Katolicka doktryna społeczna: (str. 281)
w obronie legitymizmu:
Nowożytna myśl chrześcijańska powstawała w wielu nurtach, często sprzecznych z oficjalnym stanowiskiem Kościoła. Katolicy często współpracowali z liberałami, jak i demokratami. W wielu państwach, m.in. we Francji, tworzono zręby ruchu zwanego socjalizmem chrześcijańskim (wzywano do obrony uciśnionego ludu i postępowania zgodnego z ewangelią).
Oficjalna doktryna katolicka przejawiała więcej konserwatyzmu - Kościół z trudem przystosowywał się do zmian rzeczywistości społeczno-ekonomicznej i ustrojowej. Przez długi czas sprzeciwiał się kapitalizmowi i nie aprobował ustroju liberalno-burżuazyjnego. Papież Grzegorz XVI w roku 1832 ogłosił się obrońcą zasad legitymizmu i potępił rewolucjonizm (popierał absolutyzm monarszy).
Niewiele zmieniła się sytuacja w drugiej połowie XIX wieku. W papieskich encyklikach odrzucano zasady wolności sumienia i prasy oraz zasady rozdziału kościoła od państwa, głoszono obronę tradycyjnych, scholastycznych i irracjonalnych haseł, sprzecznych z aktualnym poziomem wiedzy naukowej.
Sytuacja uległa zmianie dopiero w ostatnim ćwierćwieczu XIX stulecia. Kościół nie mogąc sprostać potrzebom rzeczywistości przystąpił do przewartościowania swych poglądów. Papiestwo dokonało więc zwrotu w kierunku zaaprobowania prokapitalistycznych przemian. Najdobitniej nowe poglądy kościoła zostały uwidocznione podczas pontyfikatu Leona XIII.
NAUCZANIE SPOŁECZNE KOŚCIOŁA
Do Leona XII kościół prowadził politykę konserwatywną.
Ultramontanizm - dominacja papieża w hierarchii kościelnej, nad soborem, w kościele
Febronianizm - autonomia kościoła w Niemczech w kościele powszechnym (niezależność biskupów)
Galikanizm - niezależność kościoła francuskiego od Watykanu
1814 restauracja Francja >> Pius VII
Grzegorz XVI - potępiał liberalizację, rewolucję
Pius IX - silna dominacja papieża w kościele; naukowe czytanie biblii; kwestia zwołania I soboru - nieomylność papieża, niepokalane poczęcie, trójca święta; kwestia socjalna i społeczna
Leon XIII: (1878-1903), papież, zrozumiał potrzebę uwspółcześnienia polityki kościoła, autor wielu encyklik, m.in.: „Immortale Dei”, Diuturnum Illud” i najważniejszej „Rerum Novarum”.
poglądy Leona XIII:
przeprowadził szereg zmian w Kościele katolickim (głównie zmiany administracyjne i społeczne)
Leon XIII stanął po stronie ustroju kapitalistycznego (widział większe zagrożenie w ruchach robotniczych)
na nowo uzasadniał boskie pochodzenie nierówności społecznych i boskie źródła władzy państwowej
krytykował socjalizm
propagował ideę katolickiego ruchu chrześcijańsko-demokratycznego
dokonał neotomistycznej wykładni filozofii (uwspółcześniona „wersja” filozofii św. Tomasza z Akwinu, neotomiści uzasadniali naturalny charakter własności prywatnej, propagowali solidaryzm, program rozwiązania problemów społecznych i polityczną zasadę legitymizmu)
Leon XIII własność pojmował jako prawo fundamentalne, święte i nienaruszalne - uznał je za prawo natury
takie pojmowanie własności uzasadniało wszelkie konsekwencje z niego płynące - nierówność społeczna, hierarchiczność
aprobował społeczny podział klasowy („ludzie są z natury różni, mają różne zdolności i cechy, a to z kolei warunkuje taką a nie inną przynależność klasową”)
głosił również tradycyjne hasła św. Tomasza, m.in. marność życia ziemskiego (uważał, że ludzkie działania, zachowania powinny mieć jeden, oczywisty cel - zbawienie duszy)
