Dostęp do informacji publicznej w społeczeństwie informacyjnym

"Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, które nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz środki te są podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa." (Goban Klas/Sienkiewicz 1999)

***

Prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu, bez konieczności wykazania jakiegoś interesu prawnego lub faktycznego. Czy naprawdę tak jest? Wątpie…

W ramach realizacji ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej prowadzone są prace nad Biuletynem Informacji Publicznej (BIP). W dniu 17 maja 2002 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej, określające szczegółowe standardy ujednoliconego systemu stron Biuletynu, zakres i tryb przekazywania ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej informacji niezbędnych do zamieszczenia na głównej stronie BIP oraz standardy zabezpieczenia treści informacji publicznej udostępnianych w BIP. Rozporządzenie weszło w życie w dniu 19 czerwca 2002 r.

Rozpoczęta została procedura przetargowa w sprawie wyboru wykonawcy strony głównej Biuletynu. Część urzędów administracji publicznej rozpoczęła prace nad dostosowaniem swoich stron internetowych do formatu Biuletynu Informacji Publicznej.

Idea BIP była świetna, ale wykonanie już nie, w wielu gminach, instytucjach fikcyjne. Zwykle podawany jest niewielki wycinek informacji publicznej z danej gminy. Samorządowcy, włodarze gmin wiedzą że mogą na prośbę mailem zareagować odmownie zasłaniając się niedochowaniem procedur petenta.

Zatem stawiam tezę, że program BIP i dostęp do informacji publicznej w społeczeństwie informacyjnym (bez walki za pomocą NSA) jest fikcją. To zależy do danych ludzi, ich rzetelności, uczciwości. Jak stanowią przepisy? Co w BIP być musi bezwględnie?

1) Art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. sprost.)

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

2. Uchwała Nr IX/62/2003 z dnia 3 lipca 2003r., Nr 81, poz. 2203)

§ 44.

Każdemu przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej na zasadach określonych w treści ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.

§ 45.

Protokoły z posiedzeń Rady i jej komisji podlegają udostępnieniu po ich formalnym przyjęciu - zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz statutem.

§ 46.

Dokumenty z zakresu działania Rady i jej komisji, Burmistrza oraz Urzędu udostępniania Referat Organizacyjny lub inna komórka organizacyjna Urzędu zgodnie z podziałem zadań i kompetencji wynikającym z Regulaminu Organizacyjnego, w dniach pracy Urzędu, w godzinach przyjmowania interesantów.

§ 47.

Udostępnianie informacji publicznej następuje na zasadach określonych w ustawie, o której mowa w § 44.

§ 48.

Uprawnienia określone w § 44, 45, 46 nie znajdują zastosowania:

1) w przypadku wyłączenia jawności na podstawie ustaw;

2) gdy informacje publiczne stanowią prawem chronione tajemnice;

3) w odniesieniu do spraw indywidualnych z zakresu administracji publicznej, o ile ustawa nie stanowi inaczej, niż art. 73 Kodeksu postępowania administracyjnego.

§ 49.

Zasady i tryb udostępnia informacji publicznej, nie objęte niniejszym statutem określa ustawa, o której mowa w § 44.

Każdemu przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej (art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej). Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego. Uzyskanie informacji przetworzonej jest możliwe w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istostne dla interesu publicznego.

Udostępnianie informacji publicznej następuje w drodze:

1. Ogłaszania w urzędowym publikatorze teleinformatycznym - Biuletynie Informacji Publicznej, który będzie zgodnie z ustawą ujednoliconym systemem stron w sieci teleinformatycznej.

2. Udostępnienie następuje na wniosek zainteresowanego, w drodze wyłożenia lub wywieszenia w miejscach ogólnie dostępnych, przez zainstalowane w miejscach ogólnie dostępnych urządzeń umożliwiających zapoznanie się z tą informacją.

3. Wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów i udostępniania materiałów, w tym audiowizualnych i teleinformatycznych, dokumentujących te posiedzenia.

