Nazwa ośrodka: DARR Wałbrzych, Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR" Sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość w Gdańsku

Tytuł pakietu: Różne aspekty systemów jakości

Grupa: Jakość - normalizacja - certyfikacja - standaryzacja

Autor: Dariusz Rogala

Data Aktualizacji: 20.10.03r.

Aktualizacja: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej - Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji

Data Aktualizacji: 14.11.2005 r.

RÓŻNE ASPEKTY SYSTEMÓW JAKOŚCI

Znaczenie systemów jakości dla przedsiębiorstw

Wraz z rozwojem technologii i wytwarzaniem złożonych wyrobów odpowiedzialność za jakość produktów rozkładała się na pojedynczych pracowników uczestniczących w procesie wytwarzania. Stało się to przyczyną wprowadzenia kontroli jakości przed dostarczeniem wyrobu do klienta. Zadaniem kontroli jakości była akceptacja lub odrzucenie wyrobu na podstawie ustalonych kryteriów odbioru. Ale sama kontrola jakości nie określała i nie zapewniała osiągania jakości wyrobu, lecz jedynie stwierdzała zgodność wyrobu z ustalonymi wymaganiami. Dlatego zaczęto pracować nad koncepcją zapewnienia jakości w celu otrzymania wymaganych charakterystyk wyrobów. Genezą powstania a następnie rozwoju systemów zarządzania jakością była konieczność zdobycia zaufania klientów co do niezawodności wytwarzanych wyrobów oraz zasada odpowiedzialności wytwórców za wyrób zobowiązująca ich do wynagrodzenia strat związanych ze szkodą spowodowaną przez wyrób lub usługę niewłaściwej jakości. Zapewnienie jakości zmniejszyło ryzyko producentów
i spowodowało korzyści ekonomiczne oraz handlowe, które z kolei były wynikiem zdobycia
i utrzymania zaufania klientów do firmy.

Systemy jakości są coraz bardziej popularną i efektywną metodą osiągania wysokich wyników ekonomicznych przedsiębiorstw oraz umacniają ich pozycję na rynku. System jakości powinien być traktowany przede wszystkim jako instrument zarządzania jakością stosowany przez kierownictwo.

Zarządzanie jakością i certyfikacja systemów jakości

W ciągu ostatnich lat w firmach i instytucjach na całym świecie ogromnie upowszechniły się systemy zarządzania jakością oparte na międzynarodowych normach ISO9000.

Są one jednymi z bardzo wielu norm technicznych (standardów) opublikowanych przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO). Seria norm ISO zaczynająca się od 9000 dotyczy systemów jakości w przedsiębiorstwie. Specyficzną cechą tych norm jest to, że dotyczą n i e w y r o b ó w, l e c z p r o c e s u ich produkcji, a konkretnie zapewnienia jakości w trakcie tego procesu. Przeniesienie nacisku z kontroli końcowej wyrobu na kontrolę jakości samego procesu produkcyjnego jest dziś powszechnie przyjętym rozwiązaniem w zarządzaniu. Normy ISO9000 dotyczą warunków koniecznych do zapewnienia wysokiej jakości w dowolnym rodzaju produkcji lub usług. Koncepcja norm ISO9000 polega na założeniu, że jakość powinna być osiągana przede wszystkim poprzez zapobieganie wadliwości, a nie usuwanie jej skutków.

Popularność norm ISO9000 gwałtownie wzrasta, pomimo iż ich zastosowanie w zdecydowanej większości przypadków nie jest obowiązkowe. Główny mechanizm ich rozprzestrzeniania się polega na żądaniu przez odbiorców, aby ich dostawcy (kooperanci) wprowadzili u siebie system zgodny z ISO9000 w celu osiągnięcia niezawodności dostarczanych produktów.

Treść norm ISO serii 9000 składa się ze zbioru pewnych ogólnych zasad i metod postępowania, które są pomocne w zapewnieniu jakości bez względu na rodzaj produkcji czy usług, stąd ich uniwersalny charakter (zasady te pozostały aktualne również w nowej wersji norm z 2000r. , jednakże dodano do nich kilka nowych).