był przeciwny jakimkolwiek radykalizmom (radykalna zmiana stosunków społecznych jest niezgodna z wolą bożą i naturą)
głosił, co zrozumiałe, prymat religii katolickiej nad pozostałymi innymi - to dzięki niej zmieniono by świat na lepszy (religijna jedność ludzi miałaby zapobiec walkom klasowym)
Leon XIII rozumiał niekorzystną sytuacją proletariatu, dlatego postulował do kapitalistów o zmorzoną, altruistyczną działalność na rzecz ludu, a do robotników o większą przedsiębiorczość i zaangażowanie się w życie ekonomiczne
zmienił również kościelne podejście do kwestii państwa (powinno być ono silne, prężne, działać dla dobra ludzi i kościoła) - jego ideałem była chrześcijańska republika demokratyczna
cele państwa:
~ strzeżenie elementarnych zasad porządku społeczno-gospodarczego
~ obrona własności prywatnej
~ ma ingerować w sferę gospodarczą w celu ochrony w/w prawa
~ obrona bezpieczeństwa
~ filantropia
Leon XIII
- rechrystianizacja świata
- społeczeństwo - społeczna nauka kościoła
- „Rerum Novarum” 1891r. - rzeczy nowe w kwestii robotniczej na podstawie św. Tomasza z Akwinu - neotomizm >> 1. zanegowanie równości - równość jest fałszywa i niemożliwa, a walka o nią jest przyczyną zła; 2. potępienie znoszenia własności - bo brak odpowiedzialności za własność, na własności opiera się autorytet budowany na hierarchii społecznej, mężczyzna powinien pracować i zarabiać tyle, żeby kobiecie się nie opłacało, własność prawem naturalnym (powstała z rąk pracy ludzkiej jeszcze przed powstaniem państwa); 3. upowszechnić własność - „płaca rodzinna” - realizacja prawa natury i budowa solidaryzmu (współpraca klas, dla dobra wspólnego); 4. rola państwa - subsydiarna/pomocnicza (pomagać i chronić jednostkę i wspólnoty), bycie arbitrem w sporach; 5. związki zawodowe - prywatne stowarzyszenia, które miały nieść pomoc i postulować o prawo do wypoczynku
Kościół katolicki wobec problemów politycznych i społecznych pierwszej połowy XX wieku: (str. 339)
Kościół a procesy laicyzacji i demokratyzacji:
Społeczna koncepcja „uwspółcześnienia” Kościoła, zapoczątkowana przez Leona XIII, została podjęta z całą konsekwencją dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku. Następcy Leona XIII (Pius X, Benedykt XV, Pius XI, Pius XII), zasiadający na Tronie Piotrowym w pierwszej połowie wieku, nie zawsze przyjmowali stanowisko zgodne z wytycznymi wielkiego poprzednika (wiąże się to prawdopodobnie z burzliwymi i gwałtownymi zmianami, jakie zachodziły na ich oczach w Kościele i społeczeństwach wielu krajów).
najistotniejsze problemy Kościoła w I połowie XX wieku:
gwałtowna laicyzacja życia politycznego, połączona z upowszechnieniem się republikańskich i demokratycznych form państwa (np. koncepcje rozdziału kościoła od państwa)
ostra walka z religią władz radzieckich w ZSRR
ruch modernistyczny w Kościele (moderniści kwestionowali monopol Kościoła na interpretację zasad wiary, podważali hierarchiczność)
Kościół w różny sposób walczył z zaistniałymi problemami (reforma prawa kanonicznego za Piusa X, encykliki zakazujące lub ograniczające działalność polityczną katolików bez zgody kościoła, tworzenie organizacji społecznych zrzeszających katolików, np. „Akcja Katolicka”, itp.).
nauka Kościoła o komunizmie i faszyzmie: (str. 341)
encyklika „Quadragesimo Anno”:
jedna z najważniejszych encyklik okresu międzywojennego wydana przez Piusa XI w 1931 r.