Udostępnianie informacji publicznej następuje bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku. Jeżeli informacja publiczna nie może być udostępniona ww. terminie, podmiot obowiązany do jej udostępnienia powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku.

Odmowa udostępnienia informacji publicznej oraz umorzenie postępowania o udostępnienie informacji przez organ władzy publicznej następują w drodze decyzji. Decyzja taka winna zawierać uzasadnienie, a także imiona, nazwiska i funkcje osób, które zajęły stanowisko w toku postępowania o udostępnienie informacji, oraz oznaczenie podmiotów, ze względu na których dobra (np. prawo do prywatności itp.), wydano decyzję o odmowie udostępnienia informacji. Odwołanie od decyzji rozpoznaje się w terminie 14 dni.

Od decyzji odmownej lub umarzającej postępowanie o udostępnienie informacji przysługuje odwołanie.

Podmiotowi, któremu odmówiono prawa dostępu do informacji publicznej ze względu na wyłączenie jej jawności z powołaniem się na ochronę danych osobowych, prawo do prywatności oraz tajemnicę inną niż państwowa, służbowa, skarbowa lub statystyczna, przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego o udostępnienie takiej informacji.

Prawo do informacji publicznej przysługuje każdemu. Nie musi to być nawet obywatel polski. Udzielający wyjaśnień nie ma prawa dociekać, dlaczego ktoś interesuje się daną kwestią. Ustawa wyraźnie precyzuje: "Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego".

Dostęp do informacji jest bezpłatny. Jedynie wówczas, gdy instytucja zobowiązana do jej udzielenia poniosła jakieś koszty związane np.: ze sposobem przekazania informacji, może pobrać opłatę w wysokości jej odpowiadającej (chodzi np.: o koszt kserowania dokumentów, nośnika informacji, itp.). Należy mieć nadzieję, że przepis ten nie będzie nadużywany w celu ograniczania dostępu do informacji publicznej.

Prawo do prywatności gwarantuje również Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ratyfikowana przez Polskę 15 grudnia 1992 r. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącym w/w Konwencji jednym z elementów prywatności jest sytuacja finansowa i gospodarcza osoby fizycznej i prawnej. W jej ramach mieszczą się zatem stosunki klienta z bankiem - stąd konieczność ochrony informacji dotyczących tych stosunków.

Sfera ochrony informacji poruszana jest również w innych przepisach prawnych takich jak np. Kodeks Cywilny, jednak dla ochrony informacji bankowych praktyczne znaczenie mają uregulowania dotyczące w sposób bezpośredni działalności banków i instytucji finansowych, a mianowicie:

• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. „Prawo bankowe” - tekst jednolity Dz. U. nr 72, poz. 665 z 2002 r.,

• Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji - Dz. U. nr 47, poz. 211 z 1993 r. z późn. zm.,

• Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości - Dz. U. nr 121, poz. 591 z 1994 r. z późn. zm.,

• Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks Spółek Handlowych - Dz. U. nr 102, poz. 1117 z 28 listopada 2000 r.,

• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy - Dział IV (Obowiązki pracodawcy i pracownika) Rozdział II (Obowiązki pracownika) i II a (Zakaz konkurencji) - Dz. U. nr 21, poz. 94 z 1998 r. z późn. zm.,

• Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi - Dz. U. nr 118, poz. 754 z 1997 r. z późn. zm.,

• Ustawa z 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. nr 75, poz. 471,

Jak widać katalog aktów prawnych regulujących kwestie tajemnic obowiązujących w bankach niepaństwowych jest bardzo szeroki. Elementem wspólnym tych wszystkich aktów prawnych jest zabezpieczenie właściwych, z punktu widzenia ustawodawcy lub uprawnionego podmiotu, danych i informacji przed ich nieuprawnionym ujawnieniem.

