Przestępczość, Pedagogika Resocjalizacyjna


PRZESTĘPCZOŚĆ

PRZESTĘPSTWO - to działanie jednostek lub grup, niezgodne lub przeciwne z ogólnie przyjętymi normami prawnymi, określone w Kodeksie Karnym i Kodeksie Karnym Wykonawczym, cechuje się wysoką szkodliwością społeczno-moralną.

Przestępczość jest uznana za krańcową formę zachowania aspołecznego, to drastyczne naruszenie zasad współżycia społecznego w związku z tym odpowiednie ustawy i kodeksy, przewidują szeroko rozbudowane i zróżnicowane sankcje karne dla osób, które dopuszczają się czynów przestępczych.

Przestępczość jest rozumiana jako skutek długotrwałego procesu charakteryzującego się licznymi, narastającymi i rozwijającymi się manifestacjami niedostosowania społecznego.

Wg Bronisława Urbana przestępczość zarówno u dzieci jak i dorosłych jest w większości wynikiem zaburzeń w zachowaniu w okresie dzieciństwa i adolescencji, a także brakiem skompensowanych działań mających na celu skorygowanie tych zachowań w systemie instytucjonalno-społecznym. Wg tego autora przyczyn przestępczości należy upatrywać także w uwarunkowaniach społeczno-ekonomiczy (ubóstwo, bezrobocie), także różnego rodzaju patologii społecznej: prostytucja nieletnich, sekty, nieformalne grupy młodzieżowe o anty i aspołecznych zapatrywaniach, przemoc w rodzinie, wpływ mediów.

Cz.Czapow definiując przestępczość mówi o wykolejeniu:

-wykolejeniu przestępczym: przestępczość złodziejska, przestępczość bandycka, przestępczość zabawową-wandalizm i agresja;

-wykolejeniu obyczajowym: zachowania autodestrukcyjne, wykolejenie seksualne, pasożytnictwo społeczne;

-wykolejeniu obyczjowo-przestępczym.1

Przestępczość zorganizowana - obejmuje zarówno poszczególne człony (rodziny, kartele), jak też całą rozbudowaną strukturę rozciągającą się na poszczególne terytoria - i w efekcie na cały kraj, często używa się określeń „konfederacja”, „syndykat”, „mafia”.

Wg A.Marek przestępczość zorganizowana to - grupa ukierunkowana na osiągnięcie zysku lub władzy poprzez planowe popełnianie przestępstw przez współdziałających dłuższy czas co najmniej dwóch uczestników, jeżeli przestępstwa te pojedynczo lub jako całość mają znaczny ciężar gatunkowy, a ich realizacja następuje: przy wykorzystaniu struktur zawodowych, przy użyciu przemocy i środków zastraszania, przez wywierania wpływu na politykę, administrację publiczną, ma wymiar sprawiedliwości lub gospodarkę.

Teorie wyjaśniające przestępczość:

  1. Teorie biologiczne - C.Lombroso - zapoczątkował wyjaśnienie zjawiska przestępczości, twierdząc, że ma ono podłoże atawistyczne: tendencje niszczycielskie, destrukcyjne zachowanie dzieci, które jego zdaniem wywodzą się od człowieka pierwotnego, nieokiełznanego. Współczesne teorie biologiczne wskazują na bardziej złożone anomalie biologiczne, np. Teoria dziedziczenia dodatkowego chromosomu „Y” u mężczyzn popełniających szczególnie brutalne przestępstwa. Należy wspomnieć przy tych teoriach o czynnikach pre - i postnatalnych, takich jak zdrowie matki, środki farmakologiczne, sytuacje stresowe przeżywane w czasie ciąży, które warunkują rozwój mózgu płodu. Do tych czynników paragenetycznych zalicza się: urazy fizyczne, niedobór w odżywianiu, zaburzenia hormonalne. Anomalie endokrynologiczne mogą mieć wpływ na podniesienie poziomu agresji, nadpobudliwość depresję, fobie i lęki. (genetyczno-endokrynologiczne uwarunkowanie cech indywidualnych, które mogą mieć związek z przestępczością to np. u dziewcząt zespół Turnera i zespół Klinefertera. Interesująca jest także kwestia występowania upośledzenia umysłowego przy występowaniu przestępstwa, co do czego nie ma zgodności. Podsumowując czynnik biologiczny przy skumulowaniu odpowiednich negatywnych czynników środowiskowych, może znacząco wpłynąć na zachowanie przestępcze.

2. Teoria psychoanalityczna - A.Adler - kładzie szczególny nacisk na kompleksy, konflikty przeżywane przez jednostkę w okresie dzieciństwa (kompleks Edypa, utrata uczuć ze strony matki, stany emocjonalne o treści ambiwalentnej względem rodziców, rodzeństwa, proces uzyskiwania własnej tożsamości osobowej). W założeniu jednostka przestępcza ma charakter kompensacyjny - stanowi sposób na rozładowanie napięć, zredukowania poczucia niższości; oraz charakter substytucyjny- symbolizuje wyparte do podświadomości konflikty.