Do najważniejszych z dotychczasowych zasad należą:

• Wprowadzenie konkretnych, udokumentowanych i powtarzalnych procedur postępowania, umożliwiających lokalizację wad i ich przyczyn. Wszystkie istotne procesy i czynności powinny być zapisane w sposób systematyczny i uporządkowany. Typową formą tego zapisu jest Księga Jakości oraz uzupełniające ją procedury działania. Wszystkie procedury powinny być sformułowane jasno, jednoznacznie i zrozumiale oraz muszą być łatwo dostępne.

• Położenie głównego nacisku bardziej na zapobieganiu wadliwości niż na wykrywaniu jej występowania.

• Jednoznaczne określenie odpowiedzialności za zapewnienie jakości na poszczególnych etapach produkcji - ostateczna odpowiedzialność należy do kierownictwa najwyższego szczebla.

• Systematyczne poddawanie wszystkich elementów systemu jakości auditom (kontrolom) wewnętrznym.

• Motywowanie pracowników wszystkich szczebli do dobrego wykonywania zadań poprzez uświadamianie znaczenia jakości dla stanu ekonomicznego przedsiębiorstwa.

Stworzenie w przedsiębiorstwie systemu jakości opartego na normach serii ISO9000 wydatnie poprawia efektywność jego działania i może stanowić cel sam w sobie, bez ubiegania się o ocenę tego systemu przez kontrahentów. W praktyce jednak, działania służące wprowadzeniu tych norm podejmowane są często na skutek nacisków ze strony odbiorców, istnieje więc konieczność udowodnienia rzeczywistej zgodności z normami. Najlepszą metodą takiego poświadczenia jest uzyskanie certyfikatu wydanego przez niezależną jednostkę.

Wybór firmy certyfikującej jest często narzucany przez partnera, gdyż nie wszystkie z tych firm cieszą się jednakową renomą. Na świecie działają dziesiątki firm certyfikujących, ale tylko nieliczne z nich są powszechnie znane i uznawane. Przed ubieganiem się o certyfikację przedsiębiorstwo musi wprowadzić efektywnie działający system jakości zgodny z wybraną normą ISO. Mogą w tym pomóc liczne firmy konsultingowe specjalizujące się w tej dziedzinie.

Certyfikat zaświadcza, że system jakości istniejący w przedsiębiorstwie zgodny jest z normą ISO9000. Odbiorca, zawierając umowę z dostawcą, nie musi dokonywać kosztownych kontroli jego procesu produkcyjnego, mogąc oprzeć się na certyfikacie uznawanej przez siebie jednostki certyfikującej. Dostawca może prowadzić negocjacje z wieloma kolejnymi kontrahentami powołując się na posiadany certyfikat bez konieczności każdorazowego udowadniania zgodności swojego systemu jakości z odpowiednimi normami. W sposób oczywisty ułatwia to i przyspiesza nawiązywanie kontaktów i zawieranie umów. Obecnie coraz więcej firm uzyskuje certyfikat ISO9000 w celu podniesienia prestiżu firmy i jej pozycji na rynku. Wprowadzenie systemu jakości i jego certyfikacja najczęściej prowadzi też do rzeczywistego poprawienia jakości wyrobów i przez to zmniejszenia strat spowodowanych brakami, uporządkowania i usprawnienia zarządzania, zmobilizowania załogi wokół wspólnego planu, poprawy motywacji i klimatu pracy.