papież potwierdził w niej, że rozważając ustrój sprawiedliwości społecznej należy wyrzekać się zarówno indywidualizmu, jak i kolektywizmu (krytykował zarówno elementy kapitalizmu, np. wyzysk, jak i socjalizmu, np. koncepcje własności społecznej)
formułował zasadę subsydiarnej roli państwa w sferę ekonomiki
Pius XI opowiadał się za korporacjami, stanami zawodowymi, jako formami organizacji społeczeństwa
Pius XI - już włoski faszyzm
- tradycja rocznicowa - wydawanie encyklik; '31 „W 40. rocznicę”, 0,44km dla Watykanu
- zaproponował „korporacjonizm” - związki pracowników i pracodawców połączone wzajemnymi korzyściami i interesami, państwo pełni funkcję pomocniczą, obok związki zawodowe
- potępiał komunizm (bolszewizm - koniec cywilizacji) i socjalizm (materializm ateistyczny)
- liberalizm i oświecenie - przygotowały grunt pod komunizm i socjalizm
- potępiał faszyzm, w III Rzeszy łamanie konkordatu, kult wodza, złe wychowanie młodzieży
Pius XII - `39
- papież bardzo oczerniany
- nie potępiał krajów faszystowskich, w których był kościół katolicki (aby nie doprowadzać do prześladowań wiernych)
- potępienie komunizmu, ekskomunika członków partii
- wykorzystanie mediów, radia do ogłaszania orędzia
-personalizm - człowiek jest niepowtarzalnym bytem cielesno-duchowym, implikuje konieczność rozwoju, kwestia cielesności, dbałość o ciało, aktywizacja człowieka - kontakt z innymi ludźmi, dialog
- '42 przemówienie wigilijne - 1. godność człowieka - katalog praw człowieka, prawo do publicznego kultu, prawo do pracy 2. społeczna funkcja własności 3. poparcie demokracji jako przeciwstawienia totalitaryzmu
- bonum commune - „dobra wspólnota”- dobra wspólnota w społeczeństwie (rodzina), patrymonializm, braterstwo
- społeczność międzynarodowa - pokój integralny, rozwój wspólnoty, neutralizowanie kontrastów
- zaczął przygotowania do soboru
Jan XXIII lata 50.-60.
- „Vaticanum Secundum” - uwspółcześnienie, kwestia znaków czasu - zmiany w społeczeństwie i postęp, np. techniczny
- '61 „Mater et Magistra” - nie potępia wprost komunizmu (era odwilży Chruszczowa) , poszerzenie aktywności państwa, rola pracy ludzkiej (oba dot. kazusu rolnictwa, rozwijanie i pomoc dla zaniedbanych sektorów); nawołuje do: aktywnej postawy i tolerancji, pomocy międzynarodowej
- '63 „Pacem In terris” - „pokój na Ziemi”, nawołuje do współpracy międzynarodowej (dekolonializm!), hasła demokracji, katalog praw człowieka (interpretacja katalogu ONZ, poparcie i uznanie dla ONZ)
- Sobór Watykański II
- „Radość i nadzieja” - postawa aktywna, optymistyczna wobec znaków czasu, przemian, apel do wszystkich ludzi dobrej woli; rozpoczęty dialog z prawosławiem; nie potępiał komunizmu, ale dokonał analizy przyczyn ateizmu; akceptacja postępu, ale przestrzega przed kryzysem- niebezpieczeństwo kontrastów społecznych, zachwianie na linii duchowość-cielesność, konieczność edukacji młodzieży, poparcie dla dynamizmu rozwoju, potępiona kontrola urodzeń, analiza zjawiska rozwodów; potępienie wszelkiej dyskryminacji (np. płci)
Paweł VI