3. Teoria „frustracji-agresji” - I.Dollard - wg tej teorii -frustracja rodzi pobudzenie do agresji, a to z kolei wywołuje w zależności od warunków działanie czyli - agresje. Siła pobudzenia do agresji wywołana frustracją zależy od siły popędu warunkującego zablokowaną czynność skala przeszkody zamykającej drogę do osiągnięcia celu oraz od wielkości doznanych w przeszłości frustracji. Niemożność rozładowania pobudzenia do agresji w aktach agresji rodzi nową frustrację.

  1. Społeczna teoria uczenia się - A.Bandura i R.Walters - teoria ta oparta jest na wnikliwej analizie uczenia się agresji przez modelowanie i naśladownictwo. Stwierdzono, że agresja jest przyswajana przez obserwacje i udoskonalana przez praktyczne wzmacnianie, przy czym kluczowym elementem etiologii przestępczości jest modelowanie zachowania.

  1. Teorie socjologiczne:

    1. Teoria etiologiczna R.K.Mertona - człowiek funkcjonuje w strukturze społecznej, określającej jego przynależność do pewnej grupy i warunkującej jego możliwości jako członka społeczeństwa, jednocześnie istnieje pewna struktura kulturowa, która określa wartości i normy. Teoria ta głosi anomię - czyli stan rozbieżności pomiędzy kulturowo określanymi celami, a instytucjonalnie określonymi środkami ich realizacji. Z czego wynika, że struktura społeczna uniemożliwia pewnym grupom osiąganie kulturowo wyznaczonych wartości w sposób zgodny ze społecznie uznawanymi normami. Rozbieżność powoduje powstanie mechanizmu napięcia motywacyjnego, co może prowadzić do powstania u dzieci takich postaw jak: konformizm, bunt, rytualizm, wycofanie się.

    1. Teoria kulturowa - (K.Cohen, E.H.Sutherland) A.Cloward i L.E.Ohlin - omawia zjawisko podkultury przestępczej a wywodzi się z teorii Mertona- mówi, że podkultura przestępcza rodzi się z zablokowania dążeń do osiągnięcia celów uznawanych powszechnie w społeczeństwie, zwłaszcza sukcesu finansowego. Wpływa na nią również możliwość kontaktów z wzorami przestępczego zachowania. Młodzież ma niejednakowy dostęp do kulturowo, a więc społecznie, wyznaczonych celów, kreuje wówczas trzy typy podkultury: 1. przestępcza (slumsy, dzielnice nędzy), 2. konfliktu (gangi, wandalizm, rywalizacja z innymi grupami przestępczymi) 3.wycofania się (dewiacje obyczajowe, uzależnienia).

    1. Teoria kontroli społecznej - E.Durkheim, Reiss - wg tej teorii człowiek jest istotą niemoralną i z natury złą, wiec zjawisko dewiacji jest zgodne z jego naturą, ponadto zakłada brak sił motywujących do zachowania dewiacyjnego. W ramach każdego społeczeństwa istnieje tylko jeden, zunifikowany system wartości i jeden system norm zachowania regulujących realizację tych wartości. Natura ludzka jest dwoista: zwierzęca i społeczna. Ład społeczny, stan równowagi pomiędzy egoistycznymi pobudkami jednostki a wymogami życia społecznego, nie jest trwały i utrzymuje go tylko integracja społeczna. Wg tej teorii dewiacja ma charakter względny. Istnieją dwa rodzaje kontroli:1. wewnętrzna (osobowa, internalizacja norm), 2. bezpośrednia - zewnętrzna (kontrola społeczna, oparta na władzy i sankcjach), 3. pośrednia (ma charakter emocjonalny, identyfikacja z osobami znaczącymi). Zjawisko dewiacji i przestępczości dotyczy jednostek, które nie posiadają kontroli wewnętrznej a zewnętrzna uległa osłabieniu.

    1. Teoria naznaczenia społecznego - E.M.Lemert - wg niej dewiacje i przestępczość są elementem trudności w dopasowaniu się do społecznych reguł, odstępstwo od tych norm jest surowo karane, ci, którzy ich nie przestrzegają są piętnowani za zachowania nonkonformistyczne, tworząc marginesowe konsekwencje dla psychiki i struktury pozycji społecznej jednostki, izoluje ją i wyklucza.

    1. Podejście wieloczynnikowe - E.Ferri - zakłada, że nie ma jednej przyczyny przestępczości i każde przestępstwo i jego sprawca traktowane muszą być indywidualnie.

Przestępczość nieletnich

Nieletni przestępcy - jako jednostki jeszcze nie w pełni dojrzałe psychicznie nie są obciążone na równi z dorosłymi odpowiedzialnością za swoje czyny. Materiały dowodzą, że wśród populacji młodzieży obu płci wskaźnik przestępczości powoli wzrasta od wieku 8 lat a szczyt osiąga w wieku 16-17 lat, a następnie gwałtownie opada po 18 roku życia.

Przestępczość nieletnich jest pojęciem prawnym i kryminologicznym, nie ma jednak jednoznacznego charakteru. Współczesne teorie wyjaśniające zjawisko przestępczości uwzględniają różnorodne czynniki, przyczyniając się tym samym do lepszego zrozumienia natury zachowania przestępczego wg L. Tyszkiewicza są to :