Procedura certyfikacji systemu jakości składa się z następujących głównych etapów:

• wniosku o nadanie certyfikacji - to dokument, który jest podstawowym źródłem informacji o przedsiębiorstwie ubiegającym się o certyfikację własnego systemu jakości,

• umowy o certyfikację i kalkulacji kosztów,

• harmonogramu certyfikacji - polega na uzgadnianiu terminów dla przeglądów dokumentacji systemu jakości i terminów przeprowadzania audytu certyfikacyjnego,

• przeglądu dokumentacji systemu jakości - ma na celu sprawdzenie i zapoznanie się
  z dokumentacją danego systemu jakości,

• audytu certyfikacyjnego systemu jakości oraz sprawozdania z tego audytu - polega na przeprowadzeniu przez audytorów kontroli zgodności systemu jakości z przyjętym modelem zapewnienia jakości, a następnie wykonaniu sprawozdania uwzględniającego wszelkie aspekty przeprowadzonego audytu,

• zatwierdzeniu systemu jakości - polega na wystawieniu Certyfikatu Zatwierdzenia Systemu jakości, który jest ważny przez okres trzech lat,

• potwierdzeniu certyfikatu - polegające na monitorowaniu systemu jakości co pół roku,

• odnowieniu certyfikatu - polega na ponownym audycie co trzy lata w celu odnowienia certyfikatu systemu jakości.

Nowelizacja norm z serii ISO9000 w grudniu 2000r.

Przez kilka lat prowadzone były na forum Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) prace nad zmianą dotychczasowych norm z serii ISO9000. Publikacja nowych tekstów norm nastąpiła 15 grudnia 2000r. Są one efektem kilkuletniej pracy ekspertów z całego świata.

Według wersji norm z 1994r. certyfikat systemu jakości w przedsiębiorstwie poświadczał zgodność tego systemu z jedną z norm: ISO9001, ISO9002 lub ISO9003. Wybór jednej
z trzech norm i zawartego w niej modelu systemu jakości należał do przedsiębiorstwa, które się o certyfikację ubiegało. W nowej wersji z 2000r. nie ma już normy ISO9002 oraz ISO9003, a jedynie zmieniona, skonsolidowana norma ISO9001, która stanowić będzie podstawę certyfikacji. Dotychczas istniejące normy ISO9001, ISO9002 i ISO9003 zostały zastąpione jedną, skonsolidowaną normą ISO9001:2000. Po nowelizacji grupa podstawowych norm dotyczących systemów jakości obejmuje:

ISO9000:2000 – Systemy zarządzania jakością – Podstawy i słownictwo

ISO9001:2000 – Systemy zarządzania jakością – Wymagania

ISO9004:2000 – Systemy zarządzania jakością – Wytyczne doskonalenia funkcjonowania

Podstawą certyfikacji jest jedynie norma ISO9001:2000, która zawiera opis systemu zarządzania jakością. Norma ISO9004:2000 stanowi swoisty przewodnik doskonalenia tego systemu. Pozostałe, uzupełniające normy z rodziny ISO9000 mają w przyszłości również zostać zmienione i skonsolidowane.

W nowej wersji normy ISO9001 wprowadzono wiele istotnych zmian, które dostosowały ją do zasad nowoczesnego zarządzania i potrzeb użytkowników:

• Wprowadzono procesowe podejście do zarządzania jakością, czyli potraktowano go jako serię procesów połączonych w system.

• Położono nacisk na zaspokajanie potrzeb klienta (norma wprowadza obowiązek monitorowania poziomu jego satysfakcji).

• Zastosowano koncepcję ciągłego doskonalenia organizacji.

• Norma nakłada na kierownictwo firmy obowiązek zapewnienia odpowiednich zasobów,
  w tym szkoleń, dostępu do informacji oraz środków komunikacji zewnętrznej
  i wewnętrznej.

• Normę można łatwiej zastosować do wszystkich kategorii wyrobów, we wszystkich branżach i w firmach oraz instytucjach różnej wielkości. Nowe pojęcie “wyrobu” obejmuje przedmioty materialne, usługi, wytwory intelektualne oraz materiały przetworzone.

• Znacznie zmniejszyła się ilość wymaganej dokumentacji.

• Wprowadzono kompatybilność z systemem zarządzania środowiskowego według norm ISO14000.

• Zastosowano uproszczoną, łatwiejszą terminologię.

