1-PSYCHOLOGIA kryminalistyczna jako nauka. Psychologia kryminalistyczna jest to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców i zapobiegania przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym, bezpośrednio lub pośrednio, warunkującym zachowania przestępcze. To nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawiskach społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawcach oraz udowadnianiu istnienia lub braku związku pomiędzy osobami i zdarzeniami, a także zapobieganiu przestępstwom. Nauka ta zajmuje się również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania tych zjawisk, zwłaszcza przez zapobieganie ich powstaniu i rozwojowi.

2-PRZEDMIOT psychologii kryminalistycznej. Przedmiot obejmuje: ogólną teorię: naukę o śledztwie, taktykę i technikę kryminalistyczną , którymi posługują się sprawcy przestępstw, oraz metod i technik stosowanych przez zwalczające ich organy ścigania; profilaktykę kryminalistyczną; strategia zwalczania przyszłej , przewidywanej przestępczości, zgodność zeznań i wyjaśnień, typowanie sprawców przestępstw. Wiarygodność wyjaśnień podejrzanego i oskarżonego( gdy oskarżony zaprzecza dowodom winy mimo oczywistości lub przyznaje się do winy wbrew materiałowi dowodowemu lub logice)Metodami podstawowymi w psychologii kryminalistycznej są obserwacja i eksperyment naturalny oraz laboratoryjny. Szczególne znaczenie ma eksperyment kryminalistyczno- dowodowy. Przedmiotem zainteresowania również są czynniki społeczne jak środowisko rodzinne, szkolne, itp. Kryminalistyka realizuje dzięki temu kilka funkcji: rozpoznawczą, wykrywczą dowodową, zapobiegawczą.

3- OSOBOWOŚĆ antyspołeczna. Rozwój antyspołecznego zaburzenia osobowości zauważalny jest w wieku młodzieńczym, kiedy nastolatek ma kłopoty z podporządkowaniem się normom społecznym, jest agresywny, wagaruje, nie wyciąga wniosków z własnych doświadczeń powtarzając zachowania, za które dosięgła go kara. W dorosłym życiu osoby takie nie są zdolne do przestrzegania norm i zasad życia w społeczeństwie. Są impulsywne, nie dbają o bezpieczeństwo własne i innych. Posługują się kłamstwem, manipulują ludźmi dla własnej przyjemności. Są niezdolni do ponoszenia odpowiedzialności, życie uczuciowe jest ubogie a emocje płytkie. 3 podklasy zaburzeń OGÓLNE - osobowość kompulsywna, schizoidalna, paranoiczna itd. SOCJOPATYCZNE- brak-adekwatnych reakcji emocjonalnych; niewielkie poczucie winy bądź brak za popełnione wykroczenie; niezdolność do tworzenia trwałych więzi emocjonalnych z innymi osobami DEWIACJE SEKSUALNE - nieakceptowane społecznie sposoby zaspokajania popędu seksualnego -

5- SPOŁECZNO demograficzne predyspozycje stania się ofiarą przestępstwa..

E.A.Fattah wprowadził klasyfikacje ofiar, opartą na związkach ze sprawcą przestępstwa .

1) niepartycypujaca w przestępstwie- ofiary, cechuje brak udziału w genezie przestępstwa, mają negatywną postawę wobec przestępstwa, przeciwstawiają się. napastnikowi.

2) ofiara latentna. Fattah nazywa jednostkę, która ma w sobie jakieś cechy szczególne, predyspozycje które decydują o tym, że to właśnie ona, a nie kto inny, staje się obiektem przestępnego zamachu. Wyróżnia 3 źródła takiej podatności: a)biofizjologia kandydata - wiek, płeć, kondycja psychiczna, jasność umysłu, b)warunki społeczne - zawód wyuczony i wykonywany, status społeczny, c)-warunki bytu i życia, moralne i psychiczne odchylenia od normy

3) prowokującą- jednostki , same namawiają do przestępstwa swoim zachowaniem prowokują jego popełnienie, godzą się na jego popełnienie,

4) partycypującą -ofiary, które nie przeciwstawiają się napaści, nie podejmują

obrony, nie uczestniczą w walce z przestępcą. 5- ofiara fałszywa

4-TYPOLOGIA osobowości antyspołecznej. 1- psychopaci pobudliwi 2- psychopaci chwiejni 3- kłamcy i fantaści 4- dziwacy 5- psychopaci kłótliwi 6- ulegający popędom 7- psychopaci antyspołeczni 8- impulsywni 9- depresyjni 10-nieśmiali 11- paranoidalni 12- typ sadystyczno- masochistyczni 13 typ cykloidy 14- żądni znaczenia 15- zmienni w nastrojach.

6- OSOBOWOŚCIOWE predyspozycje stania się ofiarą przestępstwa. Jako pierwszy próbę określenia cech osobowości podjął H.von.Hentig ,wyróżnił on :- typ depresyjny ( przygnębiony, o zwolnionej aktywności psychicznej i fizycznej)- osoba żadna zysku ( zaślepia go chęć korzyści czyniąc go łatwą ofiarą)- osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi ( np. ekshibicjonista)- osoba maltretująca najbliższych (nie zna granicy po przekroczeniu której może zginąć z rąk swych ofiar)- osoby ekonomicznie nieuczciwe- typ ofiary „podwójnej” (ofiary własnego ,zbyt skomplikowanego w świetle społecznych norm wnętrza i równocześnie ofiar tych, którzy na odchyleniach od normy żerują)

7- UDZIELANIE pomocy ofiarą przez świadków- czynniki determinujące. liczba świadków zdarzenia;- interpretacja zdarzenia;- status ofiary;- stopień (nie) jedno jasności sytuacji;- stosunek emocjonalny do ofiary; -koszty nieudzielania pomocy;- zainteresowanie oceną ze strony innych osób ( normatywny wpływ społeczny);- wysoki poziom pobudzenia świadka ( ciężkie położenie ofiary jest podstawowym bodźcem).

8- ZNIEKSZTAŁCENIE pamięci- świadków zeznania. Zniekształcenia zeznań są tym większe im były one późniejsze. Maleje subiektywne poczucie pewności.. Tendencje do zniekształceń: tendencja do wprowadzania kształtów uproszczonych, podkreślania jakiegoś szczegółu zwracającego uwagę lub mającego znaczenie, przecenianie małych a niedocenianie dużych szczegółów. To samo dotyczy się również do zjawiska czasu. Dużą rolę w zeznaniach odgrywają czynniki emocjonalne wpływają one na spostrzeżenie, późniejsze zniekształcenie przypomnień .

9- ZESPÓŁ fałszywych wspomnień.

Fałszywe wspomnienia obecne są u wszystkich zdrowych ludzi. Pytania sugerujące mogą mieć szkodliwy wpływ na zeznania świadka( szczegóły) Podatność na sugestię jest funkcją otoczenia i sytuacji ( Istotne są warunki przesłuchania. Model sugestii Garvena1- (Pytania sugestywne mogą prowadzić do zmiany bezpośrednich zeznań.2- Informowanie świadka , co inni powiedzieli (tzw. społeczny dowód), zastraszanie, stosowanie stereotypów , 3-Wzmocnienie (kary i nagrody fizyczne i werbalne) 4- Odstąpienie od rzeczywistości (pytania o to, czego świadek nie doświadczył) 

3 kategorie fałszywych przyznań się:

dobrowolne - zmniejszyć poczucie winy,- chronić inną osobę, -niezdolność odróżnienia prawdy od fantazji (schizofrenicy)- uzyskać niższy wyrok- w celu ukrycia innych, 

wymuszeniowo - uzgodnieniowe

- by osiągnąć pewną korzysc wskutek przymusu wewnętrznego - wynika z internalizacji,  wewnętrznej akceptacji przekonań innych

26.   Wady i zalety poligrafii jako metody zbierania informacji.

Pierwsze studia dotyczące fizjologicznych i psychologicznych metod w kryminalistyce pojawiły się na przełomie XIX i XX wieku.

Poligraf jest instrumentem (urządzeniem) które rejestruje jednocześnie wiele fizjologicznych reakcji organizmu obejmujących głównie: częstotliwość uderzeń serca, ciśnienie krwi, oddychanie i reakcje elektryczne skóry. Na te fizjologiczne sposoby reakcji organizmu może wpływać wiele czynników środowiskowych i psychologicznych, niezwiązanych z kłamaniem. Na przykład fizyczne i psychiczne oddziaływanie oraz zmiany w temperaturze środowiska mogą wpływać na wszelkie fizjologiczne rodzaje reakcji. Tak jak stres mogą one prowadzić do bardzo znacznych zmian w częstotliwości bicia serca, w ciśnieniu krwi, reakcji elektrotermicznej i jakości oddechu. Tak więc fizjologiczne pomiary stosowane w wykrywaniu kłamstw mogą podlegać wpływom różnych czynników, z których tylko jeden wiąże się z samym kłamaniem.

Nie ustalono żadnej fizjologicznej reakcji unikalnej dla możliwości wykrywania kłamstwa.

Prowadzący badania za pomocą poligrafu musi wysuwać wnioski co do możliwego kłamstwa bądź prawdziwości po porównaniu fizjologicznych reakcji osoby na pytania związane z przestępstwem  i pytania kontrolne. Jeśli dana osoba stale reaguje silniej na pytania związane z przestępstwem niż na kontrolne wówczas jest uznawana za kłamliwą.

Jest wiele czynników wpływających na dokładność i wyniki badania za pomocą poligrafu. Obejmują one osobowość podejrzanych i rodzaje przeciwdziałań stosowanych przez nich celowo, by zakłócić wyniki badań. Ważnym czynnikiem są: wyszkolenie, kompetencje i doświadczenie przeprowadzającego badanie.

              Szczególne znaczenie dla wyniku badań ma osobowość podejrzanego. Wskazuje się na trzy cechy osobowości mogące wpływać na wyniki badań:

- podatność na sugestie w czasie przesłuchania

- psychopatia

- lęk lub nerwicowość

Trzy sposoby niwelowania wyników testu:

osoby badane mogą próbować stłumić ich fizjologiczne reakcje na pytania związane z przestępstwem np. przez rozluźnienie, biologiczne sprzężenie zwrotne, albo rodzaj roztargnienia umysłowego

mogą one starać się zmniejszyć stopień fizjologicznej reaktywności w czasie badań np. przez wcześniejsze przyjęcie narkotyku

Mogą próbować zwiększyć ich fizjologiczną reaktywność na pytania kontrolne, jako sposób zredukowania dyskryminacyjnej siły pytań związanych z przestępstwem. Można to osiągnąć przez zadanie sobie fizycznego bólu lub spowodowanie napięcia mięśni.

Poligraf może być efektywnie wykorzystywany nie tylko w ramach postępowań przygotowawczych i postępowań sądowych, ale także może służyć do realizacji różnych zadań w postępowaniu wykonawczym.

1.Klasyfikacja sytuacji trudnych i zarazem kryminogennych:

-deprywacja ważnych potrzeb biologicznych lub psychologicznych,

-przeciążenie (konieczność wykonywania zadań przekraczających możliwości fizyczne/psychiczne jednostki,

-sytuacja bolesna (konieczność znoszenia bólu fizycznego lub moralnego),

-konflikt motywacyjny, może być uważany za podwójną deprywację, wiąże się z długotrwałymi i męczącymi procesami decyzyjnymi o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym,

-zagrożenie - układ bodźców samych w sobie niegroźnych, ale sygnalizujących pojawienie się jakiejś przykrości,

-utrudnienie czynności z powodu braku elementów potrzebnych do jej wykonania lub z powodu przeszkody w realizacji czynności (frustracja),

-sytuacje nowe, nieznane, zaskakujące, w których zawodzą wypróbowane metody działania.

Żadna z tych sytuacji nie musi prowadzi do patologizacji postępowania człowieka, ale w połączeniu z zaburzeniami osobowościowymi jednostki może wywołać poważne zakłócenia funkcjonowania jednostki.

2.Znaczenie motywacji w determinowaniu zachowań przestępczych.

Proces motywacyjny - proces regulacji który steruje czynnościami człowieka , aby doprowadzały one do określonego efektu, takiego jak : zmiana w fizycznym lub społecznym stanie rzeczy , w sobie, zmiana własnego położenia fizycznego lub społecznego.

Motywacja może być charakteryzowana przez 2 główne właściwości : kierunek i siłę dążeń.

Kierunek dążeń może być opisany bądź przez wskazanie celu do którego zmierza czynność , bądź wskazanie na stan podmiotu (motyw). Kierunek dążeń można opisać w terminach zewnętrznych stanów rzeczy np. dokonać włamania czy rabunku albo można go opisać w terminach wew stanów rzeczy : np. spełnienie pragnienia wyróżnienia się , zaspokojenie potrzeby uznania . Siła dążenia - większą lub mniejsza zdolność do wyłączenia konkurencyjnych dążeń . Mówiąc inaczej jest to stopień w jakim dane dążenie kontroluje zachowanie . Głównym rezultatem procesu motywacyjnego jest powstawanie dążeń , czyli tendencji do osiągnięcia określonych celów .

M1 = f (W1 * P1)

W1- atrakcyjność

P - przekonanie o możliwości osiągnięcia celu

M - proces motywacyjny

Jeżeli atrakcyjność celu lub przekonanie o możliwości jego osiągnięcia są równe 0 to
i motywacja jest równą 0 , cechy ilościowe motywacji czyli jej natężenie zmieniają się wraz ze zmianą atrakcyjności i o możliwości. Przekonania

3.Psychologiczna charakterystyka sprawców zabójstw

Osoby dorosłe sprawcy zabójstw stanowią niejednorodną grupę ze względu na ich charakterystykę psychologiczną.

Kategorie sprawców zabójstw:

1,Badania nad poziomem i typem agresywności sprawców zabójstw na podstawie badań psychometrycznych, analizy linii życiowej i obserwacji zachowania. Wyodrębniono sprawców o:

+ niskim poziomie agresywności - ok. 30% populacji tej grupy; nieśmiali, z kompleksem niższości, wrażliwi na ocenę otoczenia, zwykle dokonują zabójstwa po długim upokarzaniu przez małżonka, rodzinę, społeczność; czasami odgrywają rolę kozła ofiarnego, występuje u nich nagłe spiętrzenie afektu; dopuszczają się zabójstw pod wpływem chorobowych przeżyć psychotycznych lub pod wpływem silnej presji zmiennych sytuacyjnych; ewidentna sprzeczność pomiędzy charakterem zarzucanego im czynu a stałymi właściwościami osobowościowymi; brak charakterystycznego rodzaju agresji; zaburzenia funkcji integracyjnych i regulacyjnych w strukturze osobowości; średni wynik ekstrawersji (problemy w nawiązywaniu kontaktów z innymi)+ wysoki neurotyzm = gotowość do kumulowania napięcia emocjonalnego, nieufne, wrogie nastawienie do otoczenia społecznego; problemy w rozwiązywaniu konfliktów, tendencje do fantazjowania; czynniki sytuacyjne przy przestępstwie: czynniki astenizujące i frustracja wynikająca z potrzeby bezpieczeństwa;

+ umiarkowanym poziomie agresywności, wysokim poziomie ukrytej wrogości, nasilonym negatywizmie, skłonnością do irytacji, podejrzliwości, uraźliwości - tłumienie uczuć i emocji, silna kontrola i skłonność do dominacji; moczenie nocne i zaburzenia nerwicowe w okresie dzieciństwa, nie satysfakcjonujące życie seksualne wcześniej podejmowane; integracje i funkcje osobowości j/w; introwertycy; przed popełnieniem czynu nasilona potrzeba afiliacji, podtrzymania własnej wartości oraz dominacji; motyw działania jasno określony; typ agresji: związana z poważnymi zaburzeniami w rozwoju osobowości, niską integracją, dużą gotowością do reagowania agresją na zagrażające bodźce;

+wysokim poziomie agresywności - zgodność pomiędzy charakterem zarzucanego im czynu a stałymi właściwościami osobowościowymi; grupa homogenna co do mechanizmów i cech osobowości, procesy poznawcze obniżone, poważne zaburzenia przystosowania społecznego, antysocjalna osobowość ukształtowana w niekorzystnych warunkach środowiskowych; otwarta agresja słowna i czynna, skłonność do bezpośredniego ataku, samoagresji (prób samobójczych), dominacja i egocentryzm; obniżenie tempa rozwoju psychomotorycznego, skłonność do reakcji impulsywno-agresywnych, częstsze występowanie urazów mózgowo-czaszkowych; często socjopaci, upośledzeni umysłowo, z zespołami psychoorganicznymi, alkoholizmem, anomaliami seksualnymi; niskie IQ, związek pomiędzy wysoką agresywnością a nieprawidłowo przebiegającą socjalizacją, słabą internalizacją norm i zasad moralnych oraz silną identyfikacją z podkulturą przestępczą; wysoka ekstrawersja, potrzeba wyróżniania się, przypisywanie obiektowi agresji ujemnych wartości, wyraźna intencja wyrządzenia krzywdy, bólu; motywy rabunkowo-ekonomiczne oraz poczucie krzywdy;

+wysokim poziomie tłumionej i kontrolowanej wrogości - agresja interpersonalna często ma charakter instrumentalny, zaburzenia w funkcjonowaniu, rozwoju i niskiej integracji osobowości; znaczny poziom gotowości do reagowania agresją na zagrażające bodźce.

Sprawców zabójstw podzielono na grupy:

+zabójcy, którzy są po raz pierwszy w kolizji z prawem - wychowywani w warunkach nadopiekuńczych, mało wzorców agresywnych w rodzinie i szkole, najrzadziej zdarzały się tu negatywne wpływy socjalizacyjne; wysoki poziom rozwoju umysłowego, najrzadziej uszkodzenia CUN, defekty biologiczne i poznawcze wzmacniające zachowania agresywne, silna zewnętrzna i wewnętrzna kontrola emocji, dojrzałe mechanizmy obronne osobowości i średni poziom lęku; zachowanie przestępcze było dla zabójców nowe, nietypowe, wynikające z czynów sytuacyjnych, których oddziaływanie zmniejszyło silną kontrolę racjonalną; kumulacja wieloletnia czynów powodujących agresję;

+druga grupa - osoby już karane i nie karane - alkoholizm, obniżone poczucie własnej wartości, podwyższony poziom lęk, niezrównoważenie emocjonalne, podejrzliwość, nieufność; zaburzenia osobowości o złożonej etiologii, najrzadziej z motywów ekonomicznych dokonywali zabójstw, agresja wynikała z obrazy lub zagorzenia w sytuacjach upojenia alkoholem; dewiacje sfery emocjonalno-motywacyjnej, trudności adaptacyjne; regulacyjna rola mechanizmów poczucia wlanej wartości i lęku w wyznaczaniu agresji interpersonalnej; pojawia się tutaj uzależnienie od alkoholu jako jeden z sygnałów powodujących uruchamianie motywów zabójstw takich jak obraza i zagrożenie;

+osoby o największym nasileniu cech charakterystycznych dla patologii społecznej - pochodzenie z rodzin wielodzietnych, negatywna atmosfera wychowawcza i więzi z matką, mało pozytywnych związków z ojcami, ze strony rodziców kary fizyczne i dotkliwe, ojcowie często uzależnieni od alkoholu, awantury w domu, co powodowało ucieczki domu, świadkowie znęcania się ojca nad matką, dziećmi, częste wzorce agresywnego zachowania jako akceptowane, uwewnętrzniane i utrwalone sposoby rozwiązywania problemów i ważny składnik „męskości”; agresywne zachowania rodziców wobec siebie i dzieci, oraz w grupach rówieśniczych; pobyty w domach poprawczych i wychowawczych, sprawianie kłopotów wychowawczych: wagary, ucieczki, drobne przestępstwa, kłopoty w nauce, niepełne wykształcenie podstawowe; duża grupa recydywistów, negatywny wpływ socjalizacyjny, deficyty umysłowe i inne zaburzenia biopsychiczne uwarunkowane w dużym stopniu zaniedbaniem środowiskowym;

4.Relacja pomiędzy napięciem motywacyjnym a efektywnością działania.

Motywacja jest mechanizmem psychologicznym, który daje człowiekowi siłę do działania. Od niej zależy intensywność i wytrwałość wysiłków zmierzających do osiągnięcia zamierzonego celu. Człowiek zaczyna działać, ponieważ odczuwa nieprzyjemny stan napięcia, wynikający z poczucia braku czegoś. Poczucie to pobudza go do działania ukierunkowanego na zaspokojenie potrzeby. Napięcie znika wraz z chwilą osiągnięcia celu. Przestaje wtedy działać bodziec (przyczyna działania). Ustanie działania bodźca powoduje eliminację motywu działania, a w konsekwencji eliminację samego zachowania. Zależność między poziomem motywacji a sprawnością wykonania zadania ma charakter krzywoliniowy, a krzywa ma kształt odwróconej litery "U" (prawo Yerkesa- Dodsona). Wynika z tego, że zadanie zostanie najlepiej wykonane przy średnim poziomie motywacji. Dlaczego się tak dzieje? Przy zbyt niskim poziomie motywacji, sytuacja jest jasna i oczywista - człowiek nie ma wystarczających powodów i chęci, by zaangażować się w powierzone mu zadanie. Natomiast przy zbyt silnym natężeniu pobudzenia, poziom wykonania zadania może się pogarszać. Zbyt silna motywacja wywołuje liczne błędy i zahamowania, zawęża się pole uwagi, zmniejsza się liczba dostępnych skojarzeń.

---