Nie ma w tym katalogu Ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych ogłoszonej w Dz. U. nr 11, poz. 95 z dnia 08 lutego 1999 r., która weszła w życie 08 marca 1999 r. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest prosta i tkwi w samej ustawie, a polega na wykluczeniu banków komercyjnych niepaństwowych albo nie wykonujących zadań na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa z katalogu podmiotów mających prawo stosować przedmiotową Ustawę. Art. 1 ust. 2 Ustawy podaje zamknięty katalog podmiotów, do których mają zastosowanie uregulowania ustawy, a są to:

• Organy władzy publicznej w szczególności:

• Sejm i Senat RP,

• Prezydent RP,

• Organy administracji rządowej,

• Organy jednostek samorządu terytorialnego,

• Sądy i trybunały,

• Organy kontroli państwowej i ochrony państwa,

• Siły Zbrojne RP,

• NBP i banki państwowe,

• państwowe osoby prawne i inne niż wymienione w pkt. a-c państwowe jednostki organizacyjne,

• przedsiębiorcy, jednostki naukowe lub badawczo - rozwojowe ubiegające się o zawarcie lub wykonujące umowy związane z dostępem do informacji niejawnych albo wykonujące na podstawie przepisów prawa zadania na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, związane z dostępem do informacji niejawnych (Dz.U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773).

Wyjątek stanowią informacje niejawne! Na prawo dostępu do informacji publicznej składają się uprawnienia do:

• uzyskania informacji publicznej, w tym informacji przetworzonej,

• wglądu do dokumentów urzędowych,

• dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.

W mojej gminie nie ma informacji o radnych, o sołtysach, radach sołeckich. Słowem podstaw. Czy to oznacza, że są niejawne?? Chciałbym protokoły, stenogramy czy raczej nagrania video z sesji, dźwięku wszystkich rozmów. To by nauczyło samorządowców rozwagi i pracy! Nie ma nic, tylko uchwały. Nie ma nic z życia gminy, nie ma tego na stronach internetowych samorządu. Nie ma planu zagospodarowania przestrzennego, wielu innych dokumentów, które powinny być przecież jeśli nie w BIP to na stronach gminy. Praktycznie gmina i jednostki podlegle, szkoły powinny być transparentne, pełna informacja.

Teraz żeby cokolwiek się dowiedzieć, to musze po pierwsze dokładnie znać procedurę (a nie ma podpisów elektronicznych, jak na razie) a kto ją zna?! Za brak kropki, gmina odrzuci prośbę o informację, albo naliczy "koszta" jak w gminie Czarna w Bieszczadach, sprawa była nagłaśniana przez TVP. Napiszcie proszę jak zgodnie z prawem ma wyglądać prośba o informację publiczną, na którą gmina MUSI odpowiedzieć. Co robić dalej, jak się odwoływać. Ten cyrk nie byłby potrzebny, gdyby wszystko co mają w szafach było w BiP i na ich stronach. Teraz konta internetowe czy domeny są bardzo tanie a ich pojemności bardzo duże. Duże gminy mają własne serwery do tego.

Poza BIP niech prowadzą porządne portale także z użytecznymi informacjami i archiwaliami. Gminy powinny też wspierać niezależne fora dyskusyjne. To szok, że UG nie szanuje wyborców, swoich mieszkańców, demokracji. Forum to platforma groźna dla samorządowców, urzędników. Nie da się go kontrolować, a jeżeli urząd ma własne forum, to tym gorzej.... od razu zarzut o cenzurę i jest w tym sens. Jak może admin gminy być bezstronny? Gmina powinna umieszczać bannery witryn swoich mieszkańców. Taka nowelizacja prawa jest konieczna! Da to szanse dotarcia do ludzi z całej gminy i poza nią.

Nie musi to być główna strona. Powinna być rubryka WWW mieszkańców gminy. Ten prosty pomysł zmieni Polskę. Poważnie. Da reklamę firmom, organizacjom, pasjonatom, dzienikarzom-amatorom, społecznikom. Pomoże w kampanii wyborczej. Kolejność witryny wg np tematyki. To prosty pomysł, ale w skali Polski sprawi cuda w rok, dwa. Żeby zgłosić witrynę należało by np potwierdzić zameldowanie w gminie, albo tematyczne związanie witryny z gminą, regionem, czy pożytek publiczny.

