór oparty o zespo

ły objawów : wady

●

Nie zosta

ł sprawdzony podczas rzeczywistego

ataku bioterrorystycznego lub podczas ogniska
nowo pojawiaj

ącej się choroby zakaźnej

●

Nie wiadomo czy b

ędzie zdolny do wykrycia

jakichkolwiek ognisk chorób wcze

śniej niż

nadzór tradycyjny

13

Istotno

ść dla Zdrowia Publicznego:

• obci

ążenie chorobą (zapadalność / chorobowość)

• ci

ężkość przebiegu, śmiertelność

• potencja

ł wywołania epidemii

• koszty, wp

ływ socjoekonomiczny

• mo

żliwości kontroli

• obawy spo

łeczne i znaczenie medialne

Wykonalno

ść:

• koszty
• dost

ępność danych

Kryteria wprowadzenia nadzoru

Jaki System Nadzoru jest odpowiedni?

Zale

ży od szczegółowych pytań, na które system

ma udzieli

ć odpowiedzi:

–

Czy choroba ma du

ży wpływ na społeczeństwo?

(chorobowo

ść, trwałe następstwa, umieralność)

–

Czy ma znaczny potencja

ł wywołania epidemii? (np.

cholera, zapalenie opon mózgowych, odra..)

–

Czy informacje, które maja by

ć zbierane doprowadzą

do znacz

ących działań systemu zdrowia

publicznego? (np. akcja szczepie

ń, inne określone

dzia

łania zaradcze, zgłaszanie międzynarodowe).

14

Jaki System Nadzoru jest odpowiedni?

●

Cele Systemu Nadzoru s

ą czasami różne na

poziomie lokalnym, regionalnym, czy krajowym

●

Źródła danych i metody ich zbierania mogą się
ró

żnić w zależności od poziomu

●

Priorytety nadzoru powinny by

ć odpowiednie do

epidemiologii choroby, infrastruktury i zasobów.
Zaleca si

ę kompromis pomiędzy typem systemu

a ilo

ścią i rodzajem zbieranych informacji

W Polsce

●

Bierny: Choroby podlegaj

ące obowiązkowi

zg

łaszania

●

Sentinel: Nadzór nad gryp

ą

●

Czynny: Ostre pora

żenie wiotkie, Choroby

wysypkowe i gor

ączkowe

●

Objawowy: zapalenie opon mózgowych i/lub
mózgu

15

Dobry nadzór niekoniecznie zapewnia

podj

ęcie właściwych decyzji , ale

zmniejsza szans

ę podjęcia złych.

Alexander D. Langmuir
NEJM 1963;268:182-191