Zasady procesowe.- na postawie wykładów Prof. dr had. P. Wilińskiego i podręcznika prof. S. Waltosia - opracował: [e-mail]

Naczelne zasady procesu - to społecznie ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii dotyczących procesu.

1. Zasada musi posiadać znaczenie węzłowe w procesie - tzn., że jej brak utrudniałby określenie modelu procesu.

2. Zasada zawierać powinna określona treść ideologiczną i społeczną.

3. Zasada procesu jest ta, która dotyczy bezpośrednio procesu.

4. Zasada powinna mieć charakter dyrektywy.

1. Zasada prawdy (materialnej) - podstawę wszystkich rozstrzygnięć w procesie powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Art.2

1. Znaczenie centralne wśród zasad procesowych

2. Oznacza, że decyzje organu musza być oparte o prawdę - wyroki, postanowienia, zarządzenia, i inne rozstrzygnięcia.

3. Nakaz dla organów - dążenia do wykrycia prawdy - nie procesowej - lecz materialnej

(Procesowa - [formalna] sąd przyjmuje tylko to, co zostało ujawnione przed sądem.)

(Prawda materialna - ustalenia muszą być zgodne z rzeczywistością.)

4. Jest wyrażona w przepisach KPK art.2§2, 4, 92.

1. Art.4 - sąd ma za zadanie uwzględniać wszystkie argumenty pozytywne i negatywne

2. Art.92 - sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę całokształt materii dowodowej ujawnionej w toku procesu.

3. Art.167 - możliwość przeprowadzenia dowodu z urzędu.

5. Zasada prawdy nie jest nieograniczona.

1. Osiąganie prawdy nie za wszelką cenę.

2. Kolizja z innymi dowodami

3. Zakazy dowodowe (określona teza, określony dowód, określona osoba)

4. Oskarżony - prawo do milczenia, wolność od samooskarżenia, przywilej bezkarności za fałszywe wyjaśnienia.

2. Zasada ścigania z urzędu (zasada oficjalności)- mówi, że organy procesu mogą wszcząć postępowanie niezależnie od czyjej kol wiek skargi. Obejmuje głównie postępowania przygotowawcze i wykonawcze.

1. Przestępstwo narusza porządek prawny.

2. Nieistotna jest wola pokrzywdzonego.

3. Organy działają z urzędu przez cale postępowanie.

4. Wszczęcie postępowania następuje, gdy zachodzi „uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa” - przy różnych źródłach wiedzy.

5. Ścigania przestępstwa dokonują ograny państwowe niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego.

6. Zasadę wyraża przepis art.9 - organy ściganie podejmują z urzędu, chyba, że są wyjątki.

1. Odstępstwa

1. Zezwolenie na ściganie - zezwolenie sądu dyscyplinarnego (np.: immunitety)

2. 
   Ściganie na wniosek.

1. 
   
   Pokrzywdzonego

2. Na wniosek dowolnej jednostki wojskowej.

3. 
   Organów opieki społecznej lub innych.

3. Ściganie z oskarżenia prywatnego - ściganie z inicjatywy pokrzywdzonego przez wniesienie prywatnej skargi. (Możliwość objęcia ścigania z urzędu - art.60 kpk)

7. W razie złożenia wniosku

1. Ściganie obejmuje podżegaczy, współsprawców,

2. Ściganie nie obejmuje osób najbliższych

3. Wniosek można cofnąć

1. W postępowaniu przygotowawczym - za zgoda prokuratora

2. W postępowaniu sądowym - za zgodą sądu, nie dotyczy nie dotyczy wniosku o zgwałcenie.

4. W razie śmierci pokrzywdzonego - osoby najbliższe, prokurator

3. Zasada Legalizmu - organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest, z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne. - ma zareagować (obowiązek), ale tylko przy przestępstwach ściganych z urzędu. Art.10

1. Obowiązek ścigania przestępstw = wszystkich

2. Odwrotność to zasada oportunizmu = wybieranie, które przestępstwa ścigać

• Organ powołany do ścigania przestępstwa ma obowiązek wszcząć i prowadzić postępowanie przygotowawcze, oskarżyciel publiczny także wnosić i popierać akt oskarżenia o czyn ścigany z urzędu.

• Zasada legalizmu ma wpływ na cale postępowanie aż do końca.

• Nikt nie może być zwolniony z odpowiedzialności za przestępstwo z wyjątkiem wyroków wskazanych w ustawie lub prawie międzynarodowym.

• Wyjątki

• Świadek koronny

• Umorzenie absorpcyjne - można umorzyć postępowanie o występek zagrożony karą do 5lat, jeżeli orzeczenie kary było by:

• Oczywiście bezzasadne ze względu na wysokość lub rodzaj orzeczonej prawomocnie kary za inne przestępstwo - a interes pokrzywdzonego się temu nie sprzeciwia.

• Jeżeli kara ze inne przestępstwo nie jest prawomocnie orzeczona - postępowanie można zawiesić do czasu uprawomocnienia się orzeczenia kary wyższej, zaś w ciągu 3mies. Od uprawomocnienia się umorzyć postępowanie albo podjąć na nowo.

• Umorzone postępowania można wznowić w razie uchylenia albo zasadniczej zmiany prawomocnego wyroku wyższego

• Umorzenie wobec nieletniego

• Przeciwieństwo to zasada oportunizmu- gdzie organ nie musi (ma prawo) wszczynać postępowania z urzędu, jeżeli uzna to za niecelowe.

4. Zasada obiektywizmu - dyrektywa zgodnie, z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo ustawiać się do samej sprawy. Art.4

• Zasada uczciwego procesu - ograny procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie, z poszanowaniem godności uczestników i w rozsądnym terminie.

• Niezawisłość rozumiana w sensie najszerszym- jako niezawisłość nie tylko od stron procesowych, ale także od środowiska oraz niepodległość sposobu myślenia. - Jeżeli pojawi się podejrzenie niedotrzymania taj zasady - jest to przesłanka dla wyłączenia sędziego - IUDEX INHABILIS.

5. Zasada skargowości - organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie tylko skutkiem skargi podmiotu bezpośrednio zainteresowanego rozstrzygnięciem. - Przeciwieństwo zasady ścigania z urzędu. Art.14

1. Wywodzi się z klasycznego procesu skargowego

2. Na tej zasadzie oparte jest wszczęcie postępowanie

3. Dotyczy wszystkich etapów postępowania

• Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego podmiotu a także postępowanie: apelacyjne, kasacyjne, dotyczące wznowienia postępowania oraz następcze.

4. Jest niezbędnym impulsem do wszczęcia postępowania jest warunkiem tego postępowania.

• Pojecie skargi - wniosek/żądanie uprawnionego oskarżyciela do sądu - przedmiotem jest wszczęcie i przeprowadzenie postępowania.

1. Zasadnicze - inicjują postępowanie sądowe np.:

2. Etapowe - przenoszą postępowanie między etapami np.: apelacja, kasacja.

3. Incydentalne - wszczynają postępowanie w związku z wydaniem konkretnej decyzji procesowej np.: zażalenie na zastosowanie tymczasowego aresztowania.

4. Warunkujące kontrolę nadzwyczajną np.: kasacja wniosek o wznowienie postępowania przygotowawczego lub sądowego.

• Funkcje skargi:

1. Impulsu procesowego - inicjuje odpowiednie postępowanie.

2. Obowiązku procesowego.

1. Nakaz - wszczęcia postępowania i przeprowadzenia

2. Zakaz - bez skargi sąd nie może działać ani wyjść poza granice skargi.

3. Bilansująca - skarga podsumowuje, przedstawia wyniki postępowania.

4. Informacyjna - przekazywanie sądowi i stronom aktualnego stanu wiedzy.

• Skutki związania skargą (zmiana jej zakresu i kompetencje)

• Dotyczące osoby - niedopuszczalne w toku rozprawy, tylko wobec osoby wskazanej w akcie oskarżenia.

• Dotyczące podstawy prawnej - może ulec zmianie/ kwalifikacja prawna wskazana w skardze nie wiąże sądu/ błąd kwalifikacji, błąd ustaleń faktycznych

• Dotyczące przedmiotu - opis czynu może się różnić w akcie oskarżenia, postępowaniu przygotowawczym, w wyroku, ważne jest jak daleko mogą zajść te zmiany.

• Czyn rzeczywisty (niezmienny) -> czyn hipotetyczny

• Niepodzielność przedmiotu procesu - zakaz orzekania o fragmentach tego samego postępowania w różnych postępowaniach.

• Zasada skargowości - pozwoliła na wyodrębnienie 3 funkcji procesowych

• Organ oskarżający

• Organ sądowy

• Organ broniący

• W związku z tym postępowanie jest kontradyktoryjne.

6. Zasada jawności

• Zewnętrzna - ludzie poza procesem - „zasada publiczności” - postępowanie sądowe jest jawne, czyli dostępne dla każdego, kto chce być świadkiem jego przebiegu - dotyczy przede wszystkim rozprawy.

• Zasada konstytucyjna - art. 45 konst. + 355 KPK

• Ograniczona do postępowania sądowego - w postępowaniu przygotowawczym jest zasada tajności

• Wewnętrzna - wobec uczestników postępowania - postępowanie jest jawne wobec stron postępowania (stron i ich pełnomocników)

• Zakres temporalny dotyczy całego postępowania karnego. I obejmuje:

• Dostęp do materiałów postępowania.

• Prawo przeglądania akt w postępowaniu przygotowawczym - za zgodą prokuratora, w postępowaniu sądowym- bez ograniczeń.

• Udostępnione robienie odpisów, kserokopii, uwierzytelnionych odpisów.

• Informacje o przebiegu sprawy - etap sprawy.

• Przedstawienie zarzutów.

• Doręczenie aktu oskarżenia i innych pism.

• Zamknięcie śledztwa.

• Udział we wszystkich czynnościach, które organy podejmują w jego sprawie.

• Prawo udziału w czynnościach śledztwa albo dochodzenia.

• Udział w posiedzeniach w postępowaniu przejściowym.

• Udział w rozprawie - element zasadniczy.

• Udział w posiedzeniach - art. 96

7. Zasada kontradyktoryjności - strony maja prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.

• Jest to dyrektywa nakazująca prowadzenie spraw rożnych podmiotów przed bezstronnym arbitrem.

• NIE równość, ale równoprawność - tak, aby strony miały możliwość walki procesowej.

• Funkcja oskarżenia - działanie w celu wykazania winy oskarżonego - jeżeli działa prokurator z oskarżenia publicznego, ma obowiązek oskarżenia.

• Funkcja obrony - działania w celu obrony oskarżonego i uzyskania najkorzystniejszego wyroku.

• Funkcja orzekania- rozpoznania spraw w trakcie rozprawy głównej, ustalenie sprawstwa i rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności.

• Warunkiem funkcjonowania zasady kontradyktoryjności jest pozycja sądu.

• Niezawisłego, niezależnego i bezstronnego arbitra, plus:

• Możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu.

• Istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organ procesowy rozstrzygający ten spór.

• Równouprawnienie stron wiodących spór.

• Niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie, czyli prawo stron do wpływania swym zachowaniem na przebieg i wynik procesu.

• Przeciwieństwo inkwizycyjności - Gosi, że w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego. Głównie w postępowaniu przygotowawczym - organ prowadzący zobowiązany jest do podejmowania wszelkich czynności z własnej inicjatywy.

8. Zasada ustności - czynności procesowe, zwłaszcza na rozprawie powinny mieć formę ustną - pierwszeństwo przed formą pisemną.

• Czynności ustne są protokołowane

• Wyrok zawsze musi mieć formę pisemną (ale trzeba go też ogłosić) + postanowienia.

9. Zasada kontroli -możliwość kontroli prawidłowości działań i rozstrzygnięć organów procesowych.

• 2 funkcja - prewencyjna i korekcyjna - możliwość kontroli i poprawiania błędów (apelacja, rewizja, kasacja)

• Środki odwoławcze : apelacja (od wyroków), zażalenie (od postanowień)

• Pojecie:

• Dewolutywność - możliwość przeniesienia rozstrzygnięcia do niższej instancji.

• Suspensywność - wstrzymywanie wykonania orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia w II instancji.

10. Zasada bezpośredniości - organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym, na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny.

• Sąd powinien używać takich metod korzystania z dowodów, aby jak najbardziej zbliżyć się do zdarzeń, które są przedmiotem postępowania. Są 3 dyrektywy:

• Bezpośrednie zetknięcie się ze źródłem i środkiem dowodowym.

• Źródło dowodowe - to z czego pochodzi informacja - w przypadku świadka, to sam świadek.

• Środek dowodowy - to, co od niego uzyskujemy - czyli np.: zeznania.

• Pierwszeństwo korzystania z dowodów pierwotnych niż z pochodnych.

• Sąd powinien opierać się na materiale dowodowym przeprowadzonym bezpośrednio na rozprawie sądowej.

11. Zasada koncentracji materiału - polega na skupieniu środków procesowych wokół przedmiotu procesu i przeprowadzeniu procesu bez zbędnej zwłoki. (sumiennie i efektywnie)

• Zasada dotyczy całego procesu - jest skierowana do organów.

• Organizacja postępowania przygotowawczego.

• Dotyczy ciągłości rozpraw

• Przepisy wprowadzające terminy zawite dokonania niektórych czynności. (termin zawity - przekroczenie oznacza bezskuteczność czynności, ale można je przywrócić)

12. Zasada niezawisłości sądu - sędziowie w sprawowaniu swej funkcji są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawie.

• Niezależność - zespól uprawnień o charakterze ustrojowym - gwarantujących niezależność sędziom.

• Podległość konstytucji i ustawom.

• Związanie sądu - ustawami i konstytucją.

• Gwarancje niezawisłości - ustrojowe i procesowe.

13. Zasada bezstronności - sąd powinien brać pod uwagę okoliczności za i przeciw. Przy rozstrzyganiu przyjmować materiał dowodowy a nie względy osobiste.

• Przejaw = art. 4 - należy brać okoliczności za i przeciw.

• Inicjatywa dowodowa sądu

• Instytucja wyłączenia sędziego.

14. Zasada kolegialności - rozstrzygnięcia powinny być wydawane kolegialnie.

• Wszechstronność oceny, eliminacja niedokładności i błędów.

• Skład 1, 2, 5 osobowy.

15. Zasada swobodnej oceny dowodów - organy postępowania kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich zgromadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. = Swobodna ocena dowodów z obowiązkiem uzasadnienia i możliwością korygowania. Art.7

• Ocena dowodu jest procesem myślowym, determinowanym przez 4 czynniki:

• Dowody (źródła i środki dowodowe)

• Organ ocenia je prze pryzmat doświadczenia życiowego

• Dowody ocenia się zgodnie ze wskazaniami nauki.

• Ocena musi przebiegać zgodnie z rygorami logiki.

• Ocena aprioryczna - czyli poprzedzająca przeprowadzenie dowodu - badanie przydatności dowodu dla udowodnienia danej kwestii.

• Ocena aposterioryczna - dokonana po przeprowadzeniu dowodu.

• Cena jednostkowa - każdy dowód z osobna.

• Ocena kompleksowa - w czasie narady przed wydaniem orzeczenia.

16. Zasada udziału czynnika społecznego - w granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego. Art.3

• Udział ławników w składzie orzekającym sądu.

• Udział organizacji społecznych. (rzecznicy interesu społecznego)

• Poręczenie organizacji społecznej

• Każdy, kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Art. 304 KPK.

• Zasada publiczności - społeczeństwo na dostęp do wiadomości o procesie karnym.

• Publiczność procesu to udostępnienie nieograniczonej liczbie nieokreślonych osób dostępu do czynności procesowych.

17. Zasada domniemania niewinności - oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Art. 42 ust. 3 konstytucji. Art.5 KPK

1. Jest to fikcja procesowa - domniemanie prawne a nie faktyczne - stworzona jest żeby umożliwić oskarżonemu obronę.

2. Jest to prawda tymczasowa - obalona wyrokiem sądu stwierdzającym winę.

3. ONUS PROBANDI - ciężar dowodu -ciężar udowodnienia winy spoczywa na prokuratorze. (Na tym, kto się na dany fakt powołuje)

4. IN DUBIO PRO REO - niedające się rozstrzygnąć wątpliwości interpretuje się na korzyść oskarżonego.

• Domniemanie upada, gdy pojawia się prawomocny wyrok. Odżywa w razie kasacji.

18. Zasada prawa do obrony - oskarżony ma prawo do obrony w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Art.6kpk, art. 42 ust.2 - konstytucji.

• Obrona = czynności faktyczne podejmowane na korzyść oskarżonego.

• Prawo do obrony = uprawnienie podmiotowe.

• Zasada prawa do obrony = dyrektywa postępowania.

• Umożliwienie oskarżonemu odpierania stawianych mu zarzutów.

• Umożliwienie stawiania własnych argumentów przeciwko oskarżeniu.

• Umożliwienie przedstawiania korzystnych dla siebie dowodów.

• Możliwość a nie obowiązek.

• Obrona w znaczeniu materialnym = prawo do bronienia się przed zarzutami.

• Obrona w znaczeniu formalnym = prawo do korzystania z pomocy obrońcy. (Określona forma a nie zachcianki oskarżonego)

• Obrona wykonywana osobiście, nie wyłącza jej udział wyznaczonego obrońcy. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców. Zakres uprawnień obrońcy jest wyznaczony przez zakres uprawnień oskarżonego,

• Obrona wykonywana przez obrońcę - obrońca, mimo że jest reprezentantem strony, zakresie metod i kierunku obrony ma stanowisko samodzielne. Może przedsiębrać czynności tylko na korzyść skarżonego.

• Działania organów procesowych.

• W ramach prawa do obrony przysługują:

• Prawo swobody decyzji, co do sposobu i metody obrony.

• Prawo znajomości stawianych zarzutów

• Prawo do korzystania z pomocy obrońcy.

• Prawo korzystania z pomocy tłumacza.

• Prawo do swobody wyjaśnień.

• Prawo do składania wyjaśnień

• Prawo do odmowy składania wyjaśnień (prawo do milczenia)

• Ograniczony przywilej bezkarności za fałszywe wyjaśnienia

• Prawo udziału w rozprawie.

• Prawo do składania wniosków dowodowych

• Prawo do udziału w czynnościach dowodowych

• Prawo do wnoszenia Śródków odwoławczych

• Prawo do ochrony wynikającej z zakresu REPOZMATIONS IN PEIUS

• Wolność od samooskarżenia NEMO SE IPSUM ACCUSARE TENETUR

• Prawo do obrony nie ma charakteru absolutnego.

Bezwzględnie wnioskowe - bez wniosku nie wolno ścigać np.: gwałt.

Względnie wnioskowe. Zależy od osoby sprawcy np.: kradzież przez osoba najbliższą.

---