Firmy posiadające certyfikat zgodności z jedną z dotychczasowych norm z serii ISO9000 będą musiały dostosować swój system jakości do nowych wymagań. Certyfikaty zgodności
z jedną ze starych norm mają zachować ważność przez okres maksymalnie trzech lat od daty publikacji normy ISO9001:2000. Konkretny plan i harmonogram dostosowania do nowej wersji normy musi być uzgodniony z instytucją, która wydała certyfikat i nadzoruje system jakości w firmie.

Wprowadzanie polskich produktów na rynki Unii Europejskiej

Wprowadzenie w przedsiębiorstwie systemu jakości zgodnego z normami ISO9000 jest obecnie podstawowym warunkiem skutecznego wejścia firmy na rynek europejski. Krajowi producenci, zamierzający eksportować swoje wyroby na rynki UE muszą stosunkowo szybko rozwiązać szereg istotnych problemów związanych z koniecznością wdrożenia systemów zapewnienia jakości i znakowania wyrobów.

W Polsce certyfikacja systemów jakości jest dobrowolna i ma zapewnić zgodność
z przyjętymi w naszym kraju odpowiednikami norm ISO serii 9000. Prowadzi ją m. in. Polskie Centrum Badań i Certyfikacji będące członkiem rzeczywistym międzynarodowej organizacji IQ-Net.

Na całym świecie liczba przedsiębiorstw, które zdobyły certyfikaty ISO kształtuje się na ponad 400 000, natomiast liczba polskich podmiotów gospodarczych, które pracują nad wdrożeniem wymogów ISO jest szacowana na kilka tysięcy. Według opinii tych przedsiębiorstw wprowadzenie systemów zapewnienia jakości w ich firmach spowoduje:

• zwiększenie konkurencyjności producenta, co za tym idzie podniesienie atrakcyjności oferowanych przez niego towarów lub usług,

• podniesienie prestiżu producenta w oczach zagranicznych klientów oraz zdobycie nowych rynków zbytu,

• zmniejszenie kosztów oraz zapewnienie właściwej jakości produktu,

• umieszczenie danych producenta w rejestrze dostawców posiadających certyfikowany system jakości PCBC,

• wzrost siły negocjacyjnej,

• podniesienie prestiżu firmy,

• ograniczenie audytów ze strony klientów,

• stworzenie międzynarodowego standardu oraz wspólnego języka dotyczącego jakości, co ułatwia kontakty z klientami,

• uporządkowanie spraw związanych z odpowiedzialnością za poszczególne działania,

• ułatwienie przeszkolenia nowych pracowników

Kolejnym etapem wprowadzania polskich produktów na rynki UE jest spełnienie wymagań uprawniających do znakowania swoich wyrobów znakiem CE, co w wielu przypadkach realizuje się za pośrednictwem jednostek notyfikowanych w Państwach UE. Należy przy tym również pamiętać, że do powyższych wymagań dochodzą jeszcze różne wymagania branżowe pod względem jakości, jak np. w odniesieniu do urządzeń medycznych - zawarte w normie EN 46000, przemysłu samochodowego - wymagania zawarte w normach QS 9000 lub VDA 6.1, w przemyśle spożywczym - wymagań HACCP i szereg innych.

Nowe ustawy i akty wykonawcze, jakie pojawiły się w okresie 2003 -2004 są przykładem dostosowywania się polskich produktów i polskich przepisów do przepisów Unii Europejskiej:

Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz.U.03.229.2275) - akty wykonawcze

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U.04.70.631) - akty wykonawcze

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U.04.92.881) - akty wykonawcze

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o wyrobach medycznych (Dz.U.04.93.896). - akty wykonawcze

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U.04.93.898) - akty wykonawcze

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o wyposażeniu morskim (Dz.U.04.93.899) - akty wykonawcze

	Projekt współfinansowany przez UNIĘ EUROPEJSKĄ, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
www.konkurencyjnosc.gov.pl	www.parp.gov.pl