Mnie strasznie denerwuje traktowanie majątku gminy jako własnego folwarku włodarza i kilku przemądrzałych urzędników. To samo dyrekcje szkół. Rodzice, rodzeństwo starsze mają prawo do istotnych informacji o szkole, zarządzie, nauczycielach. Nie chcę żeby dzieci uczyli pedofile, przestępcy itd.

Budujemy społeczeństwo oparte na wiedzy, społeczeństwo informacyjne, obywatelskie? Reklama jest ważna. Jeżeli moje forum, blog, www, gazetę będą mógł zareklamować na www mojej gminy, powiatu, urzędu marszałkowskiego, to wiele to zmieni. To tylko podstrona. Minuta roboty dla informatyka. Niewiele gmin ma podstronę o organizacjach pozarządowych, o firmach własnych i całościowego katalogu witryn, zbioru lepiej czytelnych banerów, ale nawet sam katalog gdzie link będzie opisany np 300 znakami to już rewelacja!

Podstawowymi warunkami, które muszą być spełnione, aby społeczeństwo można było uznać za informacyjne, jest rozbudowana nowoczesna sieć telekomunikacyjna, która swoim zasięgiem obejmowałaby wszystkich obywateli oraz rozbudowane zasoby informacyjne dostępne publicznie. Ważnym aspektem jest również kształcenie społeczeństwa w kierunku dalszego rozwoju, tak by wszyscy mogli w pełni wykorzystywać możliwości, jakie dają środki masowej komunikacji i informacji.

Więc co zrobić aby każdy z nas był dobrze poinformowany? Celem głównym działania było by wspieranie rozwoju województwa poprzez rozbudowę regionalnej i lokalnej infrastruktury społeczeństwa informacyjnego oraz wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu do powszechnego, szybszego i bezpieczniejszego internetu oraz do technologii informacyjnych i komunikacyjnych, a przez to poprawę dostępu do informacji publicznej, publicznych e-usług (e-administracja, e-edukacja, e-zdrowie, e-bezpieczeństwo, e-business).

Na zakończenie chciałbym podzielić się refleksją na temat wprowadzenia regulacji dotyczących udostępniania informacji publicznej w innych państwach.

Analiza rozwiązań zastosowanych w innych krajach pozwoliła na określenie największych barier w skutecznym zapewnianiu prawa obywateli do informacji. Są to:

• długi czas oczekiwania na informację (np. w Kanadzie udostępnienie informacji powinno nastąpić 30 dni od daty złożenia wniosku)

• nadużywanie klauzuli tajności dokumentów

• ingerencje polityczne

• ustanawianie opłat

Eksperci podkreślają również konieczność analizowania przez wszystkie urzędy otrzymywanych i realizowanych wniosków o udostępnienie informacji, najdłużej w okresach rocznych, aby wyodrębnić te rodzaje informacji, które są najczęściej obiektem zainteresowania wnioskodawców. Głównym kryterium analizy powinien być przedmiot wniosków. Kolejnym krokiem byłoby bieżące udostępnianie najczęściej poszukiwanych informacji na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej, co wydatnie zmniejszyłoby liczbę przyjmowanych pisemnych wniosków, podniosło efektywność procedur udostępniania informacji na wniosek i przyczyniłoby się do oszczędności w zarządzaniu informacją publiczną.

Ustawa, realizując postulat jawności i przejrzystości życia publicznego i funkcjonowania administracji, kładzie podwaliny pod budowę opartego na tych wartościach demokratycznego ustroju Rzeczypospolitej. Czy możemy to zmienić?

Bibliografia:

• Irena Kamińska, Mirosława Rozbicka-Ostrowska, Dostęp do informacji publicznej, Wydawnictwo Prawnicze, 2007

• Ryszard Taradejna, Małgorzata Taradejna, Dostęp do informacji publicznej, a prawna ochrona informacji..., Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003

• www.bip.radzionkow.pl

• www.ipn.gov.pl

• www.transparency.pl

• Własna wiedza i informacje

1

---