- '67 „Popularum progresia” - postępowe społecznie i tradycyjnie w kwestii moralno-obyczajowej (JP II i B16 też); pełna aprobata dla postępu; pomoc dla krajów proletariackich i postkolonialnych; dzięki postępowi jest się bliżej Boga, bo się usuwa pewne cenzusy (życie ziemskie i pozagrobowe); obrona sprawiedliwości społecznej
- '68 List „80. rocznica” - analiza plag świata współczesnego (wielkomiejskie aglomeracje powodujące rozpad wspólnot), potępienie marksizmu (jako przyczyny agresji młodzieży), liberalizmu; utopie, sekty; nauka skrytykowana, bo „nigdy nie odkrywa całej prawdy”; postęp jest często wyścigiem
Jan Paweł II - Karol Wojtyła (z wykształcenia etyk)
- akceptacja dla postępu
- zachowawcze kwestie moralno-obyczajowe
- człowiek, rodzina, praca
- kontynuacja personalizacji
- encykliki:
„Redemptor Hominis”
„Laborem exercens” - “O pracy ludzkiej”
„Solicitudo rei socialis”
„Centessimus Annus” `91 - “W 100. rocznicę” - nowa droga dla państw komunistycznych (ostrzegał przed bezmyślnym schematycznym powielaniem wzorców kapitalistycznych); pracodawca pośredni, rola przedsiębiorstwa - wspólnota
- rozwój ruchu robotniczego
- sprawa komunizmu
- światowe dni młodzieży
- człowiek - jest konkretnym tworem w aspekcie kulturowym; kształtuje świat
- rola własności - 1. służebna względem pracy 2. rozwija człowieka, gdy uzyskana poprzez pracę
- uprzedmiotowienie pracy
- człowiek dominuje nad rzeczą, praca elementem godności człowieka
- praca kobiet, niepełnosprawnych (jako rehabilitacja)
-kościół domowy - RODZINA- włączenie człowieka w organizm społeczny
- rodzina potrzebuje ochrony i stworzenia dla niej warunków
- 2000rok List „Dominus Jesus” - tylko katolicyzm jest [pełną] drogą do Boga
Benedykt XVI (Benedykt jest patronem Europy)
- kontynuacja ekumenizmu
- młodzież
- próba pojednania z odłamami
- tradycyjne podejście do kwestii moralno-obyczajowych
Nauka społeczna Kościoła katolickiego po II Soborze Watykańskim: (str. 383)
znaczenie Soboru Watykańskiego w dziejach Kościoła:
Sobór powszechny zwołał Jan XXIII w 1963 r., trwał on do 1965 r. Istotne jest to, że zapoczątkował on głębokie zmiany w Kościele zwane „aggiornamento” - uwspółcześnienie. Zewnętrznym przejawem tych zmian była gotowość Kościoła do podjęcia dialogu w sprawach dotyczących urządzenia doczesnego świata ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, także z niewierzącymi.
znaczenie Soboru:
zajął się on ważnymi sprawami wewnętrznymi Kościoła
przyczynił się do rozwoju społecznej nauki Kościoła
wprowadził zasadę ekumenizmu między wyznaniami chrześcijańskimi
zreorganizowano kurie i kongregacje (rola papieża pozostała niezmieniona)
poddano weryfikacji doktrynę kościelną
personalizm chrześcijański:
inne terminy: humanizm integralny czy teocentryczny
jego twórcami są: Jacques Maritain (1882-1972) oraz Emanuel Mouniera (1906-1950)
personalizm wskazywał na nadrzędną wartość osoby ludzkiej, jej godności i wolności, przy czym godność ta wynika z faktu, że człowiek stworzony został i obdarzony duszą, a wolność winna go prowadzić do Boga
odrzucano ideę kolokwializmu, jednostka ludzka nie może być poświęcona w imię narodu, państwa, itd.
Kościół zwraca szczególną uwagę na prawo do życia i nienaruszalność praw człowieka
sprawiedliwy ład wg magisterium Kościoła:
własność prywatna jest naturalnym prawem człowieka
Kościół nie wykluczał innych form własności, jeżeli tylko spełniać będą jeden warunek - mianowicie służyć wyrażeniu i rozwojowi osoby ludzkiej (np. własność społeczna, spółdzielcza, państwowa)
Kościół krytykuje nadużycia prawa własności w krajach rozwijających się
Kościół o pracy ludzkiej:
Kościół głosił potrzebę solidaryzmu społecznego (wzajemna współzależność pracy i kapitału
postulowano „uwłaszczenie proletariatu” - każdy powinien posiadać jakąś własność
podstawowym prawem człowieka jest prawo do pracy, a w dalszej kolejności prawo do podejmowania działalności gospodarczej, na końcu zaś prawo własności
praca jest powołaniem człowieka, jest kluczem do rozwiązania całej kwestii socjalnej
Kościół sprzeciwia się antynomii kapitału i pracy, zgodnie z zasadą „pierwszeństwa pracy przed kapitałem”
papieże postulowali za godziwą płacą, która umożliwiłaby robotnikowi godne życie, odpoczynek, utrzymanie rodziny, itd.
z kwestią płacy, wiąże Kościół rolę państwa, które winno być „pracodawcą pośrednim”, tzn. podmiotem, który tworzy prawo pracy (zapewnia prawo i godność do pracy)
dużo uwagi poświęca Kościół kwestii godnego traktowania pracownika przez pracodawcę
preferowany system społeczno-gospodarczy:
nigdy Kościół bezkrytycznie nie aprobował liberalizmu gospodarczego
papieże m.in. Leon XIII i Pius XI domagali się interwencjonizmu państwowego, a także realizowania postulatu sprawiedliwości społecznej
Kościół domaga się od decydentów, aby tworzyli takie prawo, które byłoby godne i dobre dla pracującego człowieka (Kościół wyraźnie sprzeciwia się koncepcji państwa - „stróż nocnego”, a także komunistycznej wizji społeczeństwa)
Kościół zdecydowanie opowiada się za subsydiarną (pomocniczą) rolą państwa (zasada ta została zawarta w encyklice Piusa XI - „Quadragesimo Anno”)
encyklika „Centesimus Annus” Jana Pawła II:
zawiera ona wskazówki Kościoła dotyczące nowej sytuacji społeczno-politycznej, związanej z wyborem modelu gospodarczego po upadku komunizmu (encyklika ta przestrzega przed bałwochwalczym stosunkiem do gospodarki wolnorynkowej)
papież przestrzega, że zysk nie jest jedynym wskaźnikiem dobrego funkcjonowania państwa
postuluje prawne unormowanie możliwości inicjatyw gospodarczych jednostek oraz kwetii dotyczących własności prywatnej
Jan Paweł II odmawia aprobaty dla takich modeli społeczno-gospodarczych, które rezygnują z prób stworzenia sprawiedliwego systemu społecznego
sprawiedliwy ład międzynarodowy:
Kościół swe koncepcje sprawiedliwości, poszanowania wolności i godności osoby ludzkiej rozszerzył na stosunki międzynarodowe i międzypaństwowe
papieże domagali się realizacji postanowień Soboru Watykańskiego II w tej materii - postulowali pomoc gospodarczą państw bogatych dla państw biednych, tzw. Trzeciego Świata
przestrzegali także przed zdradliwymi konsekwencjami rozwoju cywilizacyjnego, globalizacji, konsumpcyjnego stylu życia
nauka Kościoła o państwie i prawie:
niezmienną zasadą, na której opiera się nauka Kościoła o państwie i prawie, jest twierdzenie, że władza pochodzi od Boga , rozumiane w tym sensie, że Bóg stworzył człowieka jako istotę społeczną, a samo istnienie społeczności wymaga istnienia władzy publicznej
źródłem władzy nie jest wola ludzi - odrzucenie zasady suwerenności ludu, Kościół jednak nie odrzuca możliwości uczestniczenia ogółu ludzi w sprawowaniu władzy
Kościół wyraźnie opowiada się za modelem demokratycznym, gwarantującym równość praw obywatelskich i ochronę praw człowieka, odrzuca bezwzględnie państwa autorytarne i totalitarne
Kościół akceptując wartości demokratyczne, zastrzega sobie prawo do głoszenia wiary oraz dokonywania nieskrępowanej oceny moralnej nawet kwestii dotyczących spraw politycznych
